Böbrek Embriyolojisi DERMAN. Aslı Yaylalı. Derman Tıbbi Yayıncılık 1

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Böbrek Embriyolojisi DERMAN. Aslı Yaylalı. Derman Tıbbi Yayıncılık 1"

Mehmet Özgür
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Kitap Bölümü DERMAN Böbrek Embriyolojisi Aslı Yaylalı Embriyolojik ve anatomik olarak üriner sistem ve genital sistem; özellikle gelişimin erken döneminde birbiriyle çok yakın ilişkilidir. Tüm gelişim, posterior abdominal duvar boyunca ortak bir mezodermden olmaktadır. Başlangıçta iki sistem de kloakaya açılır [1]. Böbrekler kraniokaudal yönde gelişimini sürdürür. 3 tane böbrek sistemi karşımıza çıkmaktadır. Pronefroz Mezonefroz Metanefroz Pronefrozlar ve mezonefrozlar regrese olurken kalıcı böbrekleri metanefrozlar oluşturmaktadır. [1,2,3,4,5,6,7,8]. Pronefroz: Gelişimin dördüncü haftasının başında, embriyonun servikal bölgesinde nefrojenik kordun kranial kısımda bir miktar hücre topluluğu olarak karşımıza çıkarlar [1,5].Bu hücre topluluğuna nefrotom adı verilir. Bunlar devamında lümen kazanarak pronefrik tübülleri oluşturur [5]. Dördüncü haftanın sonunda dejenere olurlar ancak pronefrik kanalların bir kısmı kalır [2]. DOI: /DERMAN.3811 Received: Accepted: Published Online: Corresponding Author: Aslı Yaylalı, Tıbbi Histoloji Ve Embriyoloji, Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kahramanmaraş, Türkiye. GSM: aslierylmz@gmail.com Derman Tıbbi Yayıncılık 1

2 Şekil 1. Mezonefrozların görünümü. Mezonefroz: Dördüncü haftanın son dönemine doğru rudimenter olan pronefrozların kaudal kısmında üst torasik ve lumbar segmentlerin ara mezoderminden gelişir [1,2] [Şekil1]. Pronefrozların gerilemeye başlamasıyla oluşmaya başlar. Mezonefrik tübüllerin boyu uzar. Bükülerek S şeklinde ve medial uzantılarıyla kapiller yumak olan glomerülü oluşturur [1,5]. Glomerülün etrafında Bouman kapsülünü de meydana getirirler[1]. Mezonefrik tubüller mezonefrik kanala(wolff kanalı) bunlar da kloakaya açılır [4]. Daha sonraki dönemde de ürogenital sinuse açılırlar [5]. Kalıcı böbrekler oluşuncaya kadar, yaklaşık dört hafta kadar ara böbrekler olarak fonksiyon görürler [2]. Mezonefrozlar ilk trimestrin sonuna doğru dejenere olmaya başlarlar [4]. Fakat mezonefrik tübüller erkeklerde Derman Tıbbi Yayıncılık 2

3 testisin efferent kanalcıklarını oluştururlar. Bayanlarda bu yapı bir kısım kalıntıları bırakarak dejenere olmaktadır [1,2,3,4,5] [Şekil 1]. Metanefrozlar: Kalıcı böbreklerin erken dönemi olan metanefrozlar beşinci haftanın başında gelişmeye başlar [1,2,3,4]. Ortalama dört hafta sonra da fonksiyon görür hale gelirler [2,4]. İdrar amnion boşluğuna bırakılır ve amnion sıvısıyla karışır [2,6,7]. Kalıcı böbrekler genel olarak iki kaynaktan gelişirler: Metanefrik Divertikül (üreter tomurcuğu) Ara mezodermin metanefrik kısmı (metanefrik blastem) [2,4,5]. Bu iki bölge de mezodermal kökenlidir. Üreter tomurcuğu, mezonefrik kanalın kloakaya açılan kısmına yakın dışa doğru bir divertikül şeklindedir. Buradan üreter, renal pelvis, kaliksler ve toplayıcı tubüller gelişmektedir [1,2,4] Üreter tomurcuğu büyüyerek metanefrik blastem içine penetre olur. Metanefrik divertikülün ucu üretere dönüşür. Üst ucu renal pelvisi oluşturur [1,2,3]. Metanefrik dokuya penetre olmaları sırasında kalikslerin her biri de iki yeni tomurcuk meydana getirirler [1]. Bunların dallanması sonucu toplayıcı tübüller oluşur. Düz toplayıcı tübüller sürekli dallanarak ard arda gelen jenerasyonları oluştururlar [1,2] Bunların ilk dört tanesi gelişerek birleşir ve major kaliksleri oluştururlar. İkinci dörtlü birleşerek minör kaliksleri meydana getirir. Kalan jenerasyonlarda toplayıcı tübülleri oluşturur [2,4] Her bir toplayıcı tübülün sonu, metanefrik mezoderm içindeki mezodermal hücreleri uyararak küçük metanefrik vezikülleri meydana getirir. Bunlar da büyüyererk renal(metanefrik) tubülleri oluşturur [2,4,5]. Bu metanefrik veziküller nefronların kökenidir [2,5]. Gelişen toplayıcı tubüllerin distal ucu metonefrik bir kep ile örtülüdür. Sonraki dönemde bundan S şeklinde küçük tubüller oluşur. Proksimal uçta glomerül gelişir. Renal korpuskül (glomerül ve kapsülü) ile Derman Tıbbi Yayıncılık 3

4 proksimal ve distal tubül, henle kulpu bir nefronu oluşturur [1,2,3,4] Her distal tubülden biri kavis oluşturan bir toplayıcı tubül ile bağlantı kurar ve tubüller böylelikle birleşir [2]. Üreter tomurcuğunun dallanması, metanefrik mezodermden gelen uyarıcı sinyale bağlıdır. Nefronların değişimi de toplayıcı tubüllerden gelen uyarıcıya bağlıdır [4]. Nefronlar doğuma kadar oluşmaya devam ederler [1]. Fötal böbrekler lobludurlar. Bu lobulasyon genelde nefronların büyüyüp çoğaldığı infant döneminde kaybolur. Yeni doğanda yaklaşık iki milyon nefron vardır. Prematüreler hariç termde nefron oluşumu tamamlanır. Glomerüler filtrasyon fötal hayatın 9. haftasında başlamış olsa dahi böbreklerin tam anlamıyla fonksiyon görmesi ve filtrasyonunun artması doğumdan sonra gerçekleşir [1,2,3,4,5] [Şekil 2,3]. Şekil 2. Üreterik tomurcuk Şekil 3. Fötal böbrek şekli. Derman Tıbbi Yayıncılık 4

5 Böbrek Gelişiminin Moleküler Yönü Böbrek gelişiminde epitelle mezenşimal doku arasındaki bir takım faktörlerin etkileşimi ile olmaktadır. Bu etkileşim üreter tomurcuğu ile metanefrik blastem mezenşimi arasında olmaktadır [1].Ara mezodermin mezenkimal hücreleri metanefrojenik divertikulumun etrafındaki metanefrojenik blastemi şekillendirmek için yoğunlaşmıştır [3]. Mezenşimden salgılanan ve transkripsiyon faktörü olan WT1 bu şekillendirme ve üreter tomurcuğunun oluşumu için önemlidir [1]. Mezonefrik kanaldan gelişen üreterik tomurcuk metanefrojenik blastemdeki farklılaşmamış mezenşim tarafından salgılanan GDNF (Glial kökenli nörotrofik faktör) ve HGF (hepatosit büyüme faktörü) ye yanıt olarak oluşur [3]. Bu etkileşimi GDNF için tirozin kinaz reseptörlerinden RET ve HGF için MET desteklemektedir. Üreter tomurcukları da mezenşimal dokuyu FGF-2 (fibroblast büyüme faktörü-2) ve BMP-7 (kemik morfojenik proteini-7) aracılığıyla uyarır [1]. Üreterik epitelde bulunan su sızdırmazlığı sağlayan üroplakinin proteinleri üreterik epitelin şekillenmesine neden olur. Metanefrik kanal sistemi olmadan tubüller şekillenmez. Tubül gelişiminin ayrıca metanefrik mezenşimden salgılanan ard arda indükleyici bir sinyal olan WNT-4 ve PAX-2 ye ihtiyacı vardır [3]. PAX-2 mezenşimi tubül oluşumuna hazırlamak amacıyla yoğunlaşırken, WNT-4 de yoğunlaşan mezenşimal dokunun epitelize olup tubülleri oluşturmasını sağlar [1,3]. Epitelyal bazal laminada; fibronektin, kollajen tip I ve tip III ün yerini laminin ve tip IV kollajen alır. Mezenşimal dokunun yoğunlaşarak epitele dönüşmesi için önemli olan hücre yapıştırıcı moleküllerden sindekan ve E- Cadherin de sentezlenir [1]. Böbreklerin pozisyon değişiklikleri ve kanlanmasındaki değişiklikler Gelişimlerinin başlangıcında pelvisde sakrumun ventralinde yer alan böbrekler, ilerleyen dönemde abdomenin üst kısımlarına doğru yer değiştirirler. [1,2,3,4,5]. Pelvisdeyken birbirlerine yakın olarak dururken, karın Derman Tıbbi Yayıncılık 5

6 boşluğu büyüdükçe böbrekler yavaş yavaş yayılarak birbirlerinden uzaklaşırlar [2]. Böbrek yükselirken yaklaşık 90 derece medial yönde döner [4]. Böbreklerin bu yer değiştirmesi böbreklere doğru büyüyen embriyonun kaudal vücut kısmından kaynaklanmaktadır. Başlangıçta böbrek hilusu ventrale bakmaktadır Dokuzuncu haftada böbrekler son halini aldıklarında suprarenal bezlerle temas ederler ve retroperitoneal yerleşimlidirler [2,3,4,5]. Pelvis içindeyken arteriyel kan dolaşımını yakınındaki damarlardan alırlar [1]. Başlangıçta renal arterler ana iliak arterlerin dallarıdır [4]. Daha sonra böbreklerin kanlanması, aortanın distal dallarından olmaktadır [2]. Yukarı doğru yer değiştirdikçe aortun yeni dallarından kan alırlar. Kaudaldeki damarlar involüsyona uğrayıp kaybolurlar. Dokuzuncu haftada son yerlerine ulaştıklarında kalıcı böbrek arterleri abdominal aortanın dallarıdır. Sağ renal arter, soldakinden daha uzundur ve daha yukarıdadır [1,2]. Kaynaklar 1. Sadler T.W. Langman s Medical Embryology. Twelfth edition,lippincott Williams& Wilkins, Urogenital System: Moore Keith L., Persaud T.V.N. Klinik Yönleriyle İnsan Embriyolojisi. Editör: Dalçık H., Yıldırım M. Nobel tıp Kitabevi, Ürogenital Sistem: Carlson BM. Human Embryology and Developmental Biology. Fifth edition, Elsevier saunders, Urogenital System: Moore Keith L., Persaud T.V.N, Torchia Mark G., Before We are born Essentials of Embryology and Birth Defects. Ninth Edition, Elsevier, 2015: Urogenital System: Şeftalioğlu A. Medikal Embriyoloji. 3. baskı, Tıp&Teknik yayın,1998: Ürogenital Sistem Gelişimi: Schoenwolf G.C, Bleyl SB, Brauer PR. Larsen s Human Embryology. Forth edition, Elsevier, 2009 Development of the urogenital system: Dudek RW. Embryology. Fifth edition, Lipincott, Williams&Wilkins, 2011,Urinary System: Chapters 20 Urinary system. Derman Tıbbi Yayıncılık 6

Benzer belgeler

Kas Dokusunun Gelişimi. Doç.Dr. E.Elif Güzel

Kas Dokusunun Gelişimi. Doç.Dr. E.Elif Güzel Kas Dokusunun Gelişimi Doç.Dr. E.Elif Güzel Kasların çoğunluğu mezodermden gelişir paraksiyal mezoderm lateral mezodermin somatik ve splanknik tabakaları neural krest hücreleri Paraksiyal mezoderm İskelet