Halet Çambel kimdir? On5yirmi5.com

Transkript

1 On5yirmi5.com Halet Çambel kimdir? Arkeoloji dünyasının en önemli isimlerinden, ayrıca Türk sporunun gururu Berlin Olimpiyatları'nda Türkiye'yi temsil eden İlk Türk kadın sporcu. Yayın Tarihi : 25 Ağustos 2012 Cumartesi (oluşturma : 2/14/2017) Arkeoloji dünyasının en önemli isimlerinden İÜ emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Halet Çambel, Suat Aşeni Fetgeri ile birlikte 1936 Berlin Olimpiyatları nda Türkiye yi temsil ederek, Olimpiyatlara katılan ilk Türk kadın sporcular olmuştu. Arkeolojik eserler, onun elinde, sadece müzelerde sergilenen objeler olmaktan çıktı. Gün ışığına çıkarıldıkları yerde restore edilen, korunan, sergilenen ve tüm bunlar yapılırken çevresindeki toplumu bulunduğu noktadan daha yükseğe taşıyan bir araç hâline geldi. Prof. Dr. Halet Çambel, tüm ömrünü bilim ve topluma hizmet düşüncesiyle geçirmiş, her dakikasını çalışmaya ve üretmeye adamış, arkeolojiye gönül vermiş, sayısız genç yetiştirerek hocaların hocası olmuş bir isim. Prof. Dr. Çambel in Türkiye nin birçok bölgesinde yürüttüğü kazı çalışmalarından birisi de Karatepe-Aslantaş. Bilim dünyası Karatepe-Aslantaş ı Hitit hiyerogliflerinin çözüldüğü yer olarak tanıyor. Karatepe ye ilk kez İstanbul Üniversitesi nde asistan olarak görev yaptığı günlerde gelen Prof. Dr. Halet Çambel, neredeyse bütün ömrünü bölgeye adamış. Prof. Dr. Çambel, Karatepe- Aslantaş ın kaderini değiştiren arkeolojik kazılarda bilim insanı olarak verdiği üstün çabalar yanı sıra toplumun eğitim seviyesinin yükseltilmesi ve gençlerin meslek sahibi olabilmesi için yürüttüğü çalışmalarla da yöre halkının gönlünü kazanmış durumda. Restorasyon çalışmalarını sürdürerek Karatepe yi önce Milli Park, sonra da Türkiye nin ilk Açık Hava Müzesi hâline getiren Prof. Dr. Çambel in şimdiki amacı ise kazı evini de müze yapmak.

2 Osmaniye nin Kadirli İlçesi ne bağlı Karatepe-Aslantaş ta yer alan kazı evinde görüştüğümüz Prof. Dr. Çambel, bilimsel çalışmaları ve şimdiye kadar yürüttüğü eğitim faaliyetlerinin yanı sıra eskrim dalında katıldığı 1936 Berlin Olimpiyatları ile ilgili sorularımıza da yanıt verdi. Arkeolog olmayı neden istemiştiniz? Arnavutköy Kız Koleji nde okurken önce fiziğe merak sardım fakat yeni gelen fizik hocası zayıftı. Sonra bir sanat tarihi hocası geldi. O her hafta öğrencileri İstanbul daki tarihi yerlere götürüp gezdirirdi. O hocanın etkisiyle bu alana merak duydum. Sonuçta 1935 yılında Fransa daki Sorbonne Üniversitesi ne Arkeoloji okumak için gittim. Türkiye nin olimpiyatlara katılan ilk iki kadın sporcusundan biri olarak 1936 Berlin Olimpiyatları na da katılmıştınız. Bize o günleri anlatır mısınız? Arnavutköy Kız Koleji nde öğrencilerin katılabileceği folklor, tiyatro gibi etkinlikler vardı. Bunlardan bir tanesi de eskrimdi. Ben de eskrim eğitimlerine katılmıştım. Hocamız beni Beşiktaş Eskrim Kulübü ne aldı, orada yetiştirdi. Fransa ya gittikten sonra, bir tatilde İstanbul a gelme hazırlıkları yapıyordum. Dediler ki Gelme, Budapeşte ye git, olimpiyatlara gidiyoruz. Budapeşte ye gittim. Burada bir hazırlık döneminin sonunda Berlin e gidip olimpiyatlarda müsabakalara çıktık. Türkiye den gelen iki kadın sporcu vardı. Birisi ben, diğeri Güreş Federasyonu Başkanı Ahmet Fetgeri nin kızı Suat Aşeni Fetgeri idi. Sonradan duyduk ki Olimpiyatlara kızların da katılmasını Atatürk istemiş. Siz hiç Atatürk ü gördünüz mü? Evet. Ortaokul, lise yıllarıydı Biz Arnavutköy de oturuyorduk. Burası Rum balıkçı köyüdür. Orada akıntı burnu vardır. Atatürk ün bir motoru vardı. Bazen gelir akıntı burnunu geçerdi. Biz onun geldiğini duyunca, Ya ya ya, şa şa şa, Gazi Paşa çok yaşa.. diye tezahüratta bulunurduk. Lise yıllarında, bir defasında babamla birlikte Atatürk ile aynı sofrada bulunmuştum. Bambaşka güzellikte bir insandı. Son derece yakışıklı, keskin gözlü Hareketleri bir kaplan gibi yumuşaktı. Atatürk ün Türkiye de arkeolojinin gelişmesine de çok büyük katkıları oldu. Ahlatlıbel kazılarına gitti. Tarihe çok meraklıydı. Tüm dünyada arkeolojik eserlerin yerlerinden sökülüp müzelere götürülmesi ve yapay bir ortamda sergilenmesi düşüncesi hâkimken, Karatepe de Türkiye nin ilk açık hava müzesini kurmak nereden aklınıza geldi?

3 Tabii bu zaman içerisinde oluşan bir olay. Buraya geldiğimiz vakit burası orman içi bir dağ başıydı. Yolu yoktu, bir patika vardı. İlk gelişimizde gördüğümüz: devrilip yere yatmış üzeri yazılı bir heykel, arkaya devrilmiş bir boğa kaidesi ve etrafta üzerinde yazıların bulunduğu kırık parçalardı. Hitit hiyerogliflerinin ve Fenike yazısının bir arada bulunması bir ilkti. Eğer yazılar aynı döneme aitse bu çift dilli bir metin olabilirdi ve eğer bu doğruysa Fenike yazısı bilindiği için Hitit hiyerogliflerinin de nihai çözümü mümkün olabilirdi. Prof. Dr. Bossert ve Doç. Dr. U. Bahadır Alkım başkanlığında kazılara başladık. Sonra eserler çıktı ortaya. Sonuçta Prof. Dr. Bossert ile mesai arkadaşı Franz Xavier Steinherr in, yazıtların gerçekten çift dilli bir metin olduklarını kanıtlaması tüm dünyada büyük yankı uyandırdı. Bu durumu, Şampolyon un Rosetta taşını okuyarak Mısır hiyerogliflerinin anlamını çözmesine benzetenler oldu ki gerçekten de Anadolu çapında benzer bir olaydır yılında Prof. Dr. Bossert dedi ki Çalışmalarımızı tamamladık, buradan gidiyoruz. Ancak burayı biz açmışız, sorumluluğumuz var, koruma altına almamız lazım Dedim ki Ben yokum! Böylece kırılıp sayısız parçaya ayrılmış olan eserlerin birleştirilmesine başladık. Tüm parçaların fotoğrafını çektik. Ancak o dönemde müzelerde restorasyon kavramı yoktu. İtalya ya gittiğimde İtalyan Restorasyon Enstitüsü Müdürü ile iletişime geçtim. O önce parçaları buraya gönderin dedi fakat sonra ikna oldu ve bir restoratör gönderdi. Ancak binlerce parça var ve ne aradığınızı tam olarak bilmiyorsunuz. Tüm parçaları hafızaya almak gerekiyor. Hatta bazen uykudan uyanarak parçaları birleştirdiğim olurdu. Sonuçta uzun yıllar boyunca kırık parçaları birleştire birleştire, bu açık hava müzesini meydana getirdik. Burayı açık hava müzesi hâline getirirken bir yandan da çocuklar için yaz okulları organize ettiniz. Delikanlılar için marangozluk ve demircilik, kadınlar için kilim dokumacılığı gibi mesleki eğitim programları düzenleyerek yöre insanına destek oldunuz. Bölgede okulların yapılabilmesi için bütün

4 gücünüzle çalıştınız. Bu çalışmalarınızdan da bahseder misiniz? Tarihi eserlere sahip çıkılması eğitimle mümkün. Komşulara Çocuklar sizden, defter kalem bizden. Çocukları gönderin, saat beşten sonra okutalım. dedik. Çocuklar sabah beşte geldiler. Irmağa gitmemeleri için aşçımızı başlarına koyduk. Mutfağın yanına sıralar kurduk, işten sonra derse giriliyordu. Burada ayrıca geleneksel olarak kilim dokumacılığı yapılıyordu ancak doğal değil kimyasal boya kullanılıyordu. Bunlar da akıyordu. Biz dedik ki doğal boya kullanırsanız daha iyi olur. İlk dokunan kilimi biraz yüksek fiyatla biz satın aldık. Bu sefer herkes heveslendi ve doğal boyaları kullanmaya başladı. Hatta bir genç kız, bu dalda Türkiye birinciliği kazandı. Daha sonra Mehmet Can diye bir kaymakam geldi ve hep birlikte bir okul seferberliğine başladık. Buraya ilk geldiğimiz yıllarda köyde doktor yoktu. Burada bir ilk yardım istasyonu kurduk. Bir arkadaş Eczacılar Birliği nin Genel Sekreteriydi. Evvela ilaç gönderdi. Burada her türlü yara-bereye, yanığa, basit hastalıklara elimizden geldiğince yardımcı olduk. Her gün 5-6 hasta gelirdi. Bu günlerde ne üzerinde çalışıyorsunuz? Şu an kazıları sonlandırdık. Bu kazı evi Turgut Cansever in projesi. Şimdi burayı Kültür Bakanlığı ile birlikte bir kazı evi müzesi şekline getirmek için çalışıyoruz. Bir yandan da yayın çalışmalarını sürdürüyorum. OLİMPİYATLARA KATILAN İLK TÜRK KADINI Halet Çambel, Babası Hasan Cemil Bey Berlin Büyükelçiliği nde Askeri Ataşe iken Irak cephesinde fırka kumandanlığı yaptığı 1916 yılında Berlin de doğdu arasında Fransa daki Sorbonne Üniversitesi de Arkeoloji Bölümü nde eğitim aldı. Halet Çambel, Suat Aşeni Fetgeri ile birlikte 1936 Berlin Olimpiyatları nda eskrim dalında Türkiye yi temsil etti. İstanbul Üniversitesi nde 1940 yılında asistan, 1944 yılında doktor, 1960 yılında profesör oldu. Prehistorya Kürsüsü nün kurucusu olan Prof. Dr. Çambel, 1984 yılında emekliye ayrıldı. Prof.Dr.Çambel, halen Karatepe-Aslantaş Kazılarının Başkanı olarak görevine devam etmektedir. KARATEPE NIN KEŞFEDILDIĞI GÜN 1945 sonbaharında, başında Prof. Dr. Helmuth Theodor Bossert in bulunduğu İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eski Önasya Kültürleri Araştırma Enstitüsü nden bir ekip, Hititler üzerine araştırma yaparken Kadirli yakınlarında bulunan dağlık-ormanlık bir alanda Hitit lerden kalmış olabilecek bir arslan heykelinin bulunduğu haberini alır. Ancak yol koşulları ve mevsim şartları elverişli olmadığı için 1946 yılının Şubat ayında yola çıkılabilir. Yolculuğun, Kadirli İlçesi nden Karatepe ye kadar olan bölümü at sırtında gerçekleştirilir. Prof. Dr. Bossert ve Asistanı Dr. Halet Çambel, Adana Müzesi Müdürü Naci Kum ile birlikte Karatepe ye çıktıklarında dağınık halde yazı, kabartma, heykel ve kale duvarı kalıntıları ile karşılaşırlar. Yaptıkları çalışmalarla buranın son Hitit dönemine (MÖ 700) ait bir sınır kalesi olduğunu ortaya koyarlar. Bu çalışmalar sonucu Karatepe- Aslantaş Kalesi bilim dünyasına kazandırılır.

5 BENDEN SELAM OLSUN HALET BACI YA Kazı çalışmalarında görev alan işçiler, bölgedeki köylerde yaşayan kişilerden oluşuyordu. Kazı yerinde kurulan çadırlarda konaklayan işçiler, akşamları kamp ateşinin karşısında neşeli şarkılar ve yanık halk türküleri ile kendi yazdıkları destan ve türküleri okuyordu. Yöre halkının kazıları ne kadar önemsediğini de gösteren metinlerde, Prof. Dr. Halet Çambel in adı Halet Bacı olarak geçiyor. (Kaynak: Karatepe Kazıları Birinci Ön Rapor (1950) Prof. Dr. Bossert) (Yazan: Yrd. Doç. Dr. Özgü Yolcu, Arkeolojiyi Toplumla Buluşturdu, İstanbul Üniversitesi Bilim Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı: 2, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü, Yıl: 2010, s: 36-49) Bu dökümanı orjinal adreste göster Halet Çambel kimdir?