Ombudsman (Kamu Denetçisi) ve Türkiye deki Tartışmalar

Transkript

1 Ombudsman (Kamu Denetçisi) ve Türkiye deki Tartışmalar

2

3 Kemal ÖZDEN OMBUDSMAN (KAMU DENETÇİSİ) ve TÜRKİYE DEKİ TARTIŞMALAR Ankara 2010

4 Ombudsman (Kamu Denetçisi) ve Türkiye deki Tartışmalar Kemal ÖZDEN Hukuk Kitapları Dizisi: 1027 ISBN Birinci Baskı: Haziran Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: İlhan Eroğlu Kapak Tasarımı: İsmail Çam Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) (Pbx), Faks: (0 312) Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) Şube: Strazburg Cd. No: 23 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli- İSTANBUL Tel: (0-212) Web Adresi: E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312)

5 Önsöz Kamu kurumlarının temel görevi vatandaşlara en iyi şekilde kamu hizmetlerini götürmek ve hayatı daha yaşanılır bir hale getirmektir. Fakat bu kurumların işlemesi her zaman mükemmel biçimde devam edemez ve çeşitli sebeplerden dolayı bazı aksaklıklar görülebilir. Kamu hizmetlerinden sorumlu kamu görevlileri yolsuzluk, haksızlık, yozlaşma ve diğer istenmeyen davranışlarda bulunabilirler. Kamu kurumlarının varlık sebeplerinin dışında davranış sergilemeleri, vatandaşlara karşı haksızlık ve ayrımcılık yapmalarını engellemek için kamu yönetiminde bazı denetim metotlarından yararlanılır. Bu metotlardan bir tanesi olan ombudsman denetimi, diğer denetim yolları arasında dikkat çekici özellikleri olan bir denetim metodudur. Ombudsman, kamu kurumları ile vatandaşlar arasında hakem rolü oynamakta ve haksızlığa uğrayan vatandaşların haklarını aramaktadır. Bu çalışmada, ombudsman denetiminin diğer denetim türlerinden farkları ve değişik ülkelerdeki uygulamaları anlatılarak Türkiye deki ombudsman tartışmaları ele alınmaktadır. Türkiye de ombudsman kurumunun kurulması ile kamu hizmetlerinde vatandaşlar lehinde gelişmeler, sivil toplum, insan hakları ve demokratik katılım gibi konularda ilerlemeler kaydedileceği anlatılmaktadır. Kemal ÖZDEN, Haziran 2010, İstanbul Fatih Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi

6

7 İçindekiler Önsöz... 5 Tablo ve Şekil Listesi Giriş Birinci Bölüm OMBUDSMAN SİSTEMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI, ÖZELLİKLERİ VE OMBUDSMAN BİÇİMLERİ I. OMBUDSMANIN TANIMI A. Ombudsman mı Kamu Denetçisi mi? B. Kelimenin Anlamı ve Kullanımı II. OMBUDSMAN KURUMUNUN ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ A. Ombudsmanın Kökeni Osmanlı Devleti mi? B. Ombudsmanın Gelişimi III. OMBUDSMANIN ÖZELLİKLERİ, GÖREVLERİ, YETKİLERİ VE STATÜSÜ A. Ombudsmanın Özellikleri B. Ombudsmanın Görevleri ve Çalışma Şekli C. Ombudsmanın Statüsü ve Yetkileri D. Çeşitli Ombudsman Uygulamaları Ombudsman Çeşitleri a. Klasik Ombudsman b. Avukat Ombudsman c. Kurumsal Ombudsman Çeşitli Ombudsman Türleri a. Parlamento Ombudsmanı b. İnsan (Yurttaş) Hakları Ombudsmanı c. Çocuk Hakları Ombudsmanı d. Silahlı Kuvvetler Ombudsmanı e. Öğrenci ve Eğitim Ombudsmanı... 60

8 8 Ombudsman (Kamu Denetçisi) ve Türkiye deki Tartışmalar f. Tüketici Ombudsmanı g. Basın Ombudsmanı h. Yerel Yönetim Ombudsmanı Farklı Ombudsmanlar Olmasının Sebepleri İkinci Bölüm ÇEŞİTLİ DEVLETLERDE VE AVRUPA BİRLİĞİ NDE OMBUDSMAN SİSTEMİNİN UYGULAMALARI I. İSVEÇ A. İsveç te Ombudsmanın Görev Süresi B. İsveç Ombudsmanının Denetim Alanı C. Ombudsmana Başvuru Şekli D. Diğer Ombudsman Türleri E. Bir Denge Unsuru Olarak Ombudsman II. FRANSA A. Cumhuriyet Mediyatörü B. Mediyatör Kurulmasına Karşı Olan Görüşler C. Mediyatörün Denetim Alanı D. Görev Süresi E. Mediyatöre Başvuru Şekli F. Diğer Kurumların Desteği III. İNGİLTERE A. İngiltere de Ombudsman Türleri B. Parlamento Komiseri C. Görev Süresi D. Kötü Yönetime Karşı Parlamento Komiseri E. Yerel Yönetim Ombudsmanı IV. RUSYA FEDERASYONU A. İnsan Hakları Komiserliği İnsan Hakları Komiserinin Seçimi ve Görev Süresi... 92

9 İçindekiler 9 2. Komisere Başvuru ve Komiserin Denetim Şekli B. İnsan Hakları Komiseri ve Diğer Ülke Ombudsmanları Arasındaki Farklar V. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ A. ABD de Ombudsman Tartışmaları B. Ombudsmanın Denetim Alanı ve Denetim Şekli VI. KANADA A. Yerel Ombudsmanlar Kanada da Ombudsmanın Atanması ve Görev Süresi Ombudsmanın Denetim Alanı ve Denetim Şekli B. Federal Ombudsman VII. ARJANTİN A. Ombudsmanın Atanması ve Görev Süresi B. Arjantin de Ombudsmanın Özellikleri C. Arjantin Ombudsmanının Denetim Alanı ve Denetim Şekli D. Ombudsmana Gelen Şikayetler VIII. YENİ ZELANDA A. Ombudsmanın Atanması ve Görev Süresi B. Ombudsmanın Denetim Alanı ve Denetim Şekli IX. AVRUPA OMBUDSMANI A. Avrupa Ombudsmanının Atanması ve Görev Süresi B. Avrupa Ombudsmanının Denetim Alanı ve Denetim Şekli C. Avrupa Ombudsmanına Gelen Şikayetler Üçüncü Bölüm OMBUDSMAN SİSTEMİ VE TÜRKİYE DE UYGULANABİLİRLİĞİ I. TÜRKİYE DE OMBUDSMANA DUYULAN İHTİYAÇ A. Yargı Denetiminin Sınırları ve Aksaklıkları B. Yönetsel Denetimin Sınırları ve Aksaklıkları

10 10 Ombudsman (Kamu Denetçisi) ve Türkiye deki Tartışmalar C. Parlamento Denetiminin Sınırları ve Aksaklıkları D. Medya ve Kamuoyu Denetiminin Sınırları ve Aksaklıkları II. TÜRKİYE DE OMBUDSMAN BENZERİ KURUMLAR A. Devlet Denetleme Kurulu ve Ombudsman Benzerliği B. Kamu Görevlileri Etik Kurulu ve Ombudsman Benzerliği C. Tüketici Dernekleri ve Ombudsman Benzerliği D. Ekonomik ve Sosyal Konsey ve Ombudsman Benzerliği E. Gazetelerdeki Okur Köşeleri ve Ombudsman Benzerliği III. TÜRKİYE DE OMBUDSMAN ÇALIŞMALARI A. Gerekçeli Anayasa Önerisi nde Ombudsman B. İnsan Hakları İnceleme Komisyonu nda Ombudsman İzleri C. Kaya Raporu ve Ombudsman D. Kamu Denetçiliği Kurumu Kanun Taslağı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu nun Gerekçe ve Amacı Kurumun Personel Yapısı Yargısal Denetimden Farkı Kurumun Bağımsızlığı Denetçilerin Nitelikleri Kamu Denetçiliği Kurumu na Başvuru ve Kurumun Denetim Şekli E. Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı ve Mahalli İdareler Halk Denetçisi Güçlenen Yerel Yönetimlerin Ombudsman Yoluyla Denetimi Mahalli İdareler Halk Denetçisi nin Görevleri, Organizasyonu ve Denetim Şekli a. Denetime Getirilen Yeni Anlayışlar ve Ombudsman Denetimi b. Mahalli İdareler Halk Denetçisi F Sayılı Kanun ve Anayasa Değişikliği Paketi Sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu Anayasa Değişikliği Paketi IV. TÜRKİYE NİN OMBUDSMAN MODELİ NASIL OLMALI? A. Ombudsmanın Eğitimi ve Mesleki Tecrübesi B. Ombudsmanın Seçilmesi ve Görev Süresi C. Ombudsmanın Bağımsızlığı, Tarafsızlığı ve Saygınlığı

11 İçindekiler 11 D. Ombudsmanın Medya İle İlişkilileri E. Ombudsmanın Yetkileri ve Denetim Şekli Ombudsmanın Yetki Alanı Ombudsmanın Denetim Şekli a. Ombudsmana Başvuru b. Ombudsmanın Denetim Alanı F. Ombudsman Kararlarının Etkinliği, Yaptırım Gücü ve Raporu V. OMBUDSMANIN GETİRECEĞİ MUHTEMEL DEZAVANTAJLAR VE TEHDİTLER A. Ombudsman İdarenin Bütünlüğü İlkesine Aykırı mıdır? B. Kuvvetler Ayrılığı Prensibi İhlal mi Edilecektir? C. Türk İdari Yapısı Ombudsmanın Kararlarına Uyacak mı? D. Ombudsman 70 Milyonluk Türkiye nin Sorunlarına Yetişebilecek mi? E. Ombudsmanın Sihirli Bir Değneği mi Var? Sonuç EKLER EK 1: KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU KANUNU TASARISI EK 2: MAHALLİ İDARELER HALK DENETÇİSİ KANUNU TASARISI EK 3: 5548 SAYILI KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU KANUNU Kaynakça Kavramlar Dizini

12

13 Tablo ve Şekil Listesi Tablo 1: Kuruluş Tarihlerine Göre Dünyadaki Ombudsman Kuruluşlarından Bazıları Tablo 2: Bazı ülkelerde Ombudsmanın Hukuki Statüsü ve Denetim Metotları Tablo 3: Bazı Ombudsman Biçimleri ve Dahil Oldukları Ombudsman Çeşitleri Tablo 4: Bazı Ülkelerdeki Ombudsman Çeşitleri Tablo 5: Arjantin de Ombudsmana Gelen Şikayetler Tablo 6: Avrupa Ombudsmanına Gelen Şikayet Miktarı ve Şikayet Konuları Tablo 7: TBMM Dilekçe Komisyonuna gelen Dilekçe Sayısı Tablo 8: Anayasa Değişikliği Paketinde Kamu Denetçiliği Şekil 1: Ombudsmanın Görev Şeması... 42