Duyum ve Algı. Prof. Dr. Güler Bahadır Dr. Nilüfer Alçalar İ. Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı

Transkript

1 Duyum ve Algı Prof. Dr. Güler Bahadır Dr. Nilüfer Alçalar İ. Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı

2 Amaç: Algı ve algının özelliklerini tanımlamak 2

3 Öğrenim Hedefleri: Öğrenciler; Algı ve duyumu tanımlayabilmeli,ayırt edebilmeli Mutlak eşik ve fark eşiği kavramlarını tanımlayabilmeli Duyu organlarının algıdaki önemini söyleyebilmeli Algıda rol oynayan etkenleri sayabilmeli Algının özelliklerini açıklayabilmeli Algı yanılmalarını tanımlayabilmeli 3

4 Duyum nedir? Algı nedir? 4

5 Duyum (Sensation) Duyu organlarının uyarılmasıyla beyin kabuğunda oluşan duyusal bilgi Çevremizdeki enerji değişikliklerinin yani uyaranların sinir akımı haline dönüştürülerek beynimize ulaştırılması 5

6 Reseptörden nörona Duyu organlarımızda belirli bir enerji türüne duyarlı olan reseptörler aracılığı ile kaydedilen uyaranlar sinir lifleri yoluyla nöronlara aktarılırlar 6

7 Duyu yolları Nöronlar kendilerine aktarılan uyarıyı aksiyon potansiyeline dönüştürerek, paralel yollar aracılığı ile birincil duyusal kortekse, oradan da bağlantı korteksine iletirler 7

8 Algısal Eşikler Mutlak eşik (Absolute threshold) : Alıcı organlar çok düşük düzeydeki uyarıcı şiddetine tepkide bulunamazlar Bir alıcı organın uyarılabildiği en ufak uyarıcı şiddetine Mutlak Eşik denir 8

9 Duyuların Mutlak Eşik Değerleri Görme: Karanlık bir gecede 1 km. uzakta mum alevi İşitme: Sessizlikte 6 m. mesafedeki saatin işleyişi Tat : 8 lt. suda erimiş bir çay kaşığı şeker Koku: 3 odalı bir evde bir damla parfüm kokusu Dokunma: 1cm. yükseklikten düşen bir sineğin kanadının yanağa çarpması McBurney & Collings (1984) 9

10 Algısal Eşikler Fark Eşiği (Difference threshold): Bir uyarıcıda fark edilebilen en ufak şiddet değişimine Fark Eşiği denir Orijinal uyarıcının büyüklüğüne ya da şiddetine göre değişir 10

11 Duyusal uyum Bir süre sürekli olarak uyarılan duyu organı, uyarıcının şiddetinde ve özelliğinde bir değişiklik olmazsa, duyarlılığını kaybeder ve duyusal eşikte yükselme olur. Bu duruma duyusal uyum denilir 11

12 Görme Duyumu: Gözün anatomisi Saydam Tabaka Retina Fovea Gözbebeği İris Kör nokta Mercek Görme Siniri 12

13 Görme Nasıl Gerçekleşir? 13

14 Retinada iki çeşit alıcı hücre vardır: Çubukçuklar: 120 milyon civarında Aydınlık ve karanlığa duyarlı Gece görmeden sorumlu Foveanın hemen dışında bulunurlar Koniler: 8 milyon civarında Gün ışığına duyarlı En fazla foveanın merkezinde bulunur 14

15 Karanlığa uyum Aydınlanma düzeyinin düşük olmasına tepki olarak çubukçuk ve konilerin ışığa daha fazla duyarlı hale gelmesi Aydınlığa uyum Çok parlak ışıkta çubukçuk ve konilerin ışığa daha az duyarlı hale gelmesi 15

16 RENK KÖRLÜĞÜ. Renk duyusu insanlarda gelişmiş olduğundan birbirinden farklı değişik renkleri görebiliriz. Renkler genel olarak üç boyutta toplanır. Bunlar; Üç boyuttaki renkleri görebilmek; Trikromat İki boyuttaki renkleri görebilmek; Dikromat Yalnız tek boyuttaki renkleri görebilmek; Monokromat 16

17 17

18 18

19 19

20 İşitme Duyumu: İşitme duyusu sıkışan ve gevşeyen hava moleküllerinin yarattığı ses dalgalarının kulaktaki alıcı hücreleri etkilemesi ile oluşur İnsan kulağı ses dalgalarının hepsini duyma yeteneğine sahip değildir. Kulak yaklaşık 20 ile Hz arasındaki sesleri duyabilir 20

21 İşitme Duyumu Yarım daire kanalları Çekiç Örs Kulak zarı Üzengi Oval pencere Beyine giden sinir uyarıcıları Salyangoz DIŞ ORTA İÇ KULAK KULAK KULAK 21

22 İşitme Duyumu Nasıl Oluşur? 22

23 KOKU ve TAT DUYULARI Psikolojide duyum ve algı konusunda bu iki duyum birlikte ele alınır Bunun en önemli nedeni tat almamızın koku almamıza bağlı olmasındandır Bu iki duyunun beyindeki işlem yerleri de birbirine çok yakındır 23

24 Koku Alma Duyumu Nasıl Çalışır? Koku molekülleri, burun kanalına geldiğinde koku alma hücreleri tarafından alınır Sinirlere bağlı alıcı hücreler burun boşluğu içine yayılmış durumdadırlar Yaklaşık 1,000 hücreden her biri farklı kokuları almaya duyarlıdır. 24

25 Koku Alma Duyumu Nasıl Çalışır? Hücreler tarafından duyumsanan bu kokular beyne iletilerek algılamanın oluşması sağlanır İnsan burnu kokuyu ayırt edebilme yeteneğine sahiptir Kadınlar kokuya erkeklerden daha duyarlıdırlar 25

26 TAT ALMA DUYUMU NASIL ÇALIŞIR? Alıcı hücreler dilin üzerinde yumrular şeklinde görülen papillalar içinde bulunan tat tomurcukları Yetişkin insanda yaklaşık tat tomurcuğu / yaş ile azalma Kimyasal etkileşim sonucu nöronal ateşleme Sinir akımı beyinde parietal loba ve limbik sisteme gönderilir 26

27 DİLİN ÜZERİNDE DEĞİŞİK TADLARA DUYARLI OLAN KISIMLAR Tatlı Acı Tuzlu Ekşi 27

28 Dokunma Duyumu Cildimiz sıcaklık soğukluk, basınç, acı ve ağrı duyumlarını alır Derideki alıcı duyu hücreler birbirleriyle sürekli etkileşim içindedirler Deri duyumlarının temelinde, tek tek sinirsel hücreler değil, karmaşık ve birbirleriyle ilişki içinde olan duyu hücre örüntüleri yatmaktadır 28

29 Durum Duyumları Hareket (kinestetik) duyumu : * Alıcılar : derinin derin bölgelerinde, kas iğciklerinde, eklemlerde, kirişlerde * Bedenin konumu ve hareketlerinden haberdar olunur Denge (vestibüler) duyumu : * Alıcılar : iç kulaktaki hücreler 29

30 Algı 30

31 Algı (Perception) Duyu organları yoluyla gelen duyusal verilerin organize edilerek tanınması ve anlamlandırılması 31

32 Bilgilerimiz algılarımıza, algılarımız bilgilerimize bağlıdır 32

33 Algı Algılama anında beyin, bireyin içinde bulunduğu durumdan beklentilerini, geçmiş yaşantılarını, diğer duyularından gelen başka duyumları, toplumsal ve kültürel etkenleri hesaba katar Gelen duyuları seçme, bazılarını ihmal etme, bazılarını kuvvetlendirme, arada olan boşlukları doldurma ve beklentilere göre anlam verme bu aşamada gerçekleşir 33

34 Algıda Rol Oynayan Etkenler Dikkat Uyaranın özellikleri (Rengi, şekli, ÖLÇÜSÜ, zıtlık ) Algıya hazır olma Kişinin ruhsal durumu Kişiliği Güdülenmesi Dış etkenler ( yer, zaman, sıcaklık...) Seçici algı Önceki öğrenmeler Sosyo-ekonomik-kültürel faktörler 34

35 Algıda Hazırlık 35

36 Algıda Hazırlık 36

37 Aşağıdaki resmi nasıl tanımlarsınız? 37

38

39 Algıda Seçicilik Algıda seçicilik algılayıcının kişisel özelliklerine bağlıdır İnsan, görmek istediğini görmeye eğilimlidir 39

40 GESTALT KURAMI Max Wertheimer ( ) Wolfgang Köhler ( ) Kurt Koffka ( ) 40

41 GESTALT KURAMI Gestalt yapı, biçim, örüntü anlamına gelen Almanca bir sözcüktür Algı süreci uyarıcıların toplu bir örüntü oluşturmasıyla gerçekleşir Bütünün parçaları arasında değişken bir ilişki vardır ve bir bütün, onu oluşturan parçaların toplamından farklıdır 41

42 Algılama Süreçleri Algı, kendisini oluşturan duyusal girdilerin toplamından daha fazlasını ifade eder Bu durum Gestalt ilkesi olarak adlandırılır Bu durum algının bir örgütleme işi olduğunu gösterir 42

43 Algının Özellikleri Algının Organizasyonu * Şekil-Zemin algısı * Algısal Gruplama (Yakınlık, benzerlik, kapalılık, süreklilik ilkesi ) Algısal Değişmezlik ( Biçim, büyüklük, renk değişmezliği) Algısal Seçicilik Derinlik Algısı Algı Yanılmaları 43

44 Şekil-Zemin Algısı Algılayanın dikkatini yönelttiği alana göre şekil- zemin hızla yer değiştirebilir Bir uyarana dikkatimizi yönelttiğimizde diğerleri gürültü haline geçer 44

45 Şekil-Zemin Algısı Dönüşümlü Algılanabilen Şekiller 45

46 46

47 47

48 48

49 49

50 50

51 Algısal Gruplama Benzerlik İlkesi (Similarity) 51

52 Algısal Gruplama Süreklilik İlkesi (Continuity) 52

53 Algısal Gruplama Yakınlık İlkesi ( Proximity) 53

54 Algısal Gruplama Kapalılık İlkesi (Closure) 54

55 Algısal Değişmezlik Biçim değişmezliği Büyüklük değişmezliği Renk değişmezliği 55

56 Algısal Değişmezlik Biçim değişmezliği 56

57 Algısal Değişmezlik Büyüklük değişmezliği 57

58 Algı Yanılmaları Yanılsama (İllüzyon): Uyaranı olduğundan farklı biçimde algılamak Fiziksel yanılsama Psikolojik yanılsama 58

59 Algı Yanılmaları 59

60 Algı Yanılmaları Ponzo İllüzyonu Uzaklık ipuçlarının kişiyi yanıltması Linear perspektifteki derinlik ipuçları ve yatay planın yüksekliği, mesafe ipuçları sağlıyor ve ikisi de eşit uzunlukta olsa da yukarıdaki çizginin daha uzakta ve daha uzun algılanmasına yol açıyor 60

61 Algı Yanılmaları Varsanı (Halüsinasyon): Gerçek olmayan uyaranları algılıyor gibi olmak. Zihnin yarattığı algısal yanılgı hali. Görsel halüsinasyon İşitsel halüsinasyon Dokunsal halüsinasyon 61

62 Algı Yanılmaları Phi (Fi) Fenomeni : Ard arda gelen durgun resimlerin/ uyaranların hareket ediyormuş gibi algılanması 62

63 63