AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ. Hasan Celal GÜZEL-TÜRKİYE DAVASI. (Başvuru no:65849/01) NİHAİ KABULEDİLEBİLİRLİK KARARININ ÖZET ÇEVİRİSİ

Transkript

1 CONSEIL DE L'EUROPE AVRUPA KONSEYİ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ Hasan Celal GÜZEL-TÜRKİYE DAVASI (Başvuru no:65849/01) NİHAİ KABULEDİLEBİLİRLİK KARARININ ÖZET ÇEVİRİSİ OLAYLAR Başvuran Hasan Celal Güzel, 1945 doğumlu T.C. vatandaşı olup Ankara da ikamet etmektedir. Başvuran Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) önünde, Ankara Barosu avukatlarından H.A.Özhan tarafından temsil edilmektedir. Söz konusu davanın nedenleri, tarafların sunduğu haliyle, şu şekilde özetlenebilir. Olayların geçtiği dönemde, eski Bakan ve Milletvekili olan başvuran Yeniden Doğuş Partisi nin Genel Başkanı idi. 13 Haziran 1998 tarihinde başvuran Kayseri de halka açık düzenlenen bir toplantı sırasında bir konuşma yapmıştır. Ankara Devlet Güvenlik Mahkemesi önündeki yargılama 17 Kasım 1998 tarihinde, Ankara Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM) Cumhuriyet Savcısı eski Türk Ceza Kanunu nun 312. maddesinde öngörülen suç kapsamında, başvuranı dine dayalı ayrımcılık yaparak kin ve düşmanlığa tahrik etmekle itham etmiştir. T.C. Dışişleri Bakanlığı, Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir. 1

2 DGM önünde başvuran ve temsilcileri itham edilen suç unsurlarının mevcut davada toplanmadığını ileri sürmüşlerdir. Başvuran Siyasi bir Partinin Genel Başkanı sıfatıyla görüşlerini dile getirdiği siyasi içerikli bir konuşma yaptığını ifade etmiştir. Başvuranın avukatları Mahkeme nin konuşmanın tümünü değerlendirmediğini ve müvekkillerinin AİHS nin 6. maddesi uyarınca adil yargılanma hakkından yararlanmadığını ileri sürmüşlerdir. Avukatlar başvuranın mahkumiyetinin AİHS nin 7, 9, 10. ve 11. maddelerinin ihlalini oluşturduğunu öne sürmüşler, ayrıca Mahkeme den 4454 sayılı Kanun uyarınca kararı ertelemesi talebinde bulunmuşlardır. 27 Ocak 2000 tarihinde DGM, başvuranı hakkında yapılan ithamlardan suçlu bulmuş, bir yıl hapis ve TL. para cezasına çarptırmıştır. Yargıtay 3 Temmuz 2000 tarihinde İlk derece Mahkemesi nin kararını onamış, 29 Eylül 2000 de kararın tashihi talebini reddetmiştir. Ankara Cumhuriyet Savcısı 20 Kasım 2000 tarihinde başvuranın cezasının infazının 17 Mart 2001 tarihine dek tecil edilmesini kararlaştırmıştır. 21 Kasım 2000 tarihinde başvuran hakkındaki para cezasını ödemiştir. 12 Ocak 2001 tarihinde Devlet Güvenlik Mahkemesi, 4454 sayılı Kanun uyarınca başvuranın cezasının beş yıl süreyle ertelenmesine karar vermiştir. Yeniden Doğuş Partisi nin Genel Başkan Yardımcısı, 29 Ocak 2001 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı na başvuranın hakkında daha önce verilen mahkumiyet kararı nedeniyle 16 Mayıs 1999 tarihinde istifa ettiği Partiye yeniden üye olduğu ettiği bilgisini sunmuştur. 13 Mart 2001 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, başvuranın hürriyetini bağlayan cezasının, 4616 Sayılı Kanun un yürürlüğe girmesinden önce infaz edilmiş olması nedeniyle sözkonusu Kanun dan yararlanamayacağını belirterek Yeniden Doğuş Partisi nden başvuranın parti üyeliğinin düşürülmesini talep etmiştir. 23 Mart 2001 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Anayasa Mahkemesi ne başvurarak parti üyeliğinin iptali istemini reddeden Yeniden Doğuş Partisi ne uyarı cezası verilmesini talep etmiştir. Anayasa Mahkemesi, 19 Temmuz 2001 tarihinde bu talebi reddederek, hürriyeti bağlayan cezanın infazından sonra yürürlüğe giren 4616 sayılı Kanun un eski TCK nın 312. maddesinden doğan mahkumiyet kararının fer i cezalara uygulanmasını engellemediğini ifade etmiştir. Anayasa Mahkemesi ayrıca, seçilememe, bir derneğe veya siyasi bir partiye üye olamama gibi cezaların askıya alınması gerektiği neticesine varmıştır. Kayseri Ağır Ceza Mahkemesi önündeki süreç Kayseri Ağır Ceza Mahkemesi Cumhuriyet Savcısı 13 Ekim 1998 tarihinde aynı konuşmaya dayalı olarak eski TCK nın 159. maddesinde öngörülen suçların önlenmesi kapsamında başvuranı Cumhurbaşkanı na, Hükümet e, Silahlı Kuvvetler e ve Yargı Organları na hakaret etme suçu ile itham etmiştir. 2

3 23 Ocak 2001 tarihinde, Kayseri Ağır Ceza Mahkemesi 4616 sayılı Kanun uyarınca başvuran hakkında yürütülen cezai yargılamanın üç yıl süreyle ertelenmesine karar vermiştir. İlgili iç hukuk ve uygulamalar. Eski TCK nın ince maddesi uyarınca bir kimsenin mahkum edilmesi diğer sonuçları yanında özel Kanunlarca belirtilen bazı faaliyetlerin uygulanmasına etki eder. Böylece, örneğin bu yolla mahkum edilen kişiler siyasi parti kuramazlar veya bunlara üye olamazlar (2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu, madde 11 5) sayılı ve 21 Aralık 2000 tarihli Kanun, Şartlı Salıvermeye dair 4454 sayılı Kanun un 1. maddesine değişiklik getirmiş ve 23 Nisan 1999 tarihinden önce işlenen suçlara ilişkin yargılamaların ve infazların ertelenmesini öngörmüştür. Yeni haliyle bu maddenin uygulanma alanı basın-yayın yoluyla işlenen suçların dışında, herhangi bir toplantı; miting, kongre, konferans, seminer, sempozyum, tartışma, müzakere veya panel sırasındaki söylemler yoluyla işlenen suçlardır. ŞİKAYETLER Başvuran görüşlerini dile getirmesinden dolayı mahkum edilmesinin AİHS nin 9. ve 10. maddelerinin ihlaline yol açtığından şikayetçi olmaktadır. AİHS nin 9 ve 10. maddeleri ile birlikte 7. maddeyi ileri süren başvuran, eski TCK nın 312. maddesinin, cezalandırdığı suçu oluşturan unsurları yeterince açık bir şekilde tanımlamadığını ve böylelikle hakimlere geniş bir takdir serbestliği verdiğini savunmaktadır. Başvuran, Ek 1 no lu Protokolün 3. ve AİHS nin 11. maddelerini ileri sürerek, eski TCK nın 312. maddesine göre mahkum edilmesi nedeniyle seçilme, bir derneğe veya siyasi bir partiye üye olma yasağı ile cezalandırılmış olmaktan şikayetçi olmaktadır. Başvuran, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı nın görüşünün kendisine tebliğ edilmemesi çerçevesinde adil yargılanma hakkının ihlal edildiğinden şikayetçi olmakta, bu noktada AİHS nin 6 1. ve 3. maddelerinin ihlal edildiğini ileri sürmektedir. Başvuran, 6 Ocak 2004 tarihli kabuledilebilirlik ve esas hakkındaki yazılı görüşlerinde Kayseri Ağır Ceza Mahkemesi nde aleyhine açılan ceza davasının AİHS nin 6, 9, 10. ve 11. maddeleri ile Ek 1 No lu Protokol ün 3. maddesini ihlal ettiğini ileri sürmektedir. HUKUK AÇISINDAN 1. Başvuran, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı nın görüşünün kendisine tebliğ edilmemesi çerçevesinde adil yargılanma hakkının ihlal edildiğinden şikayetçi olmakta, bu noktada AİHS nin 6 1. ve 3. maddelerinin ihlal edildiğini ileri sürmektedir. Hükümet, başvuranın Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı nın görüşünü incelemek için, sözkonusu tebliğnamenin tarafların incelenmesine açık olarak bulundurulduğu Yargıtay a gitme imkanı olduğunu savunmakta, ayrıca 2 Ocak 2003 tarihli ve 4778 sayılı Kanun un bu tebliğnamenin tebliğ edilmesini zorunlu kıldığını eklemektedir. 3

4 Tarafların mahkemeye sunduğu kanıtlar ışığında, AİHM, bu şikayetin hukuka ve olaylara yönelik karmaşık sorunları ortaya çıkardığını belirterek, bunların belirlenmesi için başvuru dosyasındaki esasların bütünüyle incelenmesi gerektiğine ve yapılan şikayetin AİHS nin maddesi uyarınca temelden yoksun olmadığına karar vermiştir. Başvurunun kabuledilemez bulunması için başka hiçbir gerekçe tespit edilmemiştir. 2. Başvuran görüşlerini dile getirmesinden dolayı mahkum edilmesinin AİHS nin 9. ve 10. maddelerinin ihlaline yol açtığından yakınmaktadır. AİHS nin 9. ve 10. maddeleri ile birlikte 7. maddeyi ileri süren başvuran, eski TCK nın 312. maddesinin cezalandırdığı suçu oluşturan unsurları yeterince açık bir şekilde tanımlamadığını ve böylelikle hakimlere geniş bir takdir serbestliği verdiğini savunmaktadır. Başvuran, Ek 1 no lu Protokolün 3. ve AİHS nin 11. maddelerini ileri sürerek, eski TCK nın 312. maddesine göre mahkum edilmesi nedeniyle seçilme, bir derneğe veya siyasi bir partiye üye olma yasağı ile cezalandırılmış olmaktan şikayetçi olmaktadır. Hükümet, olayların meydana geldiği dönemde hüküm süren duruma dikkat çekmektedir. Hükümet, bu doğrultuda, köktendinci faaliyetlerin endişe verici yükselişinden söz ederek, Sivas olaylarına atıfta bulunmaktadır. Hükümet, sözü edilen konuşmanın, Türkiye Cumhuriyeti nin kurucu temel ilkelerinden biri olan laiklik prensibine aykırı faaliyetleri nedeniyle Refah Partisi nin feshini oluşturan süreç ile benzerlik taşıdığını ifade etmektedir. Hükümet, başvuranın söyleminin köktendinci ve laiklik karşıtı eylemleri teşvik edici bir yapıda olduğu, netice itibariyle sözkonusu müdahalenin kamu düzeninin korunması, suçun önlenmesi ve hukukun üstünlüğü açısından gerekli görüldüğü açıklamasında bulunmaktadır. Mahkemenin yerleşik içtihadına göndermede bulunan Hükümet, ifade özgürlüğünün mutlak olmadığının, bu özgürlüğün görev ve sorumlulukları beraberinde getirdiğinin altını çizmektedir. Hükümet başvuranın siyasi bir söylem dahilinde kabuledilebilir eleştiri sınırlarını aştığı kanısındadır. Başvuran, bu tespitlere karşı çıkmakta ve yalnızca Hükümet tarafından alınan kimi tedbirleri eleştirdiği açıklamasında bulunmaktadır. Başvuran, hiçbir zaman köktendinci grupları desteklemediğini ve bunlara katılımı teşvik etmediğini, konuşmasının kamu düzenini bozacak veya demokratik rejimi tehlikeye atacak hiçbir açıklamayı içermediğini iddia etmektedir. Barışçıl yollardan halkı sadece hak ve özgürlüklerini kullanmaya çağırmak köktendinci grupları desteklemek olarak nitelendirilemez. Başvuran, siyasi bir partinin başkanı sıfatıyla görüşünü dile getirmesi ile ifade özgürlüğüne yapılan müdahalenin haksız olduğunu ileri sürmektedir. Başvuran son olarak, konuşmasından altı yıl önce meydana gelen Sivas olaylarına atıfta bulunulmasına karşı çıkmakta ve Refah Partisi nin feshedilmesine neden olan olaylar ile konuşması arasında hiçbir bağın bulunmadığını öne sürmektedir. Tarafların mahkemeye sunduğu kanıtlar ışığında, AİHM, bu şikayetlerin hukuka ve olaylara yönelik karmaşık sorunları ortaya çıkardığını belirterek, bunların belirlenmesi için başvuru dosyasındaki esasların bütünüyle incelenmesi gerektiğine ve yapılan şikayetlerin AİHS nin 35 3 maddesi uyarınca temelden yoksun olmadığına karar vermiştir. Başvurunun kabuledilemez bulunması için başka hiçbir gerekçe tespit edilmemiştir. 4

5 3. Başvuran, 6 Ocak 2004 tarihli kabuledilebilirlik ve esas hakkındaki yazılı görüşlerinde Kayseri Ağır Ceza Mahkemesi nde aleyhine açılan ceza davasının AİHS nin 6, 9, 10. ve 11. maddeleri ile Ek 1 No lu Protokol ün 3. maddesini ihlal ettiğini ileri sürmektedir. AİHM, Kayseri Ağır Ceza Mahkemesi ndeki davanın sona erdiği tarihin, sözkonusu Mahkeme nin kararın ertelenmesine hükmettiği 23 Ocak 2001 tarihi olarak belirlenmesi gerektiğini not eder. Bu konuda AİHM, başvuran hakkında yürütülen cezai soruşturmaların askıya alındığını ve adıgeçenin hiçbir şekilde mahkum edilmediğini kaydetmektedir. Ertelenen yargı kararından sonra teorik olarak soruşturmaların yeniden başlatılması mümkün olsa da, AİHM bu durumun nesnel ve makul bir bakış açısından bakıldığında, ilgili iddiaların özü itibariyle başvuranın durumunu bu tarihin ötesinde etkilemeye devam ettiği sonucuna varmak için yeterli olmadığı kanaatindedir. (Bkz. Withey-Birleşik Krallık kararı, no: 59493/00 AİHM 2003-X, ve Koç ve Tambaş-Türkiye kararı, no: 46947/99, 24 Şubat 2005). Yargı kararının ertelenmesi başvuran hakkında yürütülen soruşturmaları sonlandırmakta ve davayı bitirmektedir. Ayrıca, dava dosyasında ilgilinin bu erteleme süresi zarfında yeni bir mahkumiyeti olduğu yönünde bir bilgi yer almamaktadır. Bu çerçevede, bu şikayetin geç yapıldığı ve AİHS nin ve 4. maddeleri uyarınca reddedilmesi gerektiği sonucu çıkmaktadır. Bu gerekçelere dayalı olarak, AİHM, oybirliğiyle, Başvuranın Ankara Devlet Güvenlik Mahkemesi ndeki yargı sürecine dair yapmış olduğu şikayetleri kabuledilebilir bulmuş; Bunun dışında kalan şikayetleri reddetmiştir. 5