Hidroelektrik Enerji Yatırımlarında Teşvik Uygulamaları ve Özel Sektör Tarafından Karşılaşılan Zorluklar. Mustafa Gürbüz

Transkript

1 Hidroelektrik Enerji Yatırımlarında Teşvik Uygulamaları ve Özel Sektör Tarafından Karşılaşılan Zorluklar Mustafa Gürbüz

2 Sunum Planı Hidroelektrik Santrallerin Avantajları Türkiye nin Hidroelektrik Potansiyeli Hidroelektrik Santraller İçin Kullanılan Teşvik Mekanizmaları Özel Sektör Tarafından Karşılaşılan Zorluklar Sonuç ve Öneriler

3 Hidroelektrik Santrallerin Avantajları Uzun vadede istikrarlı bir elektrik üretimine olanak sağlar Türkiye nin ithal fosil yakıt kaynaklarına olan yüksek bağımlılığını azalmakta önemli rol oynar. Elektrik üretiminin yanı sıra çok amaçlı kullanım özellikleri sağlar. Taşkınları kontrol etmek, kuraklıkların etkisini azaltmak, tarım, endüstri ve konutlara su sağlamak, kültür balıkçılığı ve eko turizmi geliştirmek, navigasyon ve dinlenme tesisleri olanakları yaratmak gibi birçok ek yararlar sağlar. İnşaat süreci boyunca emek-yoğun özellik taşıması ve uzun dönemli iş olanakları sağlamasından ötürü Türkiye deki sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında büyük önem arz eder.

4 Hidroelektrik Santrallerin Avantajları Var olan enerjinin 90% nını elektrik enerjisine çevirebilme özelliği sayesinde en verimli elektrik üretim sistemlerinden birini oluşturur. İşletme ve bakım masrafları oldukça düşüktür ve termik enerji santraline oranla çok daha uzun ömürlü projelerdir Puant elektrik taleplerini karşılamada en iyi elektrik üretim sistemini oluşturur. Fosil yakıtlı santrallere oranla çok daha az sera gazı emisyonu gerçekleştirdikleri için küresel ısınmaya karşı etkili bir çözüm yolu olarak kabul edilir.

5 TÜRKİYE NİN HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ Brüt Hidroelektrik Potansiyel: 433 milyar kwh Teknik olarak kullanabilir potansiyel: 216 milyar kwh Ekonomik olarak kullanabilir potansiyel: 140 milyar kwh Türkiye nin brüt hidroelektrik potansiyeli dünya brüt potansiyelinin %1 ne, ekonomik potansiyeli ise Avrupa ekonomik potansiyelinin %16 sına karşılık gelmektedir.

6 Türkiye nin Hidrolik Kurulu Gücü Hidrolik kurulu gücü yüzde 39,2 artışla 2011 yılı Ekim sonu itibarıyla MW a çıktı. Ekonomik kategoride olduğu belirlenen 140 milyar kwh/yıllık Türkiye hidrolik enerji potansiyelinin yüzde 37 lik kısmı işletmede, yüzde 15 lik kısmı (özel teşebbüs tarafından yapımı sürdürülen projeler dahil) ise inşa halindedir.

7 Türkiye nin Su Kaynakları Hidroelektrik enerji santralleri yağış ve su kaynaklarının hazır bulunma durumuna bağlı olarak uzun dönemde ucuz ve sürdürülebilir elektrik üretimi sağlar. Türkiye de yıllık yağış oranı bölgeler arası büyük farklılık gösterir. Türkiye de yıllık ortalama yağış yaklaşık 643 mm olup, ülkenin özellikle dağlık olan kıyı bölgelerinde yağış boldur (1.000~2.500 mm/yıl). Kıyılardan iç bölgelere gidildikçe yağış azalır. Türkiye nin bazı bölgeleri kişi başına düşen brüt su potansiyeli yönünden su zengini olmanın çok uzağındadır. Su kaynakları yönünden zengin bir ülke sayılmak için kişi başına düşen brüt su potansiyelinin en az m3/yıl olması gerekir. Hâlbuki bu oran Türkiye de 2010 yılında yaklaşık 73 milyon nüfusuyla 1600m3/yıl dır ve bu oranın 2023 yılında tahmini 100 milyon nüfusla 1125m3/yıl a gerilemesi beklenmektedir.

8 HİDROELEKTRİK SANTRALLER İÇİN UYGULANAN TEŞVİK MEKANİZMALARI 1984 yılında kabul edilen 3096 sayılı Kanun uyarınca uygulamaya konulan Yap- İşlet-Devret (YİD), Yap-İşlet (Yİ) ve İşletme Hakkı Devri (İHD) modelleri yılında kabul edilen 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu yılında kabul edilen 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile gelecekteki YİD anlaşmaları için hazine garantilerinin iptal edilip Elektrik Marketi Lisans Yönetmeliği ne dayanan finansal teşviklerle ikame edilmesine karar verilmiştir yılında kabul edilen 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun. Yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretim tesisleri için sağlanan fiyat teşvikinin kaynak bazında yeniden düzenlenmesi ve bahse konu tesislerle ilgili yerli imalatlara verilecek ilave teşviklerin belirlenmesi amacıyla 8 Ocak 2011 tarihinde yürürlüğe giren 5346 sayılı Kanunda değişiklik yapan 6094 sayılı Kanun.

9 Elektrik Marketi Lisans Yönetmeliği Elektrik Marketi Lisans Yönetmeliği ne göre, kanal veya nehir tipi veya rezervuar alanı on beş kilometrekarenin altında olan veya pompaj depolamalı hidroelektrik üretim tesisleri kurulu güç konusunda herhangi bir kısıtlama olmadan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri olarak kabul edilirler. Yerli doğal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kurmak üzere lisans almak için başvuruda bulunan tüzel kişilerden lisans alma bedelinin yüzde biri dışında kalan tutarı tahsil edilmez. Yerli doğal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri için ilgili lisanslara derç edilen tesis tamamlanma tarihini izleyen ilk sekiz yıl süresince yıllık lisans bedeli alınmaz. TEİAŞ ve/veya dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından bağlantı görüşünün oluşturulması ve sisteme bağlantı yapılmasında sırasıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri ile yerli doğal kaynaklara dayalı üretim tesislerine öncelik tanınır.

10 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun Yenilenebilir Enerji Kanunu na göre, kanal veya nehir tipi veya rezervuar alanı on beş kilometrekarenin altında olan hidroelektrik üretim tesisi kurulmasına uygun elektrik enerjisi üretim kaynakları kurulu güç konusunda herhangi bir kısıtlama olmadan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri olarak kabul edilirler. Elektrik Marketi Lisans Yönetmeliği nin aksine, pompaj depolamalı hidroelektrik üretim tesisleri 5346 sayılı Kanun tarafından yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri olarak kabul edilmemektedir.

11 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun Kanun doğrultusunda; yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik enerjisinin iç piyasada ve uluslararası piyasalarda alım satımında kaynak türünün belirlenmesi ve takibi için üretim lisansı sahibi tüzel kişiye EPDK tarafından "Yenilenebilir Enerji Kaynak Belgesi" (YEK Belgesi) verileceği ve bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihinden tarihine kadar işletmeye girmiş veya girecek YEK Destekleme Mekanizmasına tabi üretim lisansı sahipleri için, bu Kanuna ekli I sayılı Cetvelde yer alan fiyatlar, on yıl süre ile uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Kanunda hidroelektrik üretim tesisleri için uygulanacak fiyat 2011 yılı değişikliği ile birlikte 7,3 ABD Doları cent/kwh olarak belirlenmiştir. Arz güvenliği başta olmak üzere diğer gelişmeler doğrultusunda tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim tesisleri için bu Kanuna göre uygulanacak miktar, fiyat ve süreler ile kaynaklar Cetveldeki fiyatları geçmemek üzere, Bakanlar Kurulu tarafından belirleneceği Kanun da vurgulanmıştır.

12 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun Kanunun yayımı tarihi itibariyle işletmede olanlar dâhil, tarihine kadar işletmeye girecek yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinden, ulaşım yollarından ve lisanslarında belirtilen sisteme bağlantı noktasına kadarki TEİAŞ ve dağıtım şirketlerine devredilecek olanlar da dâhil enerji nakil hatlarından yatırım ve işletme dönemlerinin ilk on yılında izin, kira, irtifak hakkı ve kullanma izni bedellerine yüzde seksen beş indirim uygulanır. Bu projelerden Orman Köylüleri Kalkındırma Geliri, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Geliri alınmaz. Hidroelektrik üretim tesislerinin rezervuar alanında bulunan Hazinenin özel mülkiyetindeki ve Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki taşınmaz mallar için Maliye Bakanlığı tarafından bedelsiz olarak kullanma izni verilir. Milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ile tabiatı koruma alanlarında, muhafaza ormanlarında, yaban hayatı geliştirme sahalarında, özel çevre koruma bölgelerinde ilgili Bakanlığın, doğal sit alanlarında ise ilgili koruma bölge kurulunun olumlu görüşü alınmak kaydıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretim tesislerinin kurulmasına izin verilir.

13 ÖZEL SEKTÖR TARAFINDAN KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR Yetersiz mevzuat Türkiye de rezervuar alanı on beş kilometreden az olanlar dışında hidroelektrik santralleri için uygulanabilir bir teşvik mekanizması bulunmamaktadır. Hidroelektrik santral tekliflerinin değerlendirmedeki uzun bürokratik süreç Hidroelektrik santrallerin gelişimine karşı olan toplumsal muhalefet Dünya Barajlar Komisyonu (World Commission on Dams) Raporu Yetersiz çevresel etki değerlendirme (ÇED) süreci

14 ÖZEL SEKTÖR TARAFINDAN KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR 1993 yılında Çevre Kanunu nun 10. maddesi temel alınarak çıkarılan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ile altyapı projesi geliştiricilerinin ve operatörlerinin belli çevresel kabul edilebilirlik kriterlerini izlemesi gerektiği hüküm altına alınmıştır. Çevre Kanunu nun 10. maddesi uyarınca; gerçekleştirmeyi plânladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler, çevresel etki değerlendirmesi raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlamakla yükümlüdürler. Ayrıca Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez.

15 ÖZEL SEKTÖR TARAFINDAN KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR Hangi faaliyetlerin ÇED kapsamında olduğu yönetmelik ile belirlenen bir husustur. Yönetmeliğin Ek-1 maddesinde çevresel etki değerlendirilmesi uygulanacak projeler listesi, Ek-2 maddesinde ise seçme eleme kriterleri uygulanacak projeler listesi düzenlenmiştir. ÇED Yönetmeliğine göre, kurulu gücü 25 MW ve üzeri olan nehir tipi santraller ve rezervuar alanı 10 milyon m3 ve üzeri olan baraj projeleri çevresel etki değerlendirmesine tabi olan projelerdir. Bununla birlikte, ÇED Yönetmeliği nin geçici 3. maddesi uyarınca bazı baraj projeleri çevresel etki değerlendirme raporu alma yükümlülüğünden muaf tutulmuştur. ÇED Yönetmeliği Geçici 3. maddesine göre; tarihli bu Yönetmelikten önce uygulama projeleri onaylanmış veya çevre mevzuatı ve ilgili diğer mevzuat uyarınca yetkili mercilerden izin, ruhsat veya onay ya da kamulaştırma kararı alınmış veya yatırım programına alınmış veya mevzi imar planları onaylanmış projelere veya bu tarihten önce üretim ve/veya işletmeye başladığı belgelenen projelere Çevre Kanunu ve ilgili diğer yönetmeliklerde alınması gereken izinler saklı kalmak kaydıyla bu Yönetmelik hükümleri uygulanmayacağı belirtilmiştir.

16 ÖZEL SEKTÖR TARAFINDAN KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR 7/2/1993 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinden önce; a) Üretime ve/veya işletmeye başladığı belgelenen projelere, b) Uygulama projeleri onaylanmış veya çevre mevzuatı ve ilgili diğer mevzuat uyarınca yetkili mercilerden izin, ruhsat veya onay ya da kamulaştırma kararı alınmış veya yatırım programına alınmış veya mevzi imar planları onaylanmış projelerden: 1) Bu Yönetmeliğin EK-I Listesinde yer alan projeler için 17/7/2015 tarihine, 2) EK-II Listesinde yer alan projeler için 17/7/2013 tarihine kadar yatırımına başlanmış projelere, Çevre Kanunu ve ilgili diğer yönetmeliklerde alınması gereken izinler saklı kalmak kaydıyla bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz.

17 Sonuç ve Öneriler Hidroelektrik santraller ile ilgili mevzuatın ve ÇED Yönetmeliği nin gözden geçirilmesi ve iyileştirilmesi Özel sektör ve kamunun hidroelektrik santrallerin gelişimine karşı olan toplumsal muhalefetin kırılmasında beraber rol alması Kamu sektörünün özellikle hidroelektrik santral projelerinin gelişitirilmesinde aktif rol alması