Ünite 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( )

Transkript

1 Ünite 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( )

2 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Notlar DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) Kavimler Göçü nden sonra Roma İmparatorluğu Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılınca İstanbul, Hristiyanlığın Ortodoks mezhebinden olanların merkezi olmuştur. İstanbul halkının çoğunluğunu Ortodoks Rumlar oluşturmuştur. Ancak bu önemli şehirde Yahudiler, Araplar, Türkler, Venedik ve Cenevizliler de yaşamışlardır. Bizans ve İstanbul un Özellikleri Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kesişme noktası konumunda olan İstanbul, deniz ticareti için önemli bir şehirdi.tarihinin ilk dönemlerinden itibaren aralarında Arap ve Türklerin de bulunduğu çeşitli kavimler tarafından kuşatılmış, fakat güçlü savunma imkanlarına sahip olduğu için alınamamıştır. Hristiyan dünyasında Osmanlı Devleti ne karşı son kale olarak görülen Bizans ve Ortodoksluğun merkezi olan İstanbul Hristiyanlar için sembolik bir önem taşımıştır. XV. yüzyıla gelindiğinde eski gücünden uzaklaşan Bizans, imparatorluk özelliğini kaybetmiş, egemenlik alanı İstanbul ve çevresi ile Mora Yarımadası yla sınırlı hale gelmiştir. Osmanlı Devleti, için sratejik ve ekonomik öneme sahip olan Bizans, 1453 te nüfus potansi- Bizans ın, Anadolu Türk siyasi birliğini tehdit etmesi Hz. Muhammed in, İstanbul un fethine dair müjdesi (Hadis i Şerifi) Bizans ın, Haçlıları Osmanlı Devleti ne karşı kışkırtması Bizans ın, şehzadeleri ve Anadolu beyliklerini OsmanIı Devleti ne karşı kışkırtması Bizans ın, Avrupa da yapılan fetihleri zorlaştırması b) Fetih için Yapılan Hazırlıklar Anadolu Hisarı nın, karşısına Karadeniz den gelebilecek yardımları önlemek ve kuşatmada üs olarak kullanmak amacıyla Rumeli Hisarı (Boğazkesen) inşa ettirilmiştir. İstanbul surlarını, yıkabilecek şahi denilen büyük kuşatma topları ile aşırtmalı gülle atabilecek havan topları Macar top ustası Urban a döktürülmüştür. Denizden düzenlenecek saldırıları engellemek ve kuşatmayı denizden desteklemek için 400 parçalık donanma oluşturulmuştur. Askerleri surların üzerine çıkabilmek için tekerlekli kuleler yaptırılmıştır. Avrupa dan gelebilecek yardımları engellemek amacıyla Balkanlara ve Mora ya askeri güç gönderilmiştir. yeli ve askeri güç bakımından tehlike oluşturmuyordu. Ancak Bizans, Osmanlı Devleti nin sıkışık dönemlerinde sorun çıkarmaktan da geri kalmıyordu. Fatih, bu yüzden Balkanlarda ilerlemesinin önünde en büyük engel olarak Bizans ı görüyordu. Balkanlardan gelebilecek tehlikeleri önlemek için Balkan devletleri ile; Anadolu dan gelebilecek tehlikeleri önlemek için de Karamanoğulları Beyliği ile antlaşmalar yapılmıştır. Anadolu da dirlik ve düzenlik sağlanmıştır. 1. İstanbul un Fethi a) Fethi Gerekli Kılan Nedenler; İstanbul un, jeopolitik konumunun önemli olması Bizans ın, Osmanlı ordusunun Ana- Bizans ın elinde bulunan, Silivri ve Vize Kaleleri alınmıştır. dolu ve Rumeli deki fetihlerinde geride tehdit oluşturması İstanbul un, Karadeniz ve Akdeniz ticaret yolları üzerinde olması nedeniyle ekonomik öneme sahip olması Şahi 42

3 c) Bizans ın Aldığı Önlemler Avrupalı devletlerden, yardım istemişlerdir. Önemli oranda, yiyecek stoku yaptırmışlardır. İstanbul un, surlarını güçlendirmişlerdir. Haliç in girişini, kalın zincirlerle kapatmışlardır. Grejuva yı (suda da yanan bir ateş Rum ateşi) geliştirmişlerdir. Katolik ve Ortodoks mezheplerini birleştirmeye çalışmışlardır. Ancak bu konu halk tarafından benimsenmemiştir. İmparator Xl, Konstantin in papalıktan yardım almak için Katolik ve Ortodoks Kiliseleri ni birleştirme kararına yüksek dereceli memurlardan Notaras İstanbul içinde Türk sarığı görmek, Kardinal külahı görmekten iyidir. diyerek tepki göstermiştir. Osmanlıların ele geçirdiği bölgelerdeki hoşgörü politikasından etkilenen Ortodokslar, Osmanlı egemenliğine girmeyi Katoliklerle birleşmeye tercih ettiklerini ortaya koymuşlardır. d) İstanbul un Alınmasını Kolaylaştıran Etmenler : Bizans ın yaşadığı iç karışıklıklar ve siyasi istikrarsızlıklar. Bizans ın, ordu ve donanmasının zayıflaması. Bizans ın eski gücünü kaybetmesi (Merkezi otoritesinin zayıflaması). Bizans ın, bünyesinde mezhep çekişmelerinin yaşanması (Katolik Ortodoks). Osmanlı nın, siyasal ve askeri açıdan güçlenmesi. Bizans ın, karadan ve denizden yardım alamaması. Fatih in, uzun bir araştırma yaptırarak İstanbul surlarının zayıf noktalarını saptaması ve büyük toplar döktürmesi. Yıldırım Bayezid Dönemi nde Bizans la yapılan antlaşma ile Türklerin İstanbul da ayrıcalıklar kazanarak, İstanbul u tanımış olması e) Kuşatma ve Fetih 6 Nisan 1453 de kuşatma başladı. Osmanlı ordusu surlar önünde kuşatmayı başlatırken, donanma da Haliç in ağzında ve Sarayburnu önlerinde demirlemişti. ilk büyük saldırı Nisan da yapıldı. 20 Nisan günü dört Ceneviz gemisi Osmanlı donanmasını aşarak Haliç e girdi Nisan gecesi II. Mehmet, donanmadan ayrılan bazı gemileri kızaklarla karadan çektirerek Haliç e indirdi. Sabahleyin Türk gemilerini Haliç te gören Bizans halkının morali bihayli bozuldu. Yaklaşık iki ay kadar süren kuşatma 29 Mayıs 1453 de İstanbul un fethi ile sona ermiştir. İstanbul un Fethi Fatih Sultan Mehmet, fetihten sonra Ortodokslara din ve vicdan hürriyeti tanımıştır. Fener Rum Patrikhanesi nin devam etmesine izin vererek Katolik ve Ortodoks Kiliseleri nin birleşmesinin önüne geçmiştir. Ayrıca kuşatma sırasında İstanbul dan kaçan Hristiyanların geri dönmelerine de izin vermiştir. FATİH SULTAN MEHMET Annesi : Hüma Hatun Babası : II. Murat Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : (7. Osmanlı padişahıdır.) Kişisel Özelliği : İyi bir öğrenim görmüş olan Fatih Sultan Mehmet, cesur, atılgan, güçlü bir devet adamı idi. Yirmi beş seferde ordusunun başında bulundu. Osmanlı İmparatorluğu na on sekiz ülke kattı. II. Mehmet bir kaç yabancı dil biliyordu; edebiyata meraklı ve şairdi. İleri görüşlüydü, ünlü astronomi ve matematik bilgini Ali Kuşçu onun isteği ile İstanbul a gelmiştir. Ayrıca İtalyan ressam Bellini de İstanbul a gelmiş ve O nun resmini yapmıştır. II. Mehmet İstanbul Üniversitesi nin bulunduğu yerde Eski Sarayı Sarayburnu gerisinde Yeni Sarayı (Topkapı Sarayı), Çinili Köşkü, Fatih Camii sini (daha sonra bir depremde yıkılmıştır.) çevresindeki medreseleri, Çanakkale Boğazı nda Kilitbahir ve Sultaniye kalelerini, Rumelihisarı nı yaptırmıştır. Türbesi yeniden yaptırılan Fatih Camii sinin yanındadır. ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) gibi etmenler etkili olmuştur. 43

4 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Notlar f) Fethin Dünya Tarihi Bakımından Sonuçları : Orta Çağ sona ermiş, Yeni Çağ başlamıştır. Hıristiyan birliğinin oluşmasını önlemek amacıyla, Ortodoks Kilisesi koruma ve kontrol altına alınmıştır. Orta Çağ boyunca, varlığını bin yılı aşkın koruyan Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu sona ermiştir. Bizans tan kaynaklanan, karışıklıklar sona ermiştir. İstanbul dan giden, Bizanslı bilginler, Antik dönem eserlerini İtalyancaya çevirerek İtalya da Rönesans ın gelişimine katkıda bulunmuşlardır. Top denilen ateşli silahla, surların yıkılabileceği anlaşılmış, bu da Avrupa da siyasal yapının değişmesine ortam hazırlamıştır. (Feodal düzen yıkılmıştır.) İpek Yolu nun denetiminin Osmanlıların eline geçmesi, Avrupa da Coğrafi Keşiflerin başlamasında etkili olmuştur. g) Fethin Türk Tarihi Bakımından Sonuçları : Osmanlı Devleti nin Anadolu ve Rumeli de- 2. ASKERi VE SiYASi GELİŞMELER Sırbistan ın Fethi(1454) Osmanlı aleyhine ittifaklara katılan Sırbistan üzerine 1454 yılında düzenlenmeye başlayan seferler sonucunda Belgrad hariç tüm Sırbistan Osmanlı topraklarına katılmıştır (1459). Amasra nın Alınması (1460) Amasra, Anadolu nun Orta Karadeniz sahilinde bulunan bir şehirdir. Fatih Dönemi nde düzenlenen bir seferle Amasra alınmış, buradaki Ceneviz egemenliğine son verilmiştir. Amasra nın alınması Osmanlı Devleti nin Karadeniz de egemenlik kurmasına katkı sağlamıştır. Mora nın Fethi (1460) Mora Yarımadası nın yönetimi son Bizans İmparatoru nun kardeşlerinin elindeydi. Bunlar Venedik, Ceneviz, Napoli gibi devletleri Osmanlı aleyhine kışkırtıyorlardı. Amaçları Bizans ı yeniden kurmaktı. Fatih, İstanbul un fethinden sonra Mora daki Rum despotluklarını vergiye bağladı. Daha sonra da iki sefer düzenleyerek Mora nın fethini gerçekleştirmiştir (1460). Böylece Akdeniz egemenliğini sağlama yolunda bir adım atılmıştır. Sinop un Alınması (1461) ki toprakları birleştirilerek toprak bütünlüğü sağlanmıştır. Türklerin, Avrupa da ilerleyişi hızlanmıştır. İstanbul, Osmanlı Devleti nin yeni ve son 1461 de Sinop alınarak, İsfendiyaroğulları Beyliği ne son verilmiştir. Böylece Anadolu da Türk birliğini sağlama yolunda bir adım daha atılmıştır. başkenti olmuştur. Boğazlar Osmanlı egemenliğine girmiştir. II. Mehmet, Fatih unvanını almıştır. Trabzon un Fethi (1461) IV. Haçlı Seferi nden sonra Bizans İmparatorluk ailesinden bazı üyeler Trabzon a giderek bir devlet Osmanlıların, İslam dünyasındaki prestiji kurmuşlardı (1204). Sinop un fethinden sonra Os- artmıştır. Osmanlı Devleti, imparatorluk niteliği kazanmıştır. manlı Devleti, vermesi gereken vergiyi ödemeyen ve Akkoyunlu Devleti ile ittifak kuran Trabzon Rum İmparatorluğu üzerine yöneldi. Şehir karadan ve Osmanlı Devleti, Yükselme Devri ne girmiş- denizden kuşatılarak fethediidi (1461). Trabzon un tir. İpek Yolu nun, bir kolunun denetimi ele geçirilmiş, ekonomik yaşam canlanmıştır. alınmasıyla Karadeniz in Anadolu sahillerindeki güvenliği tam olarak sağlanmıştır. Mora ve Trabzon un Osmanlı topraklarına katılması ile Bizans ı yeniden Osmanlı Devleti nin stratejik önemi artmıştır. kuracak bir güç kalmamıştır. 44

5 Eflak Seferi (1462) Eflak, Yıldırım Bayezid Dönemi nde Osmanlı Devleti ne bağlanmıştı. Eflak beyi Vlad (Kazıklı Voyvoda) Osmanlı Devleti ne karşı Macarlarla ÜNİTE 2 ittifak kurması ayrıca ödemesi gereken vergiyi ödememesi üzerine bir sefer düzenlendi ve Eflak Osmanlı Devleti ne bağlı bir eyalet haline getirildi. Boğdan, Osmanlı Venedik savaşlarından faydalanarak bağımsızlığını ilan etmek istedi ise de başarılı olamadı (1476). Eflak Boğdan ın fethi Osmanlı Devleti nin Orta ve Doğu Avrupa da güçlenmesine neden olmuştur. Bosna - Hersek Seferi (1463) Bosnalılar, Osmanlılara karşı düzenlenen Haçlı Seferleri ne katılıyorlardı. Fatih Dönemi nde Bosna Kralı nın Macarlarla anlaşarak vergilerini ödememeleri üzerine düzenlenen seferle Bosna fethedilmiştir. Bosna nın, Osmanlı topraklarına katılmasıyla Venedik i karadan kuşatabilme imkanı doğmuştur. Bosna nın alınmasından bir süre sonra Hersek de Osmanlı yönetimini kabul etmiştir. Osmanlı - Venedik Savaşı ( ) Osmanlı Venedik Savaşı ndan temsili bir görüntü Bu antlaşmaya göre;! Arnavutluk taki İşkodra ve Kroya Osmanlı Devleti nde kalacak buna karşılık Osmanlı Devleti; Mora, Dalmaçya ve Arnavutluk ta Venediklilerden aldığı yerleri geri verecektir. Venedikliler, Osmanlı Devleti ne savaş tazminatı ödeyecek ve yıllık vergi verecekler, İstanbul da devamlı elçi (balyos) bulundurabileceklerdir. Bu antlaşma ile Venediklilere Osmanlı topraklarında ticaret yapma hakkının tanınmasıyla Osmanlı tarihinde ilk kapitülasyonlar Venedikliler e verilmiştir. Fatih, bu politika ile Hristiyanlar arasında Osmanlı Devleti ne karşı oluşturulan birliği zayıflatmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmak istemiştir. İLK KAPİTÜLASYONLAR Venedik 1479 İstanbul Antlaşması Fatih Sultan Mehmet Notlar DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Osmanlı - Venedik Savaşı nın başlamasında, Osmanlı Devleti nin, Ege Denizi ndeki fetihlerinin Venediklilerin ekonomik çıkarlarını tehlikeye düşürmesi Osmanlı Devleti nin Mora ve Sırbistan ı fethetmesi, Arnavutluk u egemenlik altına almayı amaçlaması gibi nedenler etkili ol- Fransa 1535 İngiltere Hollanda Fransa 1740 İstanbul Antlaşması Kanuni Sultan Süleyman 1580 III. Murat I. Mahmut Sürekli muştur te Mora da başlayan Osmanlı - Venedik Savaşları on altı yıl sürdü. Venediklilerden 1462 de Taşoz, Semadirek, Limni ve Midilli, 1470 te Gökçeada ve Eğriboz alındı. İşkodra nın fethedilmesi üzerine zor durumda kalan Venedik barış istedi (1479). Karamanoğulları ile Mücadele (1466) Karamanoğulları Beyliği Osmanlılara karşı Venedik, Akkoyunlu ve Memlük Devletleri ile ittifaklar kuruyordu. Fatih, Balkan seferlerinden sonra Anadolu da Türk birliğini sağlama politikası doğrultusunda Karamanoğulları üzerine bir sefer düzenleyerek Konya ve Karaman ı Osmanlı topraklarına katmıştır. 45

6 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) II. BAYAZİD (VELİ, SOFU) Annesi : Gülbahar Hatun Babası : Fatih Sultan Mehmet Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : (8. Osmanlı padişahıdır.) Kişisel Özelliği : Şehzadeliğinde iyi bir eğitim gördü. Babasının sağlığnda Amasya Valiliği nde bulundu. Amasya eskiden beri bilim ve kültür merkezi idi. Bayazid de bilgisi ve görgüsünü artırdı. (Adli) mahlası ile şiirler yazmıştı. II. Bayezid kardeşi şehzade Cem ile yaptığı iktidar kavgasını kazandı ise de Cem ölünceye kadar da rahat edemedi. İstanbul da kendi adıyla anılan cami, imaret, kervansaray, medrese yaptırmışda aynı eserler Edirne ve Amasya da da inşa edilmiştir de oğlu I. Selim tarafından tahttan indirilmiş dinlenmek için Dimetoka ya giderken yolda ölmüş cenazesi İstanbul a getirilerek Bayazid Camisi yanındaki türbesine gömülmüştür. Akkoyunlu Devleti ile ilişkiler ve Otlukbeli Savaşı (1473) Otlukbeli Savaşı nın yapılmasında, Akkoyunluların Anadolu Türk birliğini tehdit etmesi Uzun Hasan ın, Trabzon Rum İmparatorluğu nu desteklemesi ve Karamanoğulları nı koruması. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ın Osmanlı Devleti ne karşı Venediklilerle anlaşması gibi nedenler etkili olmuştur. Osmanlı ve Akkoyunlu kuvvetleri Erzincan yakınlarında Otlukbeli denilen yerde karşı karşıya geldiler. Savaş Osmanlıların galibiyetiyle sonuçlandı (1473). Otlukbeli Savaşı nın kazanılmasıyla; Akkoyunlu Devleti, gücünü kaybederek yıkılma sürecine girmiştir. Osmanlı Devleti Doğu Anadolu ya kadar sınırlarını genişletmiştir. Böylece Anadolu Türk birliğinin sağlanmasında önemli bir aşama kaydedilmiştir. Anadolu da, Osmanlı Devleti nin güçlü bir rakibi ortadan kaldırılmıştır. Akkoyunlular ateşli silahlara önem vermediğinden Osmanlı topçusu karşısında başarılı olamamıştır. Bu durum, silah teknolojisindeki gelişmelerin devletlerin birbirlerine üstünlük sağlamasında etkili olduğunu gösterir. Kırım ın Fethi (1475) Kırım daki Kefe, Azak ve Menküp gibi yerleşim yerleri Cenevizlilerin elinde bulunuyordu. Karadeniz i ve Asya ticaretini denetimi altına almak isteyen Fatih, Kırım Hanı Hacı Giray ın CenevizIilere karşı Osmanlılardan yardım istemesi üzerine Gedik Ahmet Paşa komutasındaki bir donanmayı Kırım a gönderdi. Böylece Kırım ın fethi gerçekleşti (1475). Kırım ın fethiyle, Kırım Hanlığı, Osmanlı Devleti ne bağlanmıştır. İpek Yolu nun, Karadeniz in kuzeyinden geçen kolu Osmanlı kontrolüne alınmıştır. Karadeniz, Osmanlı gölü haline gelmiştir. Karadeniz kıyılarındaki, Kefe, Azak, Menküp şehirleri alınarak Ceneviz kolonileri de ortadan kaldırılmıştır. Lehistan üzerine, doğudan yapılacak seferler için üs elde edilmiştir. Arnavutluk Seferi (1479) Osmanlı - Venedik Savaşları devam ederken isyan eden Arnavutluk üzerine üç sefer düzenlenmiş, bu seferler sonucunda Venedik egemenliğindeki Arnavutluk Osmanlı topraklarına katılmıştır. Ege Adalarının Alınması ( ) İmroz, Taşoz, Limni, Bozcaada, Semadirek (1456) Midilli (1462) Eğriboz (1470) Rodos kuşatıldı (1480) alınamadı.! Fatih Dönemi nde Rodos dışındaki Ege Adaları nın alınması ile Ege bir iç deniz haline gelmiştir. Yunan Adaları nın Alınması (1479) Venedik, vergiye bağlandıktan sonra Gedik Ahmet Paşa komutasında bir donanma Adriyatik Denizi nde bulunan Zenta, Kefalonya ve Ayamavra Adaları nı fethetmiştir (1479). İtalya Seferi (1480) Fatih Sultan Mehmet, Venedik ve Napoli Krallığı arasındaki savaştan yararlanmak için Gedik Ahmet Paşa komutasında bir Osmanlı donanmasını İtalya ya gönderdi. Bu sefer sonucunda Napoli 46

7 Krallığı na ait Otranto fethedildi (1480). Ancak Fatih in vefatından sonra tahta çıkan II. Bayezid, Gedik Ahmet Paşa komutasındaki donanmayı geri çağırdığı için Napoli Krallığı Otranto yu geri almıştır. FATİH DEVRİ NİN GENEL ÖZELLİKLERİ II. Mehmet, Fatih Kanunnamesi (Kanunname i Ali Osman) adında bir yasa yayımladı. Bu yasaya göre a) Şehzadelerin sancaklarda görev yapması yasa ile zorunlu hale getirildi. b) Başa geçen padişaha kardeşlerini katletme yetkisi verildi. Devlet, İmparatorluğa dönüştü. Kuruluş yerini yükselişe bıraktı. Roma İmparatorluğu nun devamı olan bir dünya imparatorluğu kurmaya çalışıldı. Bilimsel ve teknik gelişmelere önem verilerek İstanbul daki ilk Türk yükseköğretim kurumu olan Sahn-ı Seman Medresesi açıldı. Divan geliştirildi, Divan a padişah yerine sadrazamın başkanlık etme uygulaması başladı. (Divan danışma organı haline gelmiştir.) Batı kültürüne pencere açan ilk padişah oldu. Askerlere, toprak dağıtarak ilk toprak reformu gerçekleştirildi. İlk Osmanlı altın parası bastırıldı. Kanunname-i Ali-i Osman yayınlanarak ilk kez saltanat hukuku yazıya geçirildi ve Nizam-ı Alem için hükümdarın kardeşlerini katledebileceği hükmü yasalaştı. Türk ve devşirmeler arasındaki mücadelede devşirmelerin yanında yer alarak Çandarlı ailesi ortadan kaldırıldı. Padişah kızlarının, beylerbeyi ile evlen- 3. II. BAYEZİD DÖNEMİ ( ) Sultan II.Bayezıd Dönemi nde büyük fetihler pek yoktur. Fakat bu dönemde imparatorluğun sınırları korunmuş, ordunun gücü artırılmış ve daha sonraki dönemlerde büyük fetihlerin gerçekleştirilmesi için uygun ortam hazırlanmıştır. Osmanlı Tarihi nin yazılmasını emreden ilk padişah olmuş, ünlü tarihçiler Neşri ve Bitlisi nin eserleri onun Dönemi nde yazılmıştır. ŞEHZADE CEM OLAYI Fatih in ölümü Osmanlı yönetiminde büyük bir siyasi bunalıma yol açtı. Babalarının ölümünü haber vermeye giden haberci Konya da yolda yakalanıp öldürüldü. Amasya Sancak Beyi Bayezid, İstanbul a erken ulaşıp devşirme devlet adamlarından aldığı destekle tahta oturdu. Şehzade Cem, ağabeyi II. Bayezid e karşı saltanatta hak iddia ederek harekete geçti. O nu ise Türk asıllı devlet adamları desteklemiştir. Bursa, Yenişehir de yenilen Cem Konya ya, oradan da Kahire ye giderek Memlük Sultanına sığındı. Memlük Sultanı ndan yeterince destek görmeyen Cem, Karamanoğlu Kasım Bey le ittifak kurdu. Önce Konya, ardından Ankara yı kuşattı. Ancak başarılı olamadı. Karamanoğlu Kasım Bey, kendisine Taşeli nin verilmesi şartıyla II. Bayezit le anlaşmıştı. Bu nedenle Cem, Balkanlara geçmek ve iktidar şansını orada denemek için Saint Jean (Senjan) Şövalyelerl yle anlaşma yaptı. Ancak, Şövalyeler, Osmanlı Devleti ne karşı bir koz ve tehdit unsuru olarak kullanmak için Cem l Rumell ye geçirmeyip Fransa ya götürdüler. Papa, Osmanlı ülkesine karşı yapılacak bir Haçlı Seferi için Cem den faydalanmayı düşündü. Cem bu tekliferi kabul etmeyince Papa tarafından 1495 te zehirlenerek öldürüldü. Böylece Cem sorunu çözüldü. CEM SULTAN Annesi : Çiçek Hatun Babası : Fatih Sultan Mehmet Yaşam Süresi : Kişisel Özelliği : Öğrenime beş yaşında iken başladı. Dokuz yaşında Kastamonu Sancak Beyliği ne gönderildi. Öğrenimine orada devam etti de Karaman Valiliği ne atandı burada altı yıl içinde en iyi öğretmenlerden ders aldı. Diğer yandan binicilik, avcılık gibi sporlarla uğraştı. Sevimli, hareketli, cesur bir şehzade idi. Babası Cem i II. Bayazid den daha çok seviyordu. Babası öldüğü zaman Sadrazam Cem in padişah olmasını istiyordu. Fakat haber geç geldi. Ağabeyi tahta oturdu. Bunun üzerine Cem Konya dan Bursa ya geldi, şehri ele geçirdi. Adına Hutbe okuttu, para bastırdı. Böylece Hükümdarlığı nı ilan etmiş oldu. Cem II. Bayazid e haber göndererek Anadolu kendisinde, Rumeli Bayazid de kalmak üzere devlet yönetimini paylaşmalarını teklif etti. Padişah bu öneriyi ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) meleri ya da eşlerinin beylerbeyi görevine getirilmesi yasaklanmıştır.! Cem Olayı iç sorun iken bu yaşananlar sonucu uluslararası soruna dönüşmüştür. 47

8 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) derhal reddetti. Cem in güçlerini dağıttı. Kaçan Cem Konya ya uğradı, çoluk çocuğu alarak Mısır a gitti. Sultan Kayıtboy a sığındı. Bu sırada Karamanoğullarında Kasım Bey Cem e beraber mücadele önerisinde bulundu. Adana da birleşerek Konya üzerine yürüdülerse de başarılı olamadılar. Cem Ankara taraflarına çekildi ise de II. Bayazid Kudüs te özgürce oturma şansı tanıdı ise de Cem kabul etmedi. Rodos Şövalyeleri ne sığındı. Fransa nın Nis şehrine gönderildi. Cem, bu şehirde yedi yıl kaldıktan sonra Papa sekizinci İnosan a teslim edildi. Daha sonra Fransa Kralı Sekizinci Şarl Askeri ile Roma ya girmişti. Barış koşulları arasında Cem in kendisine teslimini de koydu. Cem aldığı zehirden dolayı bir hafta içinde Napoli de öldü. Fransa Kralı Cem in naaşını mumyalayarak Gelibolu ya yollamıştır. Cem in naaşı buradan alınıp Bursa ya getirildi. II. Murat türbesine defnedildi. Önceleri bir iç sorun olan bu olay Cem in Avrupa ya gönderilmesiyle bir dış sorun haline gelmişti. II. Bayezid bu ölümle Avrupalıların kendisine karşı kullandıkları kozdan da kurtulmuş oldu. OSMANLI - MEMLÜK İLİŞKİLERİ Memlüklerin, II. Bayezid Dönemi nde Cem Sultan ı korumaları ve Dulkadiroğulları Beyliği üzerinde hak iddia etmeleri nedeniyle savaş başladı. Savaş sonunda bir antlaşma yapılarak, savaştan önceki sınırlar esas alındı. İslam dünyasının bu iki güçlü devletinin siyasi rekabet içerisine girmeleri de çatışmalarının ana nedenini oluşturmaktaydı. Bunun dışında iki devlet arasında sorun teşkil eden bazı konular da vardı; Hicaz bölgesindeki su yolları meselesi, Cem Sultan Olayı ndaki Memlük Devleti nin tutumu, Hac yolu güvenliği meselesi Bölgesel egemenlik mücadelesi. Memlükler in, Karamanoğulları ve Ramazanoğullarını koruma çabaları Memlükler in, Dulkadiroğullarının içişlerine karışması OSMANLI - VENEDİK İLİŞKİLERİ Cem Sultan ın ölümünden sonra, Venediklilerle savaşıldı ve Akdeniz de Venediklilere karşı önemli başarılar kazanıldı. Adriyatik Denizi ndeki Modon, Koron, Navarin ve İnebahtı limanları ele geçirildi. Mora Yarımadası nın tamamı Osmanlıların eline geçti. Ayrıca Karadeniz in kuzeybatı kıyılarındaki Kili ve Akkerman Kaleleri ele geçirilerek, Kırım ile kara yolu bağlantısı sağlandı. Osmanlı - İran ilişkileri Osmanlı Devleti ve İran arasındaki Sünni - Şii mezhep mücadelesi bazı noktalarda siyasi gerginliklere de neden olmaktaydı Otlukbeli Savaşı yla Osmanlılara yenilen Akkoyunlu Devleti yerini Safevi Devleti ne bıraktı. Bu devlet Anadolu da Şiilik propagandası yaparak Osmanlı Devleti nin topraklarında egemenlik iddiasında bulundu. Safevi Devleti nin hükümdarı Şah İsmail in bu tutumu üzerine II. Bayezid bölgedeki Şiileri Venedik ten almış olduğu Modon ve Koron Kaleleri ne yerleştirdi. ŞAHKULU İSYANI (1511) Şiilerin, Osmanlıya karşı yürüttükleri hasmane tavrın artması sonucu bir Şii dervişinin öncülüğünde Anadolu da çıkarılmış olan bir isyandır. Bu isyanlar Vezir Hadım Ahmet Paşa tarafından bastırılmıştır. Birçok Şii Anadolu yu terk ederek İran a dönmüştür. Bu isyan Osmanlı - Safevi gerginliğini daha da arttırmıştır. Boğdan Seferleri ve ilk Lehistan Savaşları Osmanlı Devleti ne Fatih devrinden itibaren bağlı olan Boğdan, Macaristan ile anlaşarak Osmanlı ya karşı bir tavır sergilemiş bunun sonucu olarak Boğdan üzerine sefer düzenlenmiştir. Akkerman Kalesi alınarak Boğdan tamamen Osmanlı ya bağlanmıştır. Böylece Kırım Osmanlı ile karadan bağlanmıştır. Lehistan bu durumdan rahatsız olmuş ve Osmanlı Devleti ile ilk çatışmasını yaşamıştır.avrupa daki Müslümanlara ve Yahudilere Yardım Reform hareketleri sırasında İspanya da Katolik Hıristiyanların saldırısına uğrayan Müslüman ve Yahudilere Osmanlı yardım elini uzatmıştır. Müslümanlar Kuzey Afrika daki Arap bölgelerine Yahudiler ise İstanbul, İzmir ve Selanik e yerleştirilmiştir. Günümüz Türkiye sindeki Yahudi azınlığın ataları İspanya daki zulümden kaçarak Osmanlı ya sığınan (Seferatlar) bu topluluktur. Bayezid Dönemi ndeki Cem Olayı ve Şahkulu İsyanı devlete güç kaybettirdiği için pek fazla fetih yapılamamıştır. Bu yüzden II. Bayezid Dönemi Yükseliş Dönemi içindeki Duraklama Dönemi olarak adlandırılır. II. BAYEZİD İN TAHTTAN İNDİRİLMESİ II. Bayezid ın oğullarından büyük oğlu Ahmet Amasya da, Korkut Manisa da ve küçük oğlu Selim Trabzon da valilik yapmaktaydılar. II. Bayezid ın, Şah İsmail in (Safeviler) Anadolu daki faaliyetlerine kayıtsız kala rak pasif davranmasını gerekçe gösteren I. Selim (Yavuz) babasının izni olma dan Safevilere ait bazı toprakları almış, ancak ilişkilerin bozulmaması için II. Bayezid toprakları geri iade etmiştir. I. Selim tahtın büyük ağabeye Ahmet e verilme sine engel olmak için harekete geçerek Osmanlı geleneklerine aykırıda olsa ba basından Rumeli de bir sancağın yönetiminin kendisine verilmesini istemiş ve Yeniçeri Ocağı nında desteğini alarak babasının tahtı kendisine bırakmasını sağlamıştır. (1512) 48

9 ! Devşirmeler tarafından tahta çıkarılan, Yeniçeriler tarafından tahttan indirilen ilk padişah II. Bayezid olmuştur. Bu durum devrişme kökenli üst düzey yöneticilerin ve Yeniçerilerin padişah seçiminde ne kadar etkili olduklarının göstergesi olmuştur. I.SELİM(YAVUZ) DÖNEMİ ( ) OSMANLI - SAFEVİ İLİŞKiLERi Osmanlı Devleti ile İran arasında ilk savaş bu dönemdedir. Bunun görünen nedeni Şah İsmail in Şiilik politikası ile I. Selim in izlediği Sünnilik Politikalarının çatışmasıdır. Gerçek nedeni; İpek Yolu na egemen olma mücadelesidir. İlk Temas İlk Savaş İlk Antlaşma 1511 Şah Kulu İsyanı II. Bayezıd (Sofu) 1514 Çaldıran Savaşı I. Selim (Yavuz) 1555 Amasya Antlaşması I.Süleyman(Kanuni) Bu mücadelenin diğer nedenleri şunlardır:! Şah İsmail ile Yavuz Sultan Selim arasındaki üstünlük mücadelesi Şah İsmail in Uzun Hasan ın İntikamını almak istemesi İpek Yolu na Van - Tebriz hattı üzerinde denetim kurulmak istenmesi Bu sefer sırasında Osmanlı kuvvetleri Van yakınlarındaki Çaldıran Ovası nda Şah İsmail in kuvvetleriyle karşılaştı. iki ordu arasındaki Çaldıran Savaşı Osmanlı ordusunun galibiyetiyle sona erdi (1514). Çaldıran Zaferi ile Doğu Anadolu Mardin ve Diyarbakır da Safevilerin etkisi kırılmış, Osmanlı egemenliği güçlenmiştir.! Çaldıran seferi dönüşünde Maraş üzerine yürüyen Osmanlı kuvvetleri Turnadağ Savaşı nda Dulkadiroğullarını yenerek bu beyliğe ait Maraş ve Elbistan ı Osmanlı topraklarına katmıştır (1515).! Turnadağ Savaşı nın sonucunda Anadolu da Türk siyasal birliği tam olarak sağlanmıştır OSMANLI - MEMLUK İLİŞKİLERİ Osmanlı- Memluk ilişkileri, Osmanlıların Yıldırım Bayazid Dönemi nde Malatya ve çevresini alması ile bozulmuştu. Fatih Dönemi nde ise Dulkadiroğulları ve Hicaz Su Yolları Sorunları, yüzünden iki devlet arasındaki gerginlik artmıştı. Fatih Dönemi nde yaşanan sorunlar II. Bayezid Dönemi nde savaşa dönüştü. Yapılan mücadelede taraflar birbirine üstünlük sağlayamadılar. I. Selim (Yavuz) Dönemi nde Memlük Devleti ne tamamen son verilmiştir. Nedenleri : İslam dünyasının liderliğini ele geçirmek, Safevi - Memlük ittifakını önlemek, Baharat Yolu nun, denetimini ele geçirmek, Afrika Kıtası nın fethini başlatmak, Memlüklülerin, Anadolu beylikleri üzerinde hak iddia etmesini önlemek amaçlarıyla Mısır Seferi ne çıkmıştır. Bu seferin Osmanlı Devleti için ekonomik, siyasi ve dini birtakım getirileri de bulunmaktaydı. Mercidabık ve Ridaniye Savaşları ( ) Sadrazam Sinan Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu nun Suriye den geçmesine Memlüklülerin izin vermemesi üzerine Yavuz Sultan Selim sefere çıktı. Mercidabık denilen yerde Osmanlı ve Memlük Orduları savaştılar. Savaş sonucu Suriye, Şam ve Halep toprakları Osmanlı ya dahil oldu. Yavuz Sultan Selim Mercidabık ın ardından Mısır üzerine yürüdü. Ridaniye de Memlük ordusunca oluşturulan savunma hattı yandan geçilerek Memlük Ordusu arkadan sarılmış oldu ve böylece Osmanlı Ordusu Kahire ye girerek zaferi ilan etti. Mercidabık Savaşı ndan Temsili Görüntü I. SELİM (YAVUZ) Annesi : Dulkadiroğlu Şahsuvar Bey in kızı Gülbahar Sultan dır. Babası : II. Bayazid Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : (9. Osmanlı padişahıdır.) Kişisel Özelliği : Çocukluğunda büyük babası Fatih in de çabasıyla iyi bir eğitim gördü. Dönemin en büyük bilginlerinden ders aldı. Trabzon a vali olarak gönderildiğinde, dini bilgiler, edebiyat özellikle şiirle ilgilendi. Arapça ve Farsça yı anadili gibi öğrendi. Atak, cesur kişiliği, babasının çok da önemsemediği Şah İsmail tehlikesini çözmek amacıyla (1514) Çaldıran Savaşı nı kazandı. Daha sonra Dulkadir Biyliği ne (1515) Turnadağ Savaşı ile son verdi. Böylece Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlandı. Seferlerine aralıksız devam eden I. Selim (1516) Mercidabık Savaşı nı Memlükler e karşı kazandı. Böylece Suriye, Filistin, Lübnan toprakları Osmanlı Devleti nin denetimine girdi. ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) 49

10 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Dolayısıyla Mısır yolu Osmanlılara açıldı. (1517) Ridaniye Savaşı kazanıldıktan sonra Memlük Devleti son buldu. I. Selim Mekke, Medine şehirlerinin anahtarını Mekke Emiri nden teslim aldı, halifeyi ve kutsal emanetleri, bilim adamlarını İstanbul a getirdi. Halifeliğin Osmanlı Devleti ne geçmesi ile devletin monarşik yapısına teokratik yapı eklendi. Osmanlı Hazinesi zenginleşti. Yavuz hazinenin kapısını kendi mührü ile mühürledikten sonra tarihi bir vasiyette bulundu. Benim altınla doldurduğum hazineyi kara kuruşla doldurabilen hükümdar olursa hazine onun mührü ile mühürlensin aksi halde benim mührümle mühürlenmeye devam edilsin. demiş. Bu vasiyet bozulmamış. Çünkü hazineyi hiçbir padişah dolduramamıştır. Sekiz yıllık saltanat süresince bütün seferlerini doğuya yapan tek padişah olup elli yaşında Şirpençe (Aslan pençesi) adı verilen bir çıbanın yayılması ile yaşamını yitirmiştir. Mısır Seferi nin sonuçları:! Suriye, Filistin (Kudüs), Ürdün, Mısır ve Hicaz (Mekke - Medine) fethedildi. Baharat Yolu nun denetimi Osmanlı Devleti ne geçti. Halifelik (hilafet) Osmanlı hanedanına geçti. Böylece islam dünyasının liderliği ele geçirilmiş oldu. Venedikliler, Kıbrıs Adası için Osmanlılara vergi ödemeye başladı. Kuzey Afrika da Osmanlı egemenliği başladı. Yavuz Sultan Selim ve Mısır Seferi nin Temsili Görüntü sü Kuzey Afrika nın fethi ile, amaçlanan Akdeniz egemenliğini pekiştirmektir. Yavuz dan itibaren Osmanlı padişahları Halife unvanını aldı. Böylece Osmanlı Devleti teokratik (dini niteliğe sahip yönetim) bir nitelik kazandı. Yavuz Sultan Selim Dönemi nde ayrıca donanma güçlendirilmiştir. Devlet ve ordu kademelerinde disiplinsiz davranışları görülen kişiler görevlerinden alınmıştır. Mısır Cezayir Trablusgarp Tunus Fas (1517) Ridaniye I. Selim (Yavuz) (1533) (Hibe) Barbaros I. Süleyman(Kanuni) (1551) Turgut Reis Sen Jean Şövalye lerinden I. Süleyman(Kanuni) (1574) İspanya dan II. Selim (Sarı) (1579) Himaye Portekiz den II. Murad (Muradi) Bozoklu Şeyh Celal İsyanı Mısır Seferleri nden sonra sosyal ve dinsel nedenlerle Bozoklu Şeyh Celal isyan etmiş ve halkı ayaklandırmıştır. İsyan 1519 da bastırıldı. Bu isyandan dolayı 17. yy da Duraklama Dönemi nde çıkan sosyal nitelikli isyanlara Celâli İsyanları denmiştir. Yavuz Sultan Selim Dönemi nde siyasi gelişmeler Şehzadeler sorunun çözülmesi ( ) Çaldıran Zaferi ile Doğu Anadolu, Mardin ve Diyarbakır ın Osmanlı topraklarına katılması (1514) Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliği topraklarının Osmanlı topraklarına katılması (1515). Mercidabık Zaferi ile Suriye, Lübnan ve Filistin in alınması (1516) Ridaniye Zaferi ile Mısır ve Hicaz ın alınması, Baharat Yolu nun Osmanlı denetimine girmesi (1517) 4. I. SÜLEYMAN (KANUNİ) DÖNEMİ ( ) İç İsyanlar Canberd Gazali İsyanı (1521) : Memlüklerde komutan olan Canberd Gazali I. Selim tarafından Şam Valiliği ne atanmıştı. I. Selim ölüp Kanuni başa geçince Memlük Devleti ni yeniden kurmak için ayaklanan, Canberd Gazali İsyanı kısa sürede bastırıldı. Ahmet Paşa İsyanı (1524) : I. Selim Dönemi nin ikinci veziri olan Ahmet Paşa Sadrazamlık beklerken Kanuni tarafından Mısır a vali olarak atanmasını kabullenemeyerek Mısır a gidince isyan etti. isyan kısa sürede bastırıldı.! Osmanlı topraklarından Mısır da çok isyan hareketi çıktı. Bunların nedeni öncelikle Mısır ın merkezden uzak olması sonra da Kölemen beylerinin ortadan kaldırılmaması idi. Çünkü bu beyler kendilerini güçlü görünce sultan olmak için sık sık isyan etmişlerdir. Kölemen Beyleri ni en son Kavalalı Mehmed Ali Paşa (XlX, yüzyılda) ortadan kaldırmıştır. 50

11 Baba Zünnun İsyanı (1526): Vergilerin ağırlığını gerekçe göstererek Yozgat ta Türkmenlerin çıkardığı bir ayaklanmaydı ve kısa sürede devlet güçlerince bastırıldı. b) Mohaç Savaşı (1526): ÜNİTE 2 Kalenderoğlu İsyanı (1527): Hacı Bektaşi Veli soyundan olan Kalenderoğlu Şii kökenli bir isyan hareketini başlattı ise de kısa sürede bastırıldı. BATIDAKİ GELİŞMELER 1. Osmanlı- Macaristan İlişkileri Avrupa daki durum: Kanuni Sultan Süleyman başa geçtiğinde Türk- İslam dünyasının lideri durumunda idi. Bu sırada Kutsal Roma Germen İmparatorluğu nun başında Şarlken, Fransa nın başında da I. Fransuva vardı. Bu iki lider birbirleri ile hem Avrupa hem de Hıristiyan dünyasının liderliği için mücadele halinde idi. Avusturya nın başında bulunan Ferdinand ise Şarlken in kardeşi idi.ispanya-portekiz, Coğrafi Keşiflerle sömürgeler elde etmekte, Moskova Knezliği ise bir an evvel büyümek amacında idi. a) Belgrad ın Fethi (1521):! Belgrad Kalesi Macarların, Kanuni nin hükümdarlığını tebrik etmemesi, Balkan halklarını Osmanlıya karşı kışkırtması Macarların; vergilerini ödememesi, Alman İmparatoru Şarlken ile Osmanlıya karşı işbirliği yapması, Macar Kralı na gönderilen Türk elçisinin öldürülmesi üzerine Kanuni 1521 de Belgrad ı ele geçirdi. Burası Batı ya yapılacak seferlerde üs olarak önem taşımaktaydı. Macaristan üzerine yapılan bu ilk sefer sonunda Belgrad ın alınması ile Kanuni ilk fetih hareketini gerçekleştirmiş oldu. Belgrad, Osmanlı Devleti için Orta Avrupa da önemli üst niteliğinde bir yerdir. Mohaç Savaşı ndan Temsili Görüntü Şarlken 1526 da Pavya Savaşı nda Fransuva yı yenmiş ve tutsak etmişti. Fransa Kralı Fransuva nın annesinin yardım talebi üzerine Kanuni sefere çıktı. Amacı, Tuna nın diğer kıyısını da kendine bağlamak idi daki Mohaç Savaşı nı Kanuni kazandı.! Mohaç Savaşı, Osmanlı Devleti nin en kısa zamanda kazandığı savaştır. (2 saat) Orta Avrupa, Osmanlı Devleti nin egemenliği altına girmiştir. Macaristan, Osmanlı Devleti ne bağlanmıştır. Layoş un yerine, Macar krallığına Jan Zapolya (Yanoş) getirilmiştir. Osmanlı Devleti yle, Avusturya komşu olmuş ve iki devlet arasında savaşlar başlamıştır. 2. Osmanlı Avusturya İlişkileri Kanuni Dönemi nde, Osmanlı Devleti ile Avusturya daha çok Macaristan a egemen olmak için mücadele etmişlerdir. Birinci Viyana Kuşatması (1529) Birinci Viyana Kuşatması (1529) Temsili Görüntüsü Avusturya kralı Ferdinand, ölen Macar kralı Layoş un kız kardeşiyle evli olduğundan Jan Zapolya nın Macar kralı olmasını kabul etmiyor, Macaristan tahtının kendisine ait olduğunu iddia ediyordu. Şarlken de Ferdinand ı destekliyordu. I. SÜLEYMAN (KANUNİ) Annesi : Hafsa Sultan Babası : Yavuz Selim Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : Kişisel Özelliği : Çocukluğunda ilk öğretmenliğini babası üstlendi. Daha sonra padişah dedesi II. Beyazid in yanında dönemin en önemli alimlerinden, Fen, edebiyat, askerlik ve din alanlarında dersleri aldı. Babasının ölümü üzerine 1520 de 26 yaşında tahtta oturdu. Erkek kardeşi nin olmaması, Babasından dolu bir hazine teslim alması, Doğu topraklarının büyük oranda güvenceye alınmış olması gibi avantajlarla çıktığı tahta 46 yıl kalarak en uzun süre görevde kalan Osmanlı padişahı olmuştur. DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) 51

12 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Devlet yönetimi ile ilgili çıkardığı kanunlar ve bu kanunları titizlikle uyguladığı için Kanuni ünvanı verilmiştir. Fatih in karada kuşatıp alamadığı Belgrad ı ve denizde kuşatıp alamadığı Rodos u alması, Mohaç Meydan Savaşı nı 2 saat gibi kısa sürede kazanması, Fransa Kralı Fransuva yı Şarlken in elinden kurtarması Avrupa da oluşturulmaya başlayan siyasi birliğin tamamlanmasına izin vermemesi, Katoliklere karşı Protestanları destekleyerek Hıristiyan Birliği nin oluşmasına izin vermemesi gibi çabaları nedeniyle Muhteşem Süleyman diye de anılmaktadır. Zigetvar Muharebesi nin sonlanmasından yaklaşık bir gün önce, 6 Eylül 1566 tarihinde hayatını kaybetti ve yerine oğlu II. Selim geçti. I. Viyana Kuşatması nı Gösteren Bir Minyatür Ferdinand ın Macar Kralı Yanoş a savaş açarak Budin i alması üzerine Kanuni sefere çıktı. Önce Budin i geri aldı. Ferdinand ve Şarlken Osmanlı kuvvetlerinin karşısına çıkamadılar. Kanuni, Ferdinand ı etkisiz duruma getirmek için Avusturya nın başkenti Viyana yı kuşattı. Ancak kış mevsiminin yaklaşması şehrin iyi korunması ve Osmanıl Devleti nin kuşatmaya tam hazır olmaması üzerine kuşatma kaldırıldı. Alman Seferi (1532) Osmanlı ordusunun Viyana dan çekilmesinden sonra Şarlken in de desteğini alan Ferdinand Budin i tekrar işgal etti Bu gelişme üzerine sefere çıkan Kanuni, Avusturya ve Almanya yı savaşa zorlamak için Almanya içlerine kadar ilerledi. Ancak Şarlken ve Ferdinand Kanuni nin karşısına çıkmaya cesaret edemediler. Osmanlı ordularıyla baş edemeyeceğini anlayan Ferdinand ın barış istemesi üzerine taraflar arasında İstanbul Antlaşması (lbrahim Paşa) imzalandı (1533). İstanbul Antlaşması na göre, Avusturya arşüdükü, protokol bakımından Osmanlı sadrazamına denk sayılacaktı. Avusturya, Macaristan ın iç işlerine karışmayacak, Yanoş un krallığını tanıyacaktı Avusturya, Osmanlı Devleti ne otuz bin altın yıllık vergi ödeyecekti. Antlaşmanın geçerlililk süresi Avusturya nın isteğine bırakılacaktı. İstanbul Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Avusturya ya olan siyasi üstünlüğünü vurgulamıştır. Avusturya üzerinde ekonomik yaptırım gücüne sahip olmuştur.! Osmanlının sağladığı bu üstünlük 1606 Zitvatoruk Antlaşması ile son bulmuştur. Avusturya ile Diğer Mücadeleler İstanbul Antlaşması Osmanlı Devleti ile Avusturya arasındaki sorunları çözemedi. Ferdinand, Macar Kralı Yanoş un ölümü üzerine yerine geçen Yanoş un oğlu Sigismund un krallığını tanımayarak Macar krallığını ele geçirmek isteyince Kanuni yeniden sefere çıktı (1541). Bu sefer sonunda Macaristan üç bölüme ayrılmıştır: Doğrudan Osmanlı Devleti ne bağlı, Budin Beylerbeyliği Osmanlı Devleti ne bağlı, özerk Erdel Beyliği Avusturya ya bırakılan, Kuzey Macaristan Bundan sonra da zaman zaman Osmanlı Avusturya Devletleri arasında savaşlar yaşandı. Ferdinand ın 1551 de Erdel e müdahalesi üzerine Kanuni, Sokollu Mehmet Paşa yı sefere gönderdi. Aradaki savaşlardan sonra 1562 de yapılan antlaşma ile Avusturya, Erdel in iç işlerine karışmamayı kabul etti. Ferdinand ın ölümünden sonra Avusturya kralı olan Maksimilyen 1562 de yapılan antlaşmayı tanımayıp Erdel e saldırınca Kanuni, Avusturya üzerine Zigetvar Seferi ni düzenledi. Kuşatma sırasında Kanuni vefat etti (1566). Kanuni nin ölümünden sonra Zigetvar alındı ve ordu geri döndü.! Zigetvar Seferi, Kanuni Sultan Süleyman ın son seferidir. DOĞU DAKi GELİŞMELER 3. Osmanlı - İran İlişkileri ( ) Şah İsmail in, yerine tahtta geçen Tahmasb Dönemi nde de Safevilerin Osmanlı politikası değişmedi. Tahmasb ın, Osmanlı topraklarına saldırması, Osmanlı Devleti ne, bağlıığını bildiren Bağdat Valisi ni öldürtmesi Osmanlı Devleti ne, karşı Avusturya ile antlaşma yapması üzerine Kanuni İran üzerine sefere karar verdi. 1534, 1548 ve 1554 yıllarında düzenlenen seferler sonucunda Bağdat, Karabağ, Revan ve Nahçıvan Osmanlı topraklarına katılmış, İran barış istemek zorunda kalmıştır. Kanuni, İstanbul a dönüşü sırasında Amasya ya gelen İran elçilerinin barış teklifini kabul etti. Osmanlı Devleti ile İran arasındaki ilk resmi antlaşma olan Amasya Antlaşması yapıldı (1555). Bu antlaşmayla İran; Erivan, Bağdat, Karabağ, Revan ve Nahçıvan ın Osmanlı Devleti ne ait olduğunu kabul etmiştir. Osmanlı Devleti nin sınırları Basra Körfezi ne kadar ulaşmış, Hint Okyanusu ile bağlantısı kesilmiştir. 52

13 Osmanlılar hiç bir zaman Safavileri egemenlik altına alamamışlardır. Kaptan ı Deryalık görevine getirilmesi sonucunda Cezayir bağış (hibe) yolu ile Barbaros Hayrettin Paşa tarafından Osmanlı Devleti ne katılmış dolayısıyla Cezayir, Osmanlı eyaleti olmuştur. ÜNİTE 2 Denizlerdeki Gelişmeler II. Bayezid Dönemi nde denizlerde Venedik ile mücadele edilmesinin temel nedeni, Akdeniz egemenliğidir. Venedik, Osmanlı Devleti nin Cem Sorunu ile uğraşmasından faydalanarak Osmanlılar aleyhine tavır almıştı. Cem Sorunu ndan sonra Kemal ve Burak Reisler Venedikliler e ait Modon, Koron, Navarin, kale ve limanlarını aldı.! Böylece Adriyatik Denizi ndeki fetihler tamamlandı. Venedik ile 1502 de barış yapıldı. Kanuni Dönemi nde, Türk denizciliği en parlak Dönemi ni yaşamış, deniz gücü üstünlüğü Osmanlılara geçmiş ve Akdeniz de askeri bakımdan egemenlik kurulmuştur. a) Rodos un Fethi (1522): c) Preveze Deniz Savaşı (1538) : Kaptan Paşa olan Barbaros, İstanbul dönüşünde Korfu Adası nı kuşattı, ancak alamadı. Osmanlı ordusu İran üzerine bir sefere çıktığı sırada Venedik, Ceneviz, Napoli, İspanya, Portekiz, Malta ve Papalık kuvvetlerini birleştirilerek bir Haçlı Donanması hazırladı. Başına da Şarlken tarafından Akdeniz de denizcilik yapan Andre Dorya getirildi. Haçlı Donanması nın Akdeniz de saldırılar yapması üzerine Osmanlı donanması Barbaros komutasında Akdeniz e açıldı Preveze Deniz Savaşı nı Osmanlılar kazandı. Preveze Deniz Savaşı nın Temsili Görüntüsü Böylece; Akdeniz de ilk defa, Haçlı donanması yok edildi. Akdeniz de, Türklerin üstünlüğü kabul edildi. Böylece Akdeniz bir Türk gölü haline geldi. BARBAROS HAYRETTİN PAŞA (1473 Midilli 1546 İstanbul) Osmanlı Devleti nin Kaptan ı Derya sı olup, Osmanlı nın en ünlü deniz kuvvetleri komutanıdır. Asıl adı Hızır dır. Babası, Midilli Adası na yerleşen Yakup adlı bir tımarlı sipahidir. Oruç ve İlyas adlarında üç kardeşi vardır. Hızır Reis önce Midilli ile Batı Trakya kıyıları arasında deniz ticareti yaptı. Baba Oruç ile İlyas ise Doğu DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Rodos un Alınmasını Gösteren Minyatür Venedikliler ilk kez savaş tazminatı ödeyerek, barış istedi. Akdeniz de Korsanlığa başlamışlardı. Baba Oruç, Rodos Şövalye- Bu ada Fatih Dönemi nde üç kez kuşatıldığı halde alınamamıştır. Kanuni Dönemi nde bu adanın alınması ile Ege Denizi tamamen Türk egemenliğine girdi. Doğu Akdeniz ticaretini bozan St. Jean Şövalyelerinin gücü kırılmıştır.! Rodos un alınmasıyla Osmanlı nın Akdenizdeki çıkarlarını korumakla kalmamış Suriye ve Mısır deniz yolu güvenlik altına alınmıştır. b) Cezayir in Osmanlı Yönetimine Girmesi (1533) : Barbaros, Cezayir i İsyanyollardan alımş ve bölgeye egemen olmuştu Barbaros Hayrettin Paşa nın Osmanlı Devleti ne katılması d) Nis Kalesi nin Alınması (1543):Barbaros Osmanlı Donanması ile Marsilya ya ulaştı ve Nis Kalesi ni fethedip Fransızlar a bıraktı. e) Trablusgarp ın Fethi (1551): Şarlken burayı 1530 da Benf Hafs Devleti nden almış ve St. Jean Şövalyeleri ni yerleştirmişti. Turgut Reis 1551 de Trablusgarp ı fethetti. f) Cerbe Deniz Savaşı (1559): Osmanlıları, Akdeniz den ve Kuzey Afrika dan atmak için hazırlanan Haçlı Donanması Turgut Reis ve Piyale Paşa tarafından bir kez daha yenilgiye uğratıldı. Böylece Batı Akdeniz ve Kuzey Afrika daki Türk üstünlüğü kesinleşti. leri ile girdiği çatışmada kardeşi İlyas ı kaybederken kendisi de Bodrum da tutsak düştü. Hızır Reis, ağabeyi Oruç Reis i kurtarmak için Bodrum a gitti, bir süre orada kaldı. Baba Oruç un kaçıp kurtarılması üzerine Midilli ye döndü. Daha sonra Batı Trablus ile Tunus arasında bulunan Cerbe Adası na gitti. Ağabeyi Oruç 53

14 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Reis ile birlikte adaya yerleştiler. Bu arada Türk Korsanları ndan tanınmış yedi reis gemileriyle onlara katıldı. Böylece büyük bir korsan donanması meydana geldi. Baba Oruç ve kardeşi Hızır Reis 1515 yılında Yavuz Sultan Selim e hediye gönderdiler. Padişah da karşılık olarak onlara tüm teçhizatlı iki kadırga verdi. Kuzey Afrika ve Cezayirliler işgalci İspanyollara karşı Oruç ve Hızır Reis ten yardım istediler. Bunun üzerine iki kardeş İspanyollarla savaşarak Cezayir şehrini işgal ettiler. Oruç Reis Cezayir de hükümdarlığını ilan ettiyse de burada İspanyollar ve yerli halkla yaptığı savaşta vurularak öldü (1518). Oruç Reis in ölümünden sonra, Hızır Reis Cezayir hükümdarı oldu. Hıristiyanlar Baba Oruç a Barbaros diyorlardı. Onun ölümünden sonra Hızır Reis e, Barbaros denilmeye başlandı. Hızır Reis İspanyolları ve Telemsan Emir ini yenilgiye uğrattı. Yavuz Sultan Selim e dört gemi dolusu tutsak ve hediyeler gönderdi. Bu durumdan memnun olan Yavuz Sultan Selim iki üç bin asker, gemi gereçleri ve emirlik beratı gönderdi. Daha sonra Kanun i Sultan Süleyman! Preveze den sonraki en büyük deniz zaferidir. g) Malta Kuşatması (1565): Rodos un fethinden sonra, buraya yerleşen St. Jean Şövalyeleri korsanlık yapıyordu. Böylece Akdeniz de hem Türk egemenliğini hem de Kuzey Afrika daki Osmanlı varlığını tehdit ediyordu. Ancak Osmanlı donanması burada başarısız oldu. h) Hint Deniz Seferleri ( ): Coğrafi Kefişleri, başlatan ülkelerden biri de Portekiz dir. Bu devletin Afrika nın güneyinden Hint Yolu nu bulmasıyla Osmanlı Devleti nin elindeki Baharat Yolu önemini kaybetmişti. Hint Deniz Seferleri Temsili Görüntü Nedenleri : 1. Hint ticaret yollarının, yönünün yeniden Akdeniz e çevrilmek istenmesi 2. Portekiz in, Hint Denizi nde sömürgeler oluşturarak, Hint Ticaret Yolu nu kontrol altına alması Gücerat Hükümdarı Bahadır Şah ın Kanuni den yardım istemesi 3. Portekiz in, bölgede Hıristiyanlığı yayma faaliyetlerinde bulunması Sonuçları: Osmanlı yöneticileri, bu bölgenin gelecekteki önemini kavrayamamış ve bu seferlere gereğince de önem vermemiştir. Osmanlı gemilerinin açık denizlere dayanıklı ve uygun olmaması da başarısız olmasında etkili olmuştur. 1. Kızıldeniz bir iç deniz haline geldi. 2. Yemen, Aden, Habeşistan alındı. 3. Baharat Yolu, etkisini yitirerek Hint ticareti kesin olarak elden çıktı. 4. Asya ticaretinin, Ümit Burnu na kayması kesinleşti. Hint Okyanusu nda Portekiz egemenliği sağlamlaştı. 5. FRANSA YA VERiLEN KAPiTÜLASYON- LAR Alman İmparatoru Şarlken, Fransa hariç bütün Avrupa yı denetim altına almıştı. Şarlken in Avrupa egemenliğine karşı çıkan Fransa kralı yenilerek esir düşünce Kanuni den yardım istemiş, Mohaç Savaşı nı kazanan Kanuni, Fransa kralının serbest kalmasını sağlamıştı. Osmanlı Fransa ilişkileri bu olaydan sonra dostane bir şekilde sürmüş ve iki devlet arasında Fransızların kapitülasyon, Osmanlıların imtiyaz-ı mahsusa adını verdikleri antlaşma imzalanmıştır (1535). Fransuva Kanuni Fransızlara tanınan ayrıcalıklara göre; Her iki ülkenin gemileri, karşılıklı ticaret yapabileceklerdi. Fransız tüccarlardan, diğer ülkelerin tüccarlarından daha az vergi alınacaktı. Fransız tüccarlar, arasındaki davalara İstanbul a gelecek Fransız yargıç bakacaktı. Osmanlı ülkesinde, ölen Fransız tüccarların malları ya da Osmanlı sularında batan bir geminin mal ve eşyası Fransa daki varislerine verilecekti. - Türk tüccarları da, Fransa toprakları ve denizlerinde bu haklardan faydalanacaktı. Kapitülasyonlar, antlaşmayı imzalayan hükümdarların sağ kaldıkları süre içerisinde geçerli olacaktı Osmanlı Devleti, Fransa ya kapitülasyonlar vererek; Coğrafi Keşifler ile önemi azalan Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmayı Avrupa Hristiyan birliğini parçalamayı Osmanlı gemilerinin, Fransız limanlarından yararlanmasını amaçlamıştır Kanuni Dönemi nde, verilen kapitülasyonlar kısmen hedefine ulaşmış ancak Akdeniz ticaretinde beklenen canlılık sağlanamamıştır. 54

15 Kanuni Dönemi nde, Avrupa da devam eden savaşlar nedeniyle I. Fransuva ya yardım için kaptanı Derya Barbaros Hayreddin Paşa görevlendirildi. Barbaros Osmanlı donanması ile Marsilya ya ulaştı ve Nis Kalesi ni fethedip Fransızlar a bıraktı (1543). Bu gelişmeler üzerine İspanya, Fransa ile antlaşma imzalamak zorunda kalmıştır. SOKOLLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ ( ) Hırvat asıllı bir devşirme olan Sokollu, Kanuni den sonra II.Selim ( ) ve III. Murat ( ) dönemlerinde de sadrazamlık yaparak Yükselme Dönemi nin devam etmesini sağladı. Bu dönemde; Yemen İsyanı, bastırılarak yeniden Osmanlıya bağlandı Sakız Adası, ele geçirilerek korsanlık faaliyetlerine son verildi. Endonezya daki Müslüman, Açe Devleti ne Portekiz baskısına karşı yardım etmesi amacıyla Hızır Hayrettin komutasında küçük bir donanma Sumatra ya gönderildi. Tunus un alınmasıyla, Osmanlı sınırları Fas a kadar ulaştı. İnebahtı Deniz Savaşı (1571) Savaşın Nedeni; Kıbrıs ın fethi. Savaşın Sonucu: Haçlı donanması ile yapılan bu savaş sonucunda Osmanlı tarihinin en büyük deniz yenilgisi alındı. Ayrıca Osmanlı Donanması ilk kez yakıldı. Yalnızca Uluç Ali Reis filosunu kurtarabildi. Osmanlı donanmasının yetersizliği anlaşıldığı için, eskisinden daha güçlü bir donanma altı ay gibi kısa bir sürede hazırlandı. Osmanlı tarihinde ilk kez, ordunun başında sefere çıkmayan II. Selim, İstanbul da ölen ilk padişah sıfatıyla 1574 te toprağa verildi. Lehistan ın Osmanlı Koruması Altına Alınması (1575) Böylece Lehistan üzerindeki, Alman ve Rus nüfuzu kırıldı ve Osmanlı egemenliği ilk kez Baltık Denizi ne kadar ulaştı. Emir i Barbaros u İstanbul a çağırdı. O da güçlü bir donanma ile 1533 yılında İstanbul a geldi. Padişah Barbaros Hayrettin i Kaptan ı Deryalığa ve Cezayir Beylerbeyliği ne atadı. Oluşturduğu seksen gemilik donanma ile İtalya kıyılarını vurdu, Tunus u aldı. İspanya ya ait adalardaki kaleleri yaktı. İstanbul a döndü. Daha güçlü bir donanma ile Korfu Adası nı kuşattı. Venediklilere bağlı olan adalara Türk egemenliğini kabul ettirdi. Bu gelişmeler üzerine Papalık, Ceneviz, Malta, İspanya, Portekiz ve Venedik deniz kuvvetleri birleştirilerek bir haçlı donanması oluşturuldu. Başına da Andrea Dorya getirildi. Barbaros Hayrettin Paşa komutanısndaki Türk donanması Preveze önlerinde karşılaştı. Barbaros Haçlı Donanması nı ağır bir ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Kıbrıs ın Fethi (1571) Nedenleri : Kıbrıs ın, jeopolitik konumu. Osmanlı Devleti nin, Doğu Akdeniz i tamamen ele geçirmek istemesi. Venedik Donanması nın, Osmanlı gemilerine saldırması. Sonuçları : Doğu Akdeniz tamamen, Osmanlı egemenliğine girdi. Mısır yolunun güvenliği sağlandı. İnebahtı Deniz Savaşı na zemin hazırlandı. Fas ın Osmanlı Koruması Altına Alınması (1577) Fas ın, Osmanlı korumasına girmesiyle Osmanlı egemenliği Atlas Okyanusu na kadar uzandı. Bu durum Portekiz ile Osmanlı Devleti ni karşı karşıya getirdi ve bu iki devletin orduları arasında gerçekleşen Kasrü l Kebir Savaşı nı (Vadiü s- Seyl) Osmanlılar kazandı. Kurtulabilenler donanma ile kaçmaya çalışırken bunlarada Sinan Reis ağır kayıplar verdirdi. Bu zafer ile Fas, Osmanlı Devleti ne daha kuvvetli bir şekilde bağlandı. yenilgiye uğrattı (28 Eylül 1538). Bu zafer ünlü Türk denizcisinin en büyük başarısıdır. Bundan sonra Akdeniz egemenliği Osmanlıların eline geçmiştir. Barbaros Hayrettin Paşa 1543 yılında Şarlken e karşı Fransa Kralı Fransuva ya (François) yardım amacıyla Akdeniz e açıldı. İtalya kıyılarında bazı şehirleri aldı. Fransız Donanması ile birliket Niş i ele geçirdi. 55

16 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Barbaros Hayrettin Paşa Cenova da tutsak bulunan Turgut Reis i Cenevizliler in elinden kurtardı. Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi 1544 yılında İstanbul a döndü. Bu onun son seferi oldu yılında öldü. Türbesi, Beşiktaş ta Hayrettin İskelesi denilen yerdedir. SOKOLLU NUN KANAL PROJELERİ Don-Volga Kanal ProJesi İki ırmağın birbirine en çok yaklaştığı yerde 10 km lik bir kanal açılarak Karadeniz ve Hazar ı birbirine bağlamak amaçlandı. Yaklaşık 1/3 ü kazılan kanal projesi gerçekleştirilemedi. Projenin Amaçları : Donanmayı Hazar Denizi ne aktararak İran ile yapılan savaşlarda ordunun ikmalini kolaylaştırmak ve donanmadan yararlanmak. Kuzey de, Rusların lehine bozulan dengeyi Osmanlının lehine dönüştürmek. (Rusların Kafkaslar Bölgesi ne egemen olması ve Karadeniz e inmesini önlemek.) Kırım ı güvence altına almak. Astrahan ı Ruslardan alarak, hacca gitmek Süveyş Kanalı Projesi Yavuz Sultan Selim Dönemi nde Akdeniz i Kızıldeniz e bağlamak için düşünülen bu proje ile ilgili Sokollu tarafından başlatılan araştırmalar sonuçsuz kaldı. Projenin Amaçları : Baharat Yolu nu, canlandırmak Osmanlı Donanması nı, Hint Okyanusu na geçirmek Güney Asya daki, Müslümanlara yardım ulaştırmak. Avrupalıların, Hint Okyanusu ndaki hareketlerini önlemek. Karadeniz-Marmara Projesi isteyen Hiveli Müslümanların hac ziyaretini gerçekleştirmelerini sağlamak. Türkistan, hanlıklarıyla ilişki kurmak. (Orta Asya daki Türk İslam Devletleri ile bağlantı kurmak.) İpek Yolu nu canlandırmak. Hayreddin Paşa nın İstanbul un Beşiktaş semtindeki heykeli Projenin Gerçekleşmemesinin Nedenleri : Osmanlının, daha fazla egemenliği altında Mimar Sinan, İzmit Körfezi, Sapanca Gölü ve Sakarya Irmağı arasında açılacak bir kanal 1944 yılında, türbesinin yakınında bir kadırga üzerinde duran heykeli yapılmıştır. kalmak istemeyen Kırım Hanları nın engellemeleri. Yeterli hazırlık yapılamaması. Rusların kışkırttığı Don Kazakları nın saldı- ile şunları amaçlamıştır. Sapanca Gölü nü bir tersane merkezi haline getirmek. Sakarya bölgesindeki ormanlardan gemi ya- rıları. pımı için yararlanmak. Kıbrıs ın fethi ile ilgileniliyor olması. İstanbul Boğazı na alternatif bir güzergâh oluşturmak. 56

17 YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Teknolojik Gelişmeler Yeni Çağ başlarında, barutun ateşli silahlarda kullanılmasıyla yıkılmaz sanılan surlar ve şatolar yıkıldı. Bu durum derebeyliklerin (feodalitenin) yıkılarak, merkezi krallıkların güçlenmesine ortam hazırladı.matbaanın geliştirilmesi ve kağıdın bol miktarda elde edilmesi, Avrupa da kültürel hayatın canlanmasında, düşüncelerin hızla yayılmasında ve düşüncenin önündeki engellerin ortadan kalkmasında etkili oldu. Bu da Rönesans ve Reform hareketlerinin başlamasına ortam sağladı. Pusulanın Avrupalı gemiciler tarafından kullanılması ve gemicilik sanatının gelişmesi, Coğrafi Keşifler in yapılmasında kolaylaştırıcı etmen oldu. COĞRAFİ KEŞİFLER 1. Nedenleri Doğu ticaret yollarının, Türklerin kontrolüne geçmesi Avrupa da bazı kralların, gemicileri desteklemeleri Doğu dan, Avrupa ya çok el değiştirerek gelen malların pahalıya mal olması YAPILAN KEŞİFLER 1487 yılında Bartelmi Diaz Afrika nın güneyini dolaşarak Ümit Burnu na ulaştı. Gemicilerin cesaretini kırmamak için buraya Ümit Burnu denildi. Ümit Burnu adı verilen bu yolu dolaşan Vasko dö Gama Hint Okyanusu na ve Hindistan ın Kalküta Limanı na ulaştı (1498). Hindistan a ulaşan deniz ticaret yolunu bulan Portekizliler Uzak Doğu ya kadar olan bölgeleri sömürgeleştirmişlerdir. Notlar ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Pusulanın kullanılması ve gemicilik sanatın- daki ilerleme Coğrafya bilgilerinin artması ve efsane ile hurafelere inanmayan cesur gemicilerin yetişmesi Avrupa da değerli madenlerin azlığı Okyanuslara dayanıklı gemilerin yapılması (Karavela denilen yüksek bordalı süratli gemiler Yüzyıl Savaşları sonunda imal edilmeye başlanmıştır.) Doğu ülkelerinin zenginliği ve Avrupalıların doğunun zenginliklerine ulaşmak istemesi (Marko Polo nun seyahatnamesi doğunun zenginliklerini abartılı bir şekilde anlatmıştır.) Avrupalıların, Hıristiyanlığı yayma düşüncesi Türklerin İpek ve Baharat Yolları na egemen olmaları Kristof Kolomp Amerikayı Keşfetti. Kristof Kolomp 1492 de Amerika yı keşfetti, ancak burasını Hindistan zannetti yılında İtalyan denizci Ameriko Vespuçi buranın yeni bir kıta olduğunu anladı. Yeni kıtaya İtalyan gemicinin adından dolayı Amerika adı verildi. 57

18 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) II. SELİM (SARI) Annesi : Hürrem Sultan Babası : Kanuni Sultan Süleyman Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : (11. Osmanlı padişahıdır.) Kişisel Özelliği : Çocukluğunda iyi bir eğitim aldı. Manisa ve Kütahya da sancakbeyi olarak görevde bulundu. İşi etrafında bulunan devlet adamlarına bırakır, kendisi zevk ve sefa alemiyle meşgul olurdu. Şehzadeliği sırasında en dikkat çeken olay Sokullu ile birlikte kardeşi şehzade Bayezid i izletip cellatlara öldürtmesidir. Sokollo yu sadrazamlıkta bıraktı ve bütün sorumluluğu ona bıraktı. Etkisiz bir padişahtı. Osmanlı tarihinde ordusunun başında sefere gitmeyen ilk padişahtır. Şehzadelerinide sorumsuz yetiştirdi. Sancaklara göndermedi. Saray hamamında ayağı kayarak düştü. On bir gün yattıktan sonra 1574 yılında öldü. Ayasofya Camisi nin bahçesindeki türbesinde gömülüdür. Coğrafi Keşifler sonunda Amerika nın kuzeyine Fransızlar, doğusuna İngilizler ve güneyine de İspanyollar yerleşmiştir. Fernando Kortez, İspanya adına Meksika yı zapt etti. Portekizli Macellan, hep batıya giderek başladığı yere geri dönme düşüncesiyle çıktığı yolculukta Filipinler e ulaştı. Ancak burada yerlilerle yaptığı savaşta öldü. Yardımcısı Del Kano seyahati devam ettirerek İspanya ya geldi (1522). Bu ilk dünya seyahatiyle dünyanın yuvarlak olduğu kanıtlanmıştır. İngilizler adına keşiflere katılan John Cabot ile Fransızlar adına katılan Cartier, Kuzey Amerika kıyılarını keşfetmişlerdir (1497). 2. Sonuçları Afrika nın güneyinden geçilerek Hindistan a ulaşan ve Ümit Burnu denilen ticaret yolunun bulunmasıyla: İpek ve Baharat Yolları yön değiştirerek Afrika çevresine kaymıştır. Akdeniz ticaret limanları ve şehirleri önemini kaybederken Atlas Okyanusu kıyısındaki şehirler önem kazanmıştır. (Amsterdam, Londra, Lizbon, Bordeaux gibi) Burjuva sınıfı, zengin bir tüccar sınıf haline gelmiştir. Toprağa dayalı zenginlik, yerini ticaret ve değerli madenciliğe (altın ve gümüş gibi) bırakmıştır. Bir devletin zenginliğinin, değerli maden kaynaklarına sahip olması gerektiğini savunan Merkantalizm fikri ortaya çıkmıştır. Merkantalizm : Korumacı ekonomidir. Değerli metallerin ve ham maddenin ulusal ekonomi dışına çıkmasını engellemeyi amaçlar. Katolik Kilisesi nin yaydığı hurafelerin keşifler sonunda çürütülmesi, kiliseye duyulan güvenin sarsılmasına neden olmuştur. Keşfedilen bölgelerde, hıristiyanlık zorla yayılmıştır. Keşiflere destek veren burjuva sınıfı, zamanla soylulardan daha zengin bir sınıf haline gelmiş, sermaye birikimi güçlenmiş ve bu durum Sanayi Devrimi ne ortam hazırlamıştır. Keşfedilen bölgelerde, büyük bir soykırım yapılarak Avrupa dan gelen göçmenlere yeni yurtlar açılmış bu bölgelerde yeni kültür ve tarihler oluşmaya başlamıştır Kölelik yaygınlaşmış ve daha çok Afrikalı köleler, Amerika da çalıştırılmaya başlanmıştır. Avrupa daki işsiz ve yoksul insanlar, keşfedilen bölgelere göç ettiği için Avrupa daha hızlı kalkınmaya başlamıştır. Zenginleşen burjuva sınıfı, sanata ve sanatçılara destek veren Mesen Sınıfı nı oluşturarak Rönesans ın doğuşunda dolayısıyla Reform hareketlerinin başlamasında etkili olmuştur. Yeni kültürler (Aztek, İnka, Maya gibi), ırklar (Kızıldereli gibi) ve bitkiler (kahve, kakao, domates, patates gibi) tanınmıştır. İspanya ve Portekiz ilk sömürge imparatorluklarını kurmuşlardır. İtalya şehir devletleri ve Osmanlı Coğrafyasında yer alan Doğu Akdeniz ekonomik yönden ciddi kayba uğramıştır. RÖNESANS HAREKETLERİ Rönesans ın Nedenleri Kağıdın ucuzlaması ve matbaanın geliştirilmesiyle yeni düşüncelerin hızla yayılması Eski Yunan, Roma ve İslam uygarlıklarına ait eserlerin incelenmesiyle akılcı düşüncenin gelişmesi Coğrafi Keşifleri n etkisiyle Avrupa da sanat ve edebiyattan zevk alan Mesen sınıfının ortaya çıkması ve bunların sanatkarları korumaları Kiliseye duyulan güvenin azalması, Skolastik düşüncenin öneminin azalması 58

19 Coğrafi Keşifler le dünyanın tanınması Yetenekli bilim adamı ve sanatkarların yetişmesi Hümanizm: Orta Çağ Avrupası nın, baskıcı Skolastik düşüncesine karşı çıkarak insan ve doğa sevgisini temel alan düşünce sistemidir. Hümanistler Eski Yunan ve Latin eserlerini inceleyerek özgür insan tipini ortaya koymuşlar ve eserlerinde bu modeli işlemişlerdir. İtalya da edebiyat alanında ortaya çıkan Hümanizm mimari ve güzel sanatları da etkilemiştir. Rönesans Hareketlerinin İtalya da başlamasında, Tarihi Neden; Eski Yunan, Helen ve Roma uygarlıklarının izlerinin İtalya da sürüyor olması. Coğrafi Neden; İtalya nın Akdeniz in tam ortasında olması nedeniyle farklı kültürlerle ilişki kurması, bu nedenle diğer Avrupa ülkelerine göre kültür ve uygarlıkta daha ileri gitmesi. yaptıkları bağışların, kilise tarafından sanata ve mimariye aktarılması. Siyasi Neden; İtalya da siyasi birliğin olmaması. Aristokratik Cumhuriyetler olarak yönetilmeleri nedeniyle halkın göreceli olarak daha hür olması. Şehir devletleri arasında bilim ve sanat alanında rekabet yaşanması. Kültürel Neden; Diğer Avrupa ülkelerine göre İtalya da kültürel etkinliğin daha yoğun olması gibi etkenlerden sözedebiliriz. Rönesans ın Ortaya Çıkması ve Yayılması İslam bilginleri, eski Yunan ve Roma eserlerini tercüme etmişlerdi. İspanya nın, Müslümanlarca fethinden sonra Avrupalılar, Arapça ya tercüme edilen bu eserlerle tanıştılar ve bu eserleri okumak için Arapça öğrenmeye başladılar. XII. yüzyıl boyunca Avrupa da birçok Arapça eser Latince ye çevrildi. Avrupa da kurulan üniversitelerde lbni Sina nın tıp, lbni Heysem in fizik ve astronomi hakkında yazdığı eserler ders kitabı olarak okutuldu. XIII. yüzyılda İtalyan tüccarlar ticari ilişkileri sırasında Müslümanlardan kağıt yapımını öğrendiler. Bu gelişmeler Rönesans hareketlerinin ortaya çıkmasında İslam uygarlığının önemli bir etkisi olduğunu gösterir. Son Akşam Yemeği III. MURAD Annesi : Afife Nurbanu Sultan Babası : II. Selim dir. Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : (12. Osmanlı padişahıdır.) Kişisel Özelliği : Devrin büyük bilginlerinden ders aldıysa da babası gibi içki, eğlence ve kadınlara düşkündü. Babası öldüğünde Manisa da idi. Sokollu nun destek ve yardımı ile gece yarısı tahta çıktı. Aynı gece beş kardeşini birden cellatlara boğdurdu. En büyük hatası Sokollu nun öldürülmesidir. Babası gibi bir hayat yaşadı, savaşa gitmedi. Sarayda zevk ve sefa içinde ve sağlıksız bir durumda 1595 de öldü. Türbesi Ayasofya Cami si bahçesindedir. ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) İslam Uygarlığının Etkisi; Arapların İspanya Mona Lisa ve Sicilya da açtıkları medreselerin etkileri. Ekonomik Neden; İlk Çağ dan beri denizcilikle uğraşan İtalya nın ekonomik bakımdan zenginleşmesi. Dinsel Neden; Katolik Kilisesi nin merkezi olan Roma ya Papa yı ziyaret için gelenlerin Rönesans hareketleri İtalya da daha çok sanat alanında ön plana çıkmıştır. Resim, mimari ve güzel sanatlarda birçok eser verilmiştir. Leonardo da Vinci, Mona Lisa portresi, Milano da bir manastırdaki Son Akşam Yemeği ve birçok şehir planı gibi çalışmalar yapmıştır. 59

20 ÜNİTE 2 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI ( ) YENİ ÇAĞ AVRUPA TARİHİ ( ) Notlar Michelangelo Rafael Michelangelo ve Rafael de önemli sanatçılardandır. Rönesans hareketleri Almanya da din alanda gelişmiştir. Erasmus, Röklen ve Luhter gibi hümanistler dini metinleri incelemişlerdir. Luther, İncil i Almanca ya çevirmiştir. Bu çalışmalar Reform hareketlerine ortam hazırlamıştır. Rönesans hareketleri İngiltere de edebiyat alanında gelişmiştir. Şekspir, Hamlet, Makbet, Otello, Kral Lear adlı tiyatro eserlerini yazmıştır. Fransa da, kralların desteğiyle başlayan Rönesans hareketleri sonucunda Eski Yunan ve Roma eserleri tercüme edilmiştir. Montaigne önemli edebi eserler yazmıştır. (Denemeleri gibi) Rönesans hareketleri Polonya da daha çok bilim alanında etkili olmuştur. Kopernik, Dünya nın yuvarlak olduğunu ve güneşin etrafında döndüğünü açıklamıştır. Rönesans ın Sonuçları REFORM HAREKETLERi Reform, aslını bozmadan yeniden şekil verme, düzenleme anlamına gelen bir kavramdır. XVI. yüzyılda Avrupa da Katolik Kilisesi nin etkisindeki Hristiyanlık inancını yeniden yorumlama ve din alanında düzenleme yapma çalışmalarına Reform denmiştir. Reform hareketleri Almanya da başlamış, zamanla diğer Avrupa devletlerine yayılmıştır. Reformun Nedenleri; Papaların asıl fonksiyonlarını yitirip, krallar gibi yaşayarak kilise topraklarını papazların yararına kullanmaları. Endüljans (afname/cennet tapusu) kağıtlarının satılması. Kilise nin, afaroz ve enterdi yetkilerini siyasi amaçlarla kullanması. Kilise nin, aşırı zenginliğine karşın halkın çok fakir oluşu. Avrupa ülkelerinde; bilim, sanat, edebiyat alanlarında yeni bir dünya görüşüne (Aydınlanma Felsefesi) ortam oluşturmuştur. Skolastik düşünce yıkılmış ve düşünce özgürlüğü yaygınlaşmıştır. Deney ve gözleme dayanan pozitif düşünce ortaya çıkmıştır. Özgür düşünce bilim alanında yeni buluşların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Doğa olayları ve insan vücudu hakkında yeni bilgilere ulaşılmıştır. İncil in Avrupa dillerine çevrilmesi kilisenin otoritesini zayıflatmış, bu durum Reform hareketlerinin başlamasında etkili olmuştur. Alman prenslerinin, Kilise nin Almanya daki çok geniş topraklarını ele geçirmek istemeleri. Rönesansla, beraber skolastik düşüncenin değerini yitirmesi ve ulusal dillere çevrilen İncil den Kilise nin uzaklaştığının görülmesi. Matbaa sayesinde kitapların ucuz ve bol sayıda basılması reformcu düşüncelerin hızla yayılması, gerçek Hristiyanlığın İncil in okunmasıyla ortaya çıkması. Haçlı Savaşları ndan itibaren Dünya nın, din adamlarının dediği gibi olmadığının anlaşılması. 60