EVDE KOMPOST YAPIMI. Yeryüzü Derneği. Devin Bahçeci Nisan Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01

Transkript

1 EVDE KOMPOST YAPIMI Yeryüzü Derneği Devin Bahçeci Nisan 2011

2 EVDE KOMPOST YAPIMI: Organik maddelerin kontrollü bir biçimde biyolojik bir süreçten geçtikten sonra koyu, kolayca ufalanan, toprak gibi kokan bir forma dönüşmeleri ile elde edilen materyale kompost denir. Kesilmiş çimler, kopan dallar, yapraklar ve en önemlisi mutfak atıkları rahatlıkla komposta çevrilebilir. NEDEN KOMPOST YAPMAK GEREKİR? Öncelikle organik materyallerin kompostu sonucunda kaliteli bir gübre elde edilir. Bu gübre kaliteli olmasının yanında, tamamen doğal bir süreçle elde edildiği ve petrol ve türevleri ile üretilmediği için hem doğa dostudur hem de organiktir. Kompost ile toprağı kirletmez toprağı beslersiniz. Kompost yaparak toprağı da korursunuz. Kompost edilmemiş organik materyallerin toprağa bırakılması ile toprakta bitkiler ve bakteriler arasında bir rekabet ortaya çıkar ve toprakta nitrojen tüketen bakteri sayısında artış olur. Sonuç olarak, nitrojen azlığı ve bitkilerde yetersiz büyüme ortaya çıkar. Özellikle nitrojen fakiri olan ülkemizde, organik materyallerin kompost edilmeden toprağa bırakılması toprağa önemli zararlar vermektedir. Evsel yiyecek atıkları en önemli problemlerden biri. Evsel atıkların toplanması, ayrıştırılması belediyelere ve kamu kuruluşlarına önemli yükler bindirmektedir. Bu yöntemle, evsel atıkların yerinde komposta tabii tutulması evsel atıkları azaltacaktır. Daha az evsel atık belediyeler üzerinde daha az çöp yükü ve daha az çöplük alanları demektir. Kaliteli bir gübre çeşidi olmasının yanı sıra, organik materyallerin su tutma gücü inorganik materyallere göre daha yüksek olduğundan, kompostlu topraklar suyu daha çok tutar.

3 NELERDEN KOMPOST YAPILABİLİR: Meyve, sebze artıkları, yumuta kabukları, patates soğan kabukları; çay yaprakları, balkabağı kabukları, kahve artıkları ve filtreleri domates kabukları gibi pişmemiş organik materyaller, kesilmiş çimenler, kurumuş yapraklar, dal parçaları, kurumuş bitkiler vb. bahçe ve teras artıkları rahatlıkla kompost edilebilir. Süt ve et ürünleri, tereyağı, kemikler (et, tavuk ve balık üçü de dahil), mayonez, yoğurt gibi ürünler kompost edilemez. Yağlı, margarinli yiyecekleri kompost edemezsiniz. Kompost edilebilecek materyaller tuttukları nem oranına göre ikiye ayrılır: Yeşil ve Kahverengi organik malzemeler Yeşil Budama artıkları Kahve atıkları Meyve kabukları Yumurta kabukları Çay poşetleri Hayvan dışkısı Taze ot Kahverengi Mısır sapı Kıyılmış kağıt Kıyılmış karton Kuru yapraklar Odun parçaları Talaş Kuru ot

4 KOMPOST NASIL YAPILIR: Kompost basitçe bir mantıkla, organik materyallerin sıcaklık, oksijen nem gibi koşulların göreceli olarak kontrol edildiği bir ortamda çürütülmesidir. O yüzden, organik materyallerin bir şekilde ayrı bir yerde toplanıp çürümeye terk edilmesi sonucunda kompost elde etmek mümkündür. Aşağıda detaylı olarak verilen kompost yöntemleri ile sıcaklık, oksijen ve nem gibi koşullar göreceli olarak daha rahat kontrol edilebilmekte ve böylece daha hızlı ve verimli bir biçimde kompost elde etmek mümkün olmaktadır. Öncelikle aşağıdaki hangi metodu kullanırsanız kullanın, kompost edilecek materyal 2 ye 1 oranında sıkıştırırsanız daha hızlı kompost elde edersiniz. Yine hangi yöntem olursa olsun fazla miktarda nem ve çim artığı (nemi arttırır) koku problemlerine neden olabilir. Kokuyu azaltmak için kuru yaprakları veya otları veya organik materyalleri araya karıştırmak ve hava girişini sağlamak için kompostu karıştırmak gerekir. SOĞUK VE SICAK KOMPOST KAVRAMLARI Yöntemleri anlatmadan önce iki kavramı açıklıyor olmamız gerekiyor. Soğuk ve sıcak kompost yapımı olarak adlandırılan evinizde ortaya çıkan organik materyalin niteliği, miktarı ve ihtiyacınız olan gübrenin zamanlamasına göre bu kavramlardan birini seçebilirsiniz. SOĞUK KOMPOST Özellikle düzenli olarak atığınız çıkıyorsa soğuk kompost yapmanızı öneririz. Bu metotta öncelikle eşit miktarda yeşil ve kahverengi materyali karıştırırsınız. Yeni atık çıktıkça kompostun içine eklersiniz. Çok fazla ilgi göstermenize ve karıştırmanıza gerek yoktur, ancak bakteriyel dönüşüm yavaş olur ve 4-6 ay içerisinde kompost elde edersiniz.

5 SICAK KOMPOST Daha hızlı kompost elde etmek istiyorsanız bu yöntemi kullanmanızı öneririz. Bu yöntem için 1 metre küplük hacim ideal boyuttur. Yine eşit miktarda yeşil ve kahverengi materyali karıştırırsınız. Bu yöntemde haftada 1 defa tüm kompost materyali ters çevirmeniz ve komposta su katmanız gerekir. 4-6 hafta içinde kompostu elde edersiniz. Ancak bu yöntemde sürece başladıktan sonra komposta yeni atık ekleyemezsiniz, topladıklarınız atıkları bir sonraki komposta saklarsınız. YÖNTEMLER YIĞIN YÖNTEMİ En sık kullanılan en basit kompost yapım yöntemidir. Bahçenizdeki veya terasınızdaki bitki atıklarını, yaprakları ve çimenleri alanızın bir köşesinde biriktirme ve yığma vasıtası ile kompost elde edebilirsiniz. Geri kalanını doğa halleder. Yukarıda bahsettiğimiz tabloyu kullanarak bire bir oranında yeşil ve kahverengi materyallerden kullanırsanız en iyi verimi elde edebilirsiniz. Ancak, bu yöntemde genellikle gıda atıklarının kullanılmaması önerilir. Hem soğuk hem de sıcak kompost için uygundur. Bahçenizdeki atıkları bahçenizin bir tarafına yığarak da kompost elde edebilirsiniz.

6 SEPETLER, KUTULAR Evde kolayca eski çitleri, plastik atıkları, örgü sepetleri kompost için kullanabilirsiniz. Bu yöntemde en önemli nokta organik materyalin hava alması için gerekli olan hava kanallarının olmasına dikkat etmektir. ÇİT KUTULAR: 80cm uzunluğundaki çitlerden bir kutu yaparak organik materyallerinizi içinde biriktirebilir ve kompost elde edebilirsiniz. Kış boyunca tüm organik atıkları burada biriktirebilir, yeni sezon için kompost üretebilirsiniz. Hem soğuk hem de sıcak kompost elde etme faaliyetlerinde bu kutuyu kullanabilirsiniz. TEL DOKUMA SEPETLER: Her hangi bir nalburdan alacağınız dokunmuş tel çitleri bir silindir halinde birleştirerek bir sepet yapıp bu sepette organik materyallerinizi kompost edebilirsiniz. Bu yöntemde, tellerin kışın donmamasına dikkat etmeniz gerekir. O yüzden çok soğuk iklimlerde kullanılması önerilmez. 90 cm çapında, 1.5 metre yüksekliğinde bir sepet yapabilirseniz kompost için uygun bir alan elde etmiş olursunuz (yaklaşık 1 m3). Hem soğuk hem de sıcak kompost elde etme faaliyetlerinde bu kutuyu kullanabilirsiniz. Sepetleri elinizde kullanmadığınız materyalleri kullanarak kolaylıkla yapabilirsiniz.

7 FIÇI YA DA VARİL: Boş bir fıçıyı veya varili de kompost üretimi için kullanabilirsiniz. Fıçı veya varilleri karıştırmak göreceli olarak kolay olduğundan dolayı, hızlı kompost için idealdirler. Bu yöntemde en az 200 litre kapasiteli ve sağlam bir kapağı olan bir varil ya da fıçıya ihtiyacınız vardır. Öncelikle varil veya fıçıda 6 10 sıra kadar 1er santimetrelik delikler açmanız gerekiyor. Bu delikler varil içerisindeki hava akışını düzenleyecektir ve fazla nemi dışarı atacaktır. Varili 3/4 oranında organik materyal ile doldurun. Devamında ise haftada bir defa varili devirerek bahçenizde veya evinizde, yuvarlayın. Böylece hava rahatlıkla organik materyalinizin içine girebilecektir. En çok 2 ay içerisinde kompost gübreniz hazır olacaktır. Bu yöntem, özellikle küçük organik materyal çıkaran evlerde ve bahçelerde rahatlıkla kullanılmaya elverişlidir. Ancak çok soğuk iklimlerde varildeki materyaller donma tehlikesi ile karşılaşacaklarından, bu yöntemin soğuk bölgelerde kullanılması önerilmez. ÜÇ ODACIK YÖNTEMİ Özellikle düzenli kompost yapmayı düşünüyorsanız ve yüksek verimi almak istiyorsanız, üçlü odacık yöntemini kullanmanızı öneririz. Bu yöntemde basitçe, üç sepet, üç kutu veya üç varil kullanabilirsiniz. Organik materyal ilk geldiğinde 4 haftaya kadar ilk odacıkta bekletilir. Devamında ise 7 haftaya kadar ikinci havuzda bekletilir. Son olarak üçüncü havuza aktarılır. Üçüncü havuza aktarılan materyal neredeyse kullanıma hazırdır. Birinci sepet bittiğinde tekrar doldurulur.

8 ÇUKUR YA DA KUYU Organik materyallerinizi çukur ya da hendek kazıp içine doldurarak da kompost elde edebilirsiniz. ÇUKUR Bahçenizde ince uzun santimetre uzunluğunda bir çukur kazın. Tüm yaz boyunca bahçenizde açığa çıkan materyalleri bu çukura koyun. Yaz sonunda çukura evsel atıkları da koyun. Devamında ise çukurun üstünü cm boyutunda toprak ile örtün. Bir sonraki baharda buradaki toprağı gübre olarak kullanabilirsiniz. KUYU Kuyu yöntemi de bir tür çukur yöntemidir. Bahçenizde cm uzunluğunda bir kuyu kazın. Yaz boyunca tüm bahçe atıklarınızı bu kuyuda biriktirin. Yaz sonunda evsel organik atıkları da ekleyerek kuyunun üstünü örtün. Bir sonraki sezonda baharda, bu kuyuda biriken toprağı gübre olarak kullanabilirsiniz. Çukur veya kuyu yönteminin temel avantajı yeşil kahverengi materyal dengesine dikkat etmenize gerek kalmaz, aynı zamanda üzerini örttüğünüz için toprak altında soğuktan korumayı sağlarsınız. Hem de bakteriler dışında toprak solucanlarından da yararlanabilirsiniz.

9 ORGANİK MATERYALLER VE İÇERİKLERİ TABLOSU: Aşağıdaki tablo kompost için kullanılabilecek organik materyallerin taşıdıkları yararlı malzemeleri özetliyor. Toprağınızın yapısını ve ihtiyacınızı biliyorsanız üretmek istediğiniz kompostun içindeki malzeme oranını değiştirerek en çok ihtiyaç duyulan gübreyi elde edebilirsiniz. Organik Materyal Kaynağı Bileşeni ve Yorum Kahve atıkları Restoranlar, ofisler İyi bir Nitrojen Kaynağıdır Mısır koçanı ve sapı Mısırlar, konserveler vb. Özellikle gömüldüğünde faydalı olur, karbon zenginidir. Yumurta Kabuğu Yumurta fabrikaları, Kalsiyum ve nitrojen bakımından Balık ve kabuklu deniz ürünleri kabukları Meyve atıkları Çim atıkları restoranlar Balık marketleri Restoranlar, market atıkları zengindir. Nitrojen bakımından ve mineral bakımından zengindir, ama koku yapabilir. Karbon bakımından zengindir. Özellikle muz kabukları fosfat bakımından zengindir. Nitrojen bakımından zengindir, kolay kompost olur Otlar Tarlalar /bahçeler Karbon ve nitrat bakımından zengindir Yapraklar Parklar Yapraklar toprak yapısını düzenlemek için çok faydalıdırlar, Yerfıstığı kabukları Toprak yapısını düzenler, toprağın potansiyelini arttır. Hayvan dışkısı Tarlalar, mandıralar vs. Özellikle güvercin atığı nitrojen Odun parçaları, talaşlar, dal parçaları Sebze atığı Kereste depoları, ormanlık alanlar Restoranlar, çöplükler, manavlar Kahvehaneler, çaycılar bakımından zengindir. Karbon zenginidir, ama yavaş kompost olur. Kesinlikle yaş odunu komposta eklemeyiniz. Bezelye kabuğu özellikle Nitrojen zenginidir. Özelikle nitrojen bakımından zengindir. Çay poşetleri çay atıkları Yabani otlar Bahçeler vs. Tohum vermeden kesin ya da sıcak komposta kullanın. Semiz otu özelikle nitrojen bakımından zengindir.

10 REFERANSLAR: Home Made Compost Montguide Montana Universitesi, Ağustos Home Composting Maine Üniversitesi Bülteni Sayı 1143 Your Guide to Composting Los Angeles Belediyesi Kamu Hizmetleri Şubesi, 2008 YERYÜZÜ DERNEĞİ Ekolojik yaşamı desteklemek ve çevre sorunları ile mücadele etmek için kurulmuş olan Yeryüzü Derneği; iklim değişikliği, çevre politikaları, ekojik yaşam ve yenilenebilir enerji konularında farkındalık yaratma ve kapasite geliştirme faaliyetleri düzenlemekte, doğa dostu politikaların ve çevre koruma amaçlı faaliyetlerin tabana yayılması için toplumun farklı kesimlerine hizmet eden projeler geliştirmektedir yılında kurulmuş olan Yeryüzü Derneği yıllardır ekoloji ve çevre alanında faaliyet gösteren, iklim değişikliği, organik tarım ve benzeri konularda deneyimli insanları bir araya getirmiş olan bir dernektir. Özellikle eğitim, nonformal öğrenme ve akran faaliyetleri konusunda deneyimli bireylerin üyesi bulunduğu Yeryüzü Derneği'nde aynı zamanda inovatif politika üretme mekanizmalarına da destek verilmektedir.