pecya Sağlıklı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçlarının Nörolojik İşaretlerle Ba ğıntıs ının Araştır ılmas ı

Transkript

1 Sağlıklı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçlarının Nörolojik İşaretlerle Ba ğıntıs ının Araştır ılmas ı Mehmet ÇAKICI*, Serhat ÇITAK*, Ebru ÇAKICI*, İsmail KÜÇÜKAL İ**, Demet YANDIM**, Sahap ERKOÇ*, O ğuz ARKONAÇ* ÖZET Santral sinir sistemi disfonksiyonuna ait klinik yans ımalar nöropsikolojik testler, sert ve yumu şak nörolojik işaretler ile test edilebilmektedir. Bu çal ışmada sağlıkl ı gönültülerde bilişsel işlev performans ı ve nörolojik işaretler arasındaki bağıntın ın araştırılması planlanmıştır. Çalışmaya psikiyatrik bozuklu ğu olmayan, genel t ıbbi bozuklu ğu veya madde bağıml ılığı/kötüye kullan ım ı bulunmayan ve halen çalışmakta olan 89 sağlıkl ı gönüllü (43 erkek, 46 kad ın) alınm ıştır. Olguların sosyodemografik özellikleri sorulmu ş, 12 testten olu şan nöropsikolojik test bataryası verilmi ş ve yumu şak ve sert nörolojik işaretler araştırılm ıştır. Bağıntdarın ın değerlendirilmesinde Pearson ve Spearman korelasyon yöntemleri kullan ılm ıştır. Olguların yaş ortalaması 36.0±8.10 ortalama eğitim süreleri ise 12.20±4.80 y ıldır. Yumu şak nörolojik işaretler toplam skoru ile görsel konumsal alg ı işlevi arasında orta derecede, icra işlevi, sözel ve görsel bellek, dikkatin konumsal da ğılım işlevleri arasında zay ıf korelasyonlar bulunmuştur (r=-0.41, değerleri arasında, p=0.00). Yumu şak nörolojik işaretlerden ritim testi ile dikkat işlevi arasında ve anlık bellek testi ile sözel-görsel dikkat i şlev performans ı arasında zay ıf negatif bağ ıntılar tesbit edilmiştir (r=-0.41, değerleri arasında, p=0.00). Olgularda sert nörolojik işaretler bulunmamıştır: Sağlıkl ı bireylerde bilişsel işlev pe ıformans ı ve baz ı yumu şak nörolojik işaretler arasında negatif bağıntı bulunmuştur. Bu bağıntı sağlıkl ı bireylerde bulunan minimal nöropatolojide kaynaklanıyor olabileceği gibi düşük test performans ından da etkilenebilmektedir. Anahtar kelimeler: Sağlıkl ı bireyler, nöropsikolojik testler, nörolojik işaretler Düşünen Adam; 1998, 11 (4): SUMMARY The clinical reflection of central nervous system dysfunction can be assessed by with neuropsychologic tests with hard and soft neurological signs. This study is planned to investigate the correlation between the performance of cognitive functions and neurological signs in normal volunteers. 89 healthy volunteers (43 men, 46 women) echo not have the psychiatric disorder, general medical disorder nor substance dependencelabuse and who still have a job were included in the study. Sociodemographic features ofthe subjects were asked and neuropsychological test battery of 12 tests were giyen and hard-soft neurological signs were examined Pearson and Spearmen correlation methods were used to investigate correlations. Average age of the cases were found to be 36.0±8.10 years and average education was 12.20±4.80 years. Total score of soft neurological signs had moderate correlation with visual-spatial perception function and weak negative correlations with executive function, verbal and visual memory and spatial distibution of attention functions (values between r=-0.41, -0.55, p=0.00). Weak negative correlations were found between rhytm test of soft neurologic signs and attention function, and between immediate memory test and verbal-visual memory function performance (values between r=-0.41, -0.44, p=0.00). Hard neurologic signs were not found in any of the cases. In normal volunteers negative correlation is found between the performance of cognitive functions and some of the soft neurologic signs. This correlation may stern from the minimal neuropathology found in normal volunteers and also can be affected by the low test performance. Key words: Healthy persons, neurolopsychological tests, neurological signs * Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi, 2. Psikiyatri Birimi, ** Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi, 3. Nöroloji Birimi 46

2 Sağlıkh Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçlar ın ın Nörolojik isaretterle Bağıntısm ın Araştırılması Çakıcı, Çıtak, Çakıcı, Küçükali, Yand ım, Erkoç, Arkonaç GİRİŞ Merkezi sinir sistemi normal ileri mekanizmalar ındaki bozuklukların klinik yans ımalanna yönelik nöroradyolojik, nörofizyolojik, nöropsikolojik ara ştırmalara kar şı ilgi son y ıllarda giderek artmaktad ır. Nöropsikolojik araştırmaların- temel amac ı beyin i ş- levi ile davran ış aras ındaki ili şkileri ortaya koymaktadır. Nöropsikolojinin psikiyatrik uygulama alanları, psikiyatrik hastalarda beyin lezyonlar ınm tanımlanmas ı, bilişsel sapmaların zaman içindeki seyrinin yorumlanmas ı ve değişik psikiyatrik bozukluklardaki semptomlar ın nöroanatomik yerle şimlerine ilişkin kuraınlann geliştirilmesidir (1). Nöropsikolojik yakla şım, temel beyin davran ış ilişkisindeki aç ık dayanaldanyla, bozuklu ğun ciddiyetini ve bulgulann olası anatomik ili şkilerini saptamak konusunda yardımc ı olur. Nörolojik işaretler ise vücudun bozulmuş bir işlevinin herhangi bir nesnel bulgusu ya da görünümü olarak tan ımlanır (2). Bu şekilde tan ımlanan bir i şaret nörodavramşsal bir rahats ızlığın sert veya patognomonik belirtisi olarak dü şünülebilmektedir. Bu anlamdaki patognomonik i şaretler vücudun bir yans ındaki belirgin derecede asimetrik motor veya duyusal kayıptaki bir örüntüyü dizartri, bozulmu ş refleksler, pupil değişiklikleri ve baz ı görme alan ı eksiklilderi gibi işaretleri içerir (3). Sert işaretlerle kar şılaştırıldığında daha önemsiz görünen, sürekliliği olmayabilen, altta yatan herhangi bir patolojiyle ili şkisi olmayan baz ı işaretler de saptanm ıştır. Bu gibi işaretler altta yatan bir bozuklu ğa bağlı olarak de ği şebildiği için patognomik i şaretlerden farkl ı olarak değerlendirilmekte ve yumu şak nörolojik i şaretler olarak isimlendirilmektedir (4). Günümüzde yumu şak nörolojik işaretler kesin, aç ık ve özgül bir nörolojik bozuklu ğa işaret etmeyen, ancak bir bütün olarak ele al ındıldannda bir organik patolojinin varlığına gönderme yapan i şaretler olarak kabul edilmi şlerdir (5). Sert i şaretler lokalizasyon yapmaya elveren, genellikle özgül bir çekirdek, yolak veya sinir lezyonunu gösterirken, yumu şak işaretlerin daha az özgül olduğu, lokalize edilebilir bir merkezi sinir sistem lezyo- nu göstermedi ği ve bazı testlerde ortaya ç ıkan düşük performansa ba ğlı olabileceği ileri sürülmektedir 141. Yumu şak nörolojik i şaretlerin şizofreni, mizaç bozukluğu, obsessif kompulsif bozukluk, impulsif kontrol bozuklu ğu gibi psikiyatrik bozukluklarda normal kontrollere göre daha yüksek oranda bulunduğu saptanm ıştır (4,6,10-12,15,16). Hastalıklann şiddetli ve bili şsel işlev bozukluğunun belirgin olu şuna bağlı olarak yumuşak nörolojik işaretlerin s ıklığının arttığı gösterilmiştir (4' 1/3-12). Son yıllarda bili şsel işlev bozukluklar ı ile nörolojik işaretler aras ındaki bağıntıyı araştıran ve görüntüleme yöntemleri ile desteklenen çal ışmalar psikiyatrik bozukluklar ın patogenezlerini anlamada önemli bir yer bulmaktad ır (17'23). Bu çalışma normal sağlıklı bireylerde bilişsel işlev performans ının profilini oluşturmak, nörolojik i şaretler bulunup bulunmad ığını araştırmak, bilişsel işlev performans ı ile nörolojik i şaretler aras ında bağıntı olup olmadığını araştırmak amac ıyla planlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi 2. Psikiyatri Kliniği tarafından halen yürütülmekte olan bu araştırmaya hastanemizde çal ışmakta olan doktor, sağlık memuru ve personeller aras ından, rastgele örneklem yöntemiyle seçilen bir psikiyatrik bozukluğu, genel t ıbbi hastalığı, madde bağımlılığı/kötüye kullanım ı, birinci derece akrabalannda psikiyatrik bozukluk öyküsü olmayan 43 erkek, 46 kad ın toplam 89 sağlıklı birey alınmıştır. Olgulara sosyodemografik bilgi formu uygulanm ış, 12 testten olu şan bir test bataryas ı ile nöropsikolojik değerlendirme sonras ı, yumuşak işaretlerin de ğerlendirilmesi için Bacuhanan ve Heinrichs taraf ından geli ştirilen Nörolojik Değerlendirme Ölçeği (Neurologic Examination Scales-NES) (6) ve sert işaretlerin değerlendirilmesi için ise ara ştırmac ılar tarafından geli ştirilen Nörolojik Muayene Tablosu (NMT) isminde bir form kullanılmıştır. 47

3 Sağlıklı Bireylerde Nöropsikolojik Değerlendirme Sonuçlarının Nörolojik İ şaretlerle Bağıntısmın Araştırılmas ı Çakıcı, Çıtak, Çakıcı, Küçükali, Yandım, Erkoç, Arkonaç Nöropsikolojik değerlendirme 12 testten olu şan bir batarya kullan ılarak yap ılmıştır. A. Dikkat ve dikkatin mekansal da ğılımı işlevleri 1. Sürekli performans testi (continious performance test-cpt) 2. Harf ay ıklama testi (Canselation test) B. icra işlevleri 1. Sözel akıc ılık testleri 2. Wisconsin kart e şleme testi (Wisconsin card sorting test-wcst) 3. Raven standart ilerleyici matrisler testi (Raven's standard progressive matrices test- RSPM) 4. Stroop testi (Stroop test) C. Bellek i şlevleri a. Sözel bellek 1. Sayı dizisi öğrenme testi (serial digit lean ıing test) 2. Sözel bellek süreçleri testi b. Sözel olmayan bellek 1. WMS-R görsel bellek alt testi (WMS-R visual reproduction sub-test) D. Lisan işlevleri 1.Boston isimlendirme testi (Boston Naming test) 2. Kurabiye bn-satan testi (Cookie theft test) E. Görsel konumsal alg ı işlevleri 1. Benton çizgi yönü belirleme testi (Benton line orientation test) Bu testler yaklaşık 2.5 saat süre içinde, 2 kez ara verilmek suretiyle, yüzyüze görü şme yöntemiyle uygulanmıştır. Nörolojik i şaretlerden yumu şak nörolojik işaretlerin de ğerlendirilmesi 3 farkl ı işlevsel sahadaki i şlev bozukluklarını kapsayan nörolojik değerlendirme ölçeği (NDÖ) kullan ılarak yap ılmıştır. NDÖ; 1. Söndürme, grafestezi, stereognozis, sa ğ sol konfüzyonu ve bozulmu ş işitsel görsel bütünlük gibi bütünleyici duyusal i şlev bozukluğu itemleri, 2. Ardıs ıra yürüyü ş, parmak burun testi, parmak-ba ş parmak karşılıklığı, disdiadokokinezi gibi motor koordinasyon itemleri, 3. Yumruk-halka testi, yumruk-kenar avuç içi testi ve Ozeretski testi gibi karma şık motor eylemler dizisi itemlerini içermektedir. Ölçek 26 itemden olu ş- makta ve bu itemlerin 14 tanesi vücudun her iki yarısı için ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Her item "anormallik yok", "hafif ancak kesin bir bozulma var" ve "belirgin bir bozulma var" şeklinde 3 aşamalı olarak de ğerlendirilmektedir. Sadece emme ve burun refleksleri "var" ve "yok" olarak derecelendirilmiştir. Sert nörolojik i şaretler 19 itemden olu şan NMT kullanılarak değerlendirilmiştir. Bu form vücudun bir yan ındaki belirgin derecede asimetrik motor veya duyusal kay ıptaki bir örüntüyii, dizartri, bozulmu ş reflelcsler, patolojik refleksler, pupil de ğişiklikleri ve bazı görme alan ı eksiklikleri gibi işaretlerin de ğerlendirilmesini kapsamaktad ır. Her item anormallik "var" veya "yok" şeklinde derecelendirilmektedir. Normal bireylerde nörolojik i şaretlerin s ıklığı ve nöropsikolojik testlerdeki performans ortalamalan betimleyici istatistik yöntemleri, ba ğıntıların araştmlmasında Pearson ve Speannan korelasyon yöntemleri kullanılmıştır. SONUÇ Sosyodemografik veriler Çalışmaya alınan olgular ya şları aras ında olup yaş ortalamas ı 36.06±8.10 eğitim süreleri ise y ıl olarak ortalama 12.20±4.80 y ıldır. Olguların % 93.3'ü sağ ellerini % 1.1'i sol ellerini dominant el olarak kullanmaktayken % 5.6's ı her iki elini de ayn ı derecede kullandığını belirtmekteydiler. Bireylerin NDÖ toplam değerleri 0-24 puan aras ındayd ı. Toplam puanlarının ortalamas ı 7.20±5.84 idi. Bireylerin nörolojik işaretlerin s ıklığı Tablo l'de, nöropsikolojik testlerdeki performans ortalamalar ı Tablo 2'de gösterilmiştir. NDÖ toplam değeri ile nöropsikolojik de ğerlendirme sonuçları arasındaki bağıntının araştırılması Olguların NDÖ toplam değerleri ve nöropsikolojik değerlendirme sonuçlar ı bağıntılar ara ştırıldığında, 48

4 Sağlıkl ı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçların ın Nörolojik Işaretlerle Bağıntısımn Ara ştırılmas ı Çakıc ı, Çıtak, Çakıcı, Küçüktü, Yand ım, Erkoç, Arka Tablo 1. Normal bireylerde nöropsikolojik de ğerlendirme sonuçlar ı Normal bireyler (n:89) Değişken Ortalama SD Dikkat i şlevleri Sürekli performans testi Düz skor Ters skor Toplam skor Dikkatin mekansal dağılım ı Had ayıklarna testi Sağ skor Sol skor İcra i şlevleri Sözel ak ıcıhk testi Sözel akıc ıl ık I Sözel aluc ılık II Sözel zihinsel kontrol 9.62 Wisconsin kart e şleme testi 2.38 Toplam kategori Perseveratif hata % Raven ilerleyen matrisler Puan Süre Stroop testi Hata Düzeltme Bellek işlevleri Say ı dizisi testi Tam öğrenme Toplam skor Sözel bellek süreçleri 6.38 Anl ık bellek 'Tam öğrenme Toplam öğrenme En yüksek öğrenme WMS-R görsel bellek testi Anl ık bellek Lisan işlevleri Boston isimlendirme testi Kurabiye testi Görsel konumsal algı Benton çizgi yönü belirleme testi NDÖ toplam değerleri ile dikkat i şlevlerini değerlendiren sürekli performans testi-düz (r= p<0.01), sürekli performans testi-ters (r= , p<0.01), sürekli performans testi-toplam ( ı= , p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ilişki bulunmuştur. Nes toplam değerleri ile frontal lob i şlevlerinden icra i şlevlerini değerlendiren Wisconsin KET-kategori (r= , p>0.01), Wiscosin KET perseveratif hata (r=0.2334, p>0.01), Wisconsin KET kurulumu sürdürme (r=0.2066, p>0.01), Stroop testi-hata (r=0.1960, p>0.01), Stroop testi-düzeltme (r=0.1987, p>0.01), Raven SPM-süre (= , p>0.01) arasında ilişki bulunmarm ş, Raven SPIV1-puan (r= , p<0.01) aras ında ters yönde zay ıf ilişki bulunmu ştur. İcra i şlevlerini de ğerlendiren bir di ğer test olan sözel aluc ılık testi ile kar şılaştınldığında sözel akıc ılık-i (r= , p>0.01) ve sözel aluc ı- lık-i1 (r= , p>0.01) aras ında ilişki bulunmazken, sözel ak ıc ılık-zihinsel kontrol (1= , p<0.01) aras ınde ters' yönde zay ıf ilişki bulunmuştur. NDÖ toplam değerleri ve bellek i şlevleri aras ındaki bağıntısı araştırıldığında NDÖ toplam de ğerleri ile sözel belleği değerlendiren say ı dizisi testi-tam ö ğ- renme (r=o.4503, p<0.01) ayn ı yönde zay ıf, say ı dizisi testi-puan (r= , p<0.01) ters yönde zay ıf, sözel bellek süreçleri testi-anl ık bellek (1= , p<0.01) ters yönde zay ıf, sözel bellek süreçleri testitam öğrenme (r=0.3581, p<0.01) do ğru yönde çok zayıf, sözel bellek süreçleri testi-toplam ö ğrenme (r= , p<0.01) ters yönde zay ıf, sözel bellek süreçleri testi-geciktirilmi ş bellek (r= , p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ilişki tesbit edilmiştir. Sözel olmayan bellek işlevlerini değerlendiren WMS-R görsel bellek alt testi-anl ık bellek (r= , p<0.01) aras ında ters yönde zay ıf ilişki bulunmuştur. Dil işlevleri ile NDÖ toplam de ğerleri aras ındaki bağıntı araştınldığında NDÖ toplam değerleri ile;dil işlevlerini de ğerlendiren Boston isimlendirme testi (r= , p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ilişki tesbit edilmi ş ancak Kurabiye h ırs ızları testialucıl ık (r= , p>0.01) aras ında ilişki bulunmamıştır. NDÖ tok»a. değerleri ile görsel konumsal işlevleri değerlendiren Benton çizgi yönünü belirleme testi (r= , p<0.01) aras ında ters yönde orta derecede ilişki tesbit edilirken, dikkatin mekansal dağıhmını değerlendiren harf ay ıldama testi-sağ (r= , p<0.01) aras ında ters yönde zay ıf, harf ay ıklama testi-sol ( ı= , p<0.01) aras ında ters yönde çok zayıf ilişki bulunmu ştur.

5 Sağl ıklı Bireylerde Nöropsikolojik Değerlendirme Sonuçların ın Nörolojik işaretlerle Bakt ım!~ Araştırılmas ı Çakıcı, Çıtak, Çakıcı, Kilçüluıli, Yandım, Erkoç, Arkonaç Tablo 2. Normal bireylerde nörolojik i şaretlerin s ıkl ığı NDÖ itemleri Bozukluk yok Hafif bozukluk Belirgin bozukluk 1. Ard ısıra yürüyü ş Romberg testi a. Denetlenemeyen har. Sa ğ b. Denetlenemeyen har. Sol a. Tremor Sağ b. Tremor Sol a. Serebral dominans Sağ b. Serebral dominans Orta c. Serebral dominans Sol ışitsel-görsel bütünlük a. Stereognozis Sağ b. Stereognozis Sol a. Grafestezi Sağ b. Grafestezi Sol a. Yumruk-halka testi Sa ğ b. Yumruk-halka testi Sol a. Yumruk-kenar-avuçiçi Sa ğ b. Yumruk-kenar-avuçiçi Sol Ozeretski testi a. Hafıza 5. dak b. Hafıza 10. dak a. Ritm tutma testi a IS b. Ritm tutma testi b a. Ard ısıra hareketler Sağ b. Ard ı s ıra hareketler Sol a. Parmak-ba şpar. karşılığı Sağ b. Parmak-başpar. karşılığı Sol 16a. Ayna hareketleri Sa ğ b. Ayna hareketleri Sol Söndürme Sağ-sol konfazyonu a. Sinkinezis Sağ b. Sinkinezis Sol a. Konverjans Sağ b. Konverjans Sol a. Bakış süreksizliği Sağ b. Bakış süreksizliği Sol a. Parmak-burun testi Sa ğ b. Parmak-burun testi Sol Glabellar Burun refleksi a. Yakalama refleksi Sağ b. Yakalama refleksi Sol Emme refleksi NDÖ itemleri ile nöropsikolojik değerlendirme sonuçlar ı aras ındaki bağıntının araştır ılması Sürekli performans testi-düz ile tremor-sa ğ (r= , p<0.01), tremor-sol p<0.01), konverjans-sağ (r= , p<0.01) itemleri aras ında ters yönde çok zay ıf ilişki, ritm tutma testi-a (1= , p<0.01) ters yönde zay ıf ilişki tesbit edilmiştir. Sürekli performans testi-ters ile grafestezi-sol (r= , p<0.01) itemi aras ında çok zay ıf ters yönde ili şki tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri aras ında ilişki tesbit edilmemiştir. 50 Sayı dizisi testi-puan ile Glabellar refleks itemi (r= , p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ilişki tesbit edilmi ş, sayı dizisi testi ile diğer itemler arasında ilişki saptanmamıştm WMS-görsel bellek alt testi-anl ık bellek testi ile i şitsel görsel bütünlük itemi (r , p<0.01), Ozeretski testi itemi (r= , p<0.01) aras ında çok zay ıf ilişki, 5. dakika itemi (r= , p<0.01), haf ıza 10. dakika itemi (r= , p<0.01) aras ında zay ıf bağıntı tesbit edilmiş, diğer NES itemleri aras ında bağıntı tesbit edilmemi ştir.

6 Sağlıkl ı Bireylerde Niiropsikolojik De ğerlendirme Sonuçların ın Nörolojik İşaretlerle Bağıntısm ın Araştırılması Çakıcı, Çıtak, Çak ıcı, Küçükali, Yand ım, Erkoç, Arkonaç Wisconsin KET-kategori ile serebellar dominans itemi (r , p<0.01), Wisconsin KET-perseveratif hata yüzdesi ile serebellar dominans itemi (r= , p<0.01) aras ında çok zay ıf ilişki tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri ile Wisconsin KET aras ında bağıntı belirlenmemi ştir. Raven SPM-puan ile serebellar dominans itemi p<0.01), grafestezi sa ğ itemi (r , p<0.01), Ozeretski testi itemi (r= , p<0.01), ritm tutma (r= , p<0.01) ve Raven SPM-süre ile glabellar refleks itemi (r= , p<0.01) arasında ters yönde çok zay ıf ili şki tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri ile Raven SPM aras ında ilişki bulunmamışt ır. Aynca Stroop testi ile NDÖ itemleri aras ında ili şki tesbit edilmemi ştir. Sözel akıc ılık-zihinsel kontrol testi ile ritm tutma testi aras ında (r= , p<0.01) ve sözel ak ıc ılık testi hayvan ile parmak-ba şparmak karşılığı-sol itemi (r= , p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ilişki tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri ile sözel akıc ılık testi aras ında ilişki tespit edilmemi ştir. Boston isimlendirme testi ile hafıza 10. dakika itemi (r= , p<0.01) ve ritm tutma testi aras ında ( , p<0.01), kurabiye h ırs ızlar ı testi ile Ozeretski testi (r , p<0.01) aras ında çok zay ıf bağıntı bulunmuş, diğer NDÖ itemleri ve dil i ş- levlerini değerlendiren nöropsikolojik testler aras ında bağıntı tesbit edilmemi ştir. Benton çizgi yönünü belirleme testi ile Ozeretski testi itemi (r= , p<0.01), ritm tutma testi b itemi (r= , p<0.01), Glabellar refleks itemi (r= , p<0.01), grafestezi-sol itemi (r= , p<0.01), serebellar dominans-sa ğ aras ında (r= , p<0.01) ve harf ay ıklama testi ile hafıza 10. dakika itemi p<0.01), ritm tutma testi itemi (r= , p<0.01), yumruk-halka testi itemi (r= , p<0.01), aras ında ters yönde zay ıf bağıntı tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri ve görsel konumsal alg ı işlevlerini değerlendiren nöropsikolojik testler aras ında ili şki bulunmam ıştır. Olguların hiçbirinde NMT içerisinde tan ımlanan herhangi bir sert nörolojik i şaret tespit edilmemi ştir. TARTIŞMA Çalışmam ızda bili şsel i şlev eksiklikleri ile yumu şak nörolojik işaretler aras ında bağıntı olduğu tespit edilmi ştir. Yumuşak nörolojik i şaretler normal populasyonda da görülebilen belirsiz, gelip geçici ve yorumlanamayan i şaretler şeklinde ortaya ç ıkabilmektedir. Son yıllardaki baz ı çalışmalar nörolojik işaretlerin gösterilebilen bir nöropatoloji olmaks ızın nörolojik bir temeli bulundu ğunu (13) veya öğrenme bozuklu ğu gösteren çocuklarda klinik bir yol gösterici oldu ğunu (14) ileri sürmektedirler. Çal ışmam ızın kesitsel çalışma özelliklerini taşıması nedeniyle tespit ettiğimiz yumu şak nörolojik i şaretlerin bir psikiyatrik veya nörolojik bozuklu ğun ön habercisi oldu ğunu söylemek güçtür. Ancak psikiyatrik veya nörolojik bozuklu ğu olmayan ki şilerde de herhangi bir hastal ık öyküsü tammlanmaks ızın perinatal yaralanma (7 ' 8), gelişimsel gecikme ve herediter geçi ş (9) gibi sebeplerden dolay ı da bu i şa retlerin bulunabilece ği bildirilmiştir. Çal ışmam ızda tesbit edilen yumu şak nörolojik i şaretler ile beynin farkl ı bir bölgesinin i şlevini belirleyen nöropsikolojik testler aras ındaki bağıntı bu sebeplerden kaynaklanabilece ği gibi kişinin yeterince koopere olmamas ı nedeniyle testlerde ortaya ç ıkan dü şük performanstan da kaynaklanabilir. Çal ışmam ızda beynin bir bölgesinin i şlevini birden fazla nöropsikolojik testle ölçülebilen bir batarya düzeni kullanılmıştır. Beynin ayn ı bölgesinin işlevlerini ölçen birden fazla test kullan ılmas ı bu testlerin baz ılarının yumu şak, nörolojik işaretlerle ili şkili bulunmas ın ın daha doğru değerlendirilmesini sağlam ıştır. Frontal lob i şlevlerini değerlendiren Raven SMP puan ı ile ritm tutma testleri aras ında bulunan bağıntı ayn ı testin süre değerlendirilmesinde ili şkili bulunmamıştır. Bunun yan ında bellek i şlevlerini değerlendiren sözel bellek süreçleri testi ile yumu şak nörolojik i şaretlerden yak ın hafıza aras ında çok zay ıf ilişki olduğu tesbit edildi ği halde, sözel belleği değerlendiren diğer bir test olan say ı dizisi testi ile yak ın hafıza aras ında bir bağıntı bulunmamıştır. Ayn ı beyin bölgesinin işlevlerini değerlendiren bir testin yumu şak nörolojik, i şaretler ile ili şkili çıktığı halde ayn ı böl-

7 Sağlıklı Bireylerde Nöropsikolojik Değerlendirme Sonuçlarının Nörolojik işaretlerle Bağ ıntısm ın Araştırılması Çakıcı, Çıtak, Çak ıc ı, Küçükali, Yand ım, Erkoç, Arkonaç geyi de ğerlendiren başka bir testte ili şkisiz bulunmas ı bu testlerdeki dü şük performansa ba ğlı olabilmektedir. Ancak ayn ı bölgeyi değerlendiren testler aras ında bile işlevselliği değerlendirmek aç ısından farkl ılıklar olabilmektedir. Klinik bir bozukluk seviyesinde ortaya ç ıkmayan bilişsel bozukluklar normal populasyondaki kişiler aras ında görülebilmektedir. Belli bir alanla ilgili bir i şlev bozuk bulunabilirken di ğer işlevlerin görevlerini yerine getirmesi ki şinin yaşam sürecine genel bir i şlev bozukluk şeklinde yans ımayabilmektedir. Klinik bulgu vermeyen ki şinin genel olarak i şlevselliğine yans ımayan bu minimal bozukluklar kendilerini yumuşak nörolojik işaretler şeklinde de gösterebilmektedir. Di ğer yandan çal ışma grubumuz içerisinde sözel bellek süreçleri testleri ile tesbit edilen ve yaşam işlevselliğine yans ımayan birtakım bellek bozulmalar ı, bellek işlevlerini değerlendiren itemler yan ında başka yumuşak nörolojik işaretler ile de ili ş- kili bulunmu ştur. Bellek tek bir süreç de ğil, birden çok sürecin ardarda gelmesi ve içiçe geçmesiyle oluşan bir süreçler bütünüdür ve belle ğe ilişkin süreçler karmaşık bir anatomik sisteme dayand ığından ilişkisizmiş gibi görünen di ğer itemler ile de ba ğıntılı bulunabilir (24). 6truç olarak yumu şak nörolojik i şaretler klinik bir bozukluğu bulunmayan normal populasyon içerisinde de görülebilmektedir. Tespit edilen yumu şak işaretlerin bir kısmı kişide klinik görünüm vermeyen rninimal bir nöropatolojik temelden kaynaldanabilir. Sağlıklı bireylerde bili şsel işlevlerde tespit edilen bozukluk ile nörolojik i şaretler aras ındaki bağıntı bu nöropatolojik temeli yans ıtıyor olabilir. Gerek nörolojik işaretlerin gerekse nöropsikolojik testlerdeki bozukluldann bulunmas ı düşük test performans ına da bağlı olabileceği unutulmamal ıdır. Bilişsel işlevler ile ilgili çal ışmalar yap ılırken beynin bir bölgesinin i şlevlerini ayn ı bölgeyi inceleyen farkl ı testler ile değerlendirerek daha kesin ve do ğru sonuçlar elde edinilebilece ği düşüncesindeyiz. KAYNAKLAR 1. Keefe RSE: The contribution of neuropsychology to psychiatry. Am J Psychiatry 152:6-15, Tupper DE: The issues with soft signs in soft neurological signs. Tupper DE (ed). Grune and Stratton Inc Florida 1987; Arkonaç O: Psikotik bozukluklar ve tedavileri. 1. bask ı, Nobel Tıp Kitabevi Yay ınları 21-27, 88-98, Yaz ıcı A: Şizofrenik hastalarda yumu şak nörolojik işaretlerin s ıklığı ve özgüllüğü. Uzmanl ık Tezi, Istanbul Berrios GE: Positive and negative symptoms and Jackson: A conceptual history. Arch Gen Psychiatry 45:616-22, Heinrichs DW, Buchanan RW: Significance and meaning of neurological signs in schizophrenia. Am J Psychiatry 145:11-8, Shifer SQ, Stokman CJ, Shifer DNgS, D'Connor P, Schonfeld IS: Ten year consistency of neurological test performance of children without focal neurological defıcit. Dev Med Child Neurol 28:417-27, Stokman CJ, Shifer SQ, Shifer DNgS, D'Connor P, Wolff R: Assessment of neurological soft signs in adolescents; reliable studies. Dev Med Child Neurol 28:428-39, Nichols P, Chen T: Minimal brain disfunction-a prospective study. Hillsdale NJ (ed). Lawrence Erlbaum Associates Bihari K, Pato MT, Hill JL, Murphy DL: Neurological soft signs in obsessive compulsive disorder, Arch Gen Psychiatry 48:278, Hollander E, Schiffman E, Cohen B, Rivera-Stein MA, Rosen W: Signs of central nervous system dysfunction in obsessive compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry 47:27-32, Kolakowska T, Williams AO, Jambor K, Ardern M: Schizophrenia with good or poor outcome; III: Neurological soft signs, cognitive impairment and, their clinical significance. Br J Psychiatry 146:348-57, Gupta S, Andreasen N, Arndt S, et al: Neurological soft signs in neuroleptic-treated schizophrenic patients and in normal Comparison subjects. Am J Psychiatry 2:191-96, , Taylor HG: The meaning and value of soft signs in the behavioral sciences. Soft neurological signs. Tupper DE (ed). Grunne and Stratton Inc Florida 1987; Stein DJ, Hollander E, Cohen L, et al: Neuropsychiatric impairment in impulsive personality disorders. Psychiatry Res 48:257-66, Erten D: İki uçlu duygudurum bozulduğu ilk atak manide klinik özelliklerin ve frontopariteal i şlevlerin değerlendirilmesi. Uzmanl ık Tezi (yay ınlanmam ış). İstanbul, Çak ıcı M, Küçükali İ, Çıtak S, Çakıcı ET, Uğurad KI, Şahinler KD, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şizofren hastalarda nörolojik muayene ve SPECT bağmusı. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı 1-4 Ekim, Antalya, Çıtak S, Çakıc ı ET, Çakıc ı M, Küçükali İ, Uğurad KI, Şahinler KD, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şizofrenik süreçte nöropsikolojik değerlendirme sonuçlar ının nörolojik i şaretlerle (yumu şak ve sert) bağıntısının ara ştırılması. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı 1-4 Ekim, Antalya, Cuesta MJ, Perelta V, Leon J: Neurological frontal signs and neuropsychological deficits in schizophrenic patients. Schizophrenia Res 20:15-20, Çakıcı ET, Çak ıcı M, Ç ıtak S, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şizofren hastalarda nöropsikolojik de ğerlendirme ve SPECT ba ğıntıs ı. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı 1-4 Ekim, Antalya, Ç ıtak S, Çakıc ı ET, Çak ıc ı M, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şizofrenik süreçte nöropsikolojik değerlendirme sonuçlaruun beyin görüntüleme (MRG) bulgular ile ba ğıntısının araştınlması. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı 1-4 Ekim, Antalya, Seidman LJ, et al: Relationship of prefrontal and temporal lobe. MRI measures to neuropsychological performance in chronic schizophrenia. Biol Psychiatry 35:235-46, Küçükali 1, Ç ıtak S, Çak ıcı ET, Çakıc ı M, Yand ım D, Uğurad KI, Şahinler KD, Yaz ıc ı A, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şizofrenide yumuşak ve sert nörolojik bulgular ile yap ısal beyin bulgular ının (MRG) ',bağıntısın ın araşt ırılması. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı 1-4 Ekim, Antalya, Oktem Ö: Yeni bir sözel bellek testi. VIII. Ulusal Psikoloji Kongresi, İzmir Eylül,