1. EKSİK BASKINLIK 2. EŞ BASKINLIK 3. ÇOK ALLELLİLİK 4. KONTROL ÇAPRAZLAMASI

Transkript

1 1. EKSİK BASKINLIK 2. EŞ BASKINLIK 3. ÇOK ALLELLİLİK 4. KONTROL ÇAPRAZLAMASI

2 Eksik baskınlık (ekivalentlik): Bazı karakterlerde allel genler, birbirine tam baskınlık göstermezler. Bireyler, bu karakterler yönünden heterozigot olduğunda; her iki karakterin karışımı bir özellik ortaya çıkar. Aslan ağzı ve akşam sefası çiçeklerinin çiçek rengi genleri, eksik basınlığa örnek olarak verilebilir.

3 Aslan ağzı ve akşam sefası bitkilerinde, kırmızı ve beyaz çiçek genleri eksik baskındır. Kırmızı çiçek geni: K Beyaz çiçek geni: B KK: Kırmızı çiçek, BB: Beyaz çiçek, KB: Pembe çiçek

4 Örnek: Kırmızı ve beyaz renkli iki akşam sefası bitkisi çaprazlanıyor. F2 dölünün fenotip oranları ne olur? F1 dölündeki bireyler, kendi arasında çaprazlandığında; F2 dölü elde edilir. kırmızı ve beyaz çiçek genleri eksik baskındır.

5 Örnek: İneklerde kırmızı ve beyaz kıl renkleri eksik baskındır. Heterozigot bireyler demir kırı renklidir. Kırmızı renkli bir inek ile demir kırı bir boğa çaprazlanıyor. Fenotip oranları ne olur? Kırmızı kıl geni: A, Beyaz kıl geni: B AA: Kırmızı kıl rengi BB: Beyaz kıl rengi AB: Demir kırı kıl rengi Fenotip oranı: %50 kırmızı, %50 demir kırı

6 Örnek: Endülüs tavuklarında siyah ve beyaz tüy rengi genleri eksik baskındır. Heterozigot bireyler gri tüy renklidir. gri tüy bir tavuk ile gri tüy bir horoz çaprazlanıyor. gri tüy bir horozun doğma ihtimali kaçtır? Siyah tüy geni: S, Beyaz tüy geni: B SS: Siyah tüy rengi BB: Beyaz tüy rengi SB: Gri tüy rengi Gri tüy renkli doğma ihtimali: 1/2 Horoz doğma ihtimali: 1/2 gri tüy renkli ve horoz doğma ihtimali: 1/2 x 1/2 = 1/4

7 Eş baskınlık (ko-dominant): Bazı karakterlerde allel genler, birbirine tam baskınlık göstermezler. Bireyler, bu karakterler yönünden heterozigot olduğunda; her iki karakter de ortaya çıkar. İnsanlardaki, AB kan grubu, eş baskınlığa örnek olarak verilebilir. İnsanlarda, A ve B kan grubu genleri, birbirine eş baskındır. A kan grubu geni: A B kan grubu geni: B AA: A kan grubu BB: B kan grubu AB: AB kan grubu

8 Örnek: AB kan gruplu bir anne ile, AB kan gruplu bir babanın, çocuklarının AB kan gruplu olma ihtimali kaçtır?

9 Örnek: İnsanlardaki, M ve N kan grubu genleri eşbaskındır. MN kan gruplu bir anne ile N kan gruplu bir babanın, MN kan gruplu bir kız çocuğunun doğma ihtimali kaçtır? M kan grubu geni: M N kan grubu geni: N MM: M kan grubu NN: N kan grubu MN: MN kan grubu MN kan gruplu olma ihtimali: 1/2 Kız doğma ihtimali: 1/2 MN kan gruplu ve kız doğma ihtimali: 1/2 x 1/2 = 1/4

10 TAM BASKINLIK Bir karakterin kalıtımından sorumlu olan aleller arasındaki baskınlık ve çekiniklik durumunun derecesi farklılık gösterebilir. ÖRNEK: Bezelyelerde mor çiçek renginden sorumlu alel (A), beyaz çiçek renginden sorumlu alele (a) karşı tam baskındır. AA ve Aa genotipine sahip olan bitkilerin her ikisi de mor çiçeklidir ve fenotiplerinde herhangi bir farklılık yoktur.

11 Çok allelilik: Canlılarda, bazı karakterlerin ortaya çıkması ikiden fazla allel genle kontrol edilir. Buna çok allelilik denir. Bir karakterin ortaya çıkması, kaç allel genle kontrol edilirse edilsin, bir bireyde bu allel genlerden en fazla iki tanesi aynı anda bulunur. Çünkü bu allellerden, bir tanesi anneden, diğeri ise babadan gelir.

12 Çok allellilikte oluşabilecek genotip çeşidi sayısı, o allelleri gösteren sayıların toplamına eşittir. Fenotip çeşidi ise eğer allel genler arasında, eksik baskınlık ( ya da eşbaskınlık) yoksa; allel gen sayısı kadar fenotip oluşur. Eğer allel genler arasında eşbaskınlık varsa; her eksik baskın gen çifti için +1 fenotip eklenir.

13 Örnek: Bir türde bir karakterin ortaya çıkmasından sorumlu olan 5 allel gen vardır. Bu karakter ile ilgili kaç çeşit genotip ve fenotip oluşur. ( Baskınlık derecesi: A1 > A2 > A3 > A4 > A5 ) I Yol: Bu genotipler; A1A1, A1A2, A1A3, A1A4, A1A5, A2A2, A2A3, A3A4, A4A5, A3A3, A3A4, A3A5, A4A4, A4A5, A5A5 II yol: Genotip çeşidi sayısı: allellerin toplamına eşittir = 15 çeşit genotip oluşur. Genler arasında eksik baskınlıktan bahsedilmediği için 5 çeşit fenotip oluşur. (A1, A2, A3, A4, A5)

14 Örnek: Bir türde bir karakterin ortaya çıkmasından sorumlu olan 4 allel gen vardır. Bu allelerden A3 ve A4 aralarında eksik baskındır. Bu karakter ile ilgili kaç çeşit genotip ve fenotip oluşur. ( Baskınlık derecesi: A1 > A2 > A3 = A4 ) Çözümü: Genotip çeşidi sayısı: allellerin toplamına eşittir = 10 çeşit genotip oluşur. Bu genotipler; A1A1, A1A2, A1A3, A1A4, A2A2, A2A3, A3A4, A3A3, A3A4, A4A4, A3 ve A4 genleri arasında eksik basınlık olduğundan; 5 çeşit fenotip oluşur. (A1, A2, A3, A3A4,A4 )

15 Kontrol Çaprazlaması Kontrol çaprazlaması, genotipi bilinmeyen baskın fenotipe sahip bir bireyin genotipinin homozigot mu yoksa heterozigot mu olduğunu belirlemeye yarar. ÖRNEK: Bezelye bitkisinde, mor çiçek renginden sorumlu alelin baskın (A); beyaz çiçek renginden sorumlu alelin çekinik (a) olduğu bilindiğinden beyaz çiçekli bitkilerin genotipinin aa olduğunu kolaylıkla söyleyebiliriz. Ancak mor çiçekli bitkilerin genotipi homozigot (AA) ya da heterozigot (Aa) şeklinde olabilir.

16

17 PLEİOTROPİ Bir genin birden fazla karekter üzerinde etkiye sahip olmasına Pleiotropi denir. Örneğin insanda orak hücre anemisine yol açan alel, aynı zamanda, bu aleli taşıyan heterozigot bireylerin sıtmaya karşı daha dirençli olmasını sağlamaktadır. İnsanlarda fenilketonüri hastalığına neden olan gen, aynı zamanda fenilketonüri hastalarının saç, göz ve derilerinin açık renkli olmasına neden olur.

18 SON Mustafa AYAR Biyoloji öğretmeni Uzm. Öğret.