whiplash hakkında gerekenler

Transkript

1 whiplash hakkında bilinmesi gerekenler

2 2 whiplash hakkında bilinmesi gerekenler whiplash værd at vide hakkında om kronisk bilinmesi whiplash gerekenler 3 Whiplash (Kamçı yaralanması) nedir? Whiplash (kamçı yaralanması) yada Danca karşılığı olan piskesmæld kavramı iki önemli anlama gelmektedir. Bu kavram hem kaza mekanizmasını yani travmayı hem de kaza sonrasında ortaya çıkabilecek şikayetleri kapsayan bir kavram olarak kullanılır. Whiplash travması Whiplash travması vücudun kamçıya benzer bir hareket, yani belden başlayarak başa doğru yayılan ani ve şiddetli bir dalga hareketi yaptığı bir kaza mekanizmasıdır. Tipik whiplash travmaları belin kemerle sabit tutulduğu ve başın önce şiddetlice arkaya ve daha sonra öne atıldığı, arkadan vurulan kazalarda görülür. Diğer travmalarda (örneğin düşme yada spor kazaları) buna benzer etkilenmelere sebep verebilirler. Whiplash yaralanmaları Bir whiplash travmasından sonra rahatsızlık belirtileriniz ortaya çıkarsa bu durumda literatürde Whiplash Associated Disorders (WAD) olarak da geçen Whiplash Kaynaklı Rahatsız- lıklardan bahsedilir. Whiplash yaralanması bir tek belirti için kullanılmaz, bir dizi kliniksel bulgu ve belirti ve bazı durumlarda bariz doku hasarlarını ifade etmekte kullanılır. Bu doku hasarları sıklıkla boyunda, kasların burkulması, eklem çıkığı, ligamentlerlerde hasar, kaslarda ve eklemlerde kanama ve sinir dokusunda aşırı gerilme olarak görülür. Buna benzer hasarlar vücudun başka yerlerinde de oluşabilir. Senelik Whiplash travması sayısı tam olarak bilinmemektedir. Sağlık Müdürlüğü sayılarına göre senede yaklaşık 7000 kişi whiplash yaralanmaları ile acil servislere başvurmaktadır. Yalnız uzmanlar kazanın hemen ertesinde çok az kişi sağlık sistemi ile irtibata geçtiği için bu sayının çok daha yüksek olduğunu belirtiyorlar. Bu sebeple aynı uzmanlara göre her sene e yakın Danimarkalı whiplash yaralanmalarına maruz kalmaktadır. Whiplash Associated Disorders yani Whiplash yaralanması boyundaki hasara bağlı olarak beş farklı seviyede derecelendirilir: Derece 0: Ensede hiç ağrı yok ve zorlanmaya dair hiçbir fiziksel belirti yok. Derece 1: Boyunda ağrı, sertlik yada hassasiyet. Fiziksel zorlanmaya dair hiçbir belirti yok. Derece 2: Ense ağrıları ve basınca kaslar ve eklemlerde hassasiyet ve hareketlilikte azalma. Derece 3: Boyun ağrıları ve reflekslerin yok olması yada zayıflaması, güç kaybı yada uyuşma gibi nörolojik belirtiler. Derece 4: Boyun ağrıları ve kemik kırılması veya eklem çıkığı.

3 4 whiplash hakkında bilinmesi gerekenler whiplash hakkında bilinmesi gerekenler 5 Whiplash kendini nasıl gösterir? Aniden ortaya çıkan whiplash yaralanması Bir whiplash yaralanması sonrasında, hemen kazadan sonra yada birkaç gün içerisinde aniden ortaya çıkan belirtiler yaşayabilirsiniz. Bazı belirtiler haftalar içerisinde yavaş yavaş ortaya çıkar. Boyun ve omuzlarda ağrı ve baş ağrısı en sık görülen belirtilerdir. Kaslarda güç kaybı, kollarda uyuşma, bel ağrıları, baş dönmesi, görme bozuklukları, ışığa duyarlılık veya konsantrasyon yada hafıza zorlukları gibi bir dizi diğer belirti de ortaya çıkabilir. Bir whiplash travmasından sonra belirtileriniz ortaya çıktıysa gereken tedavinin başlatılabilmesi için biran önce sizi muayene edecek ve teşhis koyacak aile hekiminiz yada bir acil servise başvurmanız önemlidir. Dosyanıza kayıt edilebilmesi için fark ettiğiniz bütün belirtileri söylemeniz önemlidir. Bunların yanı sıra detaylı bir fiziksel muayene ve gerekiyorsa röntgen ve /veya radyolojik taramaların yapılması da önemlidir.

4 6 whiplash hakkında bilinmesi gerekenler whiplash hakkında bilinmesi gerekenler 7 Bir whiplash travmasından sonra belirtileriniz ortaya çıktıysa gereken tedavinin başlatılabilmesi için biran önce sizi muayene edecek ve teşhis koyacak ya aile hekiminize, acil servise yada kiropraktöre başvurmanız önemlidir. Kronik whiplash yaralanmaları Whiplash yaralanmasından 6 ay sonra hâlen belirtileriniz varsa bu kronik whiplash yaralanması olarak adlandırılır. Uzmanlar arasında kaç hastada kalıcı hasarlar ortaya çıkacağı konusunda büyük fikir uyuşmazlığı vardır. Ancak bazı araştırmalar hastaların %30-40 ının farklı şekillerde kronik rahatsızlıklar yaşayacağına ve yaklaşık %10 unun iş piyasasındaki durumlarını etkileyecek derecede ağır kalıcı rahatsızlıklar (hasarlar, iz) yaşayacağına işaret etmektedir. Kimilerde kronik rahatsızlıkların ortaya çıkacağını önceden tespit etmek mümkün değildir ve ne yazık ki bu konunun uzmanları da bu rahatsızlıkların önüne tamamen nasıl geçilebileceğini bilememektedir. Kronik whiplash yaralanmasının çok sayıda belirtisi vardır ve bunlar örneğin boyunda ağrı ve sertlik, sırtta, omuzda ve kollarda yansıyan ağrılar, çene eklemi ağrıları ve baş ağrısını kapsayabilir. Kronik ağrılar sinir sisteminde santral hipersensitivite olarak da anılan ve vücudun kas, eklem ve sinir dokularındaki fonksiyon değişikliklerine yanlış tepkiler verdiği bir çeşit aşırı duyarlılık sebebiyle ve aynı zamanda devamlı ağrı veren zorlanmalar sebebiyle ortaya çıkmaktadır. Ayrıca genellikle örneğin hatırlama zorluğu yorgunluk ve baş dönmesi gibi bir dizi ağrısız nörolojik belirti mevcuttur. Daha hangi belirtiler olduğunu görmek için sitesine bakınız. Bu süreç içerisinde yaralarınızın gerekli tetkik ve tedavilerinin en hızlı şekilde başlatılabilmesi için aile hekiminiz ile devamlı irtibatta olmanız büyük anlam ifade etmektedir. Bu sadece akut dönem için değil, zaman içerisinde tedavi gerektiren yeni şikâyetlerin ortaya çıkması durumunda da geçerlidir. Erken müdahale ile hızlı iyileşme ve fonksiyonel kapasite ve esneklik kapasitesinin yeniden yapılanması uyarılır. Eğer uzun yıllar boyunca engelleyici belirtilerden rahatsız olduysanız, yeni tedavi girişimleri deneseniz bile tam bir iyileşme ağlayabilmek için yapılabilecekler çoğu vakada ne yazık ki azalmaktadır. Uzun süre rahatsızlık belirtileri yaşamış olmanıza rağmen örneğin ağrı dindirici tedavi sonrasında daha iyi bir yaşam kalitesi elde edebilirsiniz. Aile hekiminiz ile irtibat içerisinde olun Bütün süreç boyunca aile hekiminiz ile iyi bir irtibat içerisinde olmanız önemlidir. Aile hekiminiz muayene eder, tedavi eder ve gerekli durumlarda başka tedaviler için sevk eder.

5 8 whiplash hakkında bilinmesi gerekenler whiplash hakkında bilinmesi gerekenler 9 Tedavinin etkilerini sürekli olarak değerlendirin Bilimsel olarak en iyi tedavi olarak belgelenen bir tedavi şekli bulunmadığı için, siz ve sizi tedavi eden yetkilinin düzenli olarak yapılan tedavinin etkilerini değerlendirmeniz önemlidir. Birkaç ay içerisinde herhangi bir iyileşme sağlamayan bir tedavi, eğer tedavinin durdurulması belirtilerinizde bariz bir kötüleşme yaratmıyorsa, durdurulmalıdır. Size hangi tedavi uygulanacak? Sizin whiplash yaralanmanızın tedavisi çok farklı şekillerde yapılabilir ve şu ana kadar bir tedavi metodunun diğer bir metottan daha iyi olduğuna dair herhangi bir kanıt mevcut değildir. Bunun birincil sebebi, tedavi olanakların bilimsel olarak yeterli derecede araştırılmamasıdır. Ancak birçok araştırma multidisipliner (tüm uzmanlık alanları arası işbirliği) çalışmaların en iyi sonuçları verdiğine işaret etmektedir. Multidisipliner bir çalışma ile, genellikle aile hekiminizin koordinatörlüğünde, farklı tedavi uzmanlarının sunduğu farklı uzmanlık alanlarından yararlanmak mümkündür. Doktor tedavisi Acil serviste ya da muayenehanede genellikle ilk karşılaşacağınız kişi doktordur. Doktor sizi muayene eder, teşhisi koyar, gerekiyorsa röntgen ister ve bunların sonucunda genellikle farklı uzmanlık gruplarından terapistleri de kapsayan bir tedavi süreci belirler. Aile hekiminiz genellikle bu süreçte koordinatördür ve size ağrı kesici ilaç tedavisi verme imkânına sahiptir. Ancak kronik ağrılar söz konusu ise bu konuda örneğin bu alanda daha geniş bilgi sahibi olan ağrı klinikleri gibi, konunun ehli yerlere sevk edilmeniz gerekebilir. Her whiplash mağduru aynı şekilde tedavi edilmemelidir. Herkese verilen bir tavsiye, vücudunuza kulak vermeniz ve ağrılarınızı azalttığını ve size pozitif etkisi olduğunu hissettiğiniz tedaviyi aramanızdır. Tedavi uzmanının en azından kazanın mekanizmasını iyi bilen, detaylı bir fiziksel muayene yapmış ve bunun sonrasında somut bir teşhis koymuş biri olmasını sağlamalısınız. Cerrahi tedavi (ameliyat) nadiren gerekebilir ama takip amaçlı olarak fiziksel muayene ve gerekli radyolojik tetkiklerin (örneğin MR gibi) yapılması için uzman bir doktora (örneğin ortopedi cerrahı, nörolog veya romatizmal hastalıklar uzmanı) sevk edilebilirsiniz.

6 10 whiplash hakkında bilinmesi gerekenler whiplash hakkında bilinmesi gerekenler 11 Kiropraktik tedavi Whiplash yararlanması olan birçok hasta bir kiropraktöre görünmekten fayda görebilirler. Kiropraktik tedavi genellikle kişiye özel olarak uyarlanmış manipülasyon tedavisi (elle tedavi), yumuşak doku teknikleri, egzersiz dönemi ve rehberlikten oluşur. Fizyoterapik tedavi Aile hekiminiz tarafından sağlık sigortasından ekonomik yardım alarak fizik tedavi ve rehabilitasyona sevk edilme imkânına sahipsiniz. Fizyoterapist genellikle önce kas iskelet sisteminizin durumunu, fonksiyon kapasitenizi ve esnekliğinizi muayene ederek işe başlar. Bundan sonra fizyoterapik tedavi tipik olarak farklı kas germe, yumuşak doku teknikleri, tedavi amaçlı ultrason ve lazer, egzersiz programı ve ayrıca bazı manüel (elle yapılan) tekniklerden oluşur. Psikolojik tedavi Whiplash yaralanmasından sonrasındaki uzun bir süreç sizi hem psikolojik hem de sosyal olarak etkileyebilir. Bu sebeple whiplash yaralanması yaşayan biri olarak psikologa gitmekten yarar görebilirsiniz. Aile hekiminiz sizi bir psikologa sevk edebilir. Psikolog ile yapacağınız görüşmeler vücudunuzun tepkilerini daha iyi anlamanızda, günlük yaşantınızda karşılaştığınız durumları ve somut problemleri çözmenizde kullanabileceğiniz teknikler öğretebilir. Psikolog bu şekilde genellikle zor bir dönem geçirmekte olan zihinsel enerjinizi arttırmaya yardımcı olabilir. Nöropsikoloji alanında uzmanlaşmış psikologlar konsantre olma, hafıza ve öğrenim ile ilgili problemler konusunda özel yetkinliklere sahiptirler. Alternatif tedavi Whiplash yaralanması yaşamış biri olarak yararlanabileceğiniz farklı birçok alternatif tedavi şekilleri mevcuttur. Akupunktur, zone terapi (bölgesel tedavi) kraniosakral terapi en çok bilinenleridir. Bazı alternatif tedavilerin hastalık ve tedaviye bakış açıları kurulu sağlık sisteminden alışık olduğumuz bakış açısından farklı olabilir. Yine de whiplash yaralanması yaşayan bazı kişiler alternatif tedaviden iyi sonuçlar elde edebilirler. Eğer alternatif tedavi denemeyi düşünüyorsanız, Sağlık Müdürlüğünün (Sundhedsstyrelsen) sitesinden minimum eğitim koşullarını yerine getiren RAB listesine (Registreret Alternativ Behandler Kayıtlı alternatif tedavi uzmanları) bakmanız iyi bir fikir olabilir. Yaraları tespit etmek zordur Whiplash yaralanması yaşayan hastaların çoğu yaralanmayı müteakiben yapılan tetkiklerin (örneğin röntgen ve MR gibi) normal sonuçlar gösterdiğini görürler. Bu her şeyin yolunda olduğu anlamına gelmez ve ne yazık ki bu tür tetkikler bütün yara tiplerini tespit edemediği için bir yaralanma olmadığını da garanti etmezler. Whiplash yaralanmalarında bu tür tetkiklerden hastanın durumunu tespit etmede önemli muayeneler olarak faydalanılır.

7 12 whiplash hakkında bilinmesi gerekenler whiplash hakkında bilinmesi gerekenler 13 Whiplash yaralanması ile nasıl yaşayabilirsiniz? Whiplash yaralanması geçiren biri olarak yapacağınız en iyi şey yaşantınızı, yaptığınız faaliyetleri vücudunuzun yapabildiği kadarı ile dengeli olacak şekilde organize etmenizdir. Bir iş yaparken yeni yollar, yöntemler düşünmeyi ve günlük yaptığınız işleri farklı gözlerle görmeyi deneyin. Evde egzersiz yapın Whiplash yaralaması geçiren birçok kişi günlük olarak yapılan basit bir egzersiz programından fayda görebilirler. sitesine bakınız. 1. Neyin size fayda sağladığına dikkat edin Whiplash yaralanması yaşayan biri olarak vücudunuzu aşırı yormamanız önemlidir. Bu sebeple günlük yaşantınızda vücudunuza kulak vermek ve neyin size fayda sağladığına dikkat etmek zorundasınız. Bu aşırı yorgunluktan kaynaklanan belirtileri azaltacaktır. Arada sırada aşırı yorgunluğun önüne geçilemez. Bazen örneğin fiziksel olarak zorlayıcı bir şeyler yapmayı veya büyük sosyal etkinliklere katılmayı seçerseniz aşırı yorgunluk yaşayabilirsiniz. Olağanın dışında bir şeyler yapıyorsanız bunun acısını sonra çekeceğinizi kabul edin. Bu şekilde ertesi gün ortaya çıkacak rahatsızlıkları aşmak daha kolaylaşır. 2. Molalar verin Bir saatlik işten sonra bitkin düşüyorsanız, işin yarısında vereceğiniz yarım saatlik bir mola aynı işi kırk beşer dakikalık iki seferde bitirmeniz anlamına gelebilir. 3. İşinizi organize edin Rahatsızlıklarınızı göz önüne alarak yapacağınız aktiviteleri planlayın. Ağrılarınız varsa daha çabuk yorulursunuz. Hatırlama, konsantre olma veya işlerinizi idare etmede zorlanıyorsanız planlama yolu ile kendinize yardımcı olabilirsiniz, bu şekilde o günün işlerini ayarlanabilir ve idare edilebilir hale getirebilirsiniz. Örneğin randevularınız ve yapılacak diğer önemli işler için bir takvim kullanabilirsiniz. Aynı şekilde alış veriş, yapılacak işler, seyahatler v.b için bir hatırlama listesi yapabilirsiniz.

8 14 whiplash hakkında bilinmesi gerekenler whiplash hakkında bilinmesi gerekenler Günlük işlerinizi hafifleten araçlar edinin Vücudunuz artık günlük işlerinizi yapamayacak duruma geldiğinde farklı yardımcı araç ve gereçler işinizi kolaylaştırabilir. Minder ve sırt destekleyicileri doğru bir oturuş şekli için yardımcı olabilir ve sırt ve boyunu zorlanmalardan koruyabilirler. Özel olarak tasarlanmış mutfak araçları ve mutfak makineleri yemek yapılacağında yardımcı olabilirler. Bir ergoterapist sorununuzun çözümü için en uygun yardımcı araç gereçlerin neler olduğunu bulmakta yardımcı olabilir. 5. Yardım isteyin Belirli işleri yapmakta zorlanıyorsanız, belki bu işleri ailenizden yada çevrenizden birilerine devredebilirsiniz. Pencere silme, temizlik yada bahçe işlerini para ile başkalarına yaptırmayı da düşünebilirsiniz. Hasta yakınları Whiplash belirtileri sadece yaralanan kişiyi değil onun yakınlarını da etkiler. Bir yakınlarının daha önceden yapabildiği aktiviteleri artık yapamadığını söylemesini anlamak, özellikle gözle görülür bir yara yoksa, zor olabilir. Çok yakın olmayan kişilerin gözünde whiplashy yaralanması geçiren kişiler sağlıklı ve belirtisiz gibi görünebilirler, ama bu hastaların gerçekte çoğu kapasitelerini tüketmek üzeredirler ve o an için aktif olmalarının bedelini sonraki günlerde ağrı ve yorgunlukla ödeyebilirler Karşılıklı saygı ve bu konuda açık görüşlü olmak genel olarak yapıcı bir yaklaşımdır. Gerekiyorsa bu broşürü konuşmak için bir araç olarak kullanın. Daha fazla bilgi PTU nun Internet sitesi Livtag PTU nun aboneleri için dergisi, Tag piskesmæld alvorligt (Whiplash yaralanmalarının ciddiye alın) Hanne Holst Rasmussen Lars Uhrenholt

9 PTU bir kaza yada hastalık sonrasında ciddi rahatsızlıkları olan ve sayısı i aşan Danimarkalı için eşit yaşam koşulları ve yüksek yaşam kalitesi sağlamak için çalışmaktadır. Yazım: Lars Uhrenholt/PTU // Dizayn: ESSENSEN.COM // Foto: Lars Just/PTU, Colourbox // BASKI: Litotryk.dk // sitesinden yada numaralı telefonu arayarak derneğe üye olun. PTU POLİO VE KAZA MAĞDURLARI DERNEĞİ Fjeldhammervej 8 DK-2610 Rødovre T ,