ÇEVRE, HALK SAĞLIĞI ve VETERİNER HEKİMLİK Ders Notları

Transkript

1 ÇEVRE, HALK SAĞLIĞI ve VETERİNER HEKİMLİK Ders Notları 3/25/2015 1

2 Veteriner Hekimlerin Çevre ve Halk Sağlığı ndaki yeri, önemi Tarım ve gıda sistemlerinin geliştirilmesi ile halk sağlığının geliştirilmesi Biyomedikal ve karşılaştırmalı tıp araştırmalarının ilerletilmesi Zoonoz hastalıkların saptanması ve önlenmesi Çevre ve ekosistem sağlığının geliştirilmesi Halk sağlığı yönetimine katkıda bulunma 3/25/2015 2

3 neden önemli? Her yerde görülebiler Hayvanlar, yaşantımızın ayrılmaz bir parçası Meslek hastalıkları Ekonomik öneme sahip 3/25/2015 3

4 Etiyolojilerine göre; Bakteri Mantar Virus Parazit Anthrax Bruselloz Listerioz Leptospiroz Ruam Salmonelloz Tetanoz Ringworm Çiçek Kuduz KKKA Toxoplazmoz Echinococcus Tuberkuloz 3/25/ MRSA**

5 Bulaşma yolları Sindirim yolu Deri yolu Solunum yolu Konjuncktival yolla İndirekt bulaşma 3/25/2015 5

6 sığır Laboratuvar kazaları Bruselloz (Malta Humması) Aşı kazaları Kesim, Veteriner hekim müdahelesi domuz Koyun ve keçi Süt, Kesim, Veteriner hekim müdahelesi Veteriner hekim müdahelesi köpek

7 Anthrax- Şarbon Bacillus anthracis endüstriyel şarbon, tarımsal şarbon, laboratuvar kaynaklı şarbon

8 Deri kan emici ve sokucu sinek Solunum Sindirim akciğer şarbonu sindirim şarbonu deri şarbonu Deri

9 Tüberkuloz Mycobacterium tuberculosis (insan*) M.bovis (sığır) M. avium (kanatlı) Solunum Sindirim Deri

10 Ruam (Mankafa, Glanders) Burkholderia mallei burun ruamı akciğer ruamı deri ruamı deri solunum sindirim

11 Kedi Tırmığı Hastalığı Bartonella henselea cat-scratch-disease

12 Psittakoz- papağan ateşi Chlamydophila psittaci ateş, başağrısı, kas ağrısı, keratokonjuktivit, kuru öksürük, pnömoni...ölüm gebelerde abort

13 Antimikrobiyal dirençli bakteriler metisilin direçli Staphylococcus aureus (MRSA) vankomisin dirençli enterokoklar (VRE) genişlemiş spektrumlu beta laktamaz üreten bakteriler (ESBL)

14 DERMATOFİTOZ RINGWORM KIRSAL kesimlerde KENTlerde % 80 hayvan kökenli % 20 pet hayvanı kökenli

15 Kaynağa yönelik önlemler Bulaşma yollarına yönelik önlemler Konakçıya yönelik önlemler 3/25/

16 KORUYUCU HEKİMLİK Bireye yönelik koruyucu hizmetler Sağlık eğitimi Beslenme Bağışıklama Erken tanı Nüfus planlaması Çevreye yönelik koruyucu hizmetler Besin Hijyeni Temiz içme suyu sağlanması Vektör kontrolü Barınak hijyeni Atıklar 3/25/

17 3/25/

18

19 3/25/

20 3/25/

21 3/25/

22 3/25/

23 3/25/

24 3/25/

25 3/25/

26 3/25/

27 3/25/

28 özellikle insanlara zarar verdiği bilinen veya potansiyel risk taşıyan biyolojik materyal, infeksiyöz mikroorganizmalar veya onların genetik ya da toksik komponentleriyle yapılan çalışmaların, insan, hayvan ve çevre için güvenli biçimde yapılmasını sağlamaya yönelik laboratuvar alt yapı, tasarım, donanım, uygulama ve tekniklerin en uygun kombinasyonu 3/25/

29 Hastalıkların çiftliğe girmesinin sınırlandırılması ve patojen etkenlerin üniteler arası geçişini engellemesi adına yapılan bir dizi yatırım ve koruma programı 3/25/

30 Kanatlı sağlığını tehdit eden bakteri, virus, mantar, protozoa ve parazitlerin sebep olduğu enfeksiyöz hastalıklarla; bu hastalıkların bulaşmasında rol oynayan vektörlerin (personel, ekipman, kontamine yem, yabani hayvan, insekt ve rodentler) işletmeye girişini önlemek için alınan tedbirlerin bütünü BİYOGÜVENLİK 3/25/

31 Çalışanları Diğer insanları Çevreyi korumak Laboratuvar uygulamaları ve teknikler, Biyogüvenlik ekipmanları, Laboratuvar tasarım ve alt yapı. 3/25/

32 Dunya Sağlık Örgütüne göre mikroorganizmaların risk gruplarına göre sınıflandırılması mikroorganizmanın konakcı varlığı/ozellikleri, patojenitesi, infeksiyöz dozu, bulaşma yolu, toplum sağlığına etkileri, ne tür korunma ve tedavisinin bulunduğu (ya da bulunmadığı). 3/25/

33 Risk grup 1 bireysel ve toplumsal riski olmayan ya da bu riskinin önemli ölçüde az olduğu mikroorganizmalar insanda infeksiyona neden olmadığı kesinlikle bilinen mikroorganizmalar ör:bacillus subtilis 3/25/

34 Risk grup 2 Klinik mikrobiyolojide sıklıkla karşılaşılan ve insanlarda hastalık nedeni olduğu bilinen mikroorganizmaların çoğu Genel olarak neden oldukları hastalıkların etkili tedavi/korunma yolları vardır; toplum sağlığı açısından oluşturduğu risk sınırlıdır 3/25/

35 Bakteriler: Alcaligenes spp.; Arizona spp.; Campylobacter spp.; Chlamydophila psittaci (nonavian); Clostridium tetani;clostridium botulinum; Corynebacterium spp.; Erysipelothrix rhusiopathiae; Escherichia coli; Haemophilus spp.;leptospira spp.; Listeria monocytogenes; Moraxella spp.; Mycobacterium avium; Pasteurella spp.; Proteus spp.; Pseudomonas spp.; Salmonella spp.; Staphylococcus spp.; Yersinia enterocolitica; Yersinia pseudotuberculosis Virusler: Influenza viruses types A, B, C other than notifiable avian influenza (NAI); Newcastle disease virus; Orf (parapox virus) Mantarlar: Aspergillus fumigatus; Microsporum spp.; Trichophyton spp. 3/25/

36 risk grup 3 toplumsal risk düşük ancak bireysel risk yüksek, etkili tedavi ve korunma yollarının bulunduğu mikroorganizmalar 3/25/

37 Bakteriler: Bacillus anthracis; Burkholderia mallei; Brucella spp.; Chlamydia psittaci (sadece kanatlı suşları); Coxiella burnetti; Mycobacterium bovis Virusler: Rabies virus; Equine encephalomyelitis virus (Eastern, Western and Venezuelan); Japanese B encephalitis virus; Louping ill virus 3/25/

38 Risk grup 4 hem toplumsal hem de bireysel riskin yuksek, etkili korunma ve tedavi yöntemlerinin bulunmadığı mikroorganizmalar Herpesvirus simiae Monkeypox Arbovirus Filovirus Bu risk gruplarının yalnızca laboratuvar çalışmaları için kullanılması önerilmektedir. 3/25/

39 Laboratuvar alt yapıları, dört farklı seviyede tasarımlanmıştır Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) lab. Temel Laboratuvarlar Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) lab. Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) lab. Biyoguvenlik seviye 4 (BSL-4) lab. Tecrit Laboratuvarı Maksimum Tecrit Laboratuvarı 3/25/

40 Bir mikroorganizmanın hangi risk grubunda yer alacağı ve çalışmanın hangi seviyede yürütüleceği 4 önemli faktöre bağlıdır; 1. Organizmanın patojenitesi, 2. Bulaşma yolu ve konakçı durumu (konakçı varlığı, sayısı, türü,yayılımı), 3. Lokal olarak etkili korunma yollarının varlığı, 4. Lokal olarak etkili tedavi yollarının varlığı. 3/25/

41 Klinik materyal söz konusu olduğunda materyallerin genel olarak risk grup 2 mikroorganizmaları içerebileceği düşünülmelidir; hastanelerin mikrobiyoloji, biyokimya ve patoloji laboratuvarları alt yapı, uygulamalar ve mikrobiyal teknikler açısından minimum BSL-2 Mikrobiyal risk açısından çalışma ve uygulamalar değerlendirildiğinde ilave önlemlere gerek duyulduğunda alt yapı ve/veya uygulamalar BSL-3 e yükseltilebilmeli... 3/25/

42 Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları Sağlıklı erişkinlerde hastalık yapmadığı bilinen, Çevre için düşük risk potansiyeline sahip mikroorganizmalarla yapılan çalışmalar için uygundur Laboratuvarın bina içinde izole olması gerekmez Çalışmalar üstü açık bankolarda yapılır Özel ekipman ve yerleşim şekli gerekli değildir Çalışanlar yürütülen işlemler konusunda eğitime sahiptirler ve Mikrobiyoloji (ya da ilgili bilim dalı) hakkında genel eğitim almış bir öğretim üyesinin gözetimi altındadır 3/25/

43 Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları Standart Mikrobiyolojik Uygulamalar Deneyler yapılırken laboratuvara giriş çıkışlar kontrollü, denetimli Çalışma öncesi ve sonrası ellerin yıkanması Laboratuvar içerisinde yemek yemek, bir şey içmek, sigara kullanımı Yasak Mekanik pipetleme yapılmalı Yüzey dezenfeksiyonu (çalışma öncesi ve sonrası) ÖNLÜK!!! 3/25/

44 Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları Özel Uygulamalar Dekontamine edilecek materyallerin sızdırmaz kapaklı kaplarda toplanması ve ağzı kapalı şekilde laboratuvardan çıkarılması gereklidir Güvenlik ekipmanı Gerekli değil 3/25/

45 Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları Laboratuvar tasarımı Kolay temizlenebilmeli Bankolar su geçirmez, ısıya dayanıklı Pencereler açılabilir, ama sineklik vb destekler takılmalı 3/25/

46 Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) laboratuvarları Standart mikrobiyolojik uygulamalar geçerli Özel Uygulamalar Patojen ajanlarla çalışma konusunda eğitimli personel Laboratuvara giriş çıkışlar sınırlı (özellikle yüksek riskli kişiler) Biyozarar işareti, ve sorumlu kişinin ulaşım bilgileri Eldiven Önlükler çalışma dışında çıkartılmalı Tüm atıklar atılmadan önce dekontamine edilmelidir Gerekli durumlarda personele serolojik taramalar yapılabilir Biyogüvenlik el kitabı 46

47 Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) laboratuvarları Güvenlik ekipmanı Sınıf I ya da sınıf II güvenlik kabinleri Santrifüjleme gibi kapalı ortamlarda yapılan işlemler bankolarda yapılabilir, İnfeksiyöz aerosollerin oluşacağı işlemler mutlaka kabin içerisinde yapılmalıdır 3/25/

48 Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) laboratuvarları Laboratuvar tasarımı Kolay temizlenebilmeli Bankolar su geçirmez, ısıya dayanıklı Pencereler açılabilir, ama sineklik vs takılmalı Otoklav... 48

49 Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) laboratuvarları Standart mikrobiyolojik uygulamalar geçerli (BSL1 ve BSL2) Özel Uygulamalar Özel eğitimli personel Tüm çalışmalar güvenlik kabini içinde, uygun koruyucu giysiler ile yapılmalıdır. Önlük, maske, eldiven vs kesinlikle laboratuvar dışına çıkartılamaz Giriş-çıkışlar sıkı kontrollü, çalışma sırasında kapılar mutlaka kapalı tutulmalıdır. Personele rutin serolojik taramalar 49

50 Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) laboratuvarları Güvenlik ekipmanı Sınıf I, sınıf II, sınıf III güvenlik kabinleri Tüm çalışmalar kabin içerisinde 3/25/

51 Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) laboratuvarları Laboratuvar tasarımı Giriş en az iki kapıdan geçilerek sağlanmalı Otomatik kullanıma uygun lavobo Açılmaz pencereler Otoklav Yönlendirilmiş özel hava sistemi Temiz hava Laboratuvar Kullanılmış hava Temiz hava kabin Kullanılmış hava 3/25/ HEPA

52 Biyoguvenlik seviye 4 (BSL-4) laboratuvarları Standart mikrobiyolojik uygulamalar geçerli (BSL1, BSL2 ve BSL3) Özel Uygulamalar Özel eğitimli personel, gerekirse ön immunizasyon Ayrı bina, ya da bina içerisinde tamamen izole bir yerde kurulmalıdır Bölgeye giriş tamamen sınırlandırılmalı, kapılar kilitli tutulmalıdır Giriş-çıkışlar kayıtlıdır Giriş-çıkış öncesi kıyafet değişimi, duş odaları Çift kapaklı otoklav: tüm malzemeler otoklavlandıktan sonra içeri alınır ve otoklavlandıktan sonra çıkartılabilir. 52

53 Biyoguvenlik seviye 4 (BSL-4) laboratuvarları Güvenlik ekipmanı- Laboratuvar tasarımı Sınıf II, sınıf III güvenlik kabinleri Özel ventilasyonlu koruyucu giysiler HEPA filtreli havalandırma Otomatik kapı sistemleri Pencereler kırılmaya karşı dayanıklı 3/25/

54 Biyogüvenlik Kabinleri 3/25/

55 Biyogüvenlik Kabinleri çalışan personeli ve çevreyi korumak çalışılan ürünü korumak* amacıyla hava akımı düzenlenmiş cihazlar İki özelliğe sahip; *Amaca yönelik kontrollü hava akımını sağlar ** Hava içerisindeki mikrobiyal partikülleri elimine eder HEPA (high efficiency particulate air) 3/25/

56 Biyogüvenlik kabinlerinin sınıflandırılması Ön açıklıktan kabin içine alınan hava akım miktarı ve hızı Resirkülasyon oranları Egzos sistemleri Sınıf I (Ave B), Sınıf II (A ve B), Sınıf III 3/25/

57 Sınıf I biyogüvenlik kabinleri Çalışan kişiyi ve çevreyi korumaya yönelik tasarlanmış, ürün koruma YOK Oda havası çalışma yüzeyine doğrudan ulaşır; HEPA filtrelerden geçtikten sonra kabin dışına atılır 57

58 Sınıf II ve III biyogüvenlik kabinleri Çalışan kişiyi, çevreyi ve ürünü korumaya yönelik tasarlanmış Oda havası ön açıklıktan girer ancak çalışma alanına temas etmeden önce filtrelerde geçer; ve yine HEPA filtrelerden geçtikten sonra kabin dışına atılır 3/25/

59 Sınıf II Sınıf III- eldiven tipi 3/25/

60 Mik.Uzm.Dr.İsmail CEYHAN,DAS 2007 sunumu 60