Sûrei «Fetih» Medenîdir. Fakat Medînenin içinde nâzil olmu! ma'nâsına de%il, hicretten sonra nâzil

Transkript

1 Sh:»4401 FETH n1 Ûa ñ ì TX Sûrei «Fetih» Medenîdir. Fakat Medînenin içinde nâzil olmu! ma'nâsına de%il, hicretten sonra nâzil olmu! ma'nâsına Medenîdir. Çünkü hicretin altıncı senesi seferde Hudeybiye dönü!ündemekkecivarında nâzil olmu!tur. Alûsînin nakletti%i vechile: 0bni ebi!eybe, Ahmed, Buharî tarihinde ve Ebu Davud ve Neseî ve daha bir cemaat 0bni Mes'uddan!öyle tahric eylemi!lerdir ki: Resulullah sallallahü aleyhi vesellem ile beraber Hudeybiyeden dönmü!tük, ya'ni hicretin altıncı senesi ki aleyhissalâtü vesselâm ona Zilkı'denin hilâlinde isneyn günü çıkmı!tı, orada on küsur - bir kavilde yirmi - gün durdu, sonra avdet buyurdu, yürüdü%ümüz sıradaidi ki ona vahiy geldi, vahiy geldi%i vakıt da üzerine!iddet gelirdi, derken açıldı, kendisinde ma!aallah sürur vardı: o vakıt bize «b = äî j ß b z nï ÙÛ bä znï a b ã» nâzil oldu%unu haber verdi g ça. Ahmed ve Buharî ve Tirmizî ve Neseî ve 0bni mâce ve 0bni Merduye de Ömer ibnilhattab radıyallahü anhten!öyle tahric etmi!lerdir: demi!tir ki Resulullah sallallahü aleyhi vesellem ile seferde idik, ona bir!eyden üç kerre suâl ettim, cevab vermedi, ben de devemi sürdüm, sonra nâsın önüne

2 geçtim, ve hakkımdakur'anindirilmesinden korkmu!tum, çok durmamı!tım bir ba%ırani!ittim, bana ba%ırıyordu, korktum, zannediyordum ki hakkımda bir!ey nâzil oldu, vardım Hazreti Peygamber sallallahü tealâ aleyhi vesellem buyurdu ki: bu gece üzerime bir Sûre indirildi, bana Dünya ve mâfîhâdan daha sevgili «Ù j ã å ß â Ômbß é ÜÛa ÙÛ Š 1 Ìî Û Pb = äî j ß b z nï ÙÛ bä znï b ã a Š bm bßë» Yine Ahmed ve Ebu Davud ve gayrilerinin Sh:»4402 Mücmi' ibni Cariyetel'ensarîden tahric ettikleri bir hadîsi sahihte aleyhissalâtü vesselâmın Hudeybiyeden hareketinden sonra nüzulünü ve bunun. «Küraul%amim» yanında oldu%unu ve aleyhissalâtü vesselâmın onu râhilesi üzerinde nâsa kar!ı okudu%unu ifade eder. 0bni Sa'dın ondan rivayetinde de bunun Dacnanda oldu%una delâlet vardır. Ve bu Bikaîden naklolunmu!tur. Dacnan, Kamusta mezkûr oldu%u üzere Mekke kurbünde bir da%dır. Bunlar gösteriyor ki nüzulü Mekke ile Medîne arasında olmu!tur. Böyle olanlara da Medenî denildi%i me!hurdur. Zira Medenî hicretten sonra nâzil olandır ki gerek Medînede olsun gerek Mekkede, gerek seferde, Mekkî de Medîneye hicretten evvel nâzil olandır.

3 Âyetleri-Yirmidokuzdur. Kelimeleri-Be! yüz altmı!tır. Harfleri - 0ki bin dört yüz otuz üçtür. Fâsılası - Hep a harfidir. 0kiSûrearasındaki münasebet de ba!tan ahire vücuh ile a!ikârdır: biri mukaddem, biri talî demektir. Zira nusrat ve zafer ma'nâsına fetih islâhı bâl ile kıtâle müterettibdir. Orada istigfarile emredilmi!, burada ma%firetin vukuu haber verilmi!, ona istibdal inzariyle hıtam verilmi!, buna fütuhat teb!iriyle ibtida olunmu!tur. 0bni Sa'dın rivayetetti%i Mücmi'ibni Cariye hadîsinde varid olmu!tur ki Cebrâil aleyhisselâm bu Sûre ile nâzil oldu%u zaman; tehnie ederiz seni ya Resulallah demi!, Cibril, tehnie edince müslimanlar da tehnie

4 etmi!lerdir. Bu Sûrede islâmın bütün edyâne galebesi de va'd olunmu!tur. Sh:»4403 ággggggggggggî y ŠÛa å à y ŠÛa é ÜÛa ágggggggggggg 2 â Ômbß é ÜÛa ÙÛ Š 1 Ìî Û R b = äî j ß b z nï ÙÛ bä znï b ã a Q b ŸaŠ Ùí èíë Ù îüç énà È ã á n íë Š bm bßë Ù j ã å ß ô ˆ Ûa ì ç T a Œí ŒÇ a Š ã é ÜÛa ÚŠ äíë S b = àî Ôn ß Éß b ãbàí a a ë a Œî Û åî ä ß ªì à Ûa lì Ü Ó ó Ï òäî Ø Ûa 4Œ ãa b àî ÜÇ é ÜÛa æb ë 6 üaë paì à Ûa ì ä u é Ü Ûë 6 á è ãbàí a å ß ô Š vm pb äu pbä ß ªì à Ûaë åî ä ß ªì à Ûa 3 î Û U b = àî Øy Ù Û æb ë 6 á è mbd î á è äç Š 1Ø íë bèî Ï åí Ûb bè ã üa bè n zm pbô Ïbä à Ûaë åî Ô Ïbä à Ûa l ˆÈ íë V b = àî ÄÇ a ìï é ÜÛa ä Ç á è îüç 6 õ ì Ûa åã é ÜÛb 2 åî ã b ÄÛa pb Š à Ûaë åî Š à Ûaë 6á äèu á èû Çaë á èäèûë á è îüç é ÜÛa k šëë 7 õ ì Ûa ñš ö a æb ë 6 üaë paì à Ûa ì ä u é Ü Ûë W a Šî ß põ b ë

5 a = Ší ˆãë a Š j ßë a çb Úbä Ü a b ã a X b àî Øy a Œí ŒÇ é ÜÛa ñš Ø 2 êì z j më 6 êë Š Óì më êë ŒÈ më é Ûì ë é ÜÛb 2 aì ä ß ªì n Û Y 5î aë Sh:»4404 Ö ìï é ÜÛa í 6é ÜÛa æì È íbj í bà ã a Ùãì È íbj í åí ˆ Ûa æ a QP çbç bà 2 ó Ï ëa åßë 7 é 1ã ó ÜÇ s Ø äí bà ã bï søã åàï 7 á èí ía b ; àî ÄÇ a Š ua éî m ªì î, Ï é ÜÛa é îüç Meali Derifi Elhak biz sana bir fethi mübîn açtık 1 Ki Allah senin zenbinden geçmi!ini ve gelece%ini ma%firet buyurup üzerindeki ni'metini tamamlıyacak ve seni dosdo%ru bir caddeye çıkaracak 2 Ve nazîrsiz bir muzaffariyyet ile seni Allah mansur ve muazzez kılacak 3 O, odur ki mü'minlerin kalblerine o sekîneti indirdi, iymanları üstüne iymanartırsınlar diye 4 Öyle ya Allahındır bütün o Göklerin ve Yerin orduları ve Allah, bir alîm,

6 hakîm bulunuyor 5 Mü'minleri ve mü'mineleri ebediyyen içinde kalmak üzere altından ırmaklarakar Cennetlere koymak ve kabâhatlerini taraflarından keffaretleyip örtmek içinkiallahyanında bu bir fevzi azîm bulunuyor Ve o Allaha sûi zanneden Münafıkları ve Münafıkaları vemü!riklerivemü!rikeleri, o kötülük kirdâbı ba!larına dönesileri ta'zib etmek için ki Allah onlara gadab etmi!, lâ'net etmi! ve kendilerine Cehennemi hazırlamı!tır, ona gidi! de ne fenâdır 6 Allahındır evet, o Göklerin ve Yerin bütün orduları ve Allah, bir azîz hakîm bulunuyor 7 Elhak biz seni hem bir!âhid gönderdik hem bir mübe!!ir hem bir nezîr 8 Ki Allaha ve Resulüne iyman edesiniz de bunu takviye ve tevkır edip ona sabah ak!am tesbih edesiniz 9 Her halde sana biy'at edenler mahzâ Allaha biy'at ederler, Allahın eli onların elinin üstündedir, onun için her kim cayarsa sırf kendi aleyhine cayar, her kim de Allaha ahid verdi%i!eyi iyfâ ederse o da ona yarın bir ecri azîm verecektir 10 Sh:» b = äî j ß b z nï ÙÛ bä znï b ã a Elhak biz sana bir fethi mübîn açtık - istıkbali açan: ileride vuku' bulacak bir çok fetihlerin mebdei olan bir fetih. Ba'zı müfessîrin bunu Mekkenin fethini va'd diye telâkkî etmi!lerse de cumhur bunun Hudeybiye sulhunu ıhbar oldu%unu söylemi!ler. 0bni Abbas,

7 Enes, Da'bî ve Zührîden de böyle rivayet eylemi!lerdir. 0bni atıyye buna «îz Ûa ìçë» demi!tir. Ma'lûm ki fetih, aslında açmak, ya'ni kapalılı%ı gidermektir. Bir memleketi fetih de Ke!!afın beyanı vechile ona harbli veya harbsız, unveten ve sulhan zafer bulmaktır ki zafer bulmadıkça kapalıdır. «>æ ìü Ç üa á n ãaë > á Ü Ûa óû a a ì Ç më aì ä èm 5Ï» mısdakına muhalif gibi görünen Hudeybiye sulhunun bir fetih olması eshabdan ba'zılarına bile hafî kalmı!tı. Cenabı Allah bunun bir fethi mübîn oldu%unu beyan buyurmu!tur. Evvelâ bir fetholması: gerçi Peygamber bunda bir harb için de%il, bir ömre niyyetiyle hareket etmi! ve kurbanlıklarsevkeylemi!ti,fakat mü!riklerçarpı!mayı kurmu!tu,!iddetli bir kıtâl olmamı!, lâkin tarafeynden ok ve mancınık atı!mak olmu! «å ß ò Øß å Àj 2 á è äç á Øí íaë á Ø äç á èí ía Ñ ô ˆ Ûa ì çë 6» buyuruldu%u üzere müslimanlar mü!riklerima%lûb edip á è îüç á Š1 Ãa æa È2 diyarlarına sokmu!lardı ve sulha mü!riklerima%lûb edip diyarlarınasokmu!lardı ve sulha mü!rikler talib olmu!lardı. Saniyen bunun bir fethi mübîn olmasına gelince: bu sulh ile ilk evvel müslimanlı%ın âlemde bir Devlet olarak mevcudiyyeti dü!manları tarafından dahi tasdık olunarak bir mukaveleye rabt edilmi! bulunuyordu. Bu suretle bu bundan sonra zuhura ba!lıyacak bir silsilei fütuhatının ba!ıvefatihası olmu! ve bundan sonraki islâmfütuhatından her biri bunun tahtinde bir!u'besi mesabesinde olarak mev'ud bulunmu! oluyordu ki Sûrenin ba!ı bunu ilâhî bir lisan ile iyzah etmektedir. Filvakı' yine Sûrenin içinde

8 Fethi, karîb diye i!aret olundu%u üzere bunu pek yakından Hayber fethi ta'kıb etmi!, sonra da Mekke fetholunmu!, Sh:»4406 sonra da islâmın bütün edyâne galebesi va'd buyurulmu!tur. Zührî demi!tir ki: Hudeybiye fethinden büyük bir fetih olmamı!tır. Bu sâyede Mü!rikler Müslimanlarla ihtilâta giri!mi! ve sözlerini i!itme%e ba!lamı! ve bu onların kalblerinde yer etmi! ve binaenaleyh üç sene zarfında bir çok halk müsliman olarak islâmın ço%almasına sebeb olmu!tur g ça. Bütün bunlar sûrei Muhammedin ba!ında geçen âyetlerin feyzı hukmüdür. MÜBÎN, açık, parlak, yâhud ilersini açan gösteren demektir. Cenabı Allah bu fethin mübîn olmasının hikmetini!u dört vechi cem'ile beyan buyuruyor: - 1) Ma%firet,-2)itmamı ni'met, - 3) bir sıratı müstekıme hidayet. - 4) nasrı azîz. Ya'ni bunların her birini ayrıcade%il mecmuunu birden bir hikmet olmak üzere bir lâmi akıbet ile!öyle buyuruyor: 2. Š bm bßë Ù j ã å ß â Ômbß é ÜÛa ÙÛ Š 1 Ìî Û ki Allah senin zenbinden

9 Š mâtekaddem ve mâteahhari: geçmi!i vegelece%i ma%firet buyura - Kazıy Beyzavîderki:fetih küffara cihad ile!irkin def'ine ve dînin i'lâsına ve nüfusı nakısanın tedricen ihtiyarlarıyletekemmül edebilmeleri için kahran sevkına ve zuafâyı zalemenin elinden tahlîsa say etmenin bir netîcesi olmak i'tibariyle ma%firetfetha ıllet kılınmı!tır g ça. Kimurad ılleti gaiyye, ya'ni hikmettir. Demek olur ki buradaki feth-u ma%firet Sûrei Muhammeddeki «6 åî ä ß ªì à Ü Ûë Ù j ãˆ Û Š 1 Ìn aë» emrine imtisalin pbä ß ªì à Ûaë cevabı vesemeresiolmu!tur. Alûsî der ki: fetih, «b ä znï a» diye azamet nuniyle isnad olunduktan sonra ma%firetin «é ÜÛa ÙÛ Û» diye ismi celâl ile isnad olunması!u nükteye i!aret olabilir Š 1 Ìî b ã ki fethi Allah tealâ vesait ile icra buyurursa da «ma%fireti» zatı subhânîsi do%rudan do%ru kendisi yapar, ba'zıları!unu tasrih etmi!lerdir ki büyüklerin kendilerinden biz diye mütekellim maalgayr sıgasıyleta'bir âdetleri kendilerinden sadır olan fiıllerin ekseriya tevabi' istıhdam etmek suretiyle olmasındandır.buna nasrın «é ÜÛa ÚŠ äíë» diye ismicelîleisnad olunmasıyle i'tirazda Sh:»4407 edilmez g ça. «ü a lì ã ˆÛa 1 Ìí åßë P 6 é ÜÛa ä Ç å ß ü a Š äûa bßë

10 : é ÜÛa» hakikatlerine i!aret olunmu! demek daha açık olacaktır. Zenbin mâtekaddem ve mâteahhari geçmi!i ve gelece%i hepsini ihatadan kinâyedir. Bu suretle Peygambere cemîi zünübdan ma%rifetle tahâret ve berâet tebli% buyurulmu!tur. Ancak matekaddem ta'biri zenbin vukuunu i!'ar ederse de mâteahhar ta'biri farz oldu%unu ıhtar eyler. Bunun için burada Peygamberden suduru melhuz olan zenbin ne olabilece%i hakkında bahis yapılmı!tır. Muhyiddîni Arabî gibi ba'zıları murad, ümmetin zenbi oldu%una kail olmu!lardır. Netekim «Ù ó Ï o ä æ bï P Ù ÜàÇ åàj zîû o Š a å Û» âyetlerinde murad Peygambere de%il, dolayısiyle ümmete hıtab oldu%u müttefekun aleyhtir. Ancak bu te'vil «6 åî ä ß ªì à Ü Ûë Ù j ãˆ Û Š 1 Ìn aë» âyetinde yara!maz. Ba'zıları da pbä ß ªì à Ûaë demi!lerdir ki zenbin vukuu murad olmıyarak terkîbin hey'eti mecmuası ademi muahazeden kinâyedir. Eksermüfessirîninkavlinceise vahiy varid olmıyan hususattaki ictihadatında mekamına nisbetle hilâfı evlâ 7Ù äç kabîlinden olan ıhtıyarlarıdır ki «á èû o ã a á Û é ÜÛa b1ç» gibi hıtabatı ilâhiyye ile ıhtar buyurulmu!tur. Buna zenb tesmiyesi mekamı risâlete nisbetledir. Çünkü «å î 2 ŠÔ à Ûa pbd î aš 2ü a pbä y» dir. Buradan bundan böyle risâlet vazifesinin iyfasında evvelki mihan-ü mezâhimin a%ırlı%ı kalmıyaca%ına da istidlâl olunabilir. Netekim sûrei «0n!irah» = ta buyurulmu!tur.semeratı iktitaf ÚŠ èã œô ãa ô ˆ Ûa =Ú ë Ù äç bä È ëë

11 olunma%a ba!lıyan vazifelerin mü!kilâtı muvaffakıyyet ne!'eleriyle örtülmü! olur. Ù îüç énà È ã á n íë Ve üzerindeki ni'metini temamlaya - risaletteki muvaffakıyyetine bir de mülk zammolunmak gibi dinî ve dünyevî ni'metler ifaza eyleye b = àî Ôn ß b ŸaŠ Ùí èíë ve seni bir sıratı müstekîme hidayet kıla - gerek rısâletin iyfasında ve gerek riyâsetin merasimini edâda do%rudan do%ruallahın rızasına irdiren bir istikamet yoluna çıkara ki bu yol «b äûa óüç õ a è aì ãì Øn Û b À ë ò ß a á bä ÜÈu Ù Û ˆ ë 6» mantukunca a î è á Ø îüç 4ì ŠÛa æì Øíë Sh:»4408 bütün insanlı%ın nümunei imtisalı olmak üzere umurı islâmın a%yarte'sîratından azâde olarak mahza!er'ı hak dairesinde bilistıklâl idaresi yoludur. Gerçi aslı istikamet fetihten evvel de mevcud ve gidilen yol o yol ise de fetihden sonra istıklâlin resmen haric ve dahilde tanınmasiyle hidayet ve tevfık ba!kaca bir vuzuh ve revnak kesbetmi! ve bundan böyle «á è 1 ãa ó Ïë ÖbÏ üa ó Ï bä mbí a á èí Š ä» mısdakınca büyüyüp inki!af etmek nevbetine girmi!tir.onuniçin de buyuruluyor ki 3. ve Allah seni azîz bir nasr ile, ya'ni misli bulunmaz a Œí ŒÇ a Š ã é ÜÛa ÚŠ äíë

12 bînazîr bir nusrat-ü zafer ile,mansurvemuazzezkıla - bu da «6 óüç Û» é Ü åí Ûa êš è Ä î ile tavzıyh olunacaktır. 0!tebufetih böyle mübîn bir fetihtir. 4. ì ç o - Allah ô ˆ Ûa o zati celîldir ki åî ä ß ªì à Ûa lì Ü Ó ó Ï òäî Ø Ûa 4Œ ãa mü'minlerin kalblerine o sekineti indirdi - SEKÎNET,sükûnveitmi'nan, sebat ve temkin ma'nâsına masdardır ki nefisteki telâ! ve halecanın kesilmesiyle hasıl olan ve kalb oturması, yürek ısınması, gönül rahatı ta'bir olunan huzur ve sükûn haline veya onun men'!eine isim dahi olur. Sekînetin inzali halk-u iycadı demektir. Danının yüksekli%ine iyma için inzal ta'bir buyurulmu!tur. Ragıb der ki: Allah tealânın kuluna ni'metini inzali ı'tası demektir. Ki ya o!ey'in kendisini inzal ile olur Kur'anın inzali gibi, yâhud da esbabını indirip ona hidayet etmekle olur. Demiri ve saireyi indirmek gibi g ça. Maamafih burada kondurmak kalblerini sekînete menzil ve makarr yapmak ma'nâsına da olur. Hazreti Alîden bir rivayette de denilmi!tir ki «sekînet mü'minin kalbine sâkin olup onu te'min eyliyen bir melektir. Sekîne hakkında Futuhati Mekkiyyenin!u müteleası ho!tur:sekînetin ba!langıcı, emri her vechile ihata tarikıyle mütaleadır.böyleolmayınca sekînet sahih olmaz.

13 Sh:»4409 0brahim aleyhisselâm «å Ø Ûë ó Ü2 4bÓ 6 å ß ªì m áûëa 4bÓ 6ó m ìà Ûa ï z m Ñ î ó ã a l ó 6 j ÜÓ å à Àî Û» dedi, itmi'nanı bed'i sekîne yaptı, çünkü ona ıhyanın vücuhu muhtelif gelmi!ti, kendisini her taraftan çeki!tiriyordu. Allah tealâ ona keyfiyyeti mü!ahede ettirince o muhtelif vücuhtan gelen cezbelerle ıztırabdan sükûna iriverdi:i!te bu suretle matlûbun husul, yâhud tahsılinden yeis o matlab hakkında sekînetin ba!ı oldu%u gibi korkulan!eylerde de lâyıkı vechile böyle olur. 0nsan böyle iymanın!artlarını tekmil edip muhkemleyince haktan o mü'minin kalbine bir tecellî hasıl olur ki o tecellîye zevk tesmiye edilir. O sekîneti o sıfattaki mü'minin kalbinde o husule getirmi!tir ki o sekînet onun içiniymanvakı' olacak gaib emrin husulüne bir kapı ve bir merdiven olsun da onun beraberinde evvelki emrin müeddasına vücuh ile sükûn yüz gösterip esbaba alı!mı! olan kimselerin esbaba sükûnü gibi bir emri mu'tad halini alsın. Bu ise asla gaybden olmaz; belki zevkten, ya'ni muayeneden olur. Meselâ insanın yanında bir günlük nefakası bulunursa o günün verece%i ıztıraba kar!ı nefis bir sekînet bulur. Çünkü nefakasının milkinde husulünü bilmuayene görmektedir. 0!te nezdinde iyman bu derece hukmü tahtinde hasıl olmu! ise o, sekînet sahibidir. Ve e%er insan, iymanın hukmü altında ıyan kendisine münazea ediyorsa onda sekinet

14 hasıl olmamı!tır. Du da bilinmeli ki: kalblerin ittisafetti%i maâni, ba'zan Allah tealâ onların kullarından diledi%i kimselerin nefislerinde husulüne haricden bir alâmet de yapar, o alâmete de nefiste hasıl olan ma'nânın ismi verilir. Ki o, onun kalbinde husulüne alâmet oldu%u bilinmek için. Netekim Benî 0sraîlin tâbûtunda böyle bir sekîne konulmu!tu ki o bir!ekil, bir suret idi, ıhtilâflı olan tafsıline lüzum yok, o suretin bir halinden veya bir hareketinden nusrat ma'nâsı anlıyarak kalbleri onu görünce sükûnet bulurdu, alâmet olan o surete de sekîne denilmi!ti. Fakat ma'lûm olan sekînenin mahalli ancak Sh:»4410 kalbdir. Allah tealâ bu ümmet için sekînetin husulüne kendilerinin harcinden bir alâmet yapmamı!tır.onlar için onun kalblerinde husulünden ba!ka bir alâmet yoktur. Bu ümmetin sekîneti Benî 0sraîlde oldu%u gibi hariçten bir delîle muhtac olmaksızın bizzat kendi nefsinde kendine delîldir. Sekînetin mebdei anla!ıldıktan sonra kendisine gelelim: sekînet!ol emirdir ki nefis onunla kendisine edilen va'de veya kendisinde hasıl olan bir matlûba sükûnet bulur. Buna sekîne yâhud sekînet denilmesi!unun içindir ki bu hasıl olunca nefsin di%er cihete olan esintilerini keser atar, netekim bıça%a sikkîn denilmesi onunla sahibinin kesecek!eyleri kesmesinden dolayıdır. Ve bu lâfız sükûnden mü!taktır. Sükûn ise hareketin zıddı olan sübuttur.

15 Çünkü hareket bir nakledir. Sekînet ise nefsin mutmeinn oldu%u!ey üzerine sübut verir ki velevse hareket olsun. 0!tesekînetinhakıkati budur. Ve bu ancak bir mutalea veya mü!ahededen olabilir. Bu sebeble mü'minlerin üzerine iner ve inmesiyle onları bulundukları iyman mertebesinden muayene makamına nakleder. Ve böyle ıyan ile iymanlarını katlar 6 á è ãbàí a Éß b ãbàí a a ë a Œî Û ki iymanları ile beraber iymanartırsınlar diye - basît olan aslı iymanda ziyade ve noksan olmasa bile müeyyidatı arttıkçaiymanın kemalinin de artaca%ında!übhe yoktur. Bir de iymanın esbab ve müteallikatı arttıkça aslı tevhid olan iyman bir a%aç gibi füru' ve!uabatını artıraartıranü!û ve nema bularak nihayet matlûb olan meyvelerini verir. Aslı iymana nazaran ise ziyade ve noksan,!iddet ve za'f ile tefsir olunur, çünkü asıl tasdık kemmiyyet kabîlinden de%ildir. 6 üaë paì à Ûa ì ä u é Ü Ûë ve Göklerin ve Yerin orduları hep onundur. - Sekînetin mebdei olan ihatalı görgü ile bütün e!yayı Allah tealaya teslime i!arettir. Ya'ni Gökleri Sh:»4411 veyeritutan yukarıda ve a!a%ıda mevcud olan bütün kuvvetler onundur. Diledi%ine diledi%i gibi nusrat

16 verir ve i!te mü'minlerin kalbine indirdi%i sekînet de onun cünudundan biridir. Onunla Cahiliyyenin verdi%i galeyanlar def'edilerek iymanlar arttırılır, o sayede haller, salâhlar, muvaffakıyyetlerle öyle büyük fetihler kazanılır b = àî Øy b àî ÜÇ é ÜÛa æb ë ve Allah bir alîm hakîm bulunuyor - her!eyive bütün umuru kemali ılmile bilir ve hikmet ile takdir ve tedbir eyler. Binaenaleyh Gökteki ve Yerdeki bütün o orduları da ılm-ü hikmetiyle diledi%i gibi gâh birbirine taslıt ederek ve gâh beyinlerinde sulh yaptırarak tedbir ve idâre eder,!unun için ki 5. PPPƒÛa åî ä ß ªì à Ûa 3 î Û - bu «ü â» ın «Š 1 Ìî Û» gibi «fetha» veya «é ÜÛa ÚŠ äí» ye yahud «a ë a Œî Û» ye müteallık olması ihtimalleri de söylenmi! ise de Zemah!erî gibi muhakkıkînin muhtarına göre «b àî Øy b àî ÜÇ» dan münfehim olan ılm-ü hikmetin, makama tatbık ve tefrime müteallıktır ki!öyle demek olur: o orduları idare eden ılm-ü hikmetin füruatından birisi de mü'minlerin kalblerine sekîneti indirip Hudeybiye sulhune ısındırarak büyük fütuhata ihzar etmesidir. Bunu böyle yapması da!u hikmet içindir ki mü'minlere ondaki ni'metlerini tanıtsın,!ükrünü eda etsinler, sevaba müstehıkk olsunlar de onları Cennetlerine koysun, fevzi azîm olan en büyük murada irdirsin. Bunu ho!lanmıyan Münafıkları ve Mü!rikleride 6. pbô Ïbä à Ûaë åî Ô Ïbä à Ûa l ˆÈ íë - buyurdu%u vechile muazzeb kılsın. Münafıkların müslimanlarazararı mü!riklerden daha çok oldu%u için evvelâ onların ta'zibi söylenmi!tir. 6 õ ì Ûa åã é ÜÛb 2 åî ã b ÄÛa Allaha sûi zannedenler - ki Allah Peygamberine ve

17 mü'minlere yardım etmez sanırlar, Sh:»4412 Peygambere ve mü'minlere kötülük gözetirler, gelece%i vechile «a 2a á èî Ü ça ó Û a æì ä ß ªì à Ûaë 4ì ŠÛa k ÜÔ äí åû» derler, hatta kendi haklarında da iyman edip husni himmet besleyib de Allahdan hayr-ü rahmet istemezler. Hasılı Allaha kar!ı do%ru zanda bulunmazlar 7 õ ì Ûa ñš ö a á è îüç kötülük dâiresi, ya'ni fesad girdâbı yâhud kasırgası ba!larına dönesiler! 7. 6 üaë paì à Ûa ì ä u é Ü Ûë evet Göklerin ve Yerin orduları Allahındır.-Bunuikidef'aihtarın hikmeti hakkında demi!lerdir ki Allah tealânın hem rahmet orduları hem de azâb orduları bulundu%una tenbihtir. Bu ikincisinden murad cünudı azâbdır. Netekim ızzet vasfını ıhtar ile «azîzen hakima» buyurulmu!tur. Evvelkisi teb!ir ikincisi inzar siyakında olmak üzere zikrolunmu!tur. Onun için her iki haysiyyeti cem'ile buyuruluyor ki 8. a çb Úbä Ü a b ã a elhak biz seni bir!âhid olarak gönderdik - Fahruddini Razî der 6 ki: burada müfessirîn medlûlünce ümmetin fiıllerine a î è á Ø îüç 4ì ŠÛa æì Øíë!âhid demi!lerdir. Lâkin evlâ olan «á Ü È Ûa aì Û ë aë òø Üà Ûaë =ì ç ü a é Û a ü é ãa é ÜÛa è»

18 buyuruldu%u vechile «!âhid demek olmasıdır. é ÜÛa ü a é Û a ü é ãa áü ÇbÏ» emri mucebince Allahın birli%ine g ça. a = Ší ˆãë a Š j ßë hem bir mübe!!ir hem de bir nezîr - o!ehadeti kabul edip mucebince amel edenlere müjdeci, etmeyenlere de inzarcı. Bu suretle Resul gönderilmenin faidesini beyan için de Peygambere ve ümmetine hıtaben buyuruluyor ki: 9. ñš Ø 2 êì z j më 6 êë Š Óì më êë ŒÈ më é Ûì ë é ÜÛb 2 aì ä ß ªì n Û 5î aë burada bir kaç vechile ma'nâ vardır: birisi bu dört emrin her biri irsal,!ehadet, teb!ir, inzardan her birine müterettib olmaktır. Döyle ki: irsal, Allaha ve Resulüne iymanı ıktızaeder,!ehadet ta'ziri Sh:»4413 ya'ni dînine nusrat ile takviyeyi, teb!ir, tevkır veta'zîmi, inzarda azâbdan korunmak içintenzih ve tesbihi ıktıza eyler, yâhud her biri bu dördü ıktıza eyler. Bunların dördü mecmuu evvelkilerin her birine terettüb eder ki bu da ikinci ma'nâdır.buikitakdirde zamirler, hep Allaha raci'dir. Di%er bir ıhtimale göre de «êë Š Óì më êë ŒÈ më» zamirleri Resule «êì z j më» zamiri Allaha raci' olur ki bu surette «êë Š Óì më» üzerinde vakıf vardır. Mushaflarımız da buraya vakfı mutlak i!âreti olan «Â» konulması

19 bu ma'nâya göredir é ÜÛa æì È íbj í bà ã a Ùãì È íbj í åí ˆ Ûa æ a Muhakkak ki o sana biy'at edenler sırf Allaha biy'at ederler - çünkü Resule Resul olması haysiyyetiyle itaat 7 onu gönderene itaattır., sûrei «Tevbe» de «é ÜÛa ÊbŸa ÔÏ 4ì ŠÛa É À í åß á èûaì ßaë á è 1 ãa åî ä ß ªì à Ûa å ß ô Šn a é ÜÛa æ a» âyetine bak. Bunun nüzulü biraz sonra gelece%i vechile Hudeybiyede a%acın altında yapılan biy'atı rıdvan hakkındadır. Kaçmama%a veya ölüme söz vererek biy'atle!mi! idiler. Fakat mefhum, ammolmak lâzım gelir. 7 á èí ía Ö ìï é ÜÛa í Allahın eli onların ellerinin fevkında - ya'ni mubâyea bir alım satım gibi el ele vererek kar!ılıklı bir mukavele ve muaveza halinde ise de hakikatte bundan istifade edecek olanlar onlardır. Çünkü Allahın eli onların ellerinin fevkındadır. 0bni cerîr tefsirinde der ki: bunda iki vecih vardır: birisi: biy'at yaparlarken Allah eli onların ellerinin fevkında demektir. Çünkü onlar Allahın Peygamberine biy'at etmekle Allaha biy'at etmi! oluyorlardı. Biriside:Allahın kuvveti onların kuvvetinin fevkındadır demektir g ça. Birinci veche göre cümle, biy'atı tasvir halinde bir te'kid olarak Peygamber, Allah tealânın bir Resulü, ahkâmını icraya me'mur bir âleti olmak i'tibariyle Allahın bir eli gibi tasvir ve tahyil olunmu!tur. Çünkü Allah tealânın kendisinden bir cüz' olmak ma'nâsına carihadan münezzehtir. 0kinci ma'nâya göre ise cümlei istînafiyye olarak yed, kuvvet ve kudret

20 Sh:»4414 veya ni'met ma'nâsına te'vil olunmu!turkiikisinin de hasılı bu biy'atten hasıl olan asıl faidenin biy'at edenlere âid olaca%ını beyandır.onuniçinbunatefrian buyuruluyor ki: 7 é 1ã ó ÜÇ s Ø äí bà ã bï søã åàï bunun üzerine her kim cayarsa sırf kendi aleyhine olarak caymı! olur é ÜÛa é îüç çbç bà 2 ó Ï ëa åßë her kim de Allaha üzerine ahd verdi%i!ey'i iyfa ederse b ; àî ÄÇ a Š ua éî m ªì î, Ï o muhakkak ileride ona büyük bir ecir verecektir - ki Cennet ve rıdvandır. Onda gözlerin görmedi%i kulakların i!itmedi%i ve be!er kalbine henüz hutur bile etmemi!!eyler vardır. bä Ûaì ßa bä nüì laš Ç üa å ß æì 1 Ü à Ûa ÙÛ 4ì Ôî, QQ 3 Ó 6 á è 2ì Ü Ó ó Ï îûbß á è nä Ûb 2 æì Ûì Ôí b 7 äû Š 1 Ìn bï bãì Ü çaë á Ø 2 a a ëa a Š á Ø 2 a a æ a b d î é ÜÛa å ß á ØÛ Ù Ü àí åàï æa á n ääã 32 QR a Šî j æì Üà Èm bà 2 é ÜÛa æb 32 b 6 È 1ã Ù Û å í ë a 2a á èî Ü ça ó Û a æì ä ß ªì à Ûaë 4ì ŠÛa k ÜÔ äí åû åßë QS a ì 2 b ß ìó á n ä ë 7 õ ì Ûa åã á n ääãë á Ø 2ì Ü Ó ó Ï

21 a Šî È åí Š ÏbØ Ü Û bã n Ça b ã bï é Ûì ë é ÜÛb 2 å ß ªì í áû Sh:»4415 l ˆÈ íë õ b í åà Û Š 1 Ìí 6 üaë paì à Ûa Ù Ü ß é Ü Ûë QT æì 1 Ü à Ûa 4ì Ôî, QU b àî y a ì 1Ë é ÜÛa æb ë 6 õ b í åß æa æë í Š í 7 á Ø È j nã bãë bçë ˆ bn Û á ãbìß ó Û a á n ÔÜÀ ãa a a 7 3 jó å ß é ÜÛa 4bÓ á Ø Û ˆ bãì È j nm åû 3 Ó 6 é ÜÛa â5 aì Û j í QV 5î ÜÓ ü a æì èô 1íü aì ãb 32 b 6 äãë zm 32 æì Ûì Ôî, Ï í b2 ó Û ë a â ìó ó Û a æ ìç n laš Ç üa å ß åî 1 Ü à Ü Û 3 Ó b 7 ä y a Š ua é ÜÛa á Ø m ªì í aì Èî À m æ bï 7æì à Ü í ëa á èãì Ü mbô m QW b àî Ûa b 2aˆÇ á Ø 2 ˆÈ í 3 jó å ß á n î Ûìm bà a ì Ûìnm æ aë óüç üë xšy xš Ç üa óüç üë xšy ó à Ç üa óüç îû å ß ô Š vm pb äu é Ü í éûì ë é ÜÛa É À í åßë 6 xšy œí Šà Ûa b ; àî Ûa b 2aˆÇ é 2 ˆÈ í 4ìní åßë 7 bè ã üa bè n zm

22 Sh:»4416 Meali Derifi Yakında diyecek sana o a'rabîlerden geri bırakılanlar ki: "bizleri mallarımız ve âilelerimiz oyaladı, onun için bize isti%far ediver!" Kalblerinde olmıyan!ey'i a%ızlariyle söyliyecekler, de ki!imdi hakkınızda Allahdan kim bir!ey'e mâlik olabilir e%er size bir zarar irâde buyurur yâhud bir menfeat irâde buyurursa? Do%rusu Allah ne yapıyordu%unuza habir bulunuyor 11 Do%rusu siz, Peygamber ve mü'minler ebeden âilelerine dönemiyecekler zannettiniz, ve bu, kalblerinizde allandı pullandı kötü zanna dü!tünüz de dü!kün bir kavm oldunuz a 12 Her kim Allaha ve Resulüne inanmazsa bilsin ki biz, kâfirler için bir çılgın ate! hazırlamı!ızdır 13 Ve Allahındır hep o Göklerin, Yerin mülkü: kimine diler ma%firet buyurur, kimine de diler azâb eyler ve Allah bir gafur, rahîm bulunuyor 14 Yakında diyecek ki o geri bırakılanlar - sizler bir takım ganimetlere ko!tu%unuz vakıt onları almak için- "bırakın bizi arkanızdan gelelim", Allahın kelâmını tebdil etmek istiyecekler, de ki: siz bizim arkamızdan asla gelmiyeceksiniz, hakkınızda bundan evvel Allah böyle buyurdu, ona da diyecekler ki: hayır bizi kıskanıyorsunuz, hayır ince anlamazdırlar anlayı!ları az 15 De ki o geri bırakılan a'râbîlere: siz ileride!iddetli harb ehli bir kavme ça%ırılacaksınız, onlara muharebe edersiniz

23 yâhud müsliman olurlar. E%er itaat ederseniz o vakıt Allah size güzel bir ecir verir ve e%er bundan evvel yaptı%ınız gibi aksine giderseniz sizi elîm bir azâb ile ta'zib eyler 16 A'maya harec yok, aksa%a da harec yok, hastaya da harec yok bununla beraber her kim Allaha ve Resulüne itaat eylerse onu altından ırmaklar akan Cennetlere kor, ve her kim aksine giderse onu da elîm bir azâb ile ta'zib eyler üa å ß æì 1 Ü à Ûa ÙÛ 4ì Ôî, - A'RAB, bedevîler. (Sûrei laš Ç «Tevbe» de «b Ób1 ãë a Š 1 a laš Ç ª ü a» bak). Resulullah Sallâllahü aleyhi vesellem Hudeybiye senesi Ömre için Mekkeye Sh:»4417 gitmek istedi%i sıradakurey!in bir tearruzu veya mümaneati ıhtimaline kar!ı Cüheyne, Müzeyne, Gıfar, E!ca', Düil, Eslem kabîlelerinin dahi seferber olarak beraber hareket etmesini istemi! vemaksadı harb olmadı%ını anlatmak için maıyyetinde kurbanlık hediyyeler dahi sevkeylemi! idi. Bu zikrolunan bedevî kabileler kar!ısında Kurey! ve Sekîf ve kinâne ve Mekkeye mucavir Ehâbi! denilen kabîleler gibi büyük bir dü!man görerek gitmekten çekindiler, henüz iyman kalblerinde yerle!memi! oldu%u için Resulullah ile

24 beraber gitmeyip kaldılar, Muhammed ve eshabı bu seferden avdet etmez dediler. 0!te burada Cenabı Allah bunların bu sözlerini ve edecekleri ı'tizarı Resulüne henüz kendilerine vüsulünden evvel bildirmi! ve öyle de olmu!tur. 15. æì 1 Ü à Ûa 4ì Ôî, o geri kalanlar -Ya'ni yine o zikrolunan A'rab bçë ˆ bn Û á ãbìß ó Û a á n ÔÜÀ ãa a a siz ganîmetler almak için gitti%iniz vakıt diyecekler - rivayet olunur ki Allah tealâ Peygamberine Hayber gazâsını emreyleyip fethini va'd buyurmu! ve oraya giderken o A'rabîlerin!öyle diyeceklerini de haber vermi! ve öyle de olmu!tur. Evvel gitmediklerine pe!iman olarak o a'rabîler o vakıt diyecekler 7 á Ø È j nã bãë bırakın bizisize ittibâ edelim - ardınızca gidelim, böyle demekle 6 é ÜÛa â5 aì Û j í æa æë í Š í Allahın kelâmını de%i!tirmekistiyecekler - çünkü Allah tealâ o ganîmetleri bilhassa Hudeybiye de bulunanlara va'detmi! iken onlara i!tirâketme%e kalkı!arak Allahın va'dini tebdil etmek istiyecekler. bãì È j nm åû 3 Ó de ki siz bize asla ittiba' etmiyeceksiniz - ya'ni biz o ganîmetlere giderken asla arkamızdan gelmeyin 7 3 jó å ß é ÜÛa 4bÓ á Ø Û ˆ bundan evvel, ya'ni siz ittibâa Sh:»4418

25 hazırlanmadan evvel Hüdeybiyye dönü!ünde - Allah hakkınızda böyle söyledi æì Ûì Ôî, Ï buna kar!ı da diyecekler ki b 6 äãë zm 32 hayır bize hased ediyorsunuz - size ganîmette i!tirâk edece%iz diye kıskanıyorsunuz æì èô 1íü aì ãb 32 hayır ince anlamıyorlar 5î ÜÓ ü a ancak pek az bir anlayı!ları var, mes'elenin fıkhını, ledünniyyatını anlıyacak bir halde de%iller, ancak Dünyaya müteallık az bir anlayı!ları var, ganîmet denince gelmek isterler de ganîmete ne ile ne hakkile irilir, Peygambere kar!ı nasıl idarei kelâm edilir bilmezler, cehalet ile hased ediyorsunuz derler. Te'kidi nefiy suretinde «å Û» ile ittibaı nehyeden «b ãì È j nm åû» men'i, ebedî olmadı%ına ve ganîmete irmekhakkı ancak Allah yolunda çarpı!maklahasıl olaca%ına tenbih ile istikbaldeki vukuatı ihbar sadedinde buyuruluyor ki: 16. laš Ç üa å ß åî 1 Ü à Ü Û 3 Ó de ki o geri kalan a'rabîlere í b2 ó Û ë a â ìó ó Û a æ ìç n siz ileride!iddetli beis sahibleri, ya'ni kuvvetli harb ehli çetin bir kavme da'vet olunacaksınız -onlarla harb için ça%ırılacaksınız - ba'zıları bu kavım, Müseylimenin kavmı olan Benî hanîfe oldu%unu rivayet etmi!lerdir ki buna da'vet Hazreti Ebî bekir zamanında oldu. Ba'zıları da Fürs diye rivayet etmi!lerdir ki: Hazreti Ömer, Medîne, Cüheyne, Müzeyne a'rabını Fâriskıtâline da'vet etmi!ti,di%er ba'zıları da Rum demi!lerdir ki bu da'vet de Mûte ve Tebûk gazvelerinde Hazreti Peygamber tarafından ba!lamı!tır. Ebû hayyan derki bu kaviller hasr için de%il, misal

26 tarikıyle söylenmi!tir. Evvel ve âhir tehallüf hususunda ma'zireti olanlar için de buyuruluyor ki 17. ƒûa xšy ó à Ç üa óüç îû a'maya Sh:»4419 harec yoktur. ilh... - Ya'ni gitmek için tazyık yoktur,a'ma,topal, hasta geri kalabilir, bunlar ma'zurdurlar. Bununla beraber menhiy de de%ildirler. Kendi arzulariyle gidebildikleri takdirde meni'de olunmazlar. Ba!kalarına bâr olacak derece de olmamak!artıyle mudâafen me'cur bile olurlar. Netekim 0bni ümmi Mektum radıyallahü anh Hazretleri a'ma olmakla beraber Kadisiyye harblerinin ba'zısında bulunmu!, bayrak tutmu!tu. Ebû hayyan Bahirde der ki: e%er müslimanlar muhasara olunursa farzı cihad da vüs'u nisbetinde müteveccihtir. g ça. Mütehallifleri, ma'zurları zikirden sonra halîs mü'minlerin halini beyan ile buyuruluyor ki:

27 o zm Ùãì È íbj í a åî ä ß ªì à Ûa åç é ÜÛa ó ÔÛ QX á è2bqaë á è îüç òäî Ø Ûa 4Œ ãbï á è 2ì Ü Ó ó Ï bß á ÜÈÏ ñšv Ûa a Œí ŒÇ é ÜÛa æb ë b 6 èãë ˆ bí ñšî r á ãbìßë QY b = jí ŠÓ b z nï á ØÛ 3 vèï bèãë ˆ bm ñšî r á ãbìß é ÜÛa á Çë RP b àî Øy á Øí èíë åî ä ß ªì à Ü Û òí a æì Øn Ûë 7 á Ø äç b äûa ô ía Ñ ë ê ˆ ç Âbya Ó bè îüç aë Ôm áû ô Š aë RQ b = àî Ôn ß b ŸaŠ á ØÜmbÓ ìûë RR a Ší Ó õ ó 3 ó ÜÇ é ÜÛa æb ë b 6 è 2 é ÜÛa a Šî ã üë b î Ûë æë víü á q b2 üa a ì ÛìÛ aë Š1 åí ˆ Ûa Sh:»4420 é ÜÛa ò ä Û vm åûë 7 3 jó å ß oü Ó ó n Ûa é ÜÛa ò ä RS á è äç á Øí íaë á Ø äç á èí ía Ñ ô ˆ Ûa ì çë RT 5í jm æì Üà Èm bà 2 é ÜÛa æb ë 6 á è îüç á Š1 Ãa æa È2 å ß ò Øß å Àj 2 v à Ûa åç á ë ë aë Š1 åí ˆ Ûa á ç RU a Šî 2

28 æì ä ß ªì ß 4bu ü ìûë 6 é Ü zß Í Ü jí æa b Ïì Ø Èß ô è Ûaë âašz Ûa ñ ŠÈß á è ä ß á Øjî nï á ç@ ªìÀm æa á çì àü Èm áû pbä ß ªì ß õ b ãë bä 2 ˆÈÛ aì Ü íœm ìû 7 õ b í åß é nà y ó Ï é ÜÛa 3 î Û 7 á Ü Ç Š îì 2 aë Š1 åí ˆ Ûa 3Èu a RV b àî Ûa b 2aˆÇ á è ä ß aë Š1 åí ˆ Ûa ó ÜÇ énäî Ø é ÜÛa 4Œ ãbï ò î Ü çbv Ûa ò î ày ò î àz Ûa á è 2ì Ü Ó ó Ï Õya a ì ãb ë ô ì Ô nûa òà Ü á èßœ Ûaë åî ä ß ªì à Ûa óüçë é Ûì b ; àî ÜÇ õ ó 3 Ø 2 é ÜÛa æb ë b 6 èü çaë bè 2 Sh:»4421 Meali Derifi Hakıkaten Allah o mü'minlerden râzıy oldu, a%acın altında sana biy'at ederlerken, ki kalblerindekini bildi de üzerlerine o sekîneti indirdi ve kendilerine bir yakın fethi sevab verdi 18 Bir çok da ganîmetleri ki onları alacaklar ve Allah bir azîz, hakîm bulunuyor 19 Size Allah bir çok ganîmetler va'd buyurdu, onları alacaksınız,!imdilik bunu size pi!în verdi ve sizden o nâsın ellerini çekti ki mü'minlere bir âyet olsun ve sizi

29 do%ru bir caddeye çıkarsın 20 Bir di%erini daha ki ona henüz eliniz irmedi,fakat Allah onu ihata buyurmu!tur, daha da Allah her!eye kadir bulunuyor 21 E%er o küfredenler sizinle çarpı!a idiler mutlak arkalarını döneceklerdi, sonra da ne bir veliy bulabileceklerdi ne de bir nasîr 22 Allahın öteden beri cereyan edegelen sünneti, Allahın o sünnetine bir tebdil de bulamazsın 23 Ve o dur ki onların ellerini sizden sizin ellerinizi de onlardan çekti Mekke deresinde onlara kar!ı size zafer vermi!ken, hem Allah, her ne yaparsanız basîr bulunuyor 24 Onlar o küfredip de sizi Mescidi haramdan ve durdurulmakta bulunan hediyyeleri mahalline varmaktan men'eden kimselerdir, e%er kendilerini bilmedi%iniz bir takım mü'min erkekler ve mü'mine kadınları bilmiyerek çi%neyip de!ânınızaoyüzden!eyn gelecek olmasa idi, Allah diledi%ini rahmetine koyaca%ıi çin,e%er onlar çekilebilselerdi elbette içlerinden o küfredenleri elîm bir azâba düçar ederdik 25 O küfredenler kalblerinde o hamiyyeti: Cahiliyye hamiyyetini kaynattı%ıs ıra,kio vakıt Allah Resulünün ve mü'minlerin üzerine sekînetini indirdi ve onlara kelimei tekvâyı ilzam buyurdu, onlar da ona ehakk-u ehl idiler, evet, Allah her!eye alîm bulunuyor ñšv Ûa o zm Ùãì È íbj í a åî ä ß ªì à Ûa åç é ÜÛa ó ÔÛ

30 - 0!te yukarıda da zikri geçen bu biy'at, Hudeybiyede yapılan ve bu âyet mucebince Allah tealânın rızâsıyle mübe!!er oldu%undan dolayı Biy'atürrıdvan namı verilmi! olan biy'attır. Sh:»4422 Kıssayı müfessirîn!öyle hulâsa etmi!lerdir: Resuli ekrem sallallahü aleyhi vesellem Hudeybiyeye indi%inde Huzâilerden Hıra! ibni Ümeyyeyi Sa'leb namındaki devesine bindirip Mekkelilere gönderdi, muharebe niyyetinde olmayıp mücerred Kâ'beyi ziyaret ve Ömre için geldi%ini bildiriyordu, bunu varıp onlara söyleyince deveyi vurdular, kendisini de öldürmek için hücum ettiler, fakat Ehabî! araya girip kurtardılar, o da gelip keyfiyyeti Resulullaha haber verdi, bunun üzerine Resuli ekrem sallallahü aleyhi vesellem Hazreti Ömeri göndermek içinça%ırdı, Hazreti Ömer radıyallahü anh ya Resulallah dedi: onlar benim kendilerine olan gayz-u adavetmi bilirler. Ben onlara emniyyet edemem,!ayed bir ezaya ma'ruz kalırsam Mekke içinde beni müdafea edecek hısımlarım adiy o%ullarından kimse yoktur. Binaenaleyh Osmanibni Affanı gönderseniz, orada onun akrıba ve teallûkatı çoktur, hem onu severler, iradenizi o tebli% edebilir. Bunun üzerine Resulullah Hazreti Osmanı ça%ırdı, Kurey!e gönderdi «biz onlarla muharebeye gelmedik, yalnız Ziyaret ve Ömere için geldik, bunu onlara haber ver ve kendilerini islâma da'vet eyle» dedi

31 ve Mekkede iymana gelmi! bir takım erkeklere ve kadınlara varıp fethi teb!ir etmesini ve Allah tealânın dînini yakında Mekkede ızhar eyliyece%ini haber vermesini dahi emreyledi, bu suretle Hazreti Osman Kurey!e gitti, kendisini Eban ibni Saîd 0bnil'as kar!ıladı, hayvanından indi onu bindirdi ve kayırdı (himayesini teahhüd etti) böylelikle Kurey!e vardı, me'mur oldu%u haberi tebli% etti, dediler ki: «istersen sen Beytitavaf et, lâkin hepinizin üzerimize gelip girmeniz olamaz, ona yol yok». Mü!arun'ileyh radıyallahü anh «Resuli ekrem sallallahü aleyhi vesellem tavaf etmedikçe ben tavaf edemem» dedi. Bunun üzerine onu alıkoydular, göz habsine tuttular, beriden ise Resulullaha ve müslimanlara «Osman katlolunmu!» diye duyuldu. Bunun üzerine aleyhissalâtü vesselâm «o kavm ile çarpı!madan gitmeyiz» dedi Sh:»4423 ve aleyhissalâtü vesselâmın münâdîsi!öyle nida etti: haberiniz olsun ki Resulullaha Ruhulkudüs indi de ona biy'at emretti, hemen çıkın Allah tealâ namına Peygambere biy'at edin. Derhal müslimanlar fırladılar ve Resulullaha biy'at eylediler. Bu biy'at bir a%acın altında olmu! idi ki bir semüre a%acı idi. Denilmi!tirki Resulullah a%acın dibine oturmu!tu, dallarından bir dal sırtının üzerine geliyordu, Abdullah ibni Mugaffel

32 radıyallahü anh demi!tir ki: ben ba! ucunda dikiliyordum ve elimde a%açtan bir dal vardı koruyordum dalı sırtından kaldırdım. Önünde ölmek ve kaçmamak üzere kendisine biy'at ettiler, Resulullah onlara «siz bu gün ehli Arzın en hayırlısısınız» buyurdu. Müslim ve sairede rivayet olundu%u üzere Câbir 0bni Abdillah radıyallahü anh «biz Resulullaha bîati firar etmemek üzere yaptık, ölüme biy'at etmedik» demi!tir.buharîde Selemeibnilekva' radiyallahü anhten de!öyle rivayet eylemi!tir: ben Resulullaha a%acın altında biy'at ettim demi!, ne üzerine biy'at ettiniz denildi%inde de kaçmamak üzere demi!tir. Müslim, Ma'kıl ibni Yesarden de: biyat ederlerken Resulullahın yüzünden a%acın dallarını tuttu%unu rivayet eylemi!tir. 0lk biy'at eden Ebusinani Esedî olmu!turkiukâ!e ibni Muhsının biraderi Vehb ibni Muhsındır. Beyhekînin Delâilinde Da'bîden rivayetine göre, bu zat Hazreti Peygambere «elini uzat sana biy'at edeyim» dedi. Hazreti Peygamber «ne üzerine biy'at edeceksin» buyurdu: «nefsindeki ne ise onun üzerine» dedi. Müslimin rivayet eyledi%i Câbir hadîsinde: Hazreti Câbir: «biz aleyhissalâtü vesselâma biy'at etti%imizde yedi saadetlerini Ömer radıyallahü anh tutuyordu» demi!tir. Fakat bu, biy'atin sonlarına do%ru oldu%u anla!ılıyor. Zira Sahibi Buharîde Nafı'den: Ömer radıyallahü anh Sh:»4424

33 Hudeybiye günü o%lu Abdullahı Ensardan bir zatın yanında bulunan feresini üzerinde kıtâl etmek üzere getirme%e göndermi!ti, Resulullah sallallahü aleyhi vesellem a%acın yanında biy'at alıyor, Ömer bilmiyordu, Abdullah biy'ati yaptı, sonra gitti feresi getirdi, Ömer radıyallahü anh kıtâliçin zirh giyiyordu. Kendisine Resulullahın a%aç altında biy'atle!ti%ini haber verdi, hemen beraber gitti, Resulullaha biy'at etti» diye de merviydir. Demek ki ondan sonra Hazreti Ömer Resulullahın yorulmaması için yedi saadetini tutmu!tu. Bir de Resuli ekrem Sallallahü aleyhi vesellem sa% eline obir eline vurup bu da Osmanın biy'ati demi!ti,mü!rikler bu biy'ati i!ittiler ve korktular ve Hazreti Osman ile beraber müslimanlardan bir cemaati de salıverdiler, bu biy'ati rıdvanı yapan mü'minlerin adedi en sahih rivayet bin dört yüzdür. Bin be! yüz kadar ve daha ziyade rivayetleri vardır. Denilmi!tir ki birinde küçükler ve tabi'ler sayılmamı!, di%erlerinde hepsi sayılmı!tır, orada mevcud olanlardan hiç biy'at etmiyen kalmamı!, yalnız Cedd ibni Kays namında bir münafık devesinin karnının altında gizlenmi! kalmı!i di Nafı'den rivâyet olundu%u üzere altında biy'at vakı' olan o semüre a%acına bilahare nâs gidip yanında namaz kılar olmu!lardı. Hazreti Ömer i!itti, o a%acın kesilmesini emrediverdi, henüz Cahiliyye âdetini unutmıyanların fitneyetutulup Allahın gayrisine ıbâdet etmesinden sakınmı!tı. Hazreti Peygamber sallâllahü aleyhi vesellemden hadîste vârid olmu!tur ki: «biy'ati rıdvanda bulunan kimse nâre girmez» bu âyette de kasem ile «é ÜÛa ó ÔÛ» buyurmu!tur. Ebu hayvan derki: burada rıza, üzerlerine ızhari ni'am ma'nasına sıfatifiıldir. Sıfatı zât de%ildir. Çünkü «Ù ãì È íbj í a» diye zaman ile takyid edilmi!tir.hasılı: namına kasem olsun ki Allah o

34 mü'minlerden râzıy oldu, o a%acın altında sana biy'at ederlerken á è 2ì Ü Ó ó Ï bß á ÜÈÏ çünkü kalblerindekini bildi - sıdk-u ıhlâslarını ve Mü!riklerinfiıllerine kar!ı Sh:»4425 teesür ve heyecanlarını bildi á è îüç òäî Ø Ûa 4Œ ãbï de üzerlerine o sekîneti indirdi - sulha yatı!tırdı b = jí ŠÓ b z nï á è2bqaë ve kendilerine yakın bir fethi sevab verdi - Mekkeden dönü!te Hayberin fethini kendilerine bir mükâfat olarak va'd buyurdu. Bir de harbsiz olarak Hecr arazısifetholunmu!tu ki bir çok zaman hasılâtından istifade ettikleri güzel bir fetihtir. Haseni Basrî fethi karîbden murad bu oldu%unu söylemi!tir.di%erleri ise Hayber demi!lerdir. 19. b 6 èãë ˆ bí ñšî r á ãbìßë bir çok da ganîmetleri ki onları alacaklar - bu ganaimi kesîre Hayber ganîmetleridir ki süvarîye iki sehim piyadeye bir sehim olarak taksim olundu 20. bèãë ˆ bm ñšî r á ãbìß é ÜÛa á Çë daha Allah sizlere bir çok ganîmetler va'd buyurdu ki onları alacaksınız - bunlar da Kıyamete kadar müslimanların futuhatı ve alacakları ganâimdir. ê ˆ ç á ØÛ 3 vèï!imdilik bunu size pi!în verdi - va'd olunan bir çok ganîmetlerden önce Hayber ganîmetini müsta'celen verdi 7 á Ø äç b äûa ô ía Ñ ë ve sizden nâsın ellerini çekti - Hayberlilerin müttefıkleri

35 olan Esed ve Gatafan kabileleri onlara yardım etmek istediler de korkup kaçtılar. Hudeybiye sulhıyle Kurey!in de eli çekildi, Handak vak'asında oldu%u gibi müslimanlara saldırmakisteyen dü!manların sultaları kırılıp ba'dema islâm devleti emniyyet sahasına girdi åî ä ß ªì à Ü Û òí a æì Øn Ûë hem de mü'minlere bir âyet - istikbalde mev'ud olan fütuhat ve ganâimin tehakkukuna bir emare ve alâmet olsun b = àî Ôn ß b ŸaŠ á Øí èíë ve sizi do%ru bir yola hidâyet buyursun - muvaffak kılsın kio Sh:»4426 yol müstekıllen Allaha ve Allahın fadlına i'timad yoludur. 21. ô Š aë Bupi!inden ba!ka di%er bir ganîmeti daha isâbe buyurdu ki bè îüç aë Ôm áû ona henüz gücünüz yetmedi -ya'ni daha elinize geçmedi b 6 è 2 é ÜÛa Âbya Ó lâkin Allah onu muhakkak surette ihata ve istîlâ buyurdu - ya'ni zaferinizi takdir ve kat'ıyyen va'd buyurdu, mü'minler için hıfz etmektedir. Ki buda Hevâzin veya Fâris ganâimidir. a Ší Ó õ ó 3 ó ÜÇ é ÜÛa æb ë daha da Allah her!ey'e kadir bulunuyor. - Onu verdikten sonra daha neler neler verebilir. 22. aë Š1 åí ˆ Ûa á ØÜmbÓ ìûë Vee%er o küfredenler size kıtaletmi! olsalardı - ya'ni

36 Mekkeliler musaleha yapmayıp size muharebe etselerdi b2 üa a ì ÛìÛ muhakkak arkalarına dönüp kaçacaklardı - çünkü Allah sizin biy'atinizden razı olmu! ve isabenizi takdir buyurmu! idi, onun için kaçacaklardı a Šî ã üë b î Ûë æë víü á q sonra da ne himaye edecek bir sahib, ne de öc olacak bir yardımcı bulamıyacaklardı jó å ß oü Ó ó n Ûa é ÜÛa ò ä Allahın öteden beri geçe gelen sünneti - âdeti böyle, ya'ni onun Peygamberlerinin galebesi eski ümmetlerden beri cereyan edegelen bir âdetidir. 5í jm é ÜÛa ò ä Û vm åûë sen de Allahın o sünnetine bir tebdil bulamazsın - fakat bu sulh sayesinde onlardan da bir ço%una iyman nasîb olarak kurtulacaklardır á è îüç á Š1 Ãa æa È2 å ß ò Øß å Àj 2 Mekke deresinde size onların üzerine bir zafer verdikten sonra ellerinizi çekti -bu zafer nasıldı. Evvelâ: müslimanların Hudeybiyeye kadar varıp da Sh:»4427 orada ordu kurmaları bile bir zaferdi. Çünkü Halid ibni Velîd iki yüz kadar Kurey! süvarisinin kumandanı olarak Kürâı gamîme kadar gelmi! idi, eshaba yakla!makistedi, Resulullah Abbad ibni Bi!ri me'mur etti, o

37 da süvârileri ile ileri vardı, kar!ılarında saf ba%ladı, ö%levaktı olmu! idi, Resulullah salâti havf kıldı, Halid çekildi gitti, Resulullah da yolu sa% taraftayoku!a durup Hudeybiyeye kadar vardı diye nakledilmi!tir. Saniyen, Tirmizî ve gayrileri Hazreti Enesten rivayet etmi!lerdir ki: seksen ki!i sabah namazı vaktı Peygamberi katil kasdiyle cebeli Ten'îm tarafından Peygamber ve eshabının üzerine inmi!lerdi, yakalandılar, sonra da Peygamber onları azad etti g ça. Bir de bu âyetin Mekke fethi hakkında oldu%una dâir 0mamı a'zam Ebu Hanife Hazretlerine nisbet edilen bir kavil vardır. Öyle zafer elvermi!ken el çektirmenin hikmeti beyan olunmak üzere buyuruluyor ki 25. âašz Ûa v à Ûa åç á ë ë aë Š1 åí ˆ Ûa á ç onlar o kimselerdir ki küfredip sizleri Mescidi haramdan 6 é Ü zß Í Ü jí æa b Ïì Ø Èß ô è Ûaë ve o bekletilen kurbanlık hediyyeleri mahalline, ya'ni kurban edilmesi halâl olan mekânına, Mina mevkıine varmaktan meni' ettiler - binaenaleyh azâb ve ukubete lâyık idiler, bu hediyyeler yetmi! kadar vardı. El çektiren sebebe gelince pbä ß ªì ß õ b ãë æì ä ß ªì ß 4bu ü ìûë e%er onların arasında bir takım iyman etmi! erkekler ve iyman etmi! kadınlar bulunmasa idi á çì àü Èm áû ki siz onları bilmiyordunuz -!ahıslarıyle tanımıyordunuz 7 á Ü Ç Š îì 2 ñ ŠÈß á è ä ß á Øjî nï á ç@ ªìÀm æa e%er onları bilmiyerek

38 çi%nemeniz, çi%neyib de o yüzden size bir mazarrat gelecek olmasa idi - mü'minin hataen katlinden dolayı keffaret ve diyet gibi bir mes'uliyyet veya Sh:»4428 dinda!ı öldürmek gibi agyar nazarında!anınıza leke getirecek veya vicdan azâbı verecek bir!emâtet yâhud günah olmasa idi... MEARRE:uyuz ılleti gibi rahatsız eden maddi veya ma'nevî derd ve me!akkat veya garamet ve günah demektir. Burada ba'zıları diyet, ba'zıları keffaret, ba'zıları günah, ba'zıları da küffarın serzeni!i veya vicdanda elem ve teessüf ile tefsiretmi!lerdir. 0bni Atıyye der ki: günah ve diyet kavilleri zaıyftır çünkü dari harbde iymanı mestur olan bir mü'minin katlinde isim ve diyet yoktur g ça. Keffaret hakkında da eimmenin ıhtilâfı vardır:alûsî!unları kaydetmi!tir: Fusuli madiyyede Fıkıhta Te'sîsünnezairden naklen!öyle zikreder: bizim eshabımız -ya'ni Hanefiyye - demi!lerdir ki dari harb!übehat ile münderi olanların vücubunu men'eder, zira bizim ahkâmımız onların darinde cereyan etmez, onların darlarının hukmü de bizde cereyan pbè j Ûb 2 ªô äí etmez. Dafiîye göre ise dari harb in vücuduna mani' olmaz. Bunun bß

39 beyanı: bir harbî dari harbde müsliman olsa da eman ile darlarına girmi! olan bir müslimi katleylese bize göre kısas da, diyet de yoktur, Dafiîye göre isekısas vardır.kezalikiki müslim müste'min olarak dâri harbe girseler de birisi di%erini katleylese yine huküm böyledir: bizce kısas yok,!afiîce vardır.sonraebûhanîfe, Ebûyusüf ve Muhammed beyninde ıhtilâflı bir mes'ele de zikretmi! de demi!tirkiikiesırinbirisiarkada!ını dari harbde katleylese Ebûhanîfe ve Ebûyusüf ındinde ona keffaretten ba!ka bir!ey lâzım gelmez. Çünkü esîr onların elindedir, ehli harbden birisi gibi olmu!tur.fakatimamı Muhammed ındinde diyet vacib olur. zira esîre kendi nefsinin hukmü vardır. Yalnızca kendi nefsindeki hukme ı'tibar olunur g ça. Kâfîden de!u mes'eleyi nakl eder: bir kimse dâri harbde müsliman olmu! da bize hicret etmemi!, bir müslim de onu amden yâhud hataen Sh:»4429 katleylemi! ve onun orada müsliman vârisleri de bulunmu! olsa e%er amden ise bir!eyi zâmin olmaz, hataen ise keffareti zâmin olur, diyeti de%il g ça. Zemah!erî!öyle der: onları bilmiyerek katlettiklerinde isabet edecek mearre nedir? der isen, derim ki: diyet ve keffaretin vücubu ve dinda!larını fark-utemyiz etmiyerek bize yaptıklarını yaptılar diye kâfirlerin kötü sözleri, bir de biraz taksîr cereyan etmi! ise isim

40 isabet eder g ça. Ancak diyetin vâcib olması dari islâmda ve yâhud «Öbrî ß á èä î2ë á Øä î2 â ìó å ß æb æ aë» kaydiyle mukayyed oldu%u unutulmamak lâzım gelir. Müfessirîn derler ki burada iycazi hazif vardır: «ü ìû» nın cevabı kelâmın delâletiyle hazfedilmi!tirki «á è äç á Øí ía Ñ bàû» demektir. Ya'ni o iyman edenler olmasa idi onlardan ellerinizi çekmezdi». Bununla beraber Zemah!erî der ki: «æ ì ä ß ªì ß 4bu ü ìûë» ile «a ì Ü íœm ìû» bir ma'nâya racı' olmak ı'tibariyle bir tekrir gibi olup «b ä 2 ˆÈÛ câiz olur» nın cevab olması da g ça. Ke!!af Muha!!isi ibni Münir Ahmed de bunu te'yid ederek!öyle der: gerçi «ü ìû vücuddan dolayı imtinaa delâlet etmek, «ì Û» de imtina'dan dolayı imtinaa delâlet eylemek ı'tibariyle aralarında münafat varsa da burada «ì Û», bir a ì Ü íœm» ya dahil olmu!, tezeyyül de ademi vücuda racı' bulunmu! oldu%u cihetle mealen birle!mi! olurlar. Ceddim merhum bu ikinci vechi ıhtiyar eyler ve buna «tatrie, ya'ni tazelemek» tesmiye ederdi ve ekseriya kelâm uzayıp evveli uzakla!arak âhırin evvele reddine ihtiyac hasıl oldu%u zaman yapılır.ba'zanaynilâfz ile ba'zan da onun müeddasını eda edecek di%er bir lâfz ile tazelenir. Bunun bir çok emsali geçmi!tir g ça. Bu vecih, haziften selâmet ı'tibariyle bizim de ho!umuza gider gibi ise de çokları evvelkini tercih ediyorlar. Filvakı'!u cümlenin cevab ile irtibatı da esbabı tercihten

41 7 õ b í sayılır åß ó Ï é ÜÛa 3 î Û Allah é nà y diledi%ini Sh:»4430 rahmetine idhal buyuraca%ıi çin-bucümlekelâmın geli!inden anla!ılan ve âyetin masiyka lehi olan ma'naya müteallıktır kimantık ta'birince «ü ìû» kazıyyei!artıyyesinin mukaddimei istisnaiyyesine ıllettir. Bu istisna ya mahzuf olan cevabın nekızını istisna eyliyen bir mukaddimei râfiadır:ma'na!öyle demek olur: «Ñ å Ø Û á è äç á Øí ía Ñ bàû PPPƒÛa 4bu ü ìû P PƒÛa é ÜÛa 3 î Û á è äç á Øí ía» Ya'nioiyman eden rical ve nisa ƒûa bulunmasa idi ellerinizi ondan çekmezdi, lâkin ellerinizi onlardan çekti, çünkü Allah diledi%ini rahmetine koyacaktır. Bu ma'naya göre cevab burada mukadder olmak ıktıza eder. Bizim bir mülâhazamıza göre ise burada kelâmın asıl mesiykalehi olan mukaddimei istisnaiyyeyi talînin de%il de mukaddemin nekıyzını istisna ederek ma'na da mukaddimei vâzıaya racı' bir mukaddimei rafia olmak üzere takdir etmek «ü ìû» nın vaz'ına daha muvafık olacaktır. Çünkü geçti%i üzere «ü ìû» nın vaz'ı medhulünün

42 vücudundan dolayı cevabının imtinaını ifade etmektir. Buna göre ma'nâ!u olur: E%er o iyman edenler... Mevcud olmasa idi PPPƒÛa lâkin mevcud oldular, çünkü Allah diledi%ini rahmetine koyaca%ıi çin onların iymanlarını dilemi! idi, binaenaleyh o yüzden size bir mazarret gelmesin diye ellerinizi onlardan çekti. Kazıy Beyzavînin burada «õ b í åß é nà y ó Ï é ÜÛa 3 î Û Ù Û æb æ a» diye tefsir etmesi bu ma'nayı andırır. Bu ma'naya göre cevab, muahhar olabilirse de burada mahzuf olması daha müfid olacaktır. Du da bir tekrir de%il, daha ziyade bir tavzıhtır: aì Ü íœm ìû - cem'i müzekker zamirleri rical ve nisanın ictimaı halinde ikisine de!amil olaca%ından burada da mü'minîn ve mü'minat mecmuu muraddır. Maamafih mü'minler ve kâfirler mecmuuna rücuu ıhtimali de söylenmi!tir. Tezeyyül, fark-u temyiz, ya'ni ayrılıp seçilmek demektir. Ya'ni o mü'min erkeklerle mü'mine kadınlar kâfirlerin içinde ayrılıp da çekilebilseler, çi%nenmeksizin oradan ayrılıp sizden tarafa Sh:»4431 geçebilselerdi, yâhud kâfirlerle mü'minler fark edilebilselerdi á è ä ß aë Š1 åí ˆ Ûa bä 2 ˆÈÛ onlardan - ya'ni Mekke ehalisi içinden - küfredenleri

43 elbette b àî Ûa b 2aˆÇ elîm bir azâb ile ta'zib ederdik - ya katledilirlerdi ya esîr. 26. ò î àz Ûa á è 2ì Ü Ó ó Ï aë Š1 åí ˆ Ûa 3Èu a o vakıt ki o küfredenler kalblerinde o hamiyyeti kaynatmı!tı - burada «a» in yukarıdaki «ë Š a» e teallûku dahi tecviz edilmi! ise de zâhir ve karîb olan «b ä 2 ˆÈÛ a» ya yâhud mukadder ya müteallık olmasıdır. HAM0YYET,namusgayretiylekızmak,bir!eyden arlanarak istinkâf etmektir. Ragıb der ki: kuvvei gadabiyye kabarıp ço%aldı%ı vakıt hamiyyet ta'bir olunur. = æ5 Ï ó ÜÇ o îày» filâna kar!ı hamiyyete geldim» kızdım demek, = é îüç o j šë ona gadab ettim öfkelendim demektir ça g. ò î Ü çbv Ûa ò î ày o Cahiliyye hamiyyeti - Cahiliyye milletinin hamiyyeti, yâhud Cahiliyyet hamiyyeti, ya'ni cahillik hamiyyeti veya cahilâne hamıyyet, ki yerinde olmıyan ma'nâsız hamiyyet yâhud hakkı kabule mani' olan hamiyyet. Netekim «áî y ŠÛa å à y ŠÛa é ÜÛa á 2» yazılmasını istememi!ler, «á è ÜÛa Ù à b 2» yazılsın demi!lerdi, Resulullah namını kabul etmemi!ler, Kâ'benin ziyaretini bu sene için durdurup gelecek seneye bırakmak istemi!lerdi åî ä ß ªì à Ûa óüçë é Ûì ó ÜÇ énäî Ø é ÜÛa 4Œ ãbï de ona kar!ı Allah gerek Resulünün üzerine ve gerek Mü'minlerin üzerine sekînetini indirdi - Sûrenin ba!ında beyan olundu%u üzere hak itmi'nanı ile kalblerdeki heyecanı teskîn edip hilm-ü vekar verdi - rivayet olunur ki

44 Kurey!, Süheylibni Amri Kure!îyiveHuveytıb ibni Abdiluzzayı vemükrizibni Hafsı Ahyefi, gelecek sene Mekke Kurey! tarafından üç gün tahliye edilmek üzere bu senelik avdet buyurmasını Resulullaha arzetmek için, göndermi!lerdi. Resulullah da kabul etti, aralarında bir musalehaname yazdılar, Resuli Sh:»4432 ekrem sallâllahü aleyhi vesellem Hazreti Alî radıyallahü anhe yaz, «áî y ŠÛa» buyurdu, Süheyl ve arkada!ları biz onu tanımıyoruz «å à y ŠÛa é ÜÛa á 2 á è ÜÛa Ù à b 2» yaz dediler, sonra yaz: «ò Øß 3 ça é ÜÛa 4ì ë é îüç Ûb bß aˆ ç» bu, Resulullahın ehli Mekkeye yaptı%ı musaleha!artlarıdır buyurdu, buna da: biz senin Resulullah oldu%unu bilsek seni Beytten men'etmez, harbe kalkı!mazdık ve lâkin «é ÜÛa jç å 2 àz ß é îüç Ûb bß aˆ ç» yaz dediler, aleyhissalâtü vesselâm ben!ehadet ederim ki ben Resulullahım ve ben Muhammed ibni Abdillahım yaz arzularını buyurdu, müslimanlar bundan müteessir oldular onların tekliflerini kabul etmek istemediler, herifleri tutuverme%i