DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ 1 TEMEL KAVRAMLARI

Transkript

1 DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ 1 TEMEL KAVRAMLARI

2 1. İNANÇ A. ALLAH İNANCI Tevhit: Bütün kâinatın yaratıcısı olan Allah ın bir tek ilah olduğuna, onun ne zatında, ne fiillerinde, hiçbir ortağı olmadığına iman etmek anlamına gelir. Şirk: Allah a zatında, sıfatlarında ya da fillerinde denk tutmak, ortak koşmaktır. Müşrik: Şirk koşana denir. Mümin: Allah'a, Hz. Peygamber'e ve O'nun haber verdiği şeylere yürekten inanıp, kabul ve tasdik eden kimseye mümin denir. Kafir: Sözlükte "örten" anlamına gelmektedir. Gerçek ve doğru inancı örttüğü, yanlış şeylere inandığı için böyle kimselere kâfir denmiştir. Münafık: Allah ın birliğini, Hz. Muhammed'in peygamberliğini ve onun, Allah'tan getirdiklerini kabul ettiklerini söyleyerek, Müslümanlar gibi yaşadıkları halde, kalpten inanmayan kimselere münafık denir. Münafıkların içi başka dışı başkadır. Sözü özüne uygun değildir. İSLAM, İMAN, İHSAN İslam; Allah tan başka ilâh bulunmadığına ve Muhammed in O nun peygamberi olduğuna inanmak, namazı dosdoğru kılmak, zekâtı vermek, ramazan orucunu tutmak ve gücün yetiyorsa Allah ın evini ziyaret edip hac yapmaktır. İman; Allah a, O nun meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, hayır ve şerrin bir kaderle meydana geldiğine inanmaktır. İhsan; Allah ı görüyor gibi O na ibadet etmendir. Sen O nu görmüyorsan da O seni görmektedir. 2

3 ALLAH IN SIFATLARI: Zati Sıfatlar 1.Vücud: Allah vardır. 2.Kıdem: Allah ın varlığının başlangıcı yoktur. 3.Beka: Allah ın varlığının sonu yoktur. 4.Vahdaniyet: Allah birdir. 5.Muhalefetün Li-l Havadis: Allah sonradan olan şeylere benzemez. 6.Kıyam Binefsihi: Allah ın varlığı kendindendir. Allah hiçbir şeye muhtaç değildir. Subûti Sıfatlar 1.Hayat: Allah, hayat sahibidir, diridir. 2.İlim: Allah her şeyi bilir. 3.Semi: Allah her şeyi işitir. 4.Basar: Allah, her şeyi görür. 5.İrade: Allah diler, dilediğini yapar. 6.Kudret: Allah kudret sahibidir, her şeye gücü yeter. 7.Kelam: Allah söz sahibidir. 8.Tekvin: Allah yaratıcıdır. B. MELEK İNANCI Dört Büyük Melek: Cebrail: Allah ile Peygamberler arasında elçilik yapan melektir. Vahiy meleği Mikail: Tabiat olaylarıyla ilgili görevleri olan melektir. İsrafil: Kıyametin kopması ve insanların öldükten sonra tekrar dirilmeleri için ''sur''a üflemekle görevli olan melektir. Azrail: Can almaya memur olan melektir. Bilinen diğer meleklerden bazıları ise; Münker-Nekir: Ölümden sonra kabirde sorguyla görevli melekler. Kirâmen Kâtibin: İnsanların amellerini yazmakla görevli melekler. Hafaza: Koruyucu melekler. 3

4 C. KUTSAL KİTAP İNANCI Ayet: Kur an-ı Kerim cümleleri Sure: Kur an-ı Kerim de bulunan her bir bölüme sure denir. 114 sure vardır.(fatiha, yasin gibi) Cüz: Kur an-ı Kerim in her 20 sayfasına cüz denir.600 sayfa olan Kur an-ı Kerim 30 cüzden ibarettir. Hatim: Kur an-ı Kerim in baştan sona okunup tamamlanmasına hatim denir. Hafız: Kur an-ı Kerim in tamamını ezberlemeye denir. Muhkem ayetler: Anlamı açık olan, anlaşılması kolay ayetlerdir. Okunduğunda kastedilen anlam hemen anlaşılır. Çoğu ayetler bu türdendir. Müteşabih Ayetler: Teşbih ve mecaz anlam yüklü, soyut ve sembollerin kullanıldığı ayetlerdir. Böyle ayetlerin sayısı fazla değildir. Mukabele: Ramazan ayında Kur an-ı Kerim in bir kişi tarafından okunup diğerleri tarafından takip edilmesidir. Karşılıklı okuma anlamına gelir. Meal: Arapça olan Kuran ayetlerini başka bir dile aktarmaktır. Kur an-ı Kerim in tercümesi için kullanılır. Tefsir: Kuran ayetlerini indikleri zamanı, mekanı ve ayetin indiriliş sebebini göz önünde bulundurarak açıklamak ve yorumlamaktır. Tecvit: Kuranı güzel şekilde okumak için uyulması gereken kuralları kapsayan ilimdir. Mushaf: İki kapak arasına alınmış sayfalar, Kur an-ı Kerim in kitap halindeki özel adıdır. Kitab-ı Mukaddes: Hristiyan ve Yahudilerin kabul ettiği kutsal kitaptır. İki bölümden oluşur: 1. Eski Ahit(Tevrat ve Zebur) 2. Yeni Ahit(İncil) 4

5 D. PEYGAMBER İNANCI Nebi: Kendisine kutsal kitap verilmeyen peygamber Resul: Kendisine kutsal kitap verilen peygamber Tebliğ: Peygamberlerin dini anlatmasına, açıklamasına ve insanlara duyurmasına denir. Hikmet: Sözde ve davranışta tam ve doğru isabetli olmak, Allah'ın peygamberlerine ve seçkin halis kullarına nasip ettiği derin anlayış kabiliyeti. Hadis: Hz. Muhammed in öğüt veren sözleridir. Sünnet: Hz. Muhammed in örnek davranışlarına sünnet denir. Mescid-İ Nebi: Hz. Muhammed in Medine de yaptırdığı Peygamber Mescidi dir. Hicret: Mekke den Medine ye göç. Muhacir: Hicret eden Müslümanlara denir. Ensar: Hicret edenlere yardım eden Medineli Müslümanlara denir. PEYGAMBER SIFATLARI: 1.Sıdk: Doğruluk 2.İsmet: Günah işlemekten uzak olmak 3.Fetanet: Akıllı ve zeki olmak 4.Emanet: Güvenilir olmak 5.Tebliğ: Allah tan aldığı vahyi olduğu gibi insanlara bildirmek 5

6 E. AHİRET İNANCI Kıyamet: Birbirini tamamlayan iki olayı (aşamayı)ifade eden bir kavramdır. 1. Aşama dünya düzenin yok oluşu, 2. Aşama tüm insanların ahirette dirilişi. Sûr a Üfleme: İsrafil meleği 1. Kez sura üfler ve kıyametin ilk aşaması gerçekleşir, 2. Kez üfler ve diriliş başlar. Ahiret: İnsanların ebedi yurdu. Haşr: İnsanların kıyamet günü hesap için toplanması. Mahşer: İnsanların hesap vermek için toplandıkları yer. Mizan: İnsanların amellerinin tartılması. Amel Defteri: İnsanların dünyada yapıp ettiklerinin kaydedilmesi. Berzah Âlemi: Ölenlerin (ruhun) kıyamete kadar bekletildikleri kabir hayatı. Ba s: Kıyamette diriliş. F. KADER İNANCI Külli İrade: Allah ın dilediği her şeyi yapabilmesi ve emrinin önüne hiçbir şeyin geçememesidir. Cüz i İrade: Allah tarafından insana verilen, dilediği gibi hareket edebilme yeteneği ve seçme serbestliğidir. Tevekkül: Allah a güvenmek, bir amaca ulaşmak için gereken bütün tedbirleri alıp, gereken çaba ve gayreti gösterdikten sonra Allah a güvenmektir. Sünnetullah: Allah ın sünneti, kanunu demektir. Allah ın varlık âleminin düzeni için koymuş olduğu yasalardır. Rızk: Canlının hayatının devamını sağlayan Allah ın nimetlerine denir. 6

7 İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUM FARKLILIKLARI / MEZHEPLER (DİNİ YORUM BİÇİMLERİ) İnançla İlgili Yorumlar İslam inanç sistemini açıklama, anlatma ve diğer düşünce ve inanç sistemlerine karşı koruma/savunma sonucu oluşan, İslam dinindeki inançla ilgili farklı yorumların oluşturduğu mezheplere İTİKADİ-SİYASİ MEZHEPLER denir. Şiilik Haricilik Mutezile Maturidîlik Eşârilik İbadetle İlgili Yorumlar İslam dininin ibadet, hukuk, amel ve muamelat(insan ilişkilerinin sosyal boyutu) konularında ortaya çıkan yorum farklılıklarına AMELİ-FIKHİ MEZHEPLER denir. Hanefîlik (İmam-ı Azam Ebu Hanife künyesiyle Numan bin Sabit in sistemleşmiş öğretileridir.) Hanbelîlik (İmam Ahmed bin Hanbel in sistemleşmiş öğretileridir.) Şafiîlik (İmam Şafii künyesiyle Muhammed bin İdris in sistemleşmiş öğretileridir.) Malikîlik (İmam-ı Malik bin Enes in sistemleşmiş öğretileridir.) Caferilik (İmam-ı Cafer es- Sadık ın sistemleşmiş öğretileridir.) 7

8 Ahlakla İlgili Yorumlar İslam dininin ahlak boyutu üzerinde duran, dinimizin Allah sevgisi, merhamet boyutlarını ele alan konularda ortaya çıkan yorum farklılıklarına TASAVVUFİ MEZHEPLER denir. Nakşibendîlik (Kurucusu: Bahaeddin Nakşibend dir. Zakir yönetiminde sessiz zikir esastır.) Kadirîlik (Kurucusu: Abdulkadir Geylani dir. ilahi, kaside, gazeller eşliğinde sesli zikir esastır.) Alevilik-Bektaşilik (Bektaşiliğin Kurucusu: Hacı Bektaş-ı Veli dir. Bağlama eşliğinde Semah ) Mevlevilik (Kurucusu: Mevlana Muhammed bin Celaleddin er-rumi dir. Ney eşliğinde Sema ) Yesevilik (Kurucusu:Hoca Ahmet Yesevi dir. Bektaşiliğin kaynağını oluşturur.) Nusayrilik 8

9 2. İBADET A) NAMAZ İBADETİ Günlük Beş Vakit Namaz: Farzdır, bireysel ya da cemaatle kılınabilir. Cuma Namazı: Farzdır, cemaatle kılınır. Bayram Namazı: Vaciptir, cemaatle kılınır. Cenaze namazı: Farzdır ancak bir gurup Müslümanın yerine getirmesi yeterlidir. Teravih Namazı: Sünnet bir namaz, Ramazan ayında kılınır. Vitr Namazı: Vacip bir namazdır, yatsı namazından sonra kılınır. Hutbe: Cuma ve bayram namazlarında imamın yaptığı kısa konuşma. Cami Bölümleri: Vaaz Kürsüsü, Minare, Mihrap: İmamın namaz kıldırdığı yer. Minber: Hutbe okunan yer. Abdest Çeşitleri: Namaz Abdesti, Gusül (boy abdesti),teyemmüm B) ORUÇ İBADETİ Oruç Çeşitleri: Ramazan Orucu: Ramazan ayında tutulması farz olan oruçtur. Adak Orucu: Bir dileğimizin, isteğimizin gerçekleşmesi halinde oruç tutmayı adamaya adak orucu denir. Muharrem Orucu: Muharrem ayında tutulan oruçtur. Aleviler Kerbela olayının yası için Muharrem ayının ilk 10 günü tutmaktadırlar. Hz. Muhammed (AS) Muharrem ayının 9.10.ve 11. Günlerinde tutmuştur. Nafile Orucu: Farz ve vacip oruç dışında Allah rızası için tutulan oruçtur. Kaza Orucu: Tutulamayan ramazan orucunun ramazan ayı dışında tutulmasına kaza orucu denir. 9

10 Oruç İbadetiyle İlgili Kavramlar İmsak: Yemek yemenin yasaklandığı, orucun başlama zamanına imsak vakti denir. Sabah şafak sökmeden önceki vakittir. Sahur: İmsak vaktinden önce, gecenin son kısmına denir. Geceleyin kalkılan zamana "sahur", bu zamanda yenilen yemeğe de "sahur yemeği" denir. İftar: Güneşin batmasıyla beraber orucun açılma vaktine denir. Fidye: Hastalık ya da yaşlılık sebebiyle ramazan orucunu tutamayan ve maddi imkânı yeterli olanların tutamadığı her gün için fakirlere verilmesi gereken gıda veya para yardımına denir. Fitre (Fıtır Sadakası): Ramazan ayında aile bireylerinin her biri için, 1 günlük gıdanın veya bedelinin fakirlere verilmesidir. C) HAC İBADETİ Tavaf: Kâbe nin etrafında 7 tur dönmeye denir. Sa y: Safa ve Merve tepeleri arasında gidip gelme şeklinde yapılır. Vakfe: Arafat Dağında belirli bir vakit durmak ve düşünmek şeklinde yapılan bir ibadettir. Şeytan Taşlama: Mina Dağında sembolik olarak şeytanın taşlanmasıdır. İhram: Günlük yaşamda yasak olmayan bazı davranışların hac için yasak olmasına denir. Aynı zamanda beyaz ihram kıyafeti giyilir. Mikat: Haccın yapıldığı alanın sınırlandırılması, mikat alanıdır. Umre: Hac zamanı dışında yapılan tavaf, say ve ziyarete umre denir. Telbiye: Telbiye duası(lebbeyk ) hac sırasında yapılan ve sık sık tekrarlanması gereken duadır. Allah ın davetine cevap verme anlamına gelir. 10

11 D) ZEKAT İBADETİ Zekat: Zengin Müslümanların vermesi gereken, ihtiyaç fazlası malın 1/40 ını fakirlere verilmesine denir. Farzdır. Sadaka: Allah rızası için fakirlere verilen mal, para, ilim gibi insanın muhtaç olduğu herhangi bir şey`e sadaka denir. Sadaka-i Câriye: sürekli sevap kazandıran sadaka anlamına gelir ve herkesin faydalanacağı süreklilik arzeden hayırlar için kullanılan genel bir tâbirdir. Buna kurumlaşmış hayırlar da demek mümkündür. Cami ve mescidler, mektep ve medreseler, yollar ve köprüler, çeşmeler ve sebiller, hanlar ve hamamlar, her çeşit hayır vakıfları bunun örneğidir. Bunları yapanların, yapımına vesile olanların, katkı sağlayanların amel defteri kapanmaz ve sevabı sürekli olur. İnfak: Allah yolunda yapılan maddi manevi her tür harcama için Kur an-ı Kerim in kullandığı bir kavramdır. E) KURBAN İBADETİ Kurban kesmek vacip bir ibadettir. Kurban kelime olarak Allah a yakınlaşmak ve Allah a olan bağlılığın ifadesi anlamına gelir. Kurban Çeşitleri: Adak Kurbanı: Bir dileğimizin, isteğimizin gerçekleşmesi halinde kurban kesmeyi adamaya adak orucu denir. Akika Kurbanı: Çocuk sahibi olan anne-babanın Allah a şükür için kestikleri kurbandır Şükür Kurbanı: İnsanlar kendilerini mutlu edecek bir durumla karşılaştıklarında Allah a şükür için kestikleri kurbandır. Ayrıca; Alevi- Bektaşi kültüründe Ziyaret Kurbanı, Dar Kurbanı, Musahiplik Kurbanı vardır. 11