GENEL TANIMLAR Tehlike Nedir? Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi. Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi. Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi.

Transkript

1 Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi GENEL TANIMLAR Risk : Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi Zarara uğrama tehlikesi (TDK Büyük Türkçe Sözlük) Bir olayın meydana gelme olasılığı (TDK Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü) İnsan sağlığına zararlı olma olasılığının ölçüsü (Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü) Olası kaybın büyüklüğü Tehlike Nedir? olarak da ifade edilmektedir. 1

2 Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi Tehlike Büyük zarar veya yok olmaya yol açabilecek durum; gerçekleşme ihtimali bulunan fakat istenmeyen sakıncalı durum (TDK Büyük Türkçe Sözlük) İnsanların yaralanması veya sağlığının bozulması, malın veya malzemenin hasar görmesi, işyeri ortamının zarargörmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak, durum veya işlem (TS versiyonu) Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi TS (OHSAS) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Tanımları Tehlike: İnsanların yaralanması veya sağlığının bozulması veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak, durum veya işlem. Risk: Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin birleşimi olarak tanımlanmaktadır. TS (OHSAS) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminde geçen diğer tanımlar Kaza: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaydır. Risk Değerlendirmesi: Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek için kullanılan proses(süreç). Kabul edilebilir risk: Kuruluşun, yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk. TS (OHSAS) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminde geçen diğer tanımlar Olay: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan işle ilgili olaylar yada oluşum tarzı itibarıyla bir kaza olmasına rağmen sonuçları neticesinde yaralanma, zarar veya hasar meydana gelmeme durumu olarak tanımlanır. Kazayla sonuçlanmayan olaylara ramak kala, hasarsız olay, tehlikeli oluşum gibi adlar verilir. Olay = Kaza + Ramak Kala Acil Durum da özel bir tür olaydır. 2

3 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini ifade eder. Risk Değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları ifade eder. YÖNETMELİĞİ (29 Aralık 2012 Tarihli Resmi Gazete) Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini ifade eder. Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olayı ifade eder. Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesini ifade eder. Tehlike Sınıfı: İşyeri için belirlenen tehlike grubu; iş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak yapılır. Risk Başka Bir İfade ile; «İşyerinde meydana gelebilecek, maruz kimselere veya çalışma çevresine zarar ya da hasar verici nitelikteki; bir olayın meydana gelme ihtimali (olasılığı) ile, zarar verme derecesinin (şiddetinin) bileşkesi» olarak da tanımlanabilir. 3

4 İ H T İ M A L Risk = İ x D İ : İhtimal D: Zararın derecesi ZARAR - HASAR RİSK : Tehlikelerden kaynaklanan bir olayın, meydana gelme ihtimali ile zarar verme derecesinin bir bileşkesidir. 14 Risk Formülasyonu Risk = Olasılık* Şiddet Örnek 1: Tehlike: Yüksekte çalışma Risk: Yüksekten düşme Soru: Risk büyük mü? Veriler: Yılda (52 hafta) 2 kaza haftalıkkazaolasılığı =2/52=%3.8 Şiddet: 10 üzerinden 8 risk=3.8*8=30.4 Risk Formülasyonu Örnek 2: Tehlike: Barutla işlem Risk: Barutun alev alması sonucu 1. derece yanık Soru: Risk nedir? Veriler: 52 haftada 10kaza haftalıkkazaolasılığı = 10/52 = % 19.2 Şiddet: 10 üzerinden 4 risk = 19.2* 4 = 76.8 Örnek 1 & 2 kıyaslama: 76.8 > 30.4 Örnek 2 de risk daha büyük 4

5 Risk Formülü Uygulamaya dair problemler Nitel Yaklaşım - Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı Olasılıklarla çalışmak kolay değil! Şiddet değerlerini hangi referansa göre atayacağız?! Risk Değerlendirme Teknikleri için farklı çözümler üretilmiştir. Bunlar ileride ele alınacak. Şiddet Olasılık Hafif Orta Yüksek Düşük Düşük Risk Düşük Risk Orta Risk Orta Düşük Risk Orta Risk Yüksek Risk Yüksek Orta Risk Yüksek Risk Yüksek Risk Temel Nicel Yaklaşım HSE, İngiltere* Şiddet Olasılık Hafif -1 Orta 2 Yüksek - 3 Düşük - 1 Düşük Risk 1 Düşük Risk - 2 Orta Risk - 3 Orta - 2 Düşük Risk 2 Orta Risk - 4 Yüksek Risk - 6 Yüksek - 3 Orta Risk 3 Yüksek Risk- 6 Yüksek Risk - 9 Olasılık: 3: Zararın meydana gelmesi kesindir ya da nerdeyse kesindir. 2: Zarar sık sık meydana gelir 1: Zarar nadiren meydana gelir Risk = Olasılık * Şiddet Şiddet: 3: Ölüm ya da büyük yaralanma 2: Etkisi 3 gün süren hastalık ya da yaralanma 1: Diğer tüm yaralanma ya da hastalıklar 5

6 TEHLİKENİN TANINMASI RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ RİSKİN KONTROLU Tehlike ve Risk Kavramları Bu durumda: Köpek balığı; Tehlike midir? Risk midir? 24 6

7 Tehlike ve Risk Kavramları Bu durum için köpek balığı sadece bir TEHLİKEDİR. Suya girerseniz köpek balığı bir RİSK olur. RESİMDE BAŞKA TEHLİKE VAR MIDIR? Tehlike ve Risk Kavramları Diğer tehlikeler nelerdir? Hindistan cevizi Hava Durumu Güneş Yağmur Rüzgar Deniz Ağaç Mevsim Korsanlar Gel-git Sağlık

8 ÖNLEM / ÖNLEME DİĞRER KAZA TANIMLARI «İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü» (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği-Aralık-2013) «Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet veren istenmeyen olay» «İşin yapımı ve yürütümü sırasında meydana gelen tehlikeli durum ve tehlikeli davranışların zaman ve mekân şartlarında bir araya gelmesinden kaynaklanan, ölüm, hastalık, yaralanma, zarar veya hasara sebebiyet veren istenmeyen olaydır.» DİĞRER KAZA TANIMLARI GÜVENLİK İLO: «Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış olan etrafa zarar verebilecek nitelikteki olaylardır.» «Risklerin tanımlanmış bir zaman aralığı süresince, kabul edilebilir düzey (KERD) içerisinde kalmasına güvenlik denir.» «Zarar ve ziyan riskinin olmadığı durum» «Kabul edilmez zararın riskinden uzak kalma durumu» 8

9 TETKİK SÜREKLİ İYİLEŞTİRME «Faaliyetlerin ve ilgili sonuçlarının planlanmış düzenlemelere uygunluğunu, bu düzenlemelerin etkili bir biçimde uygulandığını ve politika ve hedefleri gerçekleştirmek için uygun olduğunu belirlemek amacıyla yapılan sistematik değerlendirmedir.» «Organizasyonun İSG politikasına bağlı olarak genel işçi sağlığı ve iş güvenliği performansında gelişmeler sağlamak için; iş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemini geliştirme sürecidir.» UYGUNSUZLUK «Doğrudan ya da dolaylı olarak insan yaralanması ya da hastalığı, malın hasar görmesi, işyeri çevresinin zarar görmesi ya da bunların kombinasyonuna neden olabilecek iş standartları, pratikler, prosedürler, kurallar, yönetim sistemi performansı ve benzerlerinden, herhangi bir sapmanın olmasıdır.» RİSK ALGILAMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Korkutuculuk düzeyi, Anlaşılabilirlik düzeyi, Etkilenecek kişi sayısı, Tehlikenin ve riskin ne ölçüde anlaşılabildiği, Riskin ne derece eşit dağıldığı, Riski ne derece önleyebileceği, Riskin kişisel olarak kabullenilip kabullenilmediği, gibi faktörler kişiler tarafından riskin algılama düzeyini etkilemektedir. 9

10 TOPLUMSAL RİSK ALGILAMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER RİSK ÖZELLİKLERİ ALGILAMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Felaket potansiyeli Ölüm ve yaralanmaların aynı anda ya da gelişigüzel olması Aşinalık Riskin önceden bilinip bilinmediği Anlaşılabilirlik Risk etki mekanizmasının yada işlemin anlaşılabilirliği Kendi kendini denetleyebilme Kişinin kendini kontrol edebilirliği Gönüllü maruziyet Riskin gönüllü olarak alınıp alınmadığı Çocuklar üzerindeki etkisi Çocukları ne şekilde etkilediği Etkinin hızı Hemen etki ya da zamana yayılmış etki Mağdur tanımı Kimler, nasıl etkilenecektir Korkutuculuğu Şahıslar üzerindeki korkutuculuk seviyesi Kurumlara güven İlgili kurumlara olan güven duygusu Medya ilgisi Medyanın konuya verdiği önem Kaza geçmişi Geçmişte büyük yada önemli kazalara sebep olup olmadığı Faydaları Bilinen faydalar yada açık olmayan bilinmeyen faydaları Fayda-maliyet dağılımı Risklerin ve faydalarının düzgün olmayan dağılımı Etki sonrası tersinebilirlik Etkilenmenin geri döndürülebilir yada kalıcı olması Kaynağı Doğadan mı yoksa insan hatasından mı kaynaklandığı RİSK ALGILAMASI- ZAMAN İLŞİKİSİ RİSK ALGILAMASI İSTATİSTİĞİ ABD. de yapılan bir risk algılaması anket çalışmasında, Amerikan halkının günlük hayatında kendisi için en fazla risk olarak algıladığı olaylar aşağıda verilmiştir. Ömür boyu bir nükleer santralin yakınında yaşamak Uçak düşmesi İş Kazaları Normal ölçüye göre küçük araba kullanmak Motorlu taşıt kazaları Madencilik yada inşaat işçiliği Tüm kazalar 15 kilo fazla ağırlık Kanser Kömür madeninde çalışmak Sigara (günde 1 paket) Bekar olmak (ABD de) Beyaz değil siyah olmak Kadın değil erkek olmak Gökdelenlerin ilk yapılmaya başlandığı yıllarda riski kabullenmek olumlu bir imaj olarak reklamlarda kullanılabiliyordu. 10

11 RİSK DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARINDA ÜST YÖNETİMİN ROLÜ NEDİR? ÜST YÖNETİM; Kuruluşta İSG Yönetim Sistemi oluşturmak ve Risk Değerlendirme uygulanmasına geçmek için, bu konuda üst yönetim stratejik bir karar almak zorundadır. RİSK YÖNETİMİ YÖNETİCİNİN ROLÜ; Yükümlülüklerinin ve sorumluluklarının neler olduğunu belirlemeli, dikkate alması gerekli hususları değerlendirerek, öncelik sıralaması yapmalı ve öncelikler arasında İSG konusuna hangi sırada yer vereceğine karar vermelidir. İş Güvenliği Uzmanlarının Rolü RİSK DEĞERLENDİRMESİ NEDEN YAPILMALIDIR? Bugün geldiğimiz noktada risk yönetimi ve değerlendirmesi İş sağlığı ve güvenliğine yeni yaklaşım felsefesinin en önemli unsurunu oluşturmaktadır. Bunun en önemli nedenleri şöyle sıralanabilir. İSG ye eski yaklaşımda tehlike bazlı düşünme esas alınmıştır. Yeni yaklaşımda ise risk bazlı düşünme esas alınmıştır. Eski yaklaşımda toplu koruma önlemlerinden çok kişisel korunma önlemleri öne çıkmıştır. Yeni yaklaşımda ise proaktif olma ve önleyici tedbirler dediğimiz toplu koruma önlemleri önem kazanmıştır. 11

12 RİSK DEĞERLENDİRMESİ NEDEN YAPILMALIDIR? İŞVERENLER NEDEN RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMAK İSTERLER? Eski yaklaşımda İSG konusunda özel eğitimlere tabi tutulmuş profesyonel uzman katkısı yasal olarak istenmez iken yeni yaklaşımda iki ve daha fazla çalışanı bulunan işyerleri için İSG uzmanlarından hizmet alınması zorunlu hale getirilmiştir. Eski yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta insan sağlığına zarar vermeyecek olduğunun belgelendirmesi yapılmazken yeni yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta güvenli imal edilmesinin yolunu sağlayan CE belgelendirme sistemi zorunlu hale getirilmiştir. KANUNİ NEDENLER? AHLAKİ NEDENLER? EKONOMİK NEDENLER? 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ NİN İNCELENMESİ Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılacak risk değerlendirmesinin usul ve esaslarını düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerini kapsar. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 10 uncu ve 30 uncu maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır. 12

13 İşveren yükümlülüğü MADDE 5 (1) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. İşveren yükümlülüğü (3) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veyakişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder. (2) Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Risk değerlendirmesi ekibi MADDE 6 (1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. a) İşveren veya işveren vekili. b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. Risk değerlendirmesi ekibi c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. ç) İşyerindeki destek elemanları. d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar. 13

14 Risk değerlendirmesi ekibi (2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. (3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir. Risk değerlendirmesi ekibi (4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz. (5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişiveya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar. Tehlikelerin tanımlanması MADDE 8 (1) Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır. a) İşyeri bina ve eklentileri. b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler. c) Üretim süreç ve teknikleri. ç) İş ekipmanları. d) Kullanılan maddeler. Tehlikelerin tanımlanması e) Artık veatıklarla ilgili işlemler. f) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar. g) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri. ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri. h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları. 14

15 Tehlikelerin tanımlanması ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. i) İşyerinin teftiş sonuçları. j) Meslek hastalığı kayıtları. k) İş kazası kayıtları. l) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar. Tehlikelerin tanımlanması m) Ramak kala olay kayıtları. n) Malzeme güvenlik bilgi formları. o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları. ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları. p) Acil durum planları. r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar. Tehlikelerin tanımlanması (2) Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilebilir. Tehlikelerin tanımlanması (3) Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunlarınetkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur. 15

16 Tehlikelerin tanımlanması a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler. b) Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. c) İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler. Tehlikelerin tanımlanması ç) Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek tehlikeler. Tehlikelerin tanımlanması d) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek tehlikeler. Tehlikelerin tanımlanması e) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler. 16

17 Tehlikelerin tanımlanması f) İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler. g) Çalışma ortamına ilişkinhijyenkoşulları ile çalışanlarınkişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler. Tehlikelerin tanımlanması h) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. ğ) Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler. Tehlikelerin tanımlanması (4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır. Risklerin belirlenmesi ve analizi MADDE 9 (1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. 17

18 Risklerin belirlenmesi ve analizi MADDE 9 (2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. Risklerin belirlenmesi ve analizi MADDE 9 (3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır. (4) Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır. Risklerin belirlenmesi ve analizi MADDE 9 (5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir. Risk kontrol adımları MADDE 10 (1) Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır. a) Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır. 18

19 Risk kontrol adımları b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır. 1) Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması. 2) Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi. 3) Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi. Risk kontrol adımları c) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi yadaişyeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur. Risk kontrol adımları ç) Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır. (2) Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır. Dokümantasyon MADDE 11 (1) Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir. a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı. b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri. 19

20 Dokümantasyon c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi. ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı. d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler. e) Tespit edilen riskler. f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler. g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları. Dokümantasyon ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi. (2) Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanırveişyerinde saklanır. (3) Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıparşivlenebilir. Risk değerlendirmesinin yenilenmesi MADDE 12 (1) Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. (2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. Risk değerlendirmesinin yenilenmesi a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. 20

21 Risk değerlendirmesinin yenilenmesi d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması. Büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu hazırlanması gereken işyerlerinde risk değerlendirmesi MADDE 13 (1) Kanunun 29 uncu maddesi gereğince büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu hazırlanan işyerlerinde; bu belge ve raporlarda değerlendirilmiş riskler, bu Yönetmeliğe göre yapılacak risk değerlendirmesinde dikkate alınarak kullanılır. Birden fazla işveren olması durumunda risk değerlendirmesi çalışmaları MADDE 14 (1) Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda, yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak ayrı ayrı risk değerlendirmesi gerçekleştirilir. İşverenler, risk değerlendirmesi çalışmalarını, koordinasyon içinde yürütür, birbirlerini ve çalışan temsilcilerini tespit edilen riskler konusunda bilgilendirir. Birden fazla işveren olması durumunda risk değerlendirmesi çalışmaları MADDE 14 (2) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinde ayrı ayrı gerçekleştirilen risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu yönetim tarafından yürütülür. Yönetim; bu koordinasyonun yürütümünde, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için ilgili işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri Bakanlığa bildirir. 21

22 Asıl işveren ve alt işveren ilişkisinin bulunduğu işyerlerinde risk değerlendirmesi MADDE 15 (1) Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde: a) Her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, bu Yönetmelik hükümleri uyarınca gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını yapar veya yaptırır. Asıl işveren ve alt işveren ilişkisinin bulunduğu işyerlerinde risk değerlendirmesi b) Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanır. c) Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder. Asıl işveren ve alt işveren ilişkisinin bulunduğu işyerlerinde risk değerlendirmesi (2) Alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. Çalışanların bilgilendirilmesi MADDE 16 (1) İşyerinde çalışanlar, çalışan temsilcileri ve başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar ve bunların işverenleri; işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirilir. olabilir. 22

23 RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) KONTROL TEDBİRLERİ ÖNLEMLERİ SIRASI HİYARARŞİSİ Risk değerlendirmesi rehberleri MADDE 17 (1) İşverenlere, risk değerlendirmesi ile ilgili yükümlülükleri bakımından yardımcı olmak veya yol göstermek amacıyla risk değerlendirmesi rehberleri hazırlanabilir. Rehberler işyerinde çalışan sayısı ve işyerinin bulunduğu tehlike sınıfı göz önüne alınarak; sektör, meslek veya yapılan işlere özgü olabilir. 1. Riski Ortadan Kaldırılma (Eliminasyon) 2. Yerine Koyma (Substitusyon) 3. Kontrol ve İzolasyon 4. Mühendislik Kontrolü 5. Yönetimle İlgili Kontroller 6. Kişisel Korunma (KKD) RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) KAYNAKTA KORUMA Riskin Ortadan Kaldırılması (Elimine Etmek Eliminasyon) «Tesis içerisinde yüksek tehlike taşıyan materyalin, makinenin veya prosesin (sürecin) elimine edilmesi» Örneğin; Teknolojisi eski olan ve çift el kumanda yada fotosel tertibatı yapılamayan presin kullanımdan kaldırılması. 23

24 RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) KAYNAKTA KORUMA ORTAMDA KORUMA Yerine Koyma İkame Etme (Substitusyon) «Eğer tehlike (kaynakta) elimine edilemiyorsa, yüksek risk taşıyan materyal, makine veya proses daha az risk taşıyan ile değiştirilmeli» Örneğin; Proses içerisinde kullanılan toksik veya çabuk yanıcı bir çözücünün, toksik olmayan ve parlama noktası yüksek bir çözücü ile değiştirilmesi. Yönetsel Önlemler (Proses Süreç Politika) «Dizayn mühendisleri, elimine, ikame ve izole edilemeyen ve kontrolü sağlanamayan tehlikeyi gidermek için makinanın, tesisatın veya prosesin tasarımı üzerinde çalışmalıdır değiştirmelidir.» Örnek; Tehlikenin fazla olduğu bölümlerde çalışan sayısının azaltılması, çalışma süresinin kısaltılması veya bu bölümlerde dönüşümlü olarak çalışılması KİŞİDE KORUMA RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) Bireysel Önleme (Koruma Kişisel koruyucuların kullanılması korunmada en son seçim olması gerekir. Çünkü KKD kullanımı; KKD ler rahatsızlık vericidir, KKD lerin denetiminin yapılması zordur, KKD ler riski ortadan kaldırmada daha az etkilidir. «Kişisel koruyucu kullanımı gerekli ise mutlak suretle koruyucu ekipmanın kullanım prosedürünün yayınlanması gereklidir.» RİSK METODOLOJİLERİ (YÖNTEMLERİ-TEKNİKLERİ) 1 ) Kalitatif (Nitel Sıralı) Yöntemler 2 )Kantitatif (Nicel Sayısal) Yöntemler 3 ) Kantitatif ve Kalitatif Yöntemler 24

25 5 RADM (Risk Assessment Decision Matris) Risk Değerlendirme Karar Matrisi 25

26 RİSK DEĞERLENDİRME L TİPİ MATRİS L Tipi Matris En sık kullanılan yaklaşımlardan biri olan risk değerlendirme matrisi ABD. Askeri standardı MIL_STD_882-D olarak da bilinen sistem güvenlik program gereksimini karşılamak maksadıyla geliştirilmiştir. Matris diyagramları iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi analiz etmekte kullanılan bir değerlendirme aracıdır. RİSK DEĞERLENDİRME RİSK DEĞERLENDİRME L TİPİ MATRİS «Daha çok sebep sonuç ilişkilerinin belirlenmesinde ve küçük işletmelerde tek başına risk analizi yapmak isteyen analistler için ideal olan bir yöntemdir» o 5x5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) özellikle sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. o Bu metot basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir. 26

27 RİSK DEĞERLENDİRME o Bu tür işletmelerde özellikle aciliyet gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır. o Bu metot ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır. o Risk skoru ihtimal ve zarar derecesinin çarpımından elde edilerek tablodaki yerine yazılır. Risk Skoru = İhtimal x Zarar Derecesi OLASILIK Olasılık Ortaya çıkma olasılığı / frekans için derecelendirme basamakları 1 ÇOK KÜÇÜK Hemen hemen hiç 2 KÜÇÜK Çok az (yılda Bir kez), Anormal durumlarda 3 ORTA Az (yılda bir kere) 4 YÜKSEK Sıklıkla (ayda bir) 5 ÇOK YÜKSEK Çok sıklıkla ( Haftada bir,her gün) normal çalışma şartlarında ŞİDDET SONUÇ DERECELENDİRME ÇOK HAFİF: İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren 2- HAFİF : İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren 3- ORTA : Hafif yaralanma, tedavi gerekir 4- CİDDİ : Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı 5- ÇOK CİDDİ: Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik 5x5 MATRİX YÖNTEMİYLE RİSK ANALİZİ R = OLASILIK*ŞİDDET OLASILIK «O» Frekans Çok Ciddi >1 Ölüm SİG ŞİDDET «D: Zarar Verme Derecesi» Ciddi Ölüm Ciddi Yar MH Orta Hafif Yara Tedavi Hafif İş Günü İlkyardım Çok Hafif İş Saati İlkyardım Çok Yüksek «Günde Bir) Yüksek «Haftada Bir» Orta «Ayda Bir» Küçük «3 Ayda Bir» Çok Küçük «Yılda Bir» Düşük Risk Orta Risk Yüksek Risk Acil Tedbir Gerektirmeyebilir Bu Risklere Olabildiğince Çabuk Müdahale Edilmeli Bu Risklerle İlgili Hemen Çalışma Yapılmalı 27

28 RİSK SKORUNA GÖRE YAKLAŞIM KABUL EDİLEMEZ RİSK DİKKATE DEĞER RİSK Hemen Çalışma Yapılmalı Dikkate Değer Risk ( ) En Kısa Zamanda Tedbir Alınmalı KABUL EDİLEBİLİR RİSK 2 1 SONUÇ EYLEM Kabul Edilemez Risk ( ) Kabul Edilebilir Risk ( ) Acil Tedbir Gerekmeyebilir 15,16,20,25 8,9,10,12 1,2,3,4,5,6 KABUL EDİLEMEZ RİSK Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapın DİKKATE DEĞER RİSK Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edin KABUL EDİLEBİLİR RİSK Acil tedbir gerektirmeyebilir RİSK DEĞERLENDİRME FORMU L Tipi Matris Risk Değerlendirme Formu PROSES / SİSTEM ALT SİSTEM DİZAYN / YÖNTEM TAKIM L TİPİ MATRİS RİSK DERECELENDİRME FORMU DEĞERLENDİREN DÜZENLEYEN REVİZYON NO REVİZYON TARİHİ TEHLİKE KİMLER ETKİLENEBİLİR SONUÇ TEHLİKELERİN ORTAYA ÇIKMA İHTİMALİ ŞİDDET DERECESİ RİSK SKORU ETKİN KONTROL VARMI? ÖNLEMLER 28