Hukukun Dalları Hukukun Kaynakları. Pozitif Hukuk: İdeal Pozitif Hukuk. Hukukun Dalları. Maddi Hukuk- Biçimsel Hukuk

Transkript

1 Hukukun Dalları Hukukun Kaynakları Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN İdeal Pozitif Hukuk İdeal Hukuk: Doğal (tabii) veya olması gereken hukuktur. İnsanların zihinlerinde ve vicdanlarında yaşayan hukuka denir. Toplumun gereksinimlerini adalete en uygun biçimde karşılayacağı düşünülen hukuka denir. İdeal hukuk ilkeleri de zamana ve yere göre değişiklik gösterebilir. 2 İdeal Pozitif Hukuk Pozitif Hukuk: Yürürlükteki hukuk veya olan hukuktur. Bir ülkede belli bir dönemde uygulanan ve toplum yaşamını düzenleyen hukuktur. Pozitif hukuk kurallarının çoğu yasa, tüzük ve yönetmelik gibi yazılı hukuk kurallarından oluşur. Örf ve adet hukuku gibi yazılı olmayan hukuk kuralları da dahildir. Pozitif hukukun amacı, ideal hukuka en yakın hale gelmek ve onları uygulamaktır. Hakimler pozitif hukuka göre hüküm verir. 3 Hukukun Dalları Maddi Hukuk- Biçimsel Hukuk Ulusal Hukuk (İç Hukuk) Bir ülkenin devleti ve kişileri arasındaki ilişkilerde geçerli olan hukuktur. Anayasa hukuku, medeni hukuk, ceza hukuku, yönetim hukuku vb. Uluslar arası Hukuk (Dış Hukuk) Uluslar arası topluluklar arasındaki veya farklı ülkelerin vatandaşları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuktur. Devletler hukuku, devletler özel hukuku vb. 4 Maddi Hukuk Kişilerin hukuksal durumlarını, birbirleriyle ve devletle ilişkilerini, hak, yetki, ödev ve borçlarını gösteren hukuktur. Ör: Medeni hukuk, ceza hukuku Biçimsel Hukuk Kişilerin yetki ve hakların nasıl elde edileceğinin, ödev ve borçların nasıl yerine getirileceğinin yol ve yöntemlerini düzenleyen hukuktur. Ör: Medeni usul hukuku, ceza usul hukuku, yönetsel yargılama hukuku vb. 5 Kamu Hukuku Konusu, Devletin ve kamu kurumlarının (TRT, DSİ, MEB) örgütlenişi ve işleyişine ilişkin kuralları içerir. Devletin ve kurumlarının diğer kamu kurumları, kişiler ve diğer devletlerle ilişkilerini düzenler. Vergi toplama, askere alma, cezalandırma, affetme gibi. Anayasa hukuku, yönetim hukuku, ceza hukuku, Devletler hukuku, mali hukuk bu kapsamdadır. 6 1

2 Özel Hukuk Konusu, kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerinin düzenlenmesidir. Kişiler ilişkilerini sözleşmelerle serbestçe düzenlerler. Gerçek kişiler veya tüzel kişiler olabilir. Kamu tüzel kişiliği: TRT, üniv., baro, belediye vb. Özel hukuk tüzel kişisi: dernek, vakıf, şirket vb. Medeni hukuk, borçlar hukuku, ticaret hukuku, Devletler özel hukuku bu kapsamdadır. 7 Ölçüt Kamu Hukuku Özel Hukuk Çıkar Ölçütü Egemenlik ya da Eşitlik Ölçütü İrade Özgürlüğü Ölçütü Toplumun ya da kamunun çıkarlarını koruyan hukuk. Hırsızlıktan dolayı cezalandırma Taraflardan biri Devleti temsil ediyor ve üst konumundaysa Öğretmen ve MEB Emredici hukuk kuralları geçerli. Taraflar kurallarda değişiklik yapamaz. Kişilerin/bireylerin çıkarlarını koruyan hukuk Hırsızın çaldığını geri ödemesi/vermesi Taraflardan biri Devlet olsa bile üst değilse, tüzel kişilik gibi ise. MEB e binasını kiraya veren mülk sahibi ile MEB Tamamlayıcı hukuk kuralları geçerli. Taraflar kurallarda değişiklik yapabilir. Ancak bazı özel hukuk kuralları emredici olabilir. 8 Evlilik resmi memur önünde yapılır. Karma Nitelikli Hukuk Dalları Hem kamu, hem özel hukuk niteliği taşıyan, her ikisinin de kapsamına girebilen hukuk dallarıdır. Ör. İş hukuku, özel hukuk dalı iken giderek kamu hukukuna da girmiş ve karma nitelikli bir hukuk dalına dönüşmüştür. Ör: Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, Çocuk Hukuku, Bankacılık Hukuku vb. Eğitim Hukuku? 9 Eğitim Hukuku Eğitim Hukuku, büyük bölümü kamu hukuku olan karma nitelikli bir hukuk dalıdır. Eğitim hukuku, örgün eğitim kurumları yanında aile de dahil tüm kurum ve kuruluşlarda yapılan eğitimi ve çocuğun eğitimi ile ilgili hukuksal konuları içeren, hukuk kurallarından oluşur. Örgün ve yaygın eğitim kurumlarının örgütlenişi, yapısı, yönetim biçimi, organları arasındaki ilişkileri; eğitim öğretim kapsamındaki tüm bireylerin hak ve görevlerini düzenleyen hukuk kurallarının bütünü. HUKUKUN KAYNAKLARI ASLİ KAYNAKLAR Yazılı Hukuk Gelenek Hukuku (Örf ve Adet Hukuku) YARDIMCI KAYNAKLAR İçtihat Hukuku (Mahkeme Kararları) Bilimsel İçtihat Kuralları (Öğreti - Doktrin) Yazılı Hukuk Hukuk kuralı koyma yetkisine sahip organlar (yasama, bakanlar kurulu, bakanlıklar gibi) tarafından belirlenen yazılı hukuk kurallarına (mevzuat) denir. Yazılı hukuk kurallarında güçlülük, geçerlilik, soyutluk derecesine göre hiyerarşi vardır. Hiçbir kural kendinden üstte olana aykırı olamaz

3 Yazılı Hukuk Kaynakları Anayasa Kanun Hükmünde Kararnameler Uluslar arası Antlaşmalar Tüzükler Yönetmelikler Kurallar Hiyerarşisi Anayasa Uluslarası Antlaşmalar Kanun Hükmünde Kararnameler Tüzükler Yönetmelikler Anayasa Anayasa, devletin yapısını yönetim biçimini, işleyişini, yüksek organları ile temel hak ve özgürlükleri düzenleyen ana hukuk kaynağıdır. Toplumdaki siyasal düzen bakımından istikrar öğesi olarak kabul edilir. Yürürlükteki anayasamız 1982 yılında halk oylaması yapılarak kabul edilmiştir Anayasasının Özellikleri Devlet yönetiminde tek meclisli parlamenter rejimi benimsemiştir. Kuvvetler ayrılığı prensibini esas alarak yasama, yürütme ve yargı yetkilerini birbirinden farklı ve bağımsız organlara vermiştir. Katı (sert) anayasa özelliğine sahiptir. Bazı hükümleri değiştirilemediği gibi, diğer hükümlerinin değiştirilmesi de zorlaştırılmıştır. Anayasanın Değiştirilmesi Anayasa hükümlerinde değişiklik yapılması TBMM kararıyla olur. Bunun için TBMM üye tamsayısının 1/3 ünün (184) teklifi gerekir. Değişiklik önerileri mecliste iki kez görüşülüp iki kez oylanır. Karar için üye tamsayısının 2/3 ünün (367) her iki oylamada da evet oyu kullanması gerekir. Anayasa değişiklikleri CB onayıyla RG de yayımlanarak yürürlüğe girerler. Anayasanın Değiştirilmesi Değişiklik 367 (2/3) oyla kabul edilip CB na gönderilirse: CB onaylar ve RG de yayımlar, Reddeder ve meclise geri gönderir veya Referanduma götürebilir. Meclisteki oylamada değişiklik en az 3/5 (330) oyla kabul edilecek olursa, CB onayından sonra halk oylaması yapılması gerekir. 16 3

4 Anayasanın öngördüğü temel ilkelere uygun olarak TBMM tarafından çıkarılan ve sürekli nitelikteki düzenlemelerdir. Kanun önerileri, ya kanun tasarısı (BK) veya kanun teklifi (milletvekilleri) şeklinde meclise sunulur. İlgili komisyonlarda görüşülerek kabul edilen kanun önerileri Meclis Genel Kuruluna gönderilir. Genel Kurulda kabul için en az meclis üye tamsayısının ¼ ünün (139) evet oyu kullanması gerekir. Mecliste kabul edilen kanunlar, CB na gönderilir. CB, 15 günlük inceleme süresi içinde ya onay verir veya bir kez daha görüşülmek üzere meclise iade edebilir. Meclise iade edilen kanun, tekrar aynen kabul edilirse, CB onaylamak zorundadır. CB tarafından onaylanan kanunlar, RG de yayımlanarak yürürlüğe girerler. Kanun Hükmünde Kararnameler Meclisten alınan özel yetkiye dayalı olarak Bakanlar Kurulu kararıyla çıkarılan ve kanun niteliğinde hukuki sonuçlar doğuran düzenlemelerdir. Özellikleri Meclisin verdiği özel yetkiyle çıkarılır. Yetki kanununda yazılı olan konuları kapsar. Temel hak ve özgürlüklerle ilgili KHK çıkarılamaz. KHK Çıkarma şartları: Yetki Kanunu Bakanlar Kurulu Kararı CB onayı RG TBMM ne kanun tasarısı olarak sunulma ın Anayasaya Aykırılığı Denetim Makamı: Anayasa Mahkemesi Denetleme alanları: KHK 3. Meclis iç Tüzüğü Anayasa mahkemesine başvuru Dava Yolu 1. RG de yayım tarihinden itibaren 60 gün içinde 2.Cumhurbaşkanı 3.İktidar Partisi 4.Ana muhalefet partisi 5.Meclis üye tam sayısının 1/5 i (110 milletvekili) Uluslar Arası Antlaşmalar Uluslararası antlaşma, devletler arasında bir hukukî ilişki doğurmak, mevcut bir ilişkiyi değiştirmek veya ortadan kaldırmak üzere, karşılıklı irade beyanlarının uyuşmasıyla yapılan bir hukuki işlemdir. Usulüne göre onaylanıp yürürlüğe girmiş antlaşmalar, iç hukuk bakımından da bağlayıcıdır ve kanun değerindedir. Anayasaya aykırılık iddiasıyla AYM ne başvurulmaz. la çelişki halinde antlaşma hükümleri geçerlidir Antlaşma TBMM tarafından yasa ile kabul edilmelidir. Ardından antlaşma CB tarafından onaylanır. Tüzükler Bir kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. a aykırı olmamak zorundadır. Tüzükler Danıştay ın incelemesinden geçirilir. Özellikleri Bir kanun hükmüne dayalı olarak çıkarılabilirler. Danıştay incelemesinden geçirilirler. Anayasa ve kanunlara aykırılıkları halinde Danıştay tarafından iptal edilebilirler. 4

5 Yönetmelikler Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla çıkardıkları yazılı hukuk kurallarıdır. Anayasa ve kanunlara aykırılıkları halinde Danıştay tarafından iptal edilebilirler. Gelenek Hukuku - Örf ve Adetler Toplum tarafından sürekli bir şekilde uygulanmak suretiyle adeta bir hukuk kuralı gibi benimsenmiş olan davranış biçimleridir. Yazılı hukuk kuralı yoksa gelenek hukukuna başvurulabilir. Bir davranış şeklinin hukuk kuralı olarak uygulama alanı bulabilmesi için 3 unsurun yerine gelmesi gerekir: Süreklilik (Moda olmamalı) İnanç (Toplumda Benimsenme) Devlet Desteği (Benimseme-kabullenme) Ör: Teamüller, genel ahlak kuralları vb. İçtihat Hukuku - Mahkeme Kararları Hukuk boşluğunun bulunduğu durumlarda hakim, yasa koyucu gibi kural oluşturabilir.(içtihat) Yerel Mahkeme kararları Sadece davanın tarafları için sonuç doğurur. Yerel Mahkeme Kararlarına karşı temyiz yolu açıktır. Daire Kararları (Yargıtay, Danıştay) Temyiz incelemesi sırasında verilir. Emsal (örnek karar) nitelik taşır. İçtihat Hukuku - Mahkeme Kararları Genel Kurul Kararları Bozma kararına karşı YM nin direnme kararı vermesi sonrasında verilir. Hem temyiz mahkemesini hem de YM yi bağlar. İçtihadı Birleştirme Kararları Benzer olaylara ilişkin kararlar arasındaki çelişkileri gidermek üzere verilir. Resmi Gazetede yayımlanır. Yazılı hukuk kuralı gibi bağlayıcılık taşır. Bilimsel İçtihat (Öğreti-Doktrin) Hukukun yardımcı kaynaklarındandır. Doktrin, hukuk alanında çalışan bilim adamlarının görüş ve düşünceleridir. Doktrinin bir bağlayıcılığı yoktur. Hakimler doktrine uymak zorunda değildir. Hakim isterse, karışık bir problemi kendisi çözmek yerine, bu konuda bilim adamlarının önerdikleri çözümden yararlanabilir. 30 5