DÜNYA GÖRÜŞÜ VE SİYASAL SİSTEMİN MEKANA YANSIMASI. Dy3 ANTİK YUNAN KÜLTÜRÜ YUNAN KENTİ SİTE (POLİS)

Transkript

1 DÜNYA GÖRÜŞÜ VE SİYASAL SİSTEMİN MEKANA YANSIMASI Dy3 ANTİK YUNAN KÜLTÜRÜ YUNAN KENTİ SİTE (POLİS)

2 Yalnızca üç poliste nüfus i aşıyordu: Atina; Syracuse (Sicilya) ve Acragas (Sicilya). POLİS : OTONOM BİR BİRİM Ekonomik ve siyasal olarak kendine yeterli; kültürel olarak özgün yöresel kimliği olan bir birim

3 ÖLÇEK o Antik Yunan siteleri neden daha büyük birimler haline gelmedi? o Antik dönemde neden her Yunan sitesi (polis) ekonomik ve siyasal düzeniyle kendine yeterli (OTONOM), dünya görüşü ve yaşam biçimi yerel özelliklere sahip birimler olarak kaldı? Bir yerleşmenin fiziksel ve toplumsal özellikleri nasıl biçimlenir? Bu soruya üç farklı perspektifte, üç farklı yaklaşımla yanıt veriliyor : Coğrafi belirlenimcilik (fiziksel determinizm; ekolojik determinizm) Ekonomik perspektif Tarihsel-kültürel perspektif Kaynak: H.D.F. Kitto (1951) The Polis ; yazarın The Greeks kitabından; LeGates&Stout (2001) The City Reader içinde sf

4 -1- COĞRAFİ PERSPEKTİF COĞRAFİ BELİRLENİMCİLİK XIX. Yüzyılın sonlarına doğru coğrafya araştırmaları Charles Darwin den etkilenmişti. Bu etki, beşeri coğrafya alanında belirlenimciliğe yol açtı. Belirlenimci yaklaşım içinde mücadele ve hayatta kalma eylemleri şöyle açıklandı: Bireylerin yaptıkları, yapabildikleri doğal çevre koşullarının birer sonucudur. Sonraları, özellikle başka nedenlerle açıklanabilecek eylemlerin fiziksel, çevresel koşullara bağlanması kolaycılık olarak eleştirildi. KENT KÜÇÜK ÖLÇEKLİ (Brian Goodall, Penguin Dictionary of Human Geography, London: Penguin, 1987.)

5 EGE DE Bölünmüş engebeli coğrafya; dağ sıraları arasına sıkışmış düzlükler büyük yerleşmelere izin vermiyordu. Topografya yerleşmelerin siyasal olarak bütünleşmesine ve merkeziyetçi bir yapıya olanak vermiyordu. küçük TOPOĞRAFYA: Çevreden dağlarla ayrılmış, korunmuş bölge COĞRAFİ KONUM: İç bölgeyle bağlantılı doğal limanlar EKONOMİ: Tarım, balıkçılık, ticaret. Dağ sırası KENT Dağ sırası POLİS : OTONOM BİR BİRİM Ekonomik ve siyasal olarak kendine yeterli; kültürel olarak özgün yöresel kimliği olan bir birim.

6 YUNAN KOLONİ KENTLERİ ASSOS DENİZ DAĞ SIRASI KENT TARIM DAĞ SIRASI

7 ASSOS

8 ASSOS

9 ASSOS

10 -2- EKONOMİK PERSPEKTİF TEKNOLOJİ: ULAŞIM: TARIMSAL ÜRETİM : TİCARET: Basit Kısa ve orta mesafeli Kara ulaşımı zor; deniz yolu baskın; Küçük ölçekli; yöresel Görece küçük hacimli, kısa mesafeli (D.Akdeniz) Bulundukları toprakların ürün çeşitliliği Yunan halkının kendi kendine yeterli olmasını sağlıyordu. Ülkenin değişik noktalarını birbirine bağımlı kılan bir işbölümü, uzmanlaşma yoktu.

11 PHASELIS, Kemer e 12 km uzaklıkta. M.Ö.690 da Rodoslular tarafından bir yarımada üzerinde kurulan kent zamanının en işlek ticaret merkezlerinden biri olmuş.

12 PHASELIS - Kenti çevreleyen 3 limandan Mısır gibi uzak ülkelere ahşap, gülyağı ve parfüm ihraç edilirmiş.

13 HASELİS: Ana cadde ve agora; hamamlar; kilise kalıntıları... ers; Helen; Mısır; Sicilyalı korsanlar; Bizans egemenliği ve 11.yy da çöküş...

14 PHASELİS zengin, küçük bir kent. Tiyatrosunun kapasitesi kişi.

15 -3- TARİHSEL-KÜLTÜREL PERSPEKTİF: Yunanlıların dünya görüşü; azla yetinmeleri (kanaatkar olmaları), yüz yüze ilişkilere önem vermeleri ve yaşam biçimleri, site (polis) olgusunu ortaya çıkardı. Kitto (1951): Coğrafi ve ekonomik yaklaşımlar polis olgusunu açıklamaya yardımcı olur. Ama asıl yapılması gereken polisin bir Yunanlı için ne anlama geldiğini, Yunan kentinin nasıl bir kültürün parçası olduğunu anlamaktır.

16 Bir İngiliz çiftçisi evini kendi tarım toprağının üzerine kurar. Kasabaya/köye yalnızca zorunluluk olduğunda gider. Boş zamanı azdır ve olan boş zamanını çiftliğinin sınırlarına bakarak geçirir.

17 Bir Yunan çiftçi kasabada ya da köyde oturmayı sever. Çalışmak için toprağına oradan gidip gelir. Oldukça geniş olan boş zamanını köyün meydanında sohbet ederek geçirmeyi sever. Onun için bu meydan bir pazar yeridir ve halkın toplumsal yaşamının odağıdır.

18 Köy ve çevresindeki tarım alanları: Bademli Köyü, Ayvacık, Çanakkale

19 POLİS [SİTE] BİR TOPLUMSAL KURUM POLİS in kendi yurttaşları için taşıdığı anlam bugünün kentleri için önemli bir örnek oluşturuyor. POLİS in fizik mekanında kamusal alan vurgulanmıştır: Özel konutlar alçak ve içe dönük yapılardır; Kamu alanları (tapınak, tiyatro, stadyum, agora) ise tersine büyük, geniş, değerli malzemelerle (mermer) inşa edilmiş mekanlardır. POLİS her kentlinin kendi tinsel (spiritual), ahlaki (moral) ve düşünsel (intellectual) potansiyelinin farkına varmasına olanak verirdi. Kaynak: H.D.F. Kitto (1951) The Polis, LeGates&Stout (2001) The City Reader içinde sf

20 POLİS [SİTE] BİR TOPLUMSAL KURUM POLİS geniş bir aile gibi, bir komün gibi yaşardı. Aile yaşamının özel/mahrem olmasına karşılık toplumsal yaşamda bir komün paylaşımcılığı vardı. POLİS, bir TOPLUMSAL KURUM idi ve bu kurum, kentsel ve toplumsal yaşamı 2000 yıl boyunca etkiledi. Bir TOPLUMSAL KURUM olarak POLİS kentliler için bir İNSAN OLMANIN ANLAMINI tanımlıyordu. Kaynak: H.D.F. Kitto (1951) The Polis, LeGates&Stout (2001) The City Reader içinde sf

21 Kent planlaması asla politik ya da toplumsal amaçlardan yalıtılmış değildir. Eski kentler kendi kendini yönetirdi. Kuramsal olarak herkes eşitti; kamusal yaşam kişisel zenginliklerden daha önemliydi. Dolayısıyla, süslü evlerle bezeli caddeler ve lüksün sergilenmesi söz konusu değildi; güzellik ile ahlakı eşdeğer gören bir kültürde bunlar zevksizlik örneği sayılırdı. Kamu yapıları toplumun simgeleriydi; ödemeleri kamu fonlarından yapılıyor ve yüce işlevlere, din, eğitim gibi kendi kendini yöneten bir kentin kurumsal kalıplarına hizmet ediyorlardı. (s.21-22) KÜLTÜR Halkın yaşam biçimi; toplumsal ilişki kalıpları; değer ölçüleri MEKAN Toplumsal etkileşimin yeri Kaynak: KOSTOF S, 1976, 1982, Majesteleri Kazma, ÇELİK Z, FAVRO D, INGERSOLL R (Ed.) 2007, Şehirler ve Sokaklar, İstanbul: Kitap Yayınevi, s

22 KÜLTÜR ODAKLI YAKLAŞIM DÜNYA GÖRÜŞÜ: Her şeyin temel ölçütü insan Temel misyon: Doğa ile başedebilmek MEKAN İnsan ölçeğinde

23 İnsan ölçeğinde bir Osmanlı kenti: Elmalı, Antalya

24 YUNAN KENTLERİ M.Ö.600 M.S.600 KUTSAL KAMU ÖZEL Üç tip kentsel alan vardı.