TÜRKİYE EKONOMİSİ MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER (NİSAN 2015)

Transkript

1 TÜRKİYE EKONOMİSİ MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER (NİSAN 2015) Hane Halkı İşgücü İstatistikleri 2014 te Türkiye de toplam işsizlik %10,1, tarım dışı işsizlik ise %12 olarak gerçekleşti. Genç nüfusta ise işsizlik 2013 yılına göre artarak %17,9 oranında gerçekleşti. Tarım istihdamı milyon, tarım dışı istihdam ise milyon kişi olarak gerçekleşti. Türkiye de 15 yaş ve üzerinde istihdam edilen kişi sayısı ve 15 yaş ve üzerinde toplam işgücü (Ocak-Aralık 2014) İşgücüne katılma oranı gerileyerek; 2014 yılında kadınlarda yüzde 29,5, erkeklerde yüzde 69,5 oldu. İşsizlik oranı toplamda yüzde 10,1; kadınlarda yüzde 12,2, erkeklerde ise yüzde 9,2 ye ulaşmış oldu. Sanayi Üretim Endeksi (Ocak 2015) Ocak ayında Türkiye Geneli Sanayi Üretim Endeksi bir önceki aya (Aralık 2015) göre yüzde 1,4 azalış göstermiştir. Ocak (2015) ayında önceki aya göre ana sanayi sektörleri itibariyle en yüksek düşüş yüzde 7,4 ile madencilik ve taş ocakçılığı üretiminde yaşanırken, imalat sanayi üretimi de bir önceki aya göre yüzde 1,4 düşüş göstermiştir. Bir önceki aya göre artış gösteren tek ana sanayi sektörü ise Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme üretimi olmuştur. Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi bir önceki aya göre yüzde 1,1 artış göstermiştir. 1

2 İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranları ise ocak ayında bir önceki aya göre 0,9 puan azalarak yüzde 73,7 seviyesinde indi. İmalat sanayinin alt sektörlerinde geçen aya göre en fazla düşüş ağaç ve mantar ürünleri (%8,8) ile tekstil ürünleri (%8,7) imalatında gerçekleşmiştir. Bu sektörleri diğer metalik olmayan madenler (%6,5) ve maden sanayi (%6,3) takip etmiştir. Bu dönemde en hızlı yükseliş ise %32,7 ile diğer ulaşım araçları ve %19,5 ile diğer kok kömürü ve rafine edilmiş madencilik ürünleri imalatı gerçekleştirmiştir. Son 4 yılın ocak ayı sanayi üretim endekslerine bakıldığında ise 2012 yılından bu yana her sene bir öncekinin üzerinde seyrederken, 2014 yılı Ocak ayı sanayi üretim endeksi ilk kez düşüşe geçmiştir. Yıllara göre Ocak ayları itibariyle sanayi üretim endeksi (mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış, 2010=100) Enflasyon ve cari açıkla mücadelede harcamaların azaltılmasına yönelik uygulanan para ve maliye politikalarının sonucu büyümede yavaşlama ve buna bağlı olarak; 4 yıldır ilk kez sanayi üretim endeksi nde düşüş gözlenmiş, bu düşüşe paralel olarak işsizlikte de artış yaşanmıştır. Maalesef Amerika daki toparlanmaya rağmen Avrupa da yaşanan durgunluğun Türkiye ekonomisine gecikmeli yansımasının bir sonucu olduğu ifade edilebilir. Özel Sektörün Yurt Dışından Sağladığı Kredi Borçları (Ocak 2015) 2015 yılı Ocak ayı sonu itibarıyla özel sektörün yurt dışından sağladığı uzun vadeli kredi borcu 2014 yılsonuna göre %2 (~3,3 milyar dolar) azalarak 164,1 milyar ABD doları olmuştur. Aynı dönemde kısa vadeli kredi borcu ise %1,4 lük bir artışla 45 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Böylelikle toplam kredi borcu yaklaşık 2

3 2,7 milyar ABD doları azalarak 209,1 milyar ABD doları seviyesine gerilemiştir (Şekil 1). Şekil 1: Özel Sektörün Yurt Dışından Sağladığı Kredi Borcu (2004 Ocak 2015) Milyar ABD Doları Uzun Vadeli Kredi Borcu Kısa Vadeli Kredi Borcu Ocak Özel sektörün yurt dışından sağladığı uzun vadeli kredi borcunun borçluya göre dağılımı incelendiğinde, finansal kesimin kredi borcunun (%51,17), finansal olmayan kesimin kredi borcundan (%48,83) daha fazla olduğu görülmektedir. Bununla birlikte 2014 yılının son çeyreğine kadar uzun vadeli krediler içinde finansal kesimin payının, finansal olmayan kesimin payından daha düşük bir seviyede olduğu görülmekteydi. Finansal kesimin payının yükselmesinin temelinde, bankaların kredi ve tahvil borcunda gerçekleşen artış yatmaktadır. Büyük çoğunluğunu bankaların oluşturduğu finansal kesimin uzun vadeli kredi borcu, 2014 yılsonuna 884 milyon ABD doları artarak 84 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Finansal olmayan kuruluşların borcu ise 2014 yılsonuna göre yaklaşık 2,5 milyar ABD doları azalmış ve 80,2 milyar ABD dolarına gerilemiştir. Özel sektörün yurt dışından sağladığı kısa vadeli kredi borcunun borçluya göre dağılımı incelendiğinde, tamamına yakınının finansal kesime ait olduğu görülmektedir. Finansal kuruluşların kredi borcunun toplam kısa vadeli borçlar içindeki payı %92,8 iken finansal olmayan kesimin payı %7,2 dir. Kısa vadeli kredi borcu içinde finansal kuruluşların borcu 2015 yılı Ocak ayı sonu itibarıyla, 2014 yılsonuna göre 137 milyon ABD doları artarak 41,81 milyar ABD dolarına ulaşırken finansal olmayan kuruluşların borcu ise 476 milyon ABD doları artmış ve 3,24 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 3

4 2014 yılsonu itibarıyla özel sektörün uzun vadeli finansal olmayan kredi borcunun %56,5 i hizmetler, %43 ü sanayi ve %0,5 i de tarım sektörü tarafından kullanılmıştır li yılların başlarından 2007 yılına kadar kredi borcunda sanayi sektörü öne çıkarken 2007 yılından sonra hizmetler sektörünün uzun vadeli borçlanmadaki payı artmaya başlamıştır. Kısa vadeli finansal olmayan kredi borcunun sektörel dağılımında ise sanayi sektörü, 2014 yılsonuna göre payını 8,4 yüzde puan artırmış ve hizmetler sektörünün önüne geçmiştir. Sanayi sektörü tarafından kullanılan kredilerin, kısa vadeli finansal olmayan krediler içindeki payı 2015 yılı Ocak ayı sonu itibarıyla %48,1 olarak gerçekleşmiştir. Hizmetler ve tarım sektörlerinin payları ise sırasıyla; %39,3 ve %2,7 dir. Son olarak özel sektörün yurt dışından sağladığı kredi borcu 2015 yılı Ocak ayı sonu itibarıyla kalan vadeye göre incelendiğinde, 1 yıl içinde toplam 72 milyar ABD doları kadar anapara geri ödemesi gerçekleştirileceği görülmektedir. Tüketici Güven Endeksi (Mart 2015) Tüketici Güven Endeksi bir önceki aya göre azalış sergilemiştir Şubat ayında olan Tüketici Güven Endeksi, Mart ayında 3.67 puan azalarak seviyesine gerilemiştir. Böylelikle, geçtiğimiz ay gösterdiği sınırlı yükselişin ardından yeniden düşüş eğilimi göstermiştir. Bir önceki yılın aynı dönemine göre ise 8.31 puan azalış göstermiştir. Şekil 2: Tüketici Güven Endeksi (Ocak 2014-Mart 2015) 4

5 Tüketici Güven Endeksi alt kalemlerindeki değişime bir önceki aya göre bakıldığında, gelecek 12 ay için hanenin maddi durum beklentisinin (1.38 puan) ve genel ekonomik durum beklentisinin (4.57 puan) kötüleştiği, bu beklentilerin yanı sıra tasarruf etme ihtimalinin de 4.39 puan azaldığı görülmektedir (Tablo 1). İşsiz sayısı beklentisinde ise 4.36 puan kötüleşme yaşanmıştır. Tablo 1:Tüketici Güven Endeksi Alt Kalemleri Endeks Değişim oranı, % Şub.15 Mart 15 Bir önceki yılın aynı ayına göre Bir önceki aya göre Tüketici Güven Endeksi Hanenin maddi durum beklentisi Genel ekonomik durum beklentisi İşsiz sayısı beklentisi Tasarruf etme ihtimali Reel Kesim Güven Endeksi (Mart 2015) 2015 yılı Şubat ayında 103,4 olan RKGE, Mart ayında 0,05 puan artarak 103,5 seviyesine çıkmıştır. Mevsimsellikten arındırılmış reel kesim güven endeksi ise (RKGE-MA) bir önceki aya göre 3,1 puan azalarak 100,9 puan seviyesine düşmüştür. Mart ayında Reel Kesim Güven Endeksi (Şekil 1) bir önceki aya göre yüzde 0,05 artmıştır. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre ise yüzde 4,8 oranında azalmıştır. Mevsimlikten arındırılmış Reel Kesim Güven Endeksi (RKGE-MA) ise bir önceki aya göre yüzde 3 azalırken, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 4,8 azalmıştır. Şekil 3: Reel Sektör Güven Endeksi (Mart 2014-Mart 2015) 5

6 Endeksi oluşturan yayılma endeksleri incelendiğinde, mevcut mamul mal stok miktarı, sabit sermaye yatırım harcaması ve genel gidişat endeksleri bir önceki aya göre düşüş gösterirken; mevcut toplam sipariş miktarı, gelecek üç ay için üretim hacmi, gelecek üç ay için toplam istihdam, son üç ay için toplam sipariş miktarı ve gelecek üç ay için ihracat sipariş miktarı endekslerinin arttığı görülmektedir. Mevcut mamul mal stok miktarı ve sabit sermaye yatırım harcaması endeksleri incelendiğinde bir önceki aya göre sırasıyla yüzde 3,2 ve 4 oranlarında azalış göstermişlerdir. Aynı endekslerin 2014 yılı Mart ayına göre değişimleri ise mevcut mamul mal stok miktarında yüzde 3, sabit sermaye yatırım harcamasında yüzde 0,1 oranında azalış gerçekleşmiştir. Şekil 4: Üretim Hacmi, Toplam Sipariş Miktarı ve İhracat Sipariş Miktarı (Mart Mart 2015) Mart ayı toplam istihdam endeksi Şubat ayına göre yüzde 4,3 (4,6 puan) artarak 110,6 puan seviyesinde gerçekleşmiştir. Geçen yılın Mart ayına göre endeksteki düşüş ise yüzde 2,7 (3,1 puan) olmuştur. Mart ayı genel gidişat endeksi ise Şubat ayına göre yüzde 6,9 (6,5 puan) azalarak 88,3 puan seviyesinde gerçekleşmiştir. Geçen yılın Mart ayına göre ise endeks yüzde 2,8 (2,5 puan) azalmıştır. Sektörel Güven Endeksi (Mart 2015) 6

7 İnşaat sektörü güven endeksi, 2015 yılı Şubat ayında 85 olan mevsim etkilerinden arındırılmış inşaat sektörü güven endeksi, Mart ayında 1,3 puan azalarak 83,7 seviyesine düşmüştür. Bir önceki yılın aynı dönemine göre ise 78,2 puan olan inşaat sektörü güven endeksi 5,4 puan yükselerek yüzde 6,9 oranında artmıştır. Mevsimlikten arındırılmamış inşaat sektörü güven endeksine bakıldığında ise, 2015 yılı Mart ayında bir önceki aya göre 2,3 puan artarak 89,9 puana yükselmiştir Mart ayı verilerine göre incelendiğinde ise, yüzde 6,4 oranında arttığı gözlemlenmektedir. Şekil 5: İnşaat Sektörü Güven Endeksi (Mart 2014-Mart 2015) Hizmet sektörü güven endeksi, 2015 Mart ayı mevsimlikten arındırılmış hizmet sektörü güven endeksi incelendiğinde (Şekil 2), 2014 yılı Mart ayına göre yüzde 1 oranında artış gösterdiği (0,98 puan) ve 101,2 puana yükseldiği göze çarpmaktadır yılı Şubat ayına göre bakıldığında ise 0,7 oranında azaldığı (0,7 puan) görülmektedir. Mevsimlikten arındırılmamış endeks ise, 2015 yılının Şubat ayına göre yüzde 0,8 oranında artarak (0,8 puan) 100,6 olurken, 2014 yılı Mart ayına göre 1,5 oranında (1,5 puan) artmıştır. 7

8 Şekil 2: Hizmet Sektörü Güven Endeksi (Mart 2014-Mart 2015) GSYH Büyümesi (Ekim-Aralık 2014) 2014 yılında GSYH, 2013 yılına oranla sabit fiyatlarla yüzde 2,9 büyüyerek 126 milyar TL olmuştur yılı sonu itibariyle GSYH, sabit fiyatlarla 126 milyar TL iken, cari fiyatlarla ise 1 trilyon 749 milyar TL ye ulaşmıştır. Mevsim ve takvim etkilerin arındırılmış GSYH ise sabit fiyatlarla çeyreğinde, 3.çeyreğe göre yüzde 0,7 lik bir artış göstermiştir. Üretim yöntemiyle GSYH iktisadi faaliyet kollarına göre, imalat sanayinin 2014 yılında, sabit fiyatlarla yüzde 3,5 büyüdü. Tarım, ormancılık ve balıkçılık sektöründe ise sabit fiyatlarla yüzde 1,9 luk bir daralma yaşandı yılında en büyük artış ihracat ve kamu harcamalarında yaşandı Harcama yöntemiyle GSYH sabit fiyatlarla, 2014 yılında en yüksek büyüme yüzde 6,8 ile mal ve hizmet ihracatında yaşandı. Devletin nihai tüketim harcamaları ise yüzde 4,6 lık büyüme ile mal ve hizmet ihracatını takip etti. 8

9 Tablo 1: Harcama yöntemiyle çeyreklik GSYH büyümesi, (sabit fiyatlarla) Hanehalkı nihai tüketimi Devletin nihai tüketimi Gayri safi sabit sermaye oluşumu Mal ve hizmet ihracatı Mal ve hizmet ithalatı I II III IV I II III IV