YERKÜRENİN YAPISI, PLAKA TEKTONİĞİ, VOLKANİZMA, DEPREMLER İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ YERKÜRENİN YAPISI

Transkript

1 İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ YERKÜRENİN YAPISI, PLAKA TEKTONİĞİ, VOLKANİZMA, DEPREMLER Dr. Dilek OKUYUCU YERKÜRENİN YAPISI Uzayda Yerkürenin Konumu 1

2 Yerkürenin Oluşumu ve Yaşı Yerkürenin Oluşumu ve Yaşı Big Bang -Büyük Patlama Teorisi : İlk kez 1920 lerderuskozmologvematematikçialexander Friedmannve Belçikalı fizikçipapazgeorges Lemaîtretarafından ortaya atılan, evrenin bir başlangıcı olduğunu varsayan buteori, çeşitli kanıtlarla desteklendiğindenbilim insanlarıarasında, özellikle fizikçiler arasında geniş ölçüdekabul görmüştür. Big Bang modeline göre günümüzdeki evren 13,5 milyar yıldan biraz daha fazla zaman önce son derece yoğun ve sıcak bir halden ortaya çıkmış olup, günümüzde genişlemeye devam etmektedir. Galaksiler içeren uzayın kendisi genişlemektedir. Edwin Hubble Kimdir? Oxford Üniversitesinde hukuk okudu, önceleri avukatlık yaptı. Sonra Chicago Üniversitesinde astronomi okudu ve gökbilime döndü. Bigbangteorisinin en büyük ispatçılarından biridir. ( ) ÇÜNKÜ? Yıldızların ve gezegenlerin ışık tayfı sayesinde dünyadan uzaklaştığını buldu. Daha sonra bütün gezegenlerin birbirlerinden uzaklaştığını buldu. Bu da evrenin genişlediği anlamına geliyordu! 2

3 Einstein ve Bigbang Teorisi Einstein ( ) teorik olarak evrenin durağan olamayacağını ispatlamış ancak zamanın görüşlerine ters düşmemek için açıklamamıştır ve bu konuyukariyerimin pişmanlığıolarak açıklamıştır. Einstein; evreni bir balon, üzerindeki noktaları ise birer gezegen olarak kabul edersek balon şiştikçe gezegenler birbirlerinden uzaklaşacaktır. Buna dayanarak balonun gazını salarsak; yani zamanı geri alırsak, gezegenler birbirlerine yaklaştırırsak ve0(sıfır) hacim ve sonsuz yoğunluğu oluşturacaktı. Evrenin başlangıcının Bigbangyani büyük bir patlama ile olacağını tahmin etmiştir. Yerkürenin Uzaydaki Hareketi Yerkürenin Geometrik Şekli Dünya, Kutup Noktaları nda basık, Ekvator da şişkindir. Dünya nın kendisine özgü bu şekline geoiddenir. 3

4 Yerkürenin Geometrik Şekli Geoide en yakın geometrik şekil elipsoiddir. Verilen boyutlar Hayford Elipsoidi ne aittir. Yerkürenin Boyutları Verilen boyutlar Hayford Elipsoidi ne aittir. Ekvator yarıçapı = 6.378,4 km Kutuplar yarıçapı = 6.356,9 km Ekvator çevresi = ,6 km Kutuplar çevresi = ,1 km Basıklık Oranı: 1/297 Yüzölçümü: 510 milyon kilometrekare Hacmi: 1 milyar 83 milyon kilometreküp Yerkürenin Yapısı 4

5 Yerkürenin Yapısı Yerkürenin Yapısı Yerkabuğunun Yapısı 5

6 Yerkabuğunun Yapısı ~100 km ~10 km Yerkabuğunun Yapısı Sial Grubu Sima Grubu yoğunluk: 2,7 gr/cm 3 yoğunluk: 2,7 3 gr/cm 3 granit, kumtaşı, kireçtaşı Okyanus tabanlarında hemen hemen yok gibidir. koyu renkli ve ağır bazaltik kayaçlar SiO 2 oranı yaklaşık %50 Okyanus tabanlarındaki kalınlığı 8-10 km ulaşır. Kimyasal ve Minerolojik Bileşim Bakımdan Yerkabuğunu Oluşturan Kayaç Grupları Elementlerin Yerkabuğunda Bulunma Oranları Element Ağırlıkça Yüzde (%) Oksijen 46,60 Silisyum 27,72 Alüminyum 8,13 Demir 5,00 Kalsiyum 3,63 Sodyum 2,83 Potasyum 2,59 Magnezyum 2, element 6

7 PLAKA (LEVHA TEKTONİĞİ) Başlangıçta tüm kıtaların Pangeaadında tek bir kıta olduğu, sonradan parçalanıp dağılarak zamanla günümüzdeki yerlerine ulaştığı görüşüne dayanan kıtaların kayması kuramını aslında 1912'de bir meteorolog olan Alman bilim adamı Alfred Wegener ortaya attı. Halen 10 kadar büyük levha ve çok sayıda küçük levhalar vardır. Bu levhalar üzerinde duran kıtalarla birlikte, Astenosferüzerinde sal gibi yüzmekte olup, birbirlerine göre insanların hissedemeyeceği bir hızla (ortalama 1-15cm/yıl) hareket etmektedirler. Uzaklaşan (Ayrılan) Levha Sınırları Yakınlaşan (Çarpışan) Levha Sınırları Yanal Yer Değiştirme Levha Sınırları VOLKANİZMA Volkanizma, erimiş kayalardan oluşan magmanın sırf gazdan oluşmayan bir gök cisminin yüzeyine magma ve gazın yüzeydeki çatlak ya da yanardağ ağzından yüzeye çıkması fenomenindir DEPREMLER Deprem, yer sarsıntısı veya zelzele yer kabuğunda beklenmedik bir anda ortaya çıkanenerji sonucunda meydana gelensismik dalgalanmalarve bu dalgaların yeryüzünü sarsması olayıdır. 7

8 8