BİLGİ EDİNME İHTİYACI İnsan; öğrenme içgüdüsünü gidermek, yaşamını sürdürebilmek, sayısız ihtiyaçlarını karşılayabilmek ve geleceğini güvence altına a

Transkript

1 BİLİMSEL YÖNTEM Prof. Dr. Şahin Gülaboğlu Mühendislik Fakültesi BİLİM, ETİK ve EĞİTİM DERSİ KONUŞMASI 19 Ekim 2007, Cuma, Saat

2 BİLGİ EDİNME İHTİYACI İnsan; öğrenme içgüdüsünü gidermek, yaşamını sürdürebilmek, sayısız ihtiyaçlarını karşılayabilmek ve geleceğini güvence altına alabilmek için öğrenmek, yani her şey hakkında BİLGİ edinmek zorundadır. İşte, bir iş veya bir konu üstüne bilinen şeylere BİLGİ diyoruz. 2

3 BİLİM NEDİR Bilim'in çeşitli tanımı vardır. Bunlardan birkaçı aşağıda verilmiştir. BİLİM, denenmiş ve deneme ile ispatlanabilen bilgilerdir. BİLİM, yoklanabilecek, deneye vurulabilecek bir bilginin içeriği olan her şey, bu arada doğa, toplum, insan ve düşünce üstüne kesin ya da yaklaşık teorik bilgilerin tümüdür. BİLİM, gözlem yolu ve bu gözlem üzerine kurulmuş aklî muhakeme ile önce belirli olguları, sonra da bu olguları birbirlerine bağlayan kanunları bulmayı ve sonucu önceden kestirmeyi mümkün kılmaktır. Olgu: Doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilen olaya denir. 3

4 BİLİM, birtakım gözlemlerde bulunmak ve deneyler yapmak suretiyle evrende olup bitenleri öğrenmeye ve olayların önceden bilinmesini sağlamaya yarayan bilgilerin tümüdür. BİLİM, deney ve gözlemlerin ışığında gelişen, bizleri ileri deney ve gözlemlere götüren, birbirlerine bağlayan kavramlar dizisidir. Bu tanıma göre, bilim, doğa olaylarıyla ilgili sorunların cevaplanması için yapılan çalışmaları kapsar. BİLİM sayesinde bilinmeyen şeyler bilinir. 4

5 BİLİMİN TEMEL ÖZELLİKLERİ ❶ Bilim olgusaldır dır, Evrende oluşan olgular sınırsızdır. Bilimin bunların hepsi ile ilgilenmesi hem gereksiz hem de olanaksızdır. ❷ Bilim mantıksaldır dır, Bilimin ulaştığı sonuçlar her türlü çelişkiden uzaktır. Bilim bir hipotez ya da teoriyi doğrularken mantıksal düşünme ve çıkarım kurallarından yararlanır. Hipotez veya teoriler doğrudan test edilemez gözlem yoluna başvurmak gerekir. 5

6 ❸ Bilim objektiftir tir, Çağdaş anlamda bilimle uğraşan kişiler bir konuya yönelmek daha sonrada o konunun alt dallarında uzmanlaşmak zorundadırlar. Her bilimsel sonuç kişi yada zümrelerin tekelinde olamaz. Teoriler yerine yenisi konulana kadar geçerlidir. ❹ Bilim eleştiricidir dir, Bilimde hiçbir doğru asla değişmez değildir. Bilimin bu özelliği ondaki gelişmenin başlıca nedenidir. 6

7 ❺ Bilim genelleyicidir dir, Amaç özelden genele doğru bir kural çıkarmak olmalıdır. ❻ Bilim seçicidir, Bilimsel incelemeler yapılan olgular, belki de doğa olayları ve tüm olgular içinde oldukça sınırlıdır. ❼ Bilim değişkendir. dir. Bilim sürekli bir değişkenlik arz eder, durağan değildir. 7

8 MANTIK, bilimsel düşüncenin temel aracıdır. Mantıksal Düşünme Yasaları: 1. P doğru ise P doğrudur. ( Bir şey A ise A dır) 2.P hem yanlış hem doğru olamaz. (Bir şey hem A hem de A değil olamaz) 3. P ya doğrudur yada yanlıştır. (Bir şey ya A dır,ya da A değildir) Tüm evren için geçerlidir. 8

9 Her bilim kolunda amaç: kendi alanına giren olguları saptama ve açıklamadır. Gözlem ve deney yolundan giderek olgular saptanır, saptanan olgular mantıksal işlemle açıklanır 9

10 Mantıksal kurallardan yararlanmadan ulaşılan sonuçların güvenirliğini denetlemek çoğu kez olanaksızdır. Empirik bilimler ulaştıkları sonuçları matematikteki gibi ispatlama yoluna gitmezler. Ancak bunları sağlam gözlem verileriyle bir çeşit temellendirme ya da belgelendirme zorundadırlar. Öyle olmasalardı bilimsel önermeler inanç ve iddia olurlardı. 10

11 Önermeler: Sentetik önerme (a posteriori) Doğruluğu gözlem ve deneye başvurularak. ( Ampirik disiplinler) Analitik önerme ( a priori) Doğruluğu gözlem ve deneye gitmeden (Formal disiplinler) 11

12 Matematik,sonuçlar kesin ve zorunlu Öncüller(aksiyonlar, ilkel önermeler) ) doğruysa Teorem (İspat edilen önerme) doğrudur Bilimsel bulgu ve yasaları açık, kesin ve kısa ifade eden bir dil dir dir. Bilimsel hipotez veya teoremlerin doğrulanma işlemi için gerekli gözlenebilir sonuçları ortaya çıkartmada en önemli araçtır. Galileo Evren ve Matematik 12

13 Bilimsel yöntem, Evreni anlamak için; Olguları betimleme ( tasvir) [EYLEMSEL] Açıklama( izah etme) [DÜŞÜNSEL] yolları kullanır. 13

14 Olgusal içeriği olan problemler Bilimsel Yöntemin kapsamındadır. Problemin çözümü için ölçütler: 1. Mantıksal yönden kabul edilebilir olması 2. Doğru olması 3. Güvenilir gözlem ve deney sonuçları ile doğrulanabilir olması 14

15 İndüksiyon 1. Gözlem veya deney yoluyla olguları toplamak, kaydetmek 2. Toplanan olguları sınıflandırmak, çözümlemek, yorumlamak 3. İndüksiyon yolu ile genellemeye ulaşmak 4. Bu genellemeleri yeni gözlem ve deney sonuçları ile doğrulamak 15

16 Dedüksiyon Matematik ve mantıktaki aksiyon ve varsayımlardan teorem çıkarma yöntemi Hipotetik-Dedüktif İndüksiyon Gözlem Açıklayıcı İlkeler Dedüksiyon 16

17 Retrodüksiyon Gözlemlerimizi, gözlem dışı kalan nesne veya süreçler tasavvur ederek açıklamayı sağlayan çıkarım biçimi Analojiye dayanan çözüm 17

18 Retrodüksiyonun adımları, 1. Bir zorlukla karşılaşma 2. Zorluğu problemleştirme 3. Çözüm vaad eden bir hipotez kurma 4. Hipotezden gözlenebilir mantıksal sonuçlar çıkarma 5. Sonuçları yeni gözlem ve deney verileri ile karşılaştırmalı ve hipotezi test etme 6. Test sonucuna göre hipotezi kabul ve reddetme 6. 18

19 Prof. Dr. Cemal Yıldırım; Bilim Tarihi,İstanbul, Prof. Dr. Cemal Yıldırım; Bilim Felsefesi,İstanbul, Colin A. Ronan; Bilim Tarihi, Tübitak Yayınları, Akademik Dizi I, Ankara, Prof. Dr. Yavuz Aksoy; Bilim Tarihi ve Felsefesi, Yıldız Teknik Üni. Yaynları,, İstanbul, Prof. Dr. Cemal Yıldırım; Bilimin Öncüleri, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara, Prof. Dr. Mehmet Bayraktar, İslam da Bilim ve Teknoloji Tarihi, Ankara, Aleksandre Koyre; Yeniçağ Biliminin Doğuşu, Ankara, Thomas Kuhn; Bilimsel Devrimlerin Yapısı, (Çev.. Nilüfer Kuyaş), İstanbul,