KAY 361 Türk İdare Tarihi. Ders 6: 20 Kasım 2006 Konu: Osmanlı Toprak Sistemi Okuma: Ortaylı, 1979, sf

Transkript

1 KAY 361 Türk İdare Tarihi Ders 6: 20 Kasım 2006 Konu: Osmanlı Toprak Sistemi Okuma: Ortaylı, 1979, sf

2

3 Osmanlı İmparatorluğu: Genel Bir Bakış 1243 Kösedağ Savaşı sonucunda İran İlhanlıları n tabi bir devlet haline gelen Selçuklular ın yerini aldı Uç bölgelerdeki serbestlikten yararlandı Önce Balkanlar da büyüdü Roma, Bizans ve Abbasiler i andıran toplumsal, iktisadi ve kültürel bir birlik Asırlar boyu parlak bir devir Pax Ottomana (Osmanlı Barışı) 18. Asır da başlayan çöküş Yerini ulus devletlere bıraktı

4 Neden Osmanlı Beyliği? Gaza Ruhu Batı ya doğru ilerleme misyonu Uç bölgelerdeki ortam Savaşçı ve girişken bir yaşam tarzı Selçuklu ümera ve fukahasının, ve teşkilat geleneğinin devam ettirilmesi Demografik etkenler Sürekli insan yığınlarının akışı Kısmı asimilasyon Mihaloğlu Bizans ın zaman zaman Osmanlı askeri yardımına başvurması Ticaret Cenevizliler in elinde Mora da Haçlı kalıntısı kontluklar Sırp ve Bulgarlar dan gelen tehditler Fethedilen yerdeki vergi ve angaryaların hafifletilmesi Hristiyan halk cizye ve haraca bağlanıyor, din serbestisi

5 Osmanlı Fetihleri Gelibolu 1361 Edirne 1387 Selanik 1396 Niğbolu Savaşı ile Bulgaristan Hakimiyeti I. (Yıldırım) Beyazid döneminde ( ) Batı Anadolu Beylikleri, Karaman, Kadı Burhaneddin Beyliği fethedildi Fetret Devri Timur istilası İran ve Memluklular gibi diğer Ortadoğu devletleri de zayıfladı

6

7 Osmanlı Fetihleri Varna, 1448 II. Kosova zaferleri ile Balkanlar da kesin hakimiyet 1453 İstanbul un fethi 1460 Mora 1468 Karaman Beyliği nin ilhakı 1473 Otlukbeli Savaşı- Akkoyunlular 1475 Kırım Hanlığı Osmanlı himayesine 1514 Çaldıran Zaferi 1516 Merc-i Dabık, 1517 Ridaniye- Memluklar 1526 Mohaç Zaferi- Macaristan hakimiyeti

8

9

10 Osmanlı da Din-1 İstanbul un fethinden sonra Batı-Doğu kiliselerinin birleşmesine karşı çıkan Gennadios patrik ilan edildi Ermenilere de bir patrikhane verildi Bosna da Bogomolizm Hz. İsa sadece peygamber Kilise hiyerarşisini red, manastır feodalizmine karşı direniş Katolik Zulmü Osmanlı fethinden (1463) sonra ahali İslamiyete dönmeye başladı Arnavutluk ta da benzer bir durum

11 Osmanlı da Din-2 I. Selim ve Kanuni devrinde Osmanlı İmparatorluğu bir sünnilik misyonu yüklendi Fatih döneminde Rönesans a ilgi Oğlu II. Beyazid Osmanlı kurumlarını şeriata göre restore ettirdi Devlette şeriat düzeni güçlendi Ulemanın egemenliği arttı 1517 de Mekke Şerifi Yavuz Selim e halifelik alametlerini teslim etti Habsburglar ile (İspanya ve Avusturya kolları) Fransa ve Protestanlar arasındaki rekabetten yararlanıldı

12 Tımar Sistemi-1 Sasaniler, Bizans, Araplar ve Selçuklular daki sisteme benzer İki temel toplumsal grup Yöneten (kontrol eden) ve yönetilen (üreten, itaat eden, reaya) ayrımı Bir yerin vergi gelirlerinin tümünün ya da bir kısmının hizmet karşılığı devri Mali, idari ve askeri amaçları olan bir sistem Sadece arazi geliri değil, diğer vergi kalemleri de tımara konu olabilir Ülkenin bazı bölümlerinde istisnai rejimler uygulanmıştır

13 Tımar Sistemi-2 Neden Tımar Sistemi? Bürokrasinin yetersizliği Vergi tahsilatı güç Para ekonomisine geçilememesi Ulaşım, haberleşme ve kayıt tutma güçlükleri İmparatorluk büyüdükçe her fethedilen arazi savaşçılara dağıtılmayıp devlet adına bir kısmının elde tutulması Miri arazi Fetihten hemen sonra tahrir işlemleri uygulanır Arazinin tahmini geliri, kime dirlik olarak verileceği Padişah tasdiki ile geçerlilik kazanır Hristiyan askerlere de verilmiştir

14 Osmanlı da Arazi Türleri 1. Miri Arazi Has Padişah ve yüksek yöneticilere Yöneticilere kural olarak irsi olarak geçmezdi, ama uygulamada işlemediği oldu Zeamet ( akçe ve üstü) İrsi olarak geçen sipahi dirliği Tımar ( akçe) 2. Vakıf Topraklar 3. Özel mülkiyet, emlak topraklar

15 Osmanlı da Vergiler-1 1. Şer i Vergiler Zekat Aşar (Öşür) Müslümanlardan alınan arazi vergisi ½, 1/10 arası Sipahiye verilir Haraç Hristiyanlardan alınan arazi vergisi Cizye Baş vergisi Mali duruma göre değişir Hazineye alınır Tanzimat tan sonra toplanması gayrimüslim cemaat liderlerine bırakıldı

16 Osmanlı da Vergiler-2 2. Örfi Vergiler Sultan fermanı ile Nitelik ve miktarları bölgelere göre farklı Her sancağa ait kanunnamelerle düzenlenir Dirlik sahipleri para veya hizmet olarak toplar Örn: Hristiyanlardan baş vergisi: İspençe 3. Zamanla ortaya çıkan diğer vergiler Örn: Tapu resmi Zamanla artmış, yolsuzluk ve usülsüzlüğe neden olmuştur 4. Olağanüstü durum (Avarız) vergileri Zamanla sürekli hale geldi Tımar sistemi bozlulunca sürekli arttı, Tanzimat ile kaldırıldı Stratejik hizmet yapanlar ve madde üretenlere bazı muafiyetler

17 Osmanlı da Toplumsal Sınıflar Yöneten ve yönetilen Yöneten,Vergilerden muaf Askeri Sınıf: Saray Divan Merkezi hükümet memurları Beylerbeyi, sancakbeyi ve hane halkları Ulema sınıfı Yönetilen Şehir esnafı Kırsal bölgelerdeki tarımsal üreticiler Silah taşımak ve yönetime katılmak yasak

18 Osmanlı da Kırsal Hayat Bizans-İran, Bizans-Arap çatışmaları, Moğol İlhanlı istilası Köyü ve köylüyü harap etti Anarşi artmış, insanlar kalelere çekilmiştir Yollar emniyetsiz Anadolu nun kolonizasyonu Göçebelerin toprağa yerleştirilmesi Sipahi yolsuzlukları Türkmen göçebe ve köylülerin isyanları Örn: Celali isyanarı Vakıf ve zaviye köyleri Ruhani federalizm Manastırlara bırakılan köyler

19 17. Asır ve Sonrası Ateşli silahların gelişmesi Ticaret yollarının kayması Gümüş para enflasyonu 15. Asır sonu İltizam sisteminin yaygınlaşması 16. Asır dan itibaren köylü, vergisini nakdi olarak vermeye zorlandı Yerel nüfuz gruplarının oluşması Tarımsal zenginlik artmadığı için güçlü bir burjuva grubu ortaya çıkmamıştır Absentee landlords Atlantik ekonomisinin etkileri Ticareti yasak hammaddeler dışarıya çıkmaya başladı Ülkeye ucuz mamul madde girmeye başladı