ELEKTRİK PİYASASINDA BUGÜN İTİBARİYLE KARŞILAŞILAN TEMEL SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ. Aralık 2015

Transkript

1 ELEKTRİK PİYASASINDA BUGÜN İTİBARİYLE KARŞILAŞILAN TEMEL VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Aralık

2 Elektrik piyasanın serbestleşmesi yönünde büyük mesafe alınmasına karşın hedeflenen noktaya ulaşılamaması sektörün sürdürülebilirliğini tehlikeye sokmaktadır yılında yürürlüğe giren Elektrik Piyasası Kanunu ile elektrik sektöründe rekabete dayalı ve işleyen bir piyasanın oluşturulması amaçlanmıştır. Elektrik Piyasası Kanunu na ilave olarak 2004 ve 2009 yıllarında Strateji Belgeleri yayınlanmış ve liberal bir elektrik piyasasına ulaşmak için 2015 yılı hedeflenmiştir. Bu doğrultuda; dönemi arasında Türkiye deki kurulu güç 2 katından fazla artarak arz güvenliği sağlanmıştır. Kurulu güç artışının %80 den fazlası özel sektör marifetiyle gerçekleştirilmiştir. Kamunun piyasadaki payını azaltmak amacıyla özelleştirmeler yapılmış ve üretimdeki pay %60 mertebesine düşerken, tedarik piyasası tamamen özel sektöre devredilmiştir. Bu süreçte kamu 22 milyar dolar özelleştirme geliri elde etmiştir. Tüketiciler azami oranda korunmuştur. Tüketici daha nitelikli hizmeti, daha kaliteli enerjiyi, daha düşük maliyetle kullanır hale gelmiştir Bu başarılı uygulamalara karşın piyasanın serbestleşmesi yönünde büyük mesafe alınmış; ancak hedeflenen noktaya ulaşılamamıştır. Bugün gelinen noktada serbest piyasa mekanizmasının tüm unsurlarıyla tesis edileceğine güvenerek yatırım yapan özel sektör ve onları finanse eden bankalar serbest piyasa koşulları dışındaki unsurların piyasa dengesini bozucu etkilerinden dolayı zarar görmektedir. Son dönemde döviz kurundaki aşırı artışın da etkisiyle elektrik değer zincirinin her halkasında yatırımların varlığı ve sürekliliği tehlikeye girmiş ve finansman yükümlülüklerinin bile karşılanamadığı bir noktaya gelinmiştir. 2

3 Elektrik üretim ve perakende piyasasında devletin piyasa yapıcı rolünü bırakarak düzenleyici rolünü üstlenmesi rekabetçi bir elektrik piyasasına geçişi sağlayacaktır itibariyle enerji piyasasındaki global ve lokal görünüm, serbest piyasaya geçiş için tarihi bir fırsat sunmaktadır. Devlet TETAŞ kontrolündeki santraller ve yönettiği YEKDEM portföyü aracılığıyla hâlihazırda üretimin yaklaşık %60 ını kontrol etmekte ve piyasa dışı çalışma rejimi ile spot elektrik fiyatının oluşmasında son derece belirleyici olmaktadır. TETAŞ kontrolündeki santraller tıpkı bir özel sektör oyuncusu gibi piyasa fiyatlarını gözönünde bulundurarak optimum şekilde çalıştırılmalıdır. TETAŞ, dağıtım ve perakende şirketlerinin elektrik tedariğinin büyük kısmını karşılamaya devam etmekte olup, bu durum ikili anlaşma piyasasının ve enerji borsasının gelişimini engellemektedir. TETAŞ kontrol ettiği elektriği piyasaya «geçiş dönemi kontratları» ile değil oluşan pazar koşullarına göre ve ikili anlaşmalar çerçevesinde vermelidir. 3

4 Elektrik üretim ve perakende piyasasında devletin piyasa yapıcı rolünü bırakarak düzenleyici rolünü üstlenmesi rekabetçi bir elektrik piyasasına geçişi sağlayacaktır itibariyle enerji piyasasındaki global ve lokal görünüm, serbest piyasaya geçiş için tarihi bir fırsat sunmaktadır. Oca'12 Nis'12 Tem'12 Eki'12 Oca'13 Nis'13 Tem'13 Eki'13 Oca'14 Nis'14 Tem'14 Eki'14 Oca'15 Nis'15 Tem'15 EPDK tarafından belirlenen ve çarpraz sübvansiyon öngören elektrik tariflerini tam rekabetçi bir perakende piyasasının oluşumunu engellemekte ve mesken tüketicilerine ekstra yük bindirmektedir. Tüketici Tarifelerinin Gelişimi (2001=100) Son tüketici tarifesinin devlet tarafından belirlenmesinden vazgeçilmelidir. Bunun aksi bir uygulama önümüzdeki mesken tarifelerinde yaklaşık %30 un üzerinde artış yapılmasını gerektirmektedir. 350 Son Tüketici Tarifeleri Enerji Bedeli TL/MWh % Kaynak: PWC Sanayi Ticarethane Mesken Serbest tüketici limitinin sıfırlanmamış olması ve «ıslak imza» gibi bürokratik engeller rekabetin getirdiği faydaların tüm tüketicilere ulaşmasını engellemektedir. Serbest tüketici limiti sıfıra düşürülmeli ve ıslak imza zorunluluğu kaldırılarak tüm tüketiciler serbest olma hakkına otomatik olarak kavuşturulmalıdır. Bu sayede serbest piyasadaki düşük fiyatlar tüketiciye %20 lere varan oranlarda indirim olarak yansıyacaktır Sanayi Ticarethane Mesken Tahmini Elektrik Tarifeleri ve Spot Piyasa Elektrik Fiyatı Karşılaştırması (TL/MWh) Ticarethane Mesken Sanayi Spot piyasa 120 *2015 Temmuz fiyatları ile 4 100

5 Avrupa seviyesinde bir şebeke ve hizmet kalitesi sunulabilmesi için elektrik dağıtım şirketlerine verilecek gelir tavanı ve yatırım tavanının artırılması elzemdir. Elektrik dağıtım sektöründe artan müşteri beklentilerini karşılayacak şekilde hizmet kalitesi de artmış ve bu sebeple operasyonel maliyetler yükselmiştir. Talebin ve alt yapının geliştiği elektrik dağıtım sektöründe hizmetin aksamadan devam edebilmesi için yılda 3 milyar dolar yeni yatırım yapılması öngörülmektedir tarife döneminde şirketlerin gelir tavanları maliyet artışlarını yansıtacak şekilde artırılmalıdır tarife döneminde şirketlerin yatırım tavanları altyapı gereksinimlerini karşılayacak şekilde artırılmaldır. Son iki yılda artan döviz kuru, finansman maliyetlerini 2 katın üzerinde artırmıştır. 5

6 Avrupa seviyesinde bir şebeke ve hizmet kalitesi sunulabilmesi için elektrik dağıtım şirketlerine verilecek gelir tavanı ve yatırım tavanının artırılması elzemdir. Türkiye, birim tüketime göre sadece dağıtım sistem kullanım ücretine bakıldıgında Avrupa ortalamasının yarısının da altındadır. Bu durum göstermektedir ki, büyümeyi destekleyecek şekilde Avrupa daki hizmet ve şebeke kalitesine ulaşabilmemiz mevcut dağıtım tarifeleri ile mümkün değildir döneminde elektrik tüketicileri devlet tarafından azami oranda korunmuş ve dağıtıcı ve perakendeci şirketlerin maliyetlerindeki artışlar tarifelere yansıtılmamıştır. Gelir tavanı ve yatırım tavanındaki artışa paralel olarak tüketici dağıtım tarifeleri artabilir. Avrupa nın yarısı düzeyindeki bu tarifelerdeki artış Türkiye deki endüstrilerin rekabetçiliğini asgari düzeyde etkileyecektir. 6

7 Elektrik sektöründe hedeflenen liberalleşme adımlarının tamamının atılmamış olması ve dolar kurundaki öngörülemeyen artışlar değer zincirinin her halkasındaki yatırımların geri dönüşünü ve sürekliliğini tehlikeye sokmuştur. Bu sebepledir ki önemli bir olgunluk seviyesine ulaşmış olan elektrik pazarının serbest piyasa yapısına ulaşabilmesi için aşağıda özetlenen 5 temel adım acilen ve eş zamanlı olarak atılmalıdır. Tarifelerin kaldırılması ve fiyatın piyasa koşullarında belirlenmesi (dolayısıyla çarpraz sübvansiyonun kaldırılması) Serbest tüketici limitinin sıfırlanması ve ıslak imza gibi rekabeti engelleyici uygulamaların kaldırılması TETAŞ ın kontrol ettiği elektriği piyasaya «zorunlu kontratlar» ile değil oluşan pazar koşullarına göre ve ikili anlaşmalar çerçevesinde verilmesi TETAŞ yönetimindeki santrallerin (Yİ,YİD) ve EÜAŞ santrallerinin piyasa şartlarına uygun olarak çalıştırılması Doğal gaz piyasasında BOTAŞ ın hakim gücünün sonlandırılarak serbest piyasa ticaretinin önünün açılması Perakende şirketlerinin ikili anlaşma piyasasına katılımı Derinlikli bir enerji ticaret piyasasının oluşması Rekabetçi farklı ürünlerin (türev vs) oluşması Piyasaya doğru fiyat sinyalinin verilmesi Rekabetçi ve serbest bir piyasasının oluşması Ekonomik çeşitliliğin ve serbest pazar ekonomisinin getirdiği faydaların tüm tüketicilere direkt olarak yansıtılması ve tüm paydaşlar için sürdürülebilir bir yapıya kavuşulması Güvenilir Enerji Ekonomik Enerji 7