This paper was presented at Advanced Tecnologies Workshop organized by Bahcesehir University's METGEM on 9 December 2011 in Istanbul.

Transkript

1 Bu metin 9 Aralık 2011 tarihinde Bahçeşehir Üniversitesi Mesleki Teknik Eğitimi Geliştirme Merkezi (METGEM) bünyesinde gerçekleştirilen İleri Teknolojiler Çalıştayı'nda sunulan tebliğdir. This paper was presented at Advanced Tecnologies Workshop organized by Bahcesehir University's METGEM on 9 December 2011 in Istanbul.

2 30 SANAYİDE STRATEJİK PLANLAMA VE İLERİ TEKNOLOJİ Zühtü BAKIR Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Md. Yrd. Türkiye ekonomisi, 2001 krizinin ardından uygulanan yapısal reformlar sonucunda sağlanan makroekonomik istikrarla beraber bu dönemde dünyadaki en başarılı ekonomik büyüme performanslarından birini sergilemiştir. Türkiye, hızla dünya ekonomisinin ve AB nin önemli bir parçası haline gelmeye başlamıştır. Türkiye imalat sanayi, 2001 sonrası yeni ekonomik iklime bağlı olarak hızlı bir gelişme süreci içine girmiştir. Sağlanmış olan istikrar ortamı, AB ve Gümrük Birliği nin etkisiyle de birleşince, üretim ve dış ticaret yapısında da önemli bir dönüşüm yaşanmaya başlamıştır. Bir yanda Doğu Asya ekonomilerinin hızla gelişmesi, diğer yanda AB nin rekabetçi konumunu sürdürmesi, Türkiye nin coğrafi konumunu giderek daha önemli hale getirmektedir. Türkiye, AB deki tüketim kalıplarıyla büyük ölçüde uyum gösteren, büyük ve genç bir pazara sahip olmanın yanında, bölgesindeki ülkelerle kıyaslandığında, dinamik bir sanayi ve hizmetler altyapısına sahiptir. Bu konumu, Türkiye ye, küresel yatırımcılar için önemli bir cazibe merkezi özelliği de kazandırmaktadır. Türkiye nin, bölgesindeki ülkelerin de küresel ekonomiye eklemlenmesinde önemli bir rol üstlenme potansiyeline sahip olması, Türk sanayisi için önümüzdeki dönemde çok sayıda yeni fırsatı da beraberinde getirecektir. Son dönemde, başta AB merkezli şirketler olmak üzere birçok küresel şirket, bölgesel operasyonları için Türkiye yi bir üs ve yatırım merkezi olarak konumlandırmaktadır. Önümüzdeki dönemde, bu eğilimin doğru stratejiler sayesinde güçlenmesi, hem Türkiye nin hem de AB nin rekabet gücüne önemli bir katkı yapabilecektir. Türk imalat sanayinin alt sektörler bazındaki yapısında, 1996 dan itibaren önemli bir niteliksel dönüşüm yaşandığı görülmektedir. Toplam imalat sanayi ihracatı içinde otomotiv, makine, beyaz eşya, elektronik, petrol ürünleri ve lastik-plastik sektörlerinin payında kayda değer bir artış görülmektedir. Öte yandan, giyim eşyası, tekstil ürünleri gıda ürünlerinin payı, 1996 dan itibaren azalma göstermiştir. Özellikle Çin ve Hindistan daki üreticilerin yükselttiği uluslararası rekabet baskıları sonucunda, geleneksel emek yoğun faaliyetlerin, ihracat içindeki payı azalırken, bu sektörlerde daha yüksek katma değerli, yenilikçi üretim yapılarına geçme baskısı hissedilir olmuştur. Ayrıca, küresel ekonomide hızla yaşanmakta olan emtia fiyatlarındaki değişimin, Türkiye de imalat sanayisinin ihracat ve üretim yapısını da etkilemesi beklenmektedir.

3 31 Uzun dönemli bir perspektiften bakıldığında, Türkiye nin küresel ekonomiyle bağını kuran öncü sektörün imalat sanayi olduğu görülmektedir. Türkiye nin toplam ihracatı içinde imalat sanayi ürünlerinin payı, 1980 deki yüzde 37 düzeyinden, 2010 da yüzde 92,6 ya ulaşmıştır. İmalat sanayindeki bu gelişim hepimizi cesaretlendirmiş, küresel gelişmeler ve ülkemizin potansiyeli de göz önünde bulundurularak Türkiye sanayisi için uygulanacak stratejinin uzun dönemli vizyonu Orta ve yüksek teknolojili ürünlerde, Avrasya nın üretim üssü olmak olarak belirlenmiştir. Sanayinin yapısal dönüşümünün gerçekleştirilmesine katkı sağlamak ve yönlendirmek amacıyla gerek Orta Vadeli Programlarda, gerek Yıllık Programlarda öncelikli olarak stratejik planlama yaklaşımı benimsenmiştir. Bu yaklaşım çerçevesinde, Bakanlığımız tarafından hazırlanan Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru) 7 Aralık 2010 tarih ve 2010/38 sayılı Yüksek Planlama Kurulu kararıyla onaylanmıştır. Öte yandan, Avrupa Birliği ile yürütülen üyelik müzakereleri çerçevesinde 20. Fasıl İşletme ve Sanayi Politikası kapanış kriterinin yerine getirilmesini teminen Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi nin İngilizce tercümesi Avrupa Komisyonu na iletilmiştir. Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi nin hazırlık sürecinin her aşamasında, kamu ve özel sektör temsilcilerinin görüşlerine başvurulmuş, katılımcı bir yaklaşım benimsenmiştir. Avrupa Birliği nin sanayi politikası hazırlarken kullandığı çerçeve, Türkiye için strateji belirleme sürecine gerek içerik gerekse metodoloji açısından önemli katkılar sunmuştur yıllarını kapsayan Türkiye Sanayi Stratejisi nin genel amacı, Türk Sanayisinin rekabet edebilirliğinin ve verimliliğinin yükseltilerek, dünya ihracatından daha fazla pay alan, ağırlıklı olarak yüksek katma değerli ve ileri teknolojili ürünlerin üretildiği, nitelikli işgücüne sahip ve aynı zamanda çevreye ve topluma duyarlı bir sanayi yapısına dönüşümü hızlandırmak olarak belirlenmiştir. Bu vizyona ve genel amaca yönelik olarak ise; Orta ve yüksek teknolojili sektörlerin üretim ve ihracat içindeki payının artırılması Düşük teknolojili sektörlerde katma değeri yüksek ürünlere geçişin sağlanması Becerilerini sürekli geliştirebilen şirketlerin ekonomideki ağırlığının artırılması şeklinde üç temel stratejik hedef tespit edilmiştir.

4 32 Sanayi Stratejisi, belirlenmiş uzun vadeli vizyon, genel amaç ve stratejik hedefler doğrultusunda sanayinin ve sektörlerin rekabet gücünü artırmak üzere; yapısal dönüşümü yönlendirmeye ve desteklemeye katkı verecek, AB deki sanayi politikası yaklaşımlarıyla uyumlu, Türk sanayisinin güçlü ve zayıf yönleri ile sahip olduğu fırsatlar ve karşı karşıya kaldığı tehditler sonucu oluşturulan bir politika çerçevesini içermektedir. Bu politika çerçevesi, yatay ve sektörel politikalar olmak üzere iki temel üzerine oturmaktadır. Yatay sanayi politikası alanları, sanayi faaliyetlerinin genelindeki verimlilik artışlarını sürekli olarak artırmak amacıyla, piyasaların etkin işleyişini sağlamaya, yatırım ve iş yapma ortamını firmalar için geliştirmeye ve cazip hale getirmeye yönelik çerçeve unsurları içermektedir. Bu kapsamda, tüm firmaların rekabet gücünü etkileyen ve farklı kurumlar arasında koordinasyon gereğini ön plana çıkartan, işgücünün niteliğini yükseltecek, finansmana erişimi kolaylaştıracak, yenilikçilik kapasitesini geliştirecek, girdi maliyetlerini düşürecek, çevreye duyarlılığı artıracak yatay politikalar uygulanmaktadır. Önümüzdeki dönemde rekabet gücü politikalarının merkezinde yenilikçilik ve teknolojik altyapının iyileştirilmesi yer almaktadır. Bu geçiş için Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) ve yenilikçilik faaliyetlerinin geliştirilmesi temel oluşturmaktadır. Bu doğrultuda Firmaların Teknolojik Gelişimi yatay sanayi politikası alanına yönelik olarak Sanayi Stratejisi Belgesinde 20 eylem öngörülmüştür. - Özel sektör ve kamu sektörü tarafından yürütülen Ar-Ge faaliyetlerinin artırılması desteklenecek, ileri teknoloji gerektiren nanoteknoloji, biyoteknoloji, vb. alanlarında kapasite oluşturma çalışmalarına ağırlık verilecektir. - Sınai mülkiyet hakları konusunda, bilinçlendirme, teşvik sistemi ve yeni ürünlerin korunmasına yönelik çeşitli faaliyetler gerçekleştirilecek, yöresel özellikleriyle öne çıkan ürünlerin korunması amacıyla ülkemizde coğrafi işaret korumasına konu olabilecek ürünlerin tespiti yapılacak ve tescille korunmasına ilişkin faaliyetler yürütülecektir. - Ar-Ge Merkezlerinin kurulması, izlenmesi ve desteklenmesi ile Teknogirişim sermayesi desteğinin verilmesi sağlanacak, Sanayi Tezleri Programı kapsamında yenilik ve Ar-Ge Projeleri desteklenecek, Teknolojik Ar-Ge Patent Destek, Teknolojik Ar-Ge Yatırım Destek, Teknolojik Ar-Ge Tanıtım ve Pazarlama Destek Programları açıklanacak ve uygulanacaktır. - Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) güçlendirilerek sayıları artırılacak, Teknoloji Transfer Ofisleri yaygınlaştırılacak ve araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesinde etkinlik sağlanacaktır. Sanayi Stratejisinin hayata geçirilebilmesi için 2011 yılı içerisinde uygulama, izleme ve koordinasyon mekanizmaları oluşturulmuştur. Bilim, Sanayi ve Teknoloji

5 33 Bakanlığı Müsteşarı nın başkanlığında ilgili tüm paydaşların katılımıyla bir İzleme ve Yönlendirme Komitesi kurulmuş, yatay sanayi politika alanlarına yönelik sekiz adet Girişim oluşturulmuştur. Girişimler arasında koordinasyon sağlamak üzere ise Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürü nün başkanlığında İzleme ve Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur. Söz konusu kurul, komite ve Girişimler düzenli olarak toplanmakta, 6 aylık dönemler halinde belgeye yönelik olarak Uygulama, İzleme ve Değerlendirme Raporu hazırlanmaktadır. Sanayi Stratejisi çatısı altında sektörlere yönelik stratejik plan çalışmaları da Bakanlığımız tarafından yürütülmektedir. Bu kapsamda otomotiv ve makine sektörlerine yönelik stratejik planlar uygulamaya girmiştir. Demir-çelik ve demir dışı metaller, kimya, elektrik elektronik, seramik, tekstil, deri ve hazır giyim sektörlerine yönelik sektörel stratejilerin ise kısa zaman içerisinde uygulamaya girmesi planlanmaktadır. Otomotiv sektörü, tüm sanayileşmiş ülkelerde ekonominin lokomotif sektörlerinden biridir. Ülkemizde de yarattığı katma değer, istihdam, üretim ve ihracat gibi temel ekonomik göstergeler bakımından ve ekonomi açısından sürükleyici bir etkiye sahiptir. Aynı zamanda gayri safi yurtiçi hâsıla, net döviz girdisi, yatırımlar, dışa açıklılık ve rekabet edebilirlik gibi konularda ülkemiz için hayati öneme sahiptir. Bugün gelinen noktada Türk otomotiv sanayine baktığımızda, yüksek kalitede ve verimlilikte üretim yapabilme bilgi ve kabiliyetine sahip olan bir sanayinin varlığı görülmektedir. Bunun bir sonucu olarak gelişmiş pazarlara yüksek miktarda ihracat gerçekleştirilmektedir. Aynı zamanda yarım asırlık bir deneyim, nitelikli işgücü ve rekabetçi işgücü maliyeti de otomotiv sanayimizin artı değerleridir. Dünya otomotiv sanayine bakıldığında ise, teknoloji sahipliğinin küresel rekabette önemli bir güç olduğunun anlaşılması ile Ar-Ge ye yapılan yatırımların arttığı görülmektedir. Bu nedenle, küresel otomotiv sanayi firmaları üretim tesislerini ucuz işgücünün bulunduğu az gelişmiş ülkelere kaydırırken, kendi bünyelerinde teknoloji yönetimi, tasarım ve Ar-Ge konularında uzmanlaşmaya gitmektedirler. Buradan anlaşılıyor ki gelecek yıllarda teknolojiden kaynaklı bir küresel rekabet yaşanacaktır. Bunun sonucu olarak kendi teknolojisini üretemeyen firmaların birleşerek küresel ölçek yakalamaya çalışacağı ve dolayısıyla dünya otomotiv sektörüne hâkim az miktarda firmanın ayakta kalacağı öngörülebilir. Bu çerçevede, otomotiv sanayi bakımından ülkemizin gelecekteki yerini belirleyebilmesi açısından günümüzde atılacak stratejik adımlar büyük önem taşımaktadır. Diğer bir değişle, ülkemizin 2023 Vizyonu kapsamında teknoloji üretebilen bir konuma gelebilmek için mevcut durum üzerinde yapılacak analize göre geleceğe dair bir yol haritası çizilmelidir.

6 34 Otomotiv sanayimizin mevcut durumu incelendiğinde; motor aksamları üretimi konusunda gerekli teknolojik bilgiye sahip olmakla birlikte 2023 yılına gelindiğinde, bir aracın bütün aksamları konusunda teknoloji geliştirebilme ve yeni teknolojiler üretebilme konumunda olmamız gerekmektedir. İstenen gelecek hedeflerine ulaşmakta yan sanayinin önemi büyüktür. Yan sanayiden temin edilen parçalarda Ar-Ge çalışmaları ile elde edilecek ileri teknoloji, yüksek bir rekabet gücü sağlayacaktır. Bu noktada, ana sanayi ile yan sanayinin tasarım, tasarım doğrulama, üretim teknolojileri ve Ar-Ge konularında beraber proje geliştirmeleri hayati önem taşımaktadır. Bu kapsamda, otomotiv sektörünün sürdürülebilir küresel rekabet gücünü artırmak ve ileri teknoloji kullanımının ağırlıklı olduğu katma değeri yüksek bir yapıya dönüşümünü sağlamak amacıyla hazırlanan Türkiye Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı kapsamında, ülkemizin Ar-Ge altyapısını iyileştirmek gibi bir hedef belirlenmiş ve bu hedef dâhilinde aşağıdaki 5 eyleme yer verilmiştir. 1. Tasarım doğrulama, dayanım, yol ve araç testleri yapılması için test merkezleri ve rüzgâr tüneli kurulacak ve mevcut test merkezleri sanayinin ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilecektir. 2. Otomotiv alanında yetkinliği olan üniversitelerin ve meslek liselerinin laboratuar alt yapıları üniversite-sanayi işbirliği çerçevesinde geliştirilecek ve desteklenecektir. 3. Otomotiv sanayiye verilecek AR-GE desteklerinin mevcut etkinliğinin değerlendirilmesi ile bu desteklerin çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesi yönünde bir çalışma yapılacak; çalışma sonucu tespit edilen destekler uygulanacaktır. 4. AR-GE projelerinde Ulusal Odak Projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projeleri öncelikle desteklenecektir. 5. KOBİ niteliğindeki şirketlerin rekabet gücünün geliştirilmesi ile AR-GE altyapısının kurulması için işletmelere bilgi, danışmanlık ve destek sağlanacaktır. Söz konusu eylemlerin sorumlu ve ilgili kuruluşları, eylem planı içerisinde belirlenmiş olup, bu eylemlerin 2014 tarihine kadar hayata geçirilmesi planlanmaktadır. Sonuç olarak 2023 yılında dünyanın 10 büyük ekonomisinden biri olmayı hedefleyen ülkemizin sanayisinde kritik bir konuma sahip otomotiv sanayi; geçmişten gelen üretim kalitesini, nitelikli ve girişimci işgücü ile yoğurarak geleceğe taşıyacak ve kendi teknolojisini üretebilme seviyesine ulaşacak yetkinliktedir. Ekonomik ve siyasi anlamda sürekli bir değişim ve yeniden yapılanma süreci içinde olan dünyada, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde makina sektörünün özel bir konumu vardır. Makina sektörü olmadan sanayileşmeden bahsetmek söz konusu

7 35 değildir. Bir ülkenin dengeli ve istikrarlı sanayi ve ekonomiye sahip olabilmesi güçlü makina sanayinin varlığı ile mümkün olmaktadır. Ekonomik kalkınma açısından çok önemli olan sektörün üretim ve istihdam büyüklükleri sanayileşmenin temel göstergeleri arasında yer almaktadır. Türk Makina Sektörü, hâlihazırda yaşanan küreselleşme sürecinde üretim, pazarlama, ihracat, ticaret alanlarında dünya ile entegrasyonunu büyük ölçüde tamamlamış bir sektördür. Sektör bu alanlardaki yeterliliğini gelişmiş ve gelişmekte olan pazarların tamamına yakınına yaptığı ihracat ile kanıtlamıştır. Sektör gayri safi yurtiçi hâsıla, imalat sanayi üretimindeki payı, ihracat, istihdam, rekabet edebilirlik, yatırımlar, dışa açıklılık ve makroekonomik büyüklükler açısından ülkemizdeki en önemli sektörlerden biridir. Diğer tüm sektörlere sağladığı temel girdiler göz önünde bulundurulduğunda yaşanan ve yaşanacak olan küresel kırılganlıklardan makina sektörünün olumsuz etkilenmemesi mümkün değildir. Sektörün küresel rekabet ortamında ayakta kalabilmesi ve büyümesini sürdürebilmesi açısından sektörde rekabet halinde olunan ülkelerin makina sektörüne sağladıkları desteklerin ülkemiz makina sektörüne de sağlanması gerekmektedir. Bu doğrultuda, Makina Sektöründe Teknoloji Üretim Üssü Olmak vizyonu benimsenerek, makina sektörünün geliştirilmesi ve yüksek teknolojili ürünlerin imal edilmesinin sağlanması amacıyla Bakanlığımızca Türkiye Makine Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı hazırlanmış ve söz konusu belge 2 Mayıs 2011 tarihli ve 2011/10 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı ile kabul edilmiştir. Makine Sektörü Stratejisi kapsamında belirlenmiş olan bu vizyon ve genel amaca yönelik olarak ise beş temel stratejik hedef tespit edilmiştir: Hedef 1- Katma Değeri ve Marka Değeri yüksek makina sanayine dönüşümü sağlayıcı hukuki düzenlemeleri ve yapısal tedbirleri hayata geçirmek. Hedef 2- Yurtiçi ve yurtdışında sürdürülebilir büyümeyi ve ölçek ekonomisinin avantajlarını yakalamak amacıyla sektöre yönelik sağlıklı finansal çözümler sağlamak. Hedef 3- Sürdürülebilir, yetkinliğini kazanmış, yüksek performansa sahip, teknoloji odaklı, öğrenmeye ve değişime açık her düzeyde insan kaynağı sağlamak. Hedef 4- Türk Makina Sektörünün kalite, güven ve teknoloji unsurlarını ön plana çıkaran, yurt içinde ve dışında etkin bir tanıtım yapmak ve ihracatı arttırmak. Hedef 5- Global düzeyde rekabet edebilen, katma değerleri yüksek ürünler üretebilmek için Ar-Ge ve inovasyon yapmak. Ülkemizde halen istenilen düzeye ulaşmamış olan Ar-Ge faaliyetlerinin makine sektöründeki paydaşlarıyla ele alınarak değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.

8 36 Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması ve geliştirilmesini temin etmek amacıyla, Makine Sektörü Stratejisinde 5. Hedef kapsamında 5 ayrı eylem bulunmaktadır: 1. AR-GE destekleri tanıtılacak ve kolaylaştırılacak; KOBİ ler için yeni AR-GE ve inovasyon destek mekanizmaları geliştirilecektir. 2. Ortak AR-GE merkezleri ile AR-GE ve inovasyon teknoloji transfer merkezleri kurulacaktır. 3. Kamu koordinasyonunda Ulusal Odak Projeleri oluşturulacak ve desteklenecektir. 4. Ar-Ge ve inovasyonda geliştirilen ürünlere mevzuat ve belgelendirme konularında destek olunacaktır. 5. Ar-Ge ve inovasyon sonucu ortaya çıkan teknolojinin ticarileşmesi konusunda destek sistemi oluşturulacaktır. Eylemlerin her biri için belirlenmiş olan ilgili ve sorumlu kuruluşlar, Bakanlığımız çatısı altında düzenlenmekte olan Hedef Çalışma Grubu toplantılarında bir araya gelerek söz konusu eylemlere yönelik olarak alınabilecek tedbirler masaya yatırılacaktır. Stratejilerden istenilen etkinliğin sağlanabilmesi maksadıyla alınmış olan tedbirler ve kurulmuş olan mekanizmalar sayesinde, stratejilerde bulunan tüm eylemlerin oluşan yeni şartlara adapte olacak biçimde, Yönlendirme Kurulu vasıtasıyla güncellenmesi mümkün kılınmıştır.