Dr. MERVE ACUN MEKENGEÇ AYNÎ HAKLARDAN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA UYGULANACAK HUKUK VE YETKILI MAHKEME

Transkript

1 Dr. MERVE ACUN MEKENGEÇ AYNÎ HAKLARDAN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA UYGULANACAK HUKUK VE YETKILI MAHKEME

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII İÇİNDEKİLER... XI KISALTMALAR LİSTESİ...XXIII GİRİŞ...1 BİRİNCİ BÖLÜM AYNÎ HAKLAR I. MADDÎ HUKUKTA GENEL OLARAK AYNÎ HAKLAR...7 II. AYNÎ HAKKIN UNSURLARI...10 A. EŞYA Eşya Kavramı Eşya Sayılmayan Unsurlar Eşya Dışındaki Aynî Hak Konuları Eşya Türleri...16 a. Taşınır...17 b. Taşınmaz B. EŞYA ÜZERİNDE DOĞRUDAN DOĞRUYA HÂKİMİYET.22 C. HERKESE KARŞI İLERİ SÜRÜLEBİLİRLİK III. AYNÎ HAKKIN TÜRLERİ A. MÜLKİYET HAKKI... 23

3 XII 1. Genel Olarak Mülkiyet Hakkının Kapsamı a. Bütünleyici Parça aa. Genel Olarak bb. Türk Medeni Kanunu na Göre Bütünleyici Parça Sayılanlar...29 aaa. Doğal Ürünler...29 bbb. Yapılar, Bitkiler ve Kaynaklar b. Eklenti Mülkiyet Hakkının Konusu Bakımından Türleri...32 a. Taşınmaz Mülkiyeti...33 aa. Taşınmaz Mülkiyetinin Kazanılması...33 aaa. Aslen Kazanma-Devren Kazanma...33 bbb. Tescille Kazanma-Tescil Dışı Kazanma bb. Taşınmaz Mülkiyetinin Kapsamı cc. Taşınmaz Mülkiyetini Devir Borcu Doğuran Sözleşmelerde Şekil dd. Taşınmaz Mülkiyetinin Kaybı b. Taşınır Mülkiyeti aa. Taşınır Mülkiyetinin Kazanılması aaa. Aslen Kazanma...51 bbb. Devren Kazanma...51 aaaa. Anlaşma Yoluyla Mülkiyetin Devren Kazanılması...52 aaaaa. Genel Olarak...52 bbbbb. Zilyetliğin Devri Yolları aaaaaa. Genel Olarak bbbbbb. Emtiayı Temsil Eden Senetlerin Teslimi bbbb. Zilyetlik Devredilmeksizin Mülkiyetin Kazanılması...59 cccc. Zilyetlik Devredilmesine Rağmen Mülkiyetin Kazanılamaması bb. Taşınır Mülkiyetinin Kapsamı... 63

4 XIII cc. Taşınır Mülkiyetini Devir Borcu Doğuran Sözleşmelerde Şekil dd. Taşınır Mülkiyetinin Kaybı B. SINIRLI AYNÎ HAKLAR Genel Olarak Sınırlı Aynî Hakların Türleri a. İrtifak Hakları aa. İntifa Hakkı bb. Oturma (Sükna) Hakkı...74 cc. Üst (İnşaat) Hakkı...76 dd. Kaynak Hakkı...78 ee. Diğer İrtifak Hakları (Düzensiz İrtifaklar)...79 b. Taşınmaz Yükü...81 c. Rehin Hakları aa. Taşınmaz Rehni bb. Taşınır Rehni...93 aaa. Genel Olarak...93 bbb. Gemi Rehni...98 ccc. Uçak Rehni IV. AYNÎ HAKLARDAN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA AÇILABİLECEK DAVALAR A. ZİLYETLİK DAVALAR I Zilyetliğin Gasbında Geri Verme ve Tazminat Davaları a. Geri Verme Davası b. Tazminat Davası Zilyetliğe Saldırı (Tecavüz) Hâlinde Açılabilecek Davalar a. Genel Olarak b. Tazminat Davası Taşınır Davası Zilyetliğin İdari Yoldan Korunması B. İSTİHK AK DAVASI C. ELATMANIN ÖNLENMESİ DAVASI

5 XIV D. TAŞINIR VE/VEYA TAŞINMAZLAR AÇISINDAN AÇILABİLECEK DİĞER DAVALAR İKİNCİ BÖLÜM AYNÎ HAKLARDAN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA UYGULANACAK HUKUK I. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA AYNÎ HAKLAR A. GENEL BİLGİ Tarihçe İlgili Mevzuat B. TARİHSEL SÜREÇTE DİKKATE ALINAN BAĞLAMA NOKTALARI Genel Olarak Çeşitli Bağlama Noktaları a. Malikin Yerleşim Yeri Hukuku (Lex Domicilii) b. Sözleşmenin Kurulduğu Yer Hukuku (Lex Loci Contractus) c. İşlemin En Sıkı İlişkili Olduğu Yer Hukuku d. İşlemin Yapıldığı Anda Malın Bulunduğu Yer Hukuku (Lex Rei Sitae) C. VASIFLANDIRMA Bağlama Konusunun Vasıflandırılması Bağlama Noktasının Vasıflandırılması D. ATIF PRENSİBİ II. AYNÎ HAKLARA UYGULANACAK HUKUK A. UYGULANACAK HUKUKUN TESPİTİ İÇİN ÖN ŞARTLAR Yabancılık Unsuru Özel Hukuka İlişkin Olma

6 XV B. ESASA UYGULANACAK HUKUK Objektif Olarak Uygulanacak Hukuk a. Genel Bilgi aa. Lex Rei Sitae Kuralı aaa. Genel Olarak bbb. Kuralın Uygulama Alanı ve Kapsamı aaaa. Aynî Hak Kavramı bbbb. Aynî Hakkın Unsurları aaaaa. Eşya aaaaaa. Genel Olarak bbbbbb. Eşya Türleri bbbbb. Doğrudan Doğruya Hâkimiyet ve Herkese Karşı İleri Sürülebilirlik cccc. Aynî Hakkın Türleri aaaaa. Mülkiyet Hakkı aaaaaa. Mülkiyet Hakkının Kapsamı/ Bütünleyici Parça-Doğal Ürünler- Eklenti bbbbbb. Mülkiyet Hakkının Kazanılması- Devri-Sona Ermesi i. Genel Olarak ii. Mülkiyetin Kazanılmasının Sebebe Bağlı Olup Olmaması bbbbb. Sınırlı Aynî Haklar bb. Lex Rei Sitae Kuralının İstisnaları aaa. Taşınmakta Olan Mallar (Res in Transitu) aaaa. Genel Olarak bbbb. Taşınmakta Olan Malların Mülkiyeti Nakleden Sözleşmelerle Devredilmesi cccc. Taşınmakta Olan Malların Emtiayı Temsil Eden Senetler Vasıtasıyla Devredilmesi bbb. Taşıma Araçları aaaa. Genel Olarak bbbb. Deniz Araçları cccc. Hava ve Raylı Taşıma Araçları dddd. Diğer Taşıma Araçları...178

7 XVI b. Esasa Uygulanacak Hukukun Zamanı-İşlem Anı c. Statü Değişikliği (Yer Değişikliği) Hâlinde Uygulanacak Hukuk aa. Genel Olarak bb. Tamamlanmış Hukukî İşlemler cc. Tamamlanmamış Hukukî İşlemler d. Özellik Arz Eden Bazı Durumlar aa. Kıymetli Evrak Statüsü ile Aynî Hak Statüsünün Çatışması aaa. Genel Olarak bbb. Konişmentonun Eşyayı Temsil İşlevine Uygulanacak Hukuk ccc. Konişmentonun Devredilmesinin Aynî Sonuçlarına Uygulanacak Hukuk ddd. Üçüncü Kişilerin Aynî Menfaatlerinden Doğan Uyuşmazlıklar eee. Değerlendirme bb. Mülkiyeti Saklı Tutma Sözleşmesine Uygulanacak Hukuk cc. Kültür ve Tabiat Varlıkları dd. Tasarruf Yetkisi Sübjektif Olarak Uygulanacak Hukuk (Hukuk Seçimi) III. EHLİYETE UYGULANACAK HUKUK IV. ŞEKLE UYGULANACAK HUKUK A. GENEL OLARAK B. TAŞINIRLARIN KONU OLDUĞU AYNÎ HAK KAZANIMLARININ ŞEKLİNE UYGULANACAK HUKUK C. TAŞINMAZLARIN KONU OLDUĞU AYNÎ HAK KAZANIMLARININ ŞEKLİNE UYGULANACAK HUKUK V. KAMU DÜZENİ VE DOĞRUDAN UYGULANAN KURALLARIN ETKİSİ A. KAMU DÜZENİNİN ETKİSİ

8 XVII B. DOĞRUDAN UYGULANAN KURALLARIN ETKİSİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AYNÎ HAKLARDAN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA YETKILI MAHKEME I. MİLLETLERARASI USUL HUKUKU HAKKINDA GENEL BİLGİ A. LEX FORİ NİN HÂKİMİYETİ B. VASIFLANDIRMA II. MİLLETLERARASI YETKİ A. GENEL OLARAK B. MİLLETLERARASI YETKİ VE YARGI YETKİSİ ARASINDAKİ FARK Genel Bilgi Yargı Bağışıklığı a. Yabancı Devletin Yargı Bağışıklığı aa. Kural bb. İstisnalar aaa. Genel Olarak bbb. Taşınmazlarla İlgili Davalar b. Diplomatik Temsilcilerin ve Konsolosların Yargı Bağışıklığı aa. Genel Olarak bb. Taşınmazlarla İlgili Davalar C. YETKİLİ MAHKEME İLE İLGİLİ DOKTRİNLER Forum Shopping Doktrini Forum Non Conveniens Doktrini III. YETKİLİ MAHKEME A. GENEL YETKİLİ MAHKEME Davalının Yerleşim Yeri Mahkemesi a. Davalı Gerçek Kişi

9 XVIII aa. Türk Vatandaşı Gerçek Kişi bb. Yabancı Gerçek Kişi b. Davalı Gerçek Kişinin Yerleşim Yeri aa. Türk Vatandaşı Gerçek Kişi Açısından bb. Yabancı Gerçek Kişi Açısından c. Davalı Tüzel Kişi aa. Türk Hukukuna Göre Kurulan Tüzel Kişiler bb. Yabancı Hukuka Göre Kurulan Tüzel Kişiler d. Davalı Tüzel Kişinin Yerleşim Yeri aa. Türk Hukukuna Göre Kurulan Tüzel Kişiler Açısından bb. Yabancı Hukuka Göre Kurulan Tüzel Kişiler Açısından e. Davalıların Birden Fazla Olması Durumunda Genel Yetkili Mahkeme aa. Genel Olarak bb. İstisnalar aaa. Ortak Yetkili Mahkemenin Bulunması bbb. Davanın Sadece Davalılardan Birini Kendi Mahkemesinden Başka Bir Mahkemeye Getirmek Amacıyla Açılması Davalının Türkiye deki Mutad Meskeni Mahkemesi- Türkiye de Yerleşim Yerinin Bulunmaması Hâlinde Genel Yetkili Mahkeme a. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun Kapsamında Mutad Mesken aa. Gerçek Kişiler Açısından bb. Tüzel Kişiler Açısından b. Hukuk Muhakemeleri Kanunu Kapsamında Mutad Mesken B. ÖZEL YETKİLİ MAHKEMELER a. Bir Yerde Geçici Olarak Oturanlara Karşı Açılacak Davalarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi

10 XIX b. Malvarlığı Unsurunun Bulunduğu Yer Mahkemesi c. Karşı Davada Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi d. Şubelerle İlgili Davalarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi C. MÜNHASIR YETKİLİ MAHKEMELER Hukuk Muhakemeleri Kanunu nda Düzenlenen Münhasır Yetkili Mahkemeler a. Taşınmazın Aynından Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi aa. Genel Olarak bb. Münhasır Yetki-Kesin Yetki Arasındaki Fark cc. Taşınmazın Aynına İlişkin Davalar dd. Taşınmazın Aynına İlişkin Olmayan Davalar ee. Davanın Birden Fazla Taşınmaza İlişkin Olması Durumunda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ff. Özellikli Bazı Durumlar b. Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin, Ortaklık veya Üyelik İlişkileriyle Sınırlı Olmak Kaydıyla, Bir Ortağına veya Üyesine Karşı veya Bir Ortağın yahut Üyenin Bu Sıfatla Diğerlerine Karşı Açacakları Davalar Diğer Kanunlarda Düzenlenen Münhasır Yetkili Mahkemeler D. TAŞIMA ARAÇLARI ÜZERİNDEKİ AYNÎ HAK UYUŞMAZLIKLARINDA YETKİLİ MAHKEMELER E. YETKİ SÖZLEŞMESİ Yetki Sözleşmesi ile Türk Mahkemelerinin Yetkilendirilmesi a. Yetki Sözleşmesi ile Türk Mahkemelerinin Yetkilendirilmesinin Şartları aa. Taraflara Yönelik Şartlar bb. Uyuşmazlığa Yönelik Şartlar

11 XX cc. Seçilen Mahkemeye Yönelik Şartlar dd. Şekil Şartı ee. Yetki Sözleşmesinin Zamanı b. Yetki Sözleşmesi ile Yetkilendirilen Türk Mahkemesinin Yetkisi c. Özellikli Bazı Durumlar aa. Mülga Hukuk Usulü Muhakemeleri Döneminde Yapılan Yetki Sözleşmelerinin Geçerliliği bb. Genel İşlem Koşullarında Yer Alan Yetki Şartının Geçerliliği cc. Esas Sözleşmenin Geçersizliğinin Yetki Sözleşmesine Etkisi dd. Üçüncü Kişi Yararına Yetki Sözleşmesi Yapılması ee. Konişmentoda Yer Alan ve Taşıma Sözleşmesine Gönderme Yapan Yetki Şartının Geçerliliği Yetki Sözleşmesi ile Yabancı Mahkemelerin Yetkilendirilmesi F. YETKİSİZ YERDE DAVA AÇILMASI IV. AYNÎ HAKLARA İLİŞKİN YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI-TENFİZİ A. GENEL OLARAK B. TANIMA-TENFİZ ŞARTLARI Ön Şartlar Aslî Şartlar a. Karşılıklılık b. İlâmın, Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Girmeyen Bir Konuda Verilmiş Olması veya Davalının İtiraz Etmesi Şartıyla İlâmın, Dava Konusu veya Taraflarla Gerçek Bir İlişkisi Bulunmadığı Hâlde Kendisine Yetki Tanıyan Bir Devlet Mahkemesince Verilmiş Olmaması aa. İlâmın Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Girmeyen Bir Konuda Verilmiş Olması

12 XXI bb. Davalının İtiraz Etmesi Şartıyla İlâmın, Dava Konusu veya Taraflarla Gerçek Bir İlişkisi Bulunmadığı Hâlde Kendisine Yetki Tanıyan Bir Devlet Mahkemesince Verilmiş Olmaması- İlâmın Aşkın Yetkili Bir Mahkemeden Alınmaması c. Hükmün Kamu Düzenine Açıkça Aykırı Olmaması d. O Yer Kanunları Uyarınca, Kendisine Karşı Tenfiz İstenen Kişinin Hükmü Veren Mahkemeye Usulüne Uygun Bir Şekilde Çağrılmamış veya O Mahkemede Temsil Edilmemiş yahut Bu Kanunlara Aykırı Bir Şekilde Gıyabında veya Yokluğunda Hüküm Verilmiş ve Bu Kişinin Yukarıdaki Hususlardan Birine Dayanarak Tenfiz İstemine Karşı Türk Mahkemesine İtiraz Etmemiş Olması C. TANIMA VEYA TENFİZ TALEBİNİN İLERİ SÜRÜLMESİ SONUÇ KAYNAKÇA