Türkiye de İktisadi Çıkarsama Üzerine Bir Açımlama: Sürprizler Gerçekten Kaçınılmaz mı?

Transkript

1 Türkiye de İkisadi Çıkarsama Üzerine Bir Açımlama: Sürrizler Gerçeken Kaçınılmaz mı? Hazırlayan ve Sunan: Eren Ocakverdi* Boğaziçi Üniversiesi Finans Mühendisliği 26 Ekim 2013 *Yaı Kredi Bankası Analiik Modelleme ve Makroekonomik Araşırma Bölümü Kıdemli Müdürü

2 Poliika yaıcı için sürriz İnandırıcılığın yiirilmesi Kaynak: TÜİK, TCMB 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 2

3 Piyasa için sürriz 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 3

4 Para oliikası-tcmb?? Kaynak: TCMB Enflasyon Raoru, Temmuz Nominal Reel Enflasyon Enflasyon Çıkı açığı Faiz Faiz hedefinden sama 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 4

5 Para oliikası ve sürrizler 2012-I 2012-II 2012-III 2012-IV Kaynak: TCMB Enflasyon Raorları: Ocak, Nisan, Temmuz, Ekim, Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 5

6 Bilmediğimizi bilmediklerimiz 2011 yıl başı ahmini 2011 yıl sonu gerçekleşme Varsayım ve Gerçekleşme V G Gıda (%) 7,5 12,2 İhala fiya (%) 10,9 15,7 Perol ($) yılında enflasyon %10,45 olarak gerçekleşi. Tüün ürünleri, hazır giyim vb. vergi arışları. Gıda fiyalarının oynaklığı. Küresel risk işahındaki arışa aralel döviz kuru yükselişleri. Büyük ölçüde TCMB nin ara oliikasının eki alanı dışındaki unsurlar. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 6

7 Hesalanabilir belirsizlik 2012 yıl başı ahmini 2012 yıl sonu gerçekleşme Varsayım ve Gerçekleşme V G Gıda (%) 7,5 3,9 İhala fiya (%) -0,3-2,3 Perol ($) yılında enflasyon %6,2 olarak gerçekleşi. Vergi arışları ve enerji fiya ayarlamaları yine enflasyona ek yük geirdi. Gıda fiyalarının oynaklığı bu sefer lehe gerçekleşi. Tale daralması enflasyonda düşüş yönündeki ana eğilimi olumlu ekiledi. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 7

8 HATIRLAYALIM! Kriik eşik H 0 önsavı doğruysa H A önsavı doğruysa Sınama kabul Sınama red Önsav doğru I.Ti Haa Önsav yanlış II. Ti Haa Sınamanın Gücü Sınamanın Gücü II. Ti Haa I. Ti Haa 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 8

9 Türkiye ekonomisinin VUCA sı İkisadi gösergede zaman içerisinde oluşan değişkenliğin bir ölçüü. Oynaklık Belirsizlik İkisadi gösergenin veya aramerenin mevcu veya gelecekeki durumuyla ilgili olarak sınırlı bilgi sahibi olmak. V U Muğlaklık Karmaşıklık İkisadi gösergelerdeki anlam karmaşası. Analizlerdeki kavram karışıklıkları. A C İkisadi gösergeler arasındaki ilişkinin boyuu, biçimi. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 9

10 Basilik Yalınlık İkilemi Tasarruflar Vergiler Kamu Harcamaları Yaırım - Nominal Para Arzı Reel faiz Tükeim + Gelir Reel Para Arzı İhala İhraca + İsihdam - Nominal Döviz Kuru - İşsizlik - Ücre Fiya düzeyi + Reel Döviz Kuru + + Kaynak: Valenino Piana, 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 10

11 Zorunlu karmaşıklık Özyinelemeli VAR Modeli Zamana Göre Değişen Paramere Modeli Tale Kur İhal fiya Üreici fiya Tükeici fiya Faiz Kaynak: Kara, H. ve Öğünç, F. (2011), «Döviz Kuru ve ihala Fiyalarının Enflasyona Ekisi», TCMB Ekonomi Noları, No. 11/14., 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 11

12 Tanımlamadaki güçlükler Kavramsal Tanım İşlevsel Tanım Bir kavramın başka kavramlar yardımı ile açıklanması Kavramın uygulamada nasıl ölçüleceğinin açıklanması Enflasyon: mal ve hizme fiyalarının genel düzeyinde belli bir zaman dilimi içerisinde meydana gelen arış Hanehalkı ükeimine konu olan seçilmiş mal ve hizme ürünlerinin fiyalarının ağırlıklandırılmasıyla oluşurulan fiya endeksinin değerindeki değişim. Mal ve hizme fiyalarının genel düzeyi ise, enflasyon biçiminde olacakır. Ancak, fiyalar genel düzeyinin ölçümü haa içerecekir: 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 12

13 Tanımlamadaki güçlükler (devam) TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ (TÜFE) Veri kaynağı Endeksin ürü Temel yıl 2003 Örnek büyüklüğü Madde sayısı Ağırlıklandırma yönemi Aylık anke Zincirleme Laseyres formülü işyeri, fiya değeri 444 ürün, ürün çeşidi Hanehalkı Büçe Ankei, kurumsal nüfus ankei, idari kayılar vs. elde edilen harcama bilgileri. i = Ay (1,2,...,12) s = Madde (1,2,...,444) Baz yılı için endeks hesabı Sonraki dönemler için zincirleme endeks hesabı Kaynak: TÜİK, 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 13,,

14 Ölçüm Problemleri İç İç ğ ğ ö Ü Ölçme haası, % Korelasyon, r(, ) Korelasyon, r(, ) (, /,, / ) (Doğrusal model) (Doğrusal olmayan model) 0 0,68 0, ,57 0, ,49 0, ,43 0, ,38 0, ,34 0,39 * Gözlem sayısı 100, ekrar sayısı 10,000 olarak belirlenmişir. Doğrusal olmayan model kalıbı olarak düzgün geçişli lojisik fonksiyon ercih edilmişir. Sisemaik haa olmadığı varsayılmış ve ölçme haası varyansların oranı olarak ele alınmışır. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 14

15 HATIRLAYALIM! Geçerlilik Güvenilirlik Ölçme yöneminin/aracının gerçeken de ölçmeyi amaçladığı kavrama ilişkin bilgi sunu sunmadığının bir gösergesidir. Doğrulukla yakından ilinilidir. Ölçümlerin veya kullanılan ölçme araçlarının uarlılığının gösergesidir. Hassaslık ve kesinlikle yakından ilinilidir. Geçerlilik Güvenilirlik Geçerlilik Güvenilirlik Geçerlilik Güvenilirlik Geçerlilik Güvenilirlik 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 15

16 Beklenmedik oynaklık Kaynak: Öğünç, F. (2010), «Türkiye de İşlenmemiş Gıda Enflasyonunda Oynaklık: Durum Tesii», TCMB Ekonomi Noları, No. 10/ Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 16

17 Yaısal kırılma Birim Reel Ücre Endeksi (2005=100) Kaynak: TÜİK 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 17

18 Yaısal kırılma (devam) Birim Reel Ücre Endeksi (2005=100) 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 18

19 HATIRLAYALIM! Geçici değişim Ekisi zamanla oradan kalkar ve değişken belli bir süre sonra şok öncesindeki gidişaına geri döner. Noka uç değer Örnek: 2008 krizinden sonra reel GSYH. Ekisi hemen bir sonraki dönemde oradan kalkar. Örnek: 2008 yılı Eylül ayı Cari denge Yaısal kırılma Ekisi kalıcıdır ve değişkenin seviyesinde kayma yaraır. Örnek: Ekim 2008 ve Mar 2010 dan sonra KKO. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 19

20 Dışadüşen Sorunu Y KEKK DEKK X Klasik En Kucuk Kareler (KEKK): Y = *X Dayanikli En Kucuk Kareler (DEKK): Y = *X RMSE = RMSE = Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 20

21 Zaman serisi bileşenleri Eğilim Ana gidişaı göseren bileşendir. Uzun dönemli bir gösergedir. Döngüsel İkisadi çevrimlerle ilgilidir. Belli bir eriyodu yokur, ancak ekrarlıdır. Mevsimsel Bir yıldan kısa süreli olarak meydana gelen ve belli bir eriyoa ekrar eden bileşendir. Düzensiz Periyodu yokur ve ekrarlı değildir. Diğer bileşenler arafından açıklanamayan kısımdır. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 21

22 Zaman serisi ayrışırması Ayrışırma analizinde ideal olan, üm bileşenlerin eş anlı olarak çözümlenmesidir. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 22

23 Zaman serisi ayrışırması (devam) 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 23

24 Zaman serisi ayrışırması (devam) Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 24

25 Örneklem sonu hassasiyei 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 25

26 Muğlaklık Ölçüm denklemleri (gözlenebilen kısım) Değişken Açıklama y y rf re rf rf re re rf g re g y rf re rf re 1 rf 1 y rf re re * rf 1 1 * re g g Geçiş denklemleri (gözlenemeyen kısım) * k g 1 g 1 rf re *( 1 rf 1 re * rf 2 g 2 * re 2 2 g 2 rf rf g re g re ) * dum 3 y Çıkı (Sabi fiyalarla GSYH) y Poansiyel Çıkı rf İşgücünün nüfusa oranı rf İşgücünün nüfusa oranı (oansiyel) g rf İşgücünün nüfusa oranı (açık) re İsihdamın işgücüne oranı re İsihdamın işgücüne oranı (oansiyel) g re İsihdamın işgücüne oranı (açık) k Üreken sermaye soku Nüfus dum Eğilim (2001-D1 = 1).. Haa erim(ler)i Fark işlemcisi Büün değişkenlerin logariması alınmış ve gerekli hallerde mevsimselliken arındırılmışır. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 26

27 Neden-Sonuç Nedensellik Korelasyon Birbirine bağlı iki olgu arasında neden-sonuç ilişkisi kurmak ve bunu sayısal olarak ölçebilmekir. Örnek: Perol fiyalarındaki %10 luk bir arış enflasyonda %1,5 oranında bir yükselişe neden olur. Anlamlı bir nedensel ilişki var ise ilişkinin gücü korelasyon ile ölçülebilir. İki değişken arasındaki ilişkinin isaisiki bir ölçüsüdür. Örnek: Perol fiyaları arıyor, enflasyon da yükseliyor. -1 ila 1 arasında değerler alır ve ilişkinin gücü arıkça -1 e veya +1 e doğru yaklaşır. Korelasyonun varlığı nedensel ilişkinin de var olduğu anlamına gelmez! 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 27

28 HATIRLAYALIM! Yaş, Tansiyon, Sigara Kal sorunu Kellik 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 28

29 İki boyulu analizin sakıncası Kaynak: TÜİK, TCMB 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 29

30 İki boyulu analizin sakıncası (devam) Kaynak: TÜİK, TCMB 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 30

31 İddialı varsayımlara sahi yönemler Bağımsız değişkenler Açıklayıcı değişkenlerde ölçme haası yokur. Birbirleriyle ilişkisizdirler. Haa erimiyle ilişkisizdirler. Haa erimi (kalınılar) Haalar birbiriyle ilişkisizdir. Varyans örneklem boyunca sabiir. Normal dağılmışır. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 31

32 HATIRLAYALIM! 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 32

33 SONUÇ 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 33

34 EK: Nobel Ödülleri ve Ekonomeri Tarih Kazanan Konu 1969 Ragnar Frisch, Jan Tinbergen 1980 Lawrence R. Klein 1989 Trygve Haavelmo 2000 James J. Heckman 2000 Daniel L. McFadden 2003 Rober F. Engle İkisadi süreçlerin analizinde kullanılan dinamik ekonomerik modellerin gelişirilmesi İkisadi dalgalanmaların ve oliikaların analizinde kullanılan ekonomerik modellerin gelişirilmesi Ekonomeride olasılık eorisinin emellerinin neleşirilmesi ve eş anlı ikisadi yaıların analizi Seçilmiş örneklemlerin analiz edilmesinde kullanılan eori ve yönemlerin gelişirilmesi Ayrık (Kesikli) Seçim modellerinin analizinde kullanılan eori ve yönemlerin gelişirilmesi Zaman-değişken oynaklığa sahi zaman serilerinin analizinde kullanılan yönemlerin gelişirilmesi 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 34

35 EK (devam):nobel Ödülleri ve Ekonomeri Tarih Kazanan Konu 2003 Clive W. J. Granger 2011 Thomas J. Sargen 2011 Chrisoher Sims Orak eğilime sahi ikisadi zaman serilerinin analizinde kullanılan yönemlerin gelişirilmesi Beklenilerin akif rol oynadığı yaısal makroekonomik modellerin gelişirilmesi İkisadi oliikalarda veya diğer emenlerde meydana gelen geçici değişimlerin/şokların ekonomi üzerindeki ekilerinin analizinde kullanılan yönemlerin gelişirilmesi. 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 35