AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ

Transkript

1 1 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ

2 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatma Tanımı Aydınlatmanın Tanımı Aydınlatma, pratik ya da estetik etkiyi elde etmek için ışığın bilinçli şekilde kullanılmasıdır. Aydınlatmada tasarımcının rolü, Işığı etkin şekilde kullanmak Kontrol altına almaktır. Aydınlatma, gün ışığıyla yapılan doğal aydınlatmanın yanı sıra ampul ve ışık armatürleri gibi yapay ışık kaynaklarının kullanımını içerir. Aydınlatmanın Konusu, görme olayının gerçekleşmesi için gerekli olan ışık, göz ve görülecek nesne üçlüsü, aydınlatma konusunun temelini oluşturur. 2

3 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatma Yaklaşımları Aydınlatmada üç yaklaşımdan bahsedilir. 1. Görünürlüğün sağlanması 2. İyi bir görüntünün elde edilmesi 3. Görüntünün gereği gibi olmasının sağlanması Görünürlüğün sağlanmasındaki amaç, nesnelerin varlıklarının görsel yolla anlaşılabilir hale getirilmesidir. Sadece nicelik yönü önemlidir. Uygulamada daha çok bu yaklaşım kullanılmaktadır. İyi bir görüntü elde edilmesinde, aydınlığın niceli yanında ondan daha önemli olarak aydınlığın niteliği devreye girer. Görünmesi gereken en küçük parçaları görebilmek Yüzey biçimlerini ve dokuları doğru algılamak Renkleri doğru görebilmek ve en küçük renk ayrımlarını fark edebilmek. İyi görebilmeyi yorulmadan uzun süre srüdürebilmekl Aydınlatma ile elde edilen görüntünün istenildiği gibi olmasında, aydınlatmanın istenilen amaca yada isteğe uygun olması için sadece teknik açıdan değil, sanatsal ve mimari açıdan yaklaşımı zorunlu kılar. Aydınlatma ve Mimarlık, Prof. Razi ŞİREL, Nisan

4 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatma Tanımı Doğru aydınlatma, bir bölgenin görünümünü iyileştirerek görev performansını yada oturanlar üzerindeki olumlu psikolojik etkileri (Dramatik Aydınlatma) arttırabilir. Dramatik Aydınlatma; kurgusal, anlamlandırıcı, yapıyı ve mekanı mimarinin ve düşünceleri ifadenin bir nesnesi olarak anlatmaya, hissettirmeye yönelik aydınlatmadır. 4

5 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ - Işığın Önemi Işığın Önemi İnsanın çevresini algılamasında en önemli algılayıcı gözdür. Bütün algılamalarının % 80 ile % 90 ı göz kanalıyla gerçekleşir. Işık temel gereksinmelerimizden biridir. Ancak, görebilmek için öncelikle ışık ve onun yansıyabildiği yüzeylerin olması şarttır. Görme ve görüntü, ışık enerjisi ile sağlanır. Doğal ya da yapay bir ışık üreticisinden doğrudan ya da dolaylı olarak gelen ışınların göze ulaşması görmeyi sağlar. 5

6 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık ve Görme Olayı Işık ve Görme Olayı Işık, dalga şeklinde yayılan ve parçacık etkili, göze tesir eden özel bir enerji şeklidir. Işık, bir ışımanın ışık kaynağından çıktıktan sonra cisimlere çarparak veya direk olarak yansıması sonucu canlıların görmesini sağlayan olgudur. Görünür ışık (yaygın kullanımı ışık), insan gözü tarafından algılanabilen ve görülen elektromanyetik dalgadır. Görülebilen spektrumun en küçük dalga boylu radyasyonları mor renge, en büyük dalga boylu ışımaları ise kırmızı renge karşılık olurlar. Gerçekte, 380nm'den 780nm'ye kadar sonsuz dalga boyu olduğundan, mordan kırmızıya kadar sonsuz sayıda renk vardır. Gözde renk izlenimi Dalga boyu (nm) MOR MAVİ YEŞİL SARI TURUNCU KIRMIZI "Karanlık Diye Bir Şey Yoktur, Karanlık Işığın Yokluğudur", Albert Einstein 6

7 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık ve Görme Olayı Ebu Ali Hasan bin el-hasan İbn-i Heysem Doğum 965 Basra, Irak Ölüm Kahire, Mısır Meslek fizikçi, matematikçi ve filozof Karanlıkta göremiyoruz. Işınlar gözden cisme doğru gitseydi karanlıkta da görmemiz gerekirdi. Kuvvetli bir ışığa baktığımızda gözlerimiz kamaşır. Eğer ışınlar gözden çıksaydı kamaşmaması gerekirdi. Karanlık bir odanın tavan ya da duvarında bir delik açarsak yalnızca o noktadan gelen ışığı görürüz. Oysa ışınlar gözümüzden çıksaydı her tarafı görmemiz gerekirdi. Yıldızlara baktığımızda onları anında görürüz. Eğer ışınlar gözden çıkmış olsaydı yıldızları görmemiz için belirli bir süre geçmesi gerekirdi. 7

8 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık ve Görme Olayı Elektromanyetik dalgalar, dalga boyu veya frekans bakımından çok geniş bir bölgeyi kaplarlar. Eğer bu dalgalar dalga boylarına göre sıralanacak olursa elektromanyetik spektrum (tayf) elde edilir. Beyazın elde edilmesi Elektromanyetik spektrum (tayf) 8

9 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatma Tarihi Aydınlatma Tarihi İnsan hayatında görmek çok önemlidir ve ancak yeterli aydınlıkta mümkündür. Doğal ışık (güneş, ay ve yıldızların ışığı) yetmediği takdirde, suni ışıkla aydınlanmak gerekir. Aydınlatma için önceleri çıra, mum ve bitkisel veya hayvani yağlı kandiller kullanılmış, bunlara on sekizinci yüzyılın sonlarında havagazı da katılmıştır. Kandil, Gaz Lambası ve Hava Gazı Lambaları 9

10 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatma Tarihi 1859'da Kuzey Amerika'da petrolün bulunması ile gazyağı diğer bir kaynak olmuştur. 1879'da T.A. Edison elektrik enerjisi ile çalışan, ampul olarak isimlendirilen, enkandesan (kızgın telli akkor flamanlı) lâmbanın patentini aldı. Daha sonraları H. Goebel, Edison'un patentini aldığı lâmbayı 1854'de kendisinin icat ettiğini iddia ettiyse de, patent davasını kaybetti ve icat Edison'a mal oldu. Kızgın telli lambada önce bambu lifi, takiben kömürleştirilmiş selüloz, osmiyum, tantal ve nihayet 1906'da tungsten flaman kullanıldı. 10

11 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatma Tarihi 1901 yılından beri yanmakta olan Livermore Kaliforniyadaki akkor ampul Thomas Edison, icadının çalışma şeklini 1879'da Menlo Park'ta bu ampul ile gösterdi. Akkor flamanlı ampul 11

12 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatma Tarihi 1866'da W. Siemens tarafından ilk dinamonun gerçekleştirilmesi ile başlayan elektrik enerjisi üretimi ve dağıtım şebekelerinin yaygınlaşması ile elektrik enerjisi 1915'lerden itibaren aydınlatmanın temel enerjisi oldu. 1929'dan itibaren, önce flüoresan lamba olmak üzere ticari deşarj lâmbalar icat edildi, büyük gelişmeler gerçekleştirildi ve verimleri çok büyük oranda arttırıldı. Flüoresan lambalar 12

13 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatma Tarihi 1980'de kompakt flüoresan lâmbalar imal edildi ve öteden beri bilinen halojen tungsten lâmbalar yaygınlaştı. Kompak flüoresan lambalar ve Halojen Ampul 1990'larda ise LED'ler aydınlatma uygulamalarına girdi. LED lambalar 13

14 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatma Tarihi Günümüzde evlerde ve iş yerlerinde yaygın şekilde kullanılan ampuller şu teknolojilerden yararlanmaktadır: Akkor (Incandescent light) Lamba (1879-Thomas Edison) Floresan Işık (Fluorescent Light, FL) (19.yy sonları-nikola Tesla) Işık yayan diyot (Light-Emitting Diode, LED) 1927-Oleg Vladimirovich Losev Tezgah Üstü Floresan Aydınlatması LED ile Koridor Aydınlatması 14

15 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatmanın Niceliği ve Niteliği Aydınlatma İç veya dış mekânlarda, bir başka deyişle her hangi bir yerin ışık veya herhangi bir ışık kaynağı yardımıyla ortamın görünür hale getirilmesi uygun aydınlatma ile sağlanır. Cisimleri gözle görebilmemiz için ya cisimlerin kendisinde ışık kaynağı olması yada gelen ışınları depolayıp yansıtabilme özelliğine sahip olması gerekir. Cisimleri görmemizin nedeni gözden cisimlere ışın gitmesi değil cisimlerin ışığı yansıtması ve bu yansımaları gözün algılamasıdır. Aydınlatmanın Niceliği ve Niteliği Aydınlatmanın niceliği, Aydınlık düzeyi Aydınlatmanın niteliği, Işığın rengini, (Sıcak beyaz, Normal Beyaz, Gün ışığı) Renksel geri verimi, (Kendi renklerinde görülme) Aydınlık düzeyinin dağılımını Gölge 15

16 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatmanın Konusu Aydınlatmanın konusu Işığın üretimi Kullanımı ve dağıtım, Ekonomisi Ölçülmesi Işığın insan bünyesindeki etkileri Günümüzde bireylerin fizyolojik, estetik, konfor ve güvenlik ihtiyaçlarına ekonomik olarak cevap vermek için iyi aydınlatma bir zorunluluk haline gelmiştir. 16

17 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? İyi bir aydınlatma için, aydınlatmanın yeterli yeğinlikte (şiddette) olması tek koşul değildir. Bunun yanında, bir işyerinin aydınlatma düzeni başka koşulları da içermelidir. Bu koşullar şöyle sıralanabilir: 1. Aydınlatma düzeyi yeterli olmalıdır Tüzükler, Yönetmelikler ve Standartlarda belirtilen değerler. En az aydınlatma şiddetleri tablosu 17

18 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? 2. Kullanılan ışığın niteliği uygun olmalıdır : Uzmanlar, en iyi ışığın beyaz ışık (gün ışığı) olduğunu belirtmektedir. Bu nedenle beyaz ışıktan, olanaklar elverdiğince yararlanmak gerekir. Gün ışığının yetersiz kaldığı durumlarda ve gece çalışmasında, gün ışığına benzeyen ışıklardan yararlanılmalıdır. 18

19 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? 3. Aydınlatma tekdüze olmalıdır : Çalışılan yüzeyin her yanındaki aydınlatma düzeyi eşit olmalıdır. Tek düzelik sağlanmazsa, göz değişik aydınlatma düzeylerine kendini uyumlamak için çaba harcayacağından çabuk yorulacaktır. Tek düzeliği sağlamak için yaygın ışınlar veren ışık kaynaklan kullanmak ve bunları birbirine yakın yerleştirmek gerekir. 19

20 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? 4. Aydınlatma durağan olmalıdır : Aydınlatmanın diğer bir koşulu durağan, yani sabit olmasıdır. Işık kaynağı titreşim yapmamalıdır. Titreşime, ışık kaynağının parlaklığındaki hızlı değişme sebep olduğundan, göz bu hızlı değişikliklere uyabilmek için aşırı çaba harcar ve çabuk yorulur. Akkor telli lambalar titreşim yapmazlar. Floresan lambaların ışınlarıysa, titreşim yaparlar. Bu titreşmeyi ikili veya üçlü bağlantılarla yok etmek mümkündür. Stroboskopik Efekt 20

21 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? 5. Aydınlatma göz kamaşmasına neden olmamalıdır: Işık kaynağının, göz kamaşmasına neden olmaması için, görme alanı içine düşen ışık kaynaklarının maskelenmesi gerekir. Bu maskelenmenin, lambayı tamamen kaplayacak biçimde olmasına özen gösterilmelidir. Göz yorgunluğuna ve başarının düşmesine neden olan göz kamaşması maskelenmemiş, yüksek güçlü ışıkların yanlış yerleştirilmesinden kaynaklanır. Özellikle duyarlı görmenin gerektiği ince işlerde, göz kamaşması ciddi yakınmalara neden olur. Bir ışık kaynağının göz kamaşmasına yol açıp açmadığını anlamak için basit bir test uygulanır: Çalışma pozisyonundaki bakış doğrultusuna yerleştirilmiş bir eşyaya bakılır ve ışık kaynağı bir kartonla maskelenir. Eğer, bu durumda bakılan eşyanın ayrıntıları daha iyi seçiliyorsa ışık kaynağı göz kamaşması yapmıyor demektir. 21

22 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? Göz kamaşması, dolaylı ve dolaysız göz kamaşması olarak ikiye ayrılır. Dolaylı göz kamaşması, ışık kaynağından gelen ışınların parlak bir yüzeye çarparak yansıması ve bu yansıyan ışınların göze gelmesiyle oluşan kamaşmadır. Bunu önlemek için, ışık kaynaklarını tavana çok yakın yerleştirmemek, yaygın ışık veren ışık kaynakları kullanmak ve eşyaları mat renklere boyamak gerekir. Dolaysız göz kamaşması, doğrudan doğruya ışık kaynağından gelen ışınların gözde neden oldukları kamaşmadır. Örneğin, karşıdan gelen bir otomobilin farlarının yaydığı ışınların neden olduğu göz kamaşması, vb. gibi Bu tür göz kamaşmasından sakınmak için ışık kaynağını, bakış çizgisinin 60 üstüne yerleştirmek gerekir. Ayrıca yaygın ışık veren ışık kaynaklan kullanmak ve bunları maskelemek yararlı olur. 22

23 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? 6. Çalışılan yüzeye gölge düşmemelidir : Çalışılan yüzeyde görmeyi güçleştirecek aşırı gölgelerin oluşmaması için ışık kaynaklarının doğru yerleştirilmesi, ayrıca ışık kaynaklarının ışığın bir kısmını tavana ve duvarların üst bölgelerine dağıtacak türde lambalıkların içine konması gerekir. Göz Kamaşmasını Saptamaya Yarayan Basit Bir Test Bir malzemenin üzerine düşen ışığın geliş doğrultusunu değiştirerek, bazı kısımların daha kesin hatları ile görünmesini sağlamak ya da bazı kısımların göz alıcı, keskin görüntüsünü matlaştırmak mümkündür. Gölgeleme olarak bilinen bu işlem, endüstride ve özellikle kalite kontrol hizmetlerinde detayların görülmesini kolaylaştıran bir yaklaşımdır. Burada amaç, normal koşullarda çok iyi görülemeyen yüzeylerin daha iyi aydınlatılması ve ortam ışığında parlayan yüzeylerin gölgelendirilerek, netlikle görülmesini ve incelenmesini sağlamaktır. 23

24 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? İç Mekanda Doğru Bir Aydınlatmanın Sağladıkları Doğru aydınlatma, bir bölgenin görünümünü iyileştirerek görev performansını yada oturanlar üzerindeki olumlu psikolojik etkileri arttırabilir. İç aydınlatma, genellikle ışık armatürleri kullanılarak gerçekleştirilir ve iç tasarım önemli bir parçasıdır. Aydınlatma aynı zamanda peyzaj projelerinin asıl bileşeni olabilir. Işık, mekana ait renklerin güzelliğini, mobilyalardaki detayları ve aksesuarları ortaya çıkaran önemli bir tasarım ögesidir. En iyi şekilde dekore edilmiş bir ortam bile doğru aydınlatılmamışsa yaşanabilirlik potansiyelini kaybedebilir. Işıkla, biçim ve dokular vurgulanmakta, sınırlar belirginleştirilmektedir. Başka bir değişle mekan, ışıkla son şeklini alarak ve anlam kazanır. Bu nedenle aydınlatma planının doğru yapılması son derece önemlidir. 24

25 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı? Bulunulan mekanlarda ve ortamlarda doğru aydınlatmayı sağlayabilmek ve sağlık açısından başta göz sağlığını koruyabilmek adına doğru bir aydınlatma sağlamak için; Aydınlık seviyesi Işık ve gölge yönü Işığın eşit dağılımı Işıktan yararlanma Işığın rengi Lamba ve armatür çeşidine dikkat edilmelidir. İyi bir aydınlatma ile özet olarak aşağıdaki yararlar sağlanır: Gözün kontrast duyarlığı, keskinliği, görme hızı, renk duyarlığı artar, kamaşma önlenir; yani görme yeteneği artar. Göz sağlığı korunur. Kazalar azalır. Çalışma verimi yükselir, ticarette iş hacmi büyür ve ekonomik potansiyel artar. Normal ve olağanüstü durumlarda güvenlik sağlanır. Estetik hislere ve konfor ihtiyacına yanıt verilir. Aydınlatma tekniğinde, fizik, fizyolojik-optik ve psikolojiden büyük oranda yararlanır. 25

26 26 IŞIK KAYNAKLARI

27 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık Kaynakları Işık kaynakları; ışığın üretimi, geometrik şekli ve ışığın kökenine, ışığın rengine göre sınıflandırılır. Işık üretimleri açısından; Birincil ışık kaynakları; kendi kendilerine ışık yayabilirler. (güneş, mum, akkor telli lamba, vb.) İkincil ışık kaynakları; birincil ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtarak yada geçirerek ışık yayarlar. (ay, atmosfer, pencere, duvar yüzeyi, vb.) 27

28 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık Kaynakları Geometrik biçimlerine göre; Noktasal ışık kaynakları; uygulama olarak aydınlatacağı yüzeylere uzaklığı, kendi çapının ortalama üç katından fazla olan ışık kaynakları noktasal ışık kaynağı olarak adlandırılır. Çizgisel ışık kaynakları; boyları yanında enleri çok küçük olan ve bu nedenle hesaba katılmayan ışık kaynakları ise çizgisel ışık kaynakları olarak adlandırılır. (Flüoresan Lambalar) Yüzeysel ışık kaynakları; ışık kaynağı ışıklı bir düzlem şeklinde ise bu ışık kaynağı düzlemsel varsayılabilir. 28

29 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık Kaynakları Işığın kökenine göre ışık kaynakları sınıflandırıldığında; Doğal ışık kaynakları, güneş, gökyüzü, pencere, vb., Güneş Güneşli Gökyüzü Yapma (yapay) ışık kaynakları, mum, akkor telli lamba vb. Çatı penceresi 29

30 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık Kaynakları Işık kaynakları, üç ışık rengine göre sınıflandırılmıştır. Sıcak Beyaz, Doğal Beyaz ve Gün Işığı Beyazıdır. Işık rengi Renk Sıcaklığı Sıcak beyaz <3300K Doğal beyaz 3300K-5000K Gün ışığı beyazı >5000K Rakam azaldıkça, renk kırmızıya, arttıkça maviye yaklaşır. Sıcak beyaz ışığa sahip bir akkor lamba 2700K değere sahipken, aynı güçteki bir gün ışığı lambasında 5600K renk sıcaklığı olmaktadır. 30

31 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık Kaynakları 31

32 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık Kaynakları 32

33 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık Kaynakları Sıcak beyaz rahat, sıcak ve sade bir atmosfer yaratırken, doğal beyaz daha fonksiyonel ve motive edici bir atmosfer sağlar. Gün ışığı beyazı ise gün ışığına daha yakındır ve yüksek ışık şiddeti gerektirir. Renk sıcaklığı ise Kelvin cinsinden ölçülen bir ışık kaynağının sıcaklık veya soğukluk derecesidir. Renk sıcaklığı düşük olan ışıklar sıcak, yüksek olan ışıklar ise soğuk olarak nitelendirilmektedir. Sıcak Beyaz Gün ışığı Sıcak beyaz ve günışığı aydınlatma 33

34 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Işık Kaynakları 34

35 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatmanın Konusu Işık kaynaklarının kullanım ömürleri 35

36 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatmanın Konusu 36

37 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatmanın Konusu Aynı ışık akısına sahip ışık kaynaklarının karşılaştırılması 37

38 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatmanın Konusu Işık etkinliğine göre ışık kaynaklarının karşılaştırılması 38

39 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatmanın Konusu 39

40 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ Aydınlatmanın Konusu Avrupa Birliği Enerji Etiketleri Işık Kaynaklarının enerji tüketim karşılaştırılması A B C D E F G <%18 25 <%60 <%80% <%95% <%110 <%130 >%130 Lamba Teknolojisi LED lambalar Çıplak tüplü kompak flüoresan lambalar Ampul şekilli kompakt flüoresan lambalar Kızılötesi kaplamalı halojen lambaları Ksenon gaz dolu halogen lambalar, 230V 12-24V luk sıradan halojen lambalar 230V luk sıradan halojen lambalar Enkandesant (Akkor Flamanlı) Ampul Enerji Sınıfı A A A B B C C D F E G 40

41 41 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER

42 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER - Işık Akısı Işık Akısı (Luminous Flux) Işık kaynağı, herhangi bir enerjinin ışık akısına dönüştüğü yerdir. Işık akısı, ışıyan akının göze etkiyen kısmıdır ve Φ ile gösterilir. Birimi Iümen (Im) dir. Işık akısı bir fiziksel niceliktir ve insan gözünün algıladığı ışık gücünün miktarını ifade eder. Işık akısı hem ışınım yapan kaynağın gücüne hem de insan gözünün özelliğine bağlıdır. 42

43 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER - Işık Şiddeti Işık Şiddeti (Luminous Intensity) Işık şiddeti, bir ışık kaynağından birim katı açı içerisinde yayılan ışık akısının bir ölçüsüdür. Işık şiddeti I ile gösterilir, birimi Candela(cd)'dır. Noktasal bir ışık kaynağının muhtelif doğrultulardaki ışık şiddetlerinin uç noktalarının oluşturduğu yüzeye ışık dağılım yüzeyi veya polar fotometrik yüzey denir. Bir ışık kaynağının ışık dağılım yüzeyi, gerek kaynağın ışık dağılımının incelenmesi, gerekse kaynakların konumlandırılması konusunda yararlanabileceğimiz bir özelliktir. Işık kaynaklarının armatürlerle birlikte kullanılması durumunda ışık dağılım eğrileri, armatürün geometrik yapısına bağlı olarak değişimler gösterir. 43

44 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Aydınlatma Şiddeti Aydınlık Şiddeti (Illuminance) Bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılan birim yüzeye düşen ışık akısının miktarıdır. E ile gösterilir, birimi Lüks (lm/m2) tür. Bir ortamın aydınlık şiddeti lüxmetre yardımıyla ölçülebilir. Mekân Tipi Aydınlık Şiddeti (Lux) Mekân Tipi Aydınlık Şiddeti (Lux) Sınıflar 500 Banyolar 100 Yatak Odaları 50 Mağazalar 300 Oturma Odaları 100 Süper marketler 750 Merdivenler 100 Bekleme Mutfaklar 300 Salonları 200 Kütüphaneler 500 Tekstil Atölyeleri 750 Laboratuvarlar 500 Genel Ofisler

45 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Parıltı Parıltı (Luminance) Parıltı, yüzeyin birim alanından belli bir doğrultuda yayılan ışık şiddeti ile ilgili bir kavramdır. Işık yayan yüzey kendisi ışık üreten bir lamba veya ışık geçiren bir armatür yüzeyi gibi birincil ışık kaynağı olabileceği gibi, başka kaynaktan ulaşan ışığı yansıtan ikincil bir ışık kaynağı da olabilir. Aynı aydınlık düzeyi ile aydınlatılmış olsalar bile, eğer yüzeyler farklı yansıtma özelliklerine sahipse, parıltıları da farklı olacaktır. 45

46 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Parıltı 46

47 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Renksel Geriverim Renksel Geriverim (Color Rendering) Görsel konfor açısından, çevredeki tüm nesnelerin özgün renkleri ile görülmesi amaçlanır. Işık kaynaklarının renksel özellikleri iki temel değişkene bağlı olarak tanımlanır. Bunlardan biri ışık kaynağına ait Renksel Geriverim, diğeri ise Renk Sıcaklığı dır. Renklerin özgün halleriyle, gün ışığındaki renkleriyle görülmesinin hedeflendiği aydınlatma sistemlerinde kullanılacak yapay ışık kaynaklarının renksel geriverim özellikleri özel bir önem taşımaktadır. 47

48 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Renksel Geriverim 48

49 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Renksel Geriverim 49

50 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Renksel Geriverim 50

51 Lambaların Işık Rengi Özellikleri Lambaların Işık Rengi Özellikleri Lambaların renk özellikleri Renk sıcaklığı, Renk ayırım endeksi (Ra) ile tanımlanır. Renk Sıcaklığı Renkli olmayan lâmbalar ışık rengi sıcaklığı bakımından sıcak, orta sıcak ve soğuk olmak üzere üç ana gruba ayrılırlar. Bunların özellikleri aşağıda verilmiştir. Renk Sıcaklığı (K) Işık Sıcaklığı Işık Rengi < 3300 Sıcak Kırmızımsı beyaz Orta sıcak Beyaz >5300 Soğuk Mavimsi beyaz Renk sıcaklığına bağlı olarak ışık sıcaklığı ve rengi 51

52 Lambaların Işık Rengi Özellikleri Lambaların Işık Rengi Özellikleri Sıcak ışık: Konfor ihtiyacını tatmin eden, huzur verici aydınlatmaya uygundur. Orta sıcak ışık: Günışığını takviye eden aydınlatmalar ve işyerleri için uygundur. Soğuk ışık: Günışığına benzer, sıcak yerlerde aydınlatma ile serinletici etki sağlamak için kullanılır. Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki farklıdır. Tablodan görüldüğü gibi olumlu bir etki için aydınlık seviyesi düştükçe daha sıcak ışıklı, yani renk sıcaklığı daha küçük, lâmbalar seçilmelidir. Aydınlık Işık Sıcaklığı Seviyesi (lx) Sıcak Orta Sıcak Soğuk <500 Hoş Nötr Soğuk >3000 Rahatsız edici Suni Hoş Rahatsız edici Nötr Hoş Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki 52

53 Lambaların Işık Rengi Özellikleri Ayrıca ışık sıcaklığı tercihinde aydınlatılan yerin, cismin niteliği ve rengi; mahallin bulunduğu iklim kuşağı gibi hususlar da etkendir, bunlar: Yiyecek maddeleri çoğunlukla sıcak ışıklı lâmbalarla daha hoş görünürler. Sıcak renkler, sıcak ışıklı lâmbalar ile daha hoş görünürler. Öte yandan sıcak ışıklı lâmbalar soğuk renkleri büyük oranda öldürürler. Sıcak ışıklı lâmbalar balığın daha canlı, sarı altının daha çekici görünmesini sağlar. Sıcak ışık rahatlatıcı, sakinleştirici ve hareketleri yavaşlatıcı etkiye sahiptir. Öte yandan soğuk ışık daha aktif, canlı ve üretime dönük bir ortam yaratır. Psikolojik olarak, serin ortamlarda sıcak ışıklı lâmbalar ısıtan, sıcak ortamlarda ise soğuk ışık serinleten etki sağlar. Açık bürolar, okullar, süpermarketler gibi mahallerde, sürekli sıcak iklim kuşaklarında soğuk ışıklı lâmbalar; sürekli soğuk iklim kuşaklarında ise sıcak ışıklı lâmbalar tercih edilmelidir. 53

54 Lambaların Işık Rengi Özellikleri Renk Ayırımı Lambaların aydınlattıkları cisimlerinin renklerini ayırt ettirebilme yetenekleri renk ayırım endeksi (Ra ile belirlenir. Ra'nın teorik olarak en büyük değeri 100'dür. CIE, renk ayırım endeksini 5 grupta toplamaktadır. Lambaların renk ayırım grubu ve ışık sıcaklığına bağlı olarak kullanılması önerilen yerler aşağıdaki gibidir. Renk Ayırım Grubu Ra Renk Sıcaklığı 1A Ra>90 Sıcak Orta Soğuk 1B 90>Ra>80 Sıcaktan Ortaya Ortadan Soğuğa Soğuk Kullanıldıkları Yerlere Örnek Tercihen Renk ayrımı yapılan yerler Hasta muayenehaneleri Resim galerileri, HD TV yayını Evler, oteller, lokantalar dükkânlar, bürolar, okullar, hastaneler Matbaalar, boya ve tekstil endüstrisi, renk ayırımı gereken endüstri tesisleri Uluslararası spor TV yayını Kabul Edilebilir 2 80>Ra>60 Sıcaktan Ortaya Ortadan Soğuğa Endüstriyel tesisler, spor tesisleri, ulusal spor TV yayını Bürolar, okullar 3 60>Ra>40 Kaba endüstriyel işler 4 40>Ra>20 Yol aydınlatması Az renk ayırımı gerektiren kaba endüstriyel işler 54

55 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Işık Etkinliği Işık Etkinliği Işık Etkinliği, ışık kaynağından yayılan ışık akısının, bu akıyı elde etmek için harcadığı elektriksel güce oranıdır. Aydınlatma tasarımı yapılırken enerji tasarrufu sağlamak ve sistemin işletme maliyetlerini düşürmek amacıyla ışık etkinliği değeri yüksek olan lambalar seçilerek aydınlatma sağlanmalıdır. Lamba Tipi Güç (W) Işık Akısı (lm) Etkinlik Faktörü (lm/w) Bisiklet farı Akkor Telli Lamba Flüoresan Yüksek Basınçlı Sodyum Alçak Basınçlı Sodyum Yüksek Basınçlı Cıva Metal Halojen

56 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Yansıtma Faktörü Yansıtma Faktörü Yansıma bir cisme herhangi bir doğrultuda gelen ışık akısının yüzeyin fiziksel özellikleri nedeniyle bir kısmının ya da tamamının çevreye saçılmasıdır. Yansıma faktörü ise bir cisimden yansıyan ışık akısının bu cisme gelen ışık akısına oranıdır. Yansıma olayı cisim ve nesnelerin fiziksel özelliklerine göre şekillenir. Düzgün yansıma Yayınık yansıma Karışık yansıma Geri yansıma 56

57 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER Yansıtma Faktörü YÜZEY TİPİ % YÜZEY TİPİ % Çıplak Tuğla Duvar Yüzeyi 5-30 Renksiz Saydam Cam (3mm) 7 Beyaz Kireç Badana Renksiz Saydam Cam (4mm) 8 Beyaz Yağlı Boya Ayna 90 Beyaz Kağıt Parlak Gümüş Siyah Kadife 0,5-1 Parlak Alüminyum Su Mermeri Mat Alüminyum Beyaz Fayans 70 Beyaz 80 Beyaz Buzlu Cam (3mm) 15 Siyah 4 Renkler Yansıtma Yansıtma Renkler faktörü (ρ) faktörü (ρ) Siyah 0,05 Gök mavi 0,40 Koyu kırmızı 0,10 Pembe, Açık yeşil 0,45 Orta gri 0,20 Açık sarı 0,70 Açık kahverengi 0,30 Beyaz 0,80 Açık gri 0,40 57

58 58 AYDINLATMA TÜRLERİ

59 Aydınlatma Tekniği Aydınlatma Türleri Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Suni Aydınlatma Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri İç Aydınlatma Dış Aydınlatma Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Fizyolojik Aydınlatma Dekoratif Aydınlatma Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma Dikkati Çeken Aydınlatma 59

60 Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Doğal aydınlatmanın kaynağı Güneş tir. Doğal ışıktan doğru ve ekonomik olarak yararlanılması için; Pencere ve ışık rafları Işık tüpleri (fenerleri) Binaların güneş ışığına göre doğru yönde ve biçimde yerleştirilmesi Doğal ışığın yapay ışıkla birlikte kullanılması doğal aydınlatmanın konularına girer. 60

61 Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Gün ışığı, pencere, tavan penceresi ve ışık rafları kullanarak gündüzleri binalar için ana ışık kaynağı olarak kullanılır. Işık rafları Çatı ışıklığı 61

62 Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Binalarda enerji tüketiminin ana bileşenlerinden biri olan yapay ışık kaynaklarının yerine kullanımı enerji tasarrufu sağlayabilir. Işık tüpü uygulamaları 62

63 Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Hamam Aydınlatması Cami Aydınlatması Çatı penceresi Çatı ışıklığı 63

64 Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Gündüz ışığının oluşumunda iklimlerin mevsimlerin, hava koşullarının sürekli değişkenliği unutulmamalıdır Gündüz ışığının mevsimlere ve hava koşullarına göre farklı çokluğu ve dağılışı aydınlatma sorunların çözüm getirecek kişinin denetimi altında değildir, ayrıca gündüz ışığının yapıların mimari planlamasında önemi büyük olmuştur. Aydınlatma şiddeti açık havada gündüzleri lüks arasında, geceleri ise lüks arasında değişmektedir. Hava Durumu Yaz aylarında güneşte (saat 12) Yaz aylarında bulutlu havada (saat 12)1 Yaz aylarında oda pencere önünde (saat 12) Yaz aylarında odada içerilerde (saat.12) Dolunaylı gecede Berrak yeni doğmuş ayda Aydınlık Düzeyi lüks lüks 2.500lüks 300lüks 0,25lüks 0,01lüks 64

65 Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Suni Aydınlatma Suni Aydınlatma Suni (yapay) aydınlatma bugün hemen hemen yalnız elektrikli ışık kaynakları ile sağlanır. Suni Aydınlatma Suni ışığın üretimi, Kullanımı ve dağıtımı, Ekonomisi ve ölçülmesi, Aydınlatma tesislerinin tasarımı Işığın insan bünyesindeki etkilerini suni aydınlatmanın temel konuların oluşturur. 65

66 Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Suni Aydınlatma 1. Genel aydınlatma 2. Yerel aydınlatma 66

67 Aydınlatma Türleri Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri İç Aydınlatma Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri İç Aydınlatma Kapalı yerlerin aydınlatılması Ev, okul, hastane, fabrika, tiyatro, sinema ve benzeri yerlerin aydınlatılması Bu aydınlatma türünde, armatür tipine ve yerleştirilmesine bağlı olarak, çalışma düzlemine direkt olarak ulaşan ışığa ilaveten tavan ve duvarlardan yansıma yolu ile de erişebilir. Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Işığın %60'dan fazlası çalışma düzlemine doğrudan ulaşır. Endirek (Dolaylı) Aydınlatma: Işığın %60'dan fazlası çalışma düzlemine yansıma yoluyla ulaşır. Karma Aydınlatma: Işığın %40 ile %60 arası fazlası çalışma düzlemine yansıma yoluyla ulaşır. 67

68 Aydınlatma Türleri Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri İç Aydınlatma İç Aydınlatma Örnekleri 68

69 Aydınlatma Türleri Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri Dış Aydınlatma Dış Aydınlatma Açık yerlerin aydınlatılmasıdır. Yol, meydan, park, spor sahaları, rıhtım ve benzeri yerlerin aydınlatılması Ender örnekler dışında, ışık aydınlatılacak yüzeye direkt gelir. Son yıllarda armatür üzerine bir yansıtıcı yerleştirilerek endirekt aydınlatma uygulamaları yapılmıştır ancak bakım, işletme ve ekonomik sebeplerden dolayı yaygınlaşmamıştır. Dış Aydınlatma Örnekleri 69

70 Aydınlatma Türleri Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Fizyolojik Aydınlatma Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Fizyolojik Aydınlatma Ana amaç, cisimlerin şekil, renk, ayrıntılarıyla olduğu gibi, rahat ve hızla görülmesidir; estetik duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer oluşturulması hedeflenmez. Ayrıca aydınlatma tesisinin ekonomik olması da çok önemlidir. Metal işleme atölyesi, depo, otoyol, tünel aydınlatması bu türün örneklerindendir. 70

71 Aydınlatma Türleri Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Dekoratif Aydınlatma Dekoratif Aydınlatma Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla olduğu gibi göstermek değil, daha çok estetik etkiler ve sıcak bir atmosfer oluşturmaktır. Gece kulübü aydınlatması bu grubun en iyi örneğidir. 71

72 Aydınlatma Türleri Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla rahat ve hızla görülmesi olduğu gibi, estetik duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer oluşturulmasıdır. Aydınlatma tesisinin ekonomikliği ikinci plandadır. Bu tür aydınlatmada düzgünlük ihmal edilir, ihtiyaç olunan kısımlarda daha yüksek aydınlık seviyesi sağlanır. Ev, otel, lokanta, bahçe-park aydınlatması bu sınıfın örneklerindendir. 72

73 Aydınlatma Türleri Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Dikkati Çeken Aydınlatma Dikkati Çeken Aydınlatma Amaç, dikkati çekmektir. Bunun için yüksek parıltılar, renkli ışıklar, değişken ışıklı şekiller ve/veya yanıp sönen düzenler kullanılır. Bu arada estetik ve dekoratif elemanlardan da geniş ölçüde yararlanılır. Reklam panoları bu gruptandır. 73

74 Aydınlatma Çeşitleri Aydınlatma Çeşitleri Işığın geliş yönüne göre aydınlatma şekilleri; dolaysız, yarı dolaysız, yarı dolaylı, yarı dolaysız ve karma (homojen) olarak sınıflandırılmaktadır. Işık yeğinliği dağılımı, yayımlanan ışık akısının sınırsız varsayılan yararlı düzleme düşecek biçimde olan ışıklıkların oranı Direk (Dolaysız) aydınlatmada %90-100, Yarı Direk (Yarı dolaysız) aydınlatmada %60-90, Yarı Endirekt (Yarı dolaylı) aydınlatmada %10-40, Endirekt (Dolaysız) aydınlatmada %0-10 dır. Homojen (karma) aydınlatmada bu oran %40-60 dır. Aydınlatma Türü Işık Akısı Dağılım Oranı (%) Direk Endirekt Direk Yarı Direk Serbest (Karma) Yarı Endirek Endirek

75 Aydınlatma Çeşitleri 75

76 Aydınlatma Çeşitleri 76

77 Aydınlatma Çeşitleri Direk (Dolaysız) Aydınlatma Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır. Bu yüzden yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür. Sistemin bu şekilde olması nedeniyle verim oldukça yüksektir; fakat ışığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu ve oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Kullanılan aydınlatma aygıtlarının doğru ve homojen yerleşimi ile bu sorunlar ortadan kaldırılabilir. Direk aydınlatmada ışık kaynakları belli bir askı boyuyla monte edilir. Askı boyu oda mimarisine ve ışık dağılımına eşit olanak sağlayacak şekilde seçilmelidir. Direk aydınlatma için tasarlanmış tüm aygıtların yansıtıcı özelliği vardır. Direk aydınlatma özellikle koyu renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna sahip hacimlerde tercih edilebilecek aydınlatma tekniğidir. 77

78 Aydınlatma Çeşitleri Direk (Dolaysız) Aydınlatma 78

79 Aydınlatma Çeşitleri Yarı Direk(Yarı Dolaysız) Aydınlatma Yarı Direk(Yarı Dolaysız) Aydınlatma: Kaynaktan çıkan ışığın bir kısmı (%10-%40) yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine gelir. Direk aydınlatma modellerine kıyasla daha yayınık bir aydınlatma oluşur. Bununla birlikte aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de yumuşatılır. 79

80 Aydınlatma Çeşitleri Yarı Endirek (Yarı Dolaylı) Aydınlatma Yarı Endirek (Yarı Dolaylı) Aydınlatma Aygıttan çıkan ışık akısının büyük bir kısmının (%60-%90) endirekt olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma modeli, yarı endirekt aydınlatma olarak tanımlanır. 80

81 Aydınlatma Çeşitleri Endirek (Dolaylı) Aydınlatma Endirek (Dolaylı) Aydınlatma Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakınının (%90-%100) dolaylı olarak aydınlatma düzlemine ulaştığı aydınlatma modelidir. Dolaylı aydınlatmada, ışığın birçok noktadan yansıyarak yüzeye gelmesi, görsel konfor ölçütlerini olumlu yönde etkiler. Hacim içerisinde gölgelenme yok denecek kadar azdır ve oda içerisindeki aydınlık şiddeti dağılımı homojendir. Kaynaktan ışığın doğrudan yüzeye gelmemesi nedeniyle de kamaşma olmayacaktır. Dolaylı aydınlatma yapılan mekânlarda ışık akısının dolaylı olarak (tavan ve duvarlardan yansıyarak) yüzeye ulaşması nedeniyle iç yüzey çarpanlarının yüksek olasına dikkat edilmelidir. Beraberinde iç yüzeylerde oluşabilecek kirlenme nedeniyle, kayıpların artmasını engellemek için yüzey temizlikleri belirli periyotlarla yapılmalıdır. 81

82 Aydınlatma Çeşitleri Endirek (Dolaylı) Aydınlatma 82

83 Aydınlatma Çeşitleri Karma (Yayınık) Aydınlatma Karma (Yayınık) Aydınlatma Aygıttan çıkan ışık akısının hemen hemen eşit oranlarda dolaylı ve dolaysız olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma biçimi, yayınık aydınlatma olarak tanımlanır. Yayınık aydınlatmada ışık kaynakları çıplak veya küresel yayıcı aygıtlarla birlikte kullanılır. Yayınık aydınlatmada, yüzey yansıtma faktörleri diğer aydınlatma modellerine oranla daha önemlidir. Ayrıca sistem verim düşümünün etkisini azaltmak için aygıtların bakım ve temizlikleri sıklıkla yapılmalıdır. Yayınık aydınlatma, gölge oluşumlarının az olması ve yayınık bir aydınlık dağılımı elde edilmesi nedeniyle özellikle konutlarda öncelikli olarak tercih edilir. 83

84 Aydınlatma Çeşitleri Karma (Yayınık) Aydınlatma 84

85 Aydınlatma Çeşitleri Direk (Dolaysız) Aydınlatma Aydınlatma Türü Özellikleri Kullanım Yerleri Örnek Armatürler Direk Işık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır. Yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür. Verim oldukça yüksektir. Işığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu Oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar Özellikle koyu renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna sahip hacimlerde Fabrika, Atölye gibi tavanları yansıtmayan, duvarları az yansıtan yerler. Endüstriyel Flüoresan, Yüksek Tavan Armatürleri, Spot Armatürler Yarı Direk Direk aydınlatma modeline göre daha yayınık bir aydınlatma. Aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de yumuşatılır. Kamaşma ve gölgelenmeler olabilir. Tavanı az orta yansıtan yerler Altı açık, yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış armatürler Hol avizeleri Serbest (Karma) Yarı Endirek Gölgeler orta ve orta-yumuşaktır. Kamaşma tehlikesi çok azdır. Üstü açık yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış armatürler Gölgeler yumuşak, kamaşma tehlikesi yoktur. Işık kaynakları çıplak olduğundan bakım ve temizlik gerektirir. Tavan ve duvarın yansıtması en az orta olan yerler, Konutlar Tavan yansıtması orta - iyi ve duvar yansıtması en az orta olan yerler Endirek Gölgeler çok yumuşak, kamaşma tehlikesi yok Tavan yansıtması iyi olan yerler Tijli Armatürler, Opal camlı glop armatürler Avizeler Işığı yukarıya yönlendiren, 85 yansıtan malzemelerden yapılmış armatürler

86 Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği Aydınlatma genelliği-yerelliği açısından 5 ana gruba ayrılır. Genel aydınlatma Çalışma yerine yönelik genel aydınlatma Yerel aydınlatma Genel aydınlatma + yerel aydınlatma Yönlendirilmiş aydınlatma Aydınlatmanın genelliği-yerelliği açısından sınıflandırılması 86

87 Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği Genel Aydınlatma: Armatürlerin tüm tavanda mümkün mertebe eşit aralıklarla yerleştirildiği aydınlatmadır. Aydınlatma seviyesinin düzgünlüğü iyidir. Yerleşme planının değişken olduğu, açık bürolar, atölyeler, fabrika imalat holleri ve depolar gibi, yerlerde mutlaka bu tür aydınlatma yapılmalıdır. Çalışma Yerine Yönelik Genel Aydınlatma: Tavan da armatürlerin de, eşit olmayan aralıklarla ve çalışma yerlerine (mesela masalara, sıralara) yönelik yerleştirildiği aydınlatma türüdür. Çalışma yerlerinde daha yüksek aydınlık istenen, sabit yerleşme planlı yerlerde, ekonomik bir aydınlatma için tercih edilir. Bu aydınlatmada mahallin çalışma yerleri dışındaki dolaşım alanlarında iş alanındaki aydınlatma seviyesinin yaklaşık %50' si sağlanmalıdır. 87

88 Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği Yerel Aydınlatma: Yerel aydınlatmada armatürler, çalışma yerini kapsayan küçük bir alanı yüksek seviyede aydınlatacak şekilde yerleştirilir. Yerel aydınlatma aşağıdaki hallerde tercih edilir: Genel aydınlatmadan daha yüksek aydınlık seviyesi istenilen çalışma alanlarında Cismin biçiminin veya dokusunun ışığın belirli doğrultudan gelmesini gerektirdiği hallerde Genel aydınlatmanın engellerden dolayı nüfuz edemediği alanlarda Yaşlı ve/veya görsel yetenekleri daha az olan işçilere çalışma alanlarında daha yüksek aydınlık seviyesi sağlamak için Daha huzur verici ve estetik aydınlatmanın, konfor ihtiyacının tatmininin ön plana çıktığı ev, otel yatak odası, lokanta gibi yerlerde 88

89 Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği Genel Aydınlatma + Yerel Aydınlatma: Yerel aydınlatma çok ender hallerde tek başına uygulanır. Yukarıda belirtilen aydınlatma türleri ile tamamlanır. Bu çözümde gözün farklı aydınlık seviyelerine uyumu açısından maksimum yerel aydınlatma seviyesinin en az %20'si oranında genel aydınlatma seviyesi sağlanmalıdır. Yönlendirilmiş Aydınlatma: Armatürün aydınlatılmak istenen cisme yönlendirildiği aydınlatmadır. Bu tür aydınlatma aşağıdaki durumlarda yapılır: Vitrinlerin, teşhir dolaplarının ve objelerin aydınlatılmasında Bir cismin, bir yüzeyin aydınlatmayla vurgulanmasında Cismin, yüzeyin dokusunun ve şeklinin gösterilmesinde Özellikle duvarı aydınlatarak endirekt aydınlatma sağlanmasında Yönlendirilmiş aydınlatmada spotlar, ışık göze direkt gelmeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Yönlendirilmiş aydınlatma, genel aydınlatma ile birlikte uygulandığında genel aydınlatmanın monotonluğunu giderir. 89

90 Aydınlatmada Psikolojik Etki Aydınlatmada Psikolojik Etki İnsanlar güneşli, aydınlık bir günde bulutlu bir gündekinden çok daha canlı, hareketli ve isteklidir. Doğal aydınlatmada olan bu psikolojik etkiler suni aydınlatmada da fizyolojik büyüklüklerin ustaca kullanılmasıyla sağlanır. İyi bir aydınlatma tasarımında fizyolojik büyüklükler kadar psikolojik etkinin de önemli olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır. Huzurlu, sakin, rahatlatıcı, sıcak bir ortam sağlamak için, daha düşük ortalama aydınlık seviyeli (ihtiyaç olan yerlerde yüksek), sıcak ışıklı ve vurgusuz aydınlatma yapılmalıdır. Canlı, hareketli ve üretime dönük mahaller tasarlanırken yüksek aydınlık seviyesi, soğuk ışık rengi ve vurgulu aydınlatma tercih edilmelidir. 90

91 Aydınlatmada Psikolojik Etki 91

92 Aydınlatmada Psikolojik Etki 92

93 KAYNAKLAR Volkan ERDEMİR, Üniversite Ders Notları Volkan ERDEMİR, Aydınlatma Tekniği Ders Notları MEGEP; Aydınlatma Projeleri; Ankara 2011 MEGEP; Bilgisayar Destekli Proje Çizimi; Ankara 2011 MEGEP; Temel Teknik Resim; Ankara 2011 Mehmet Çevik, Teknik Resim Ders Notları; İzmir 2010 Muzaffer ÖZKAYA, Aydınlatma Tekniği, Birsen Yayınevi Adem ÜNAL, Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları, Birsen Yayınevi İlgili Şartname ve Yönetmelikler 93