pecya Sağl ıkl ı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçlar ının Nörolojik I şaretlerle Bağıntıs ın ın Araştırılması

Transkript

1 Sağl ıkl ı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçlar ının Nörolojik I şaretlerle Bağıntıs ın ın Araştırılması Mehmet ÇAKICI*, Serhat ÇITAK*, Ebru ÇAKICI*, İsmail KÜÇÜKAL İ**, Demet YAND İM**, Sahap ERKOÇ*, Oğuz ARKONAÇ* ÖZET Santral sinir sistemi disfonksiyonuna ait klinik yans ımalar nöropsikolojik testler, sert ve yumu şak nörolojik işaretler ile test edilebilmektedir. Bu çal ışmada sağlıkl ı gönüllülerde bilişsel işlev performans ı ve nörolojik işaretler arasındaki bağıntın ın araştırılmas ı planlanmıştır. Çalışmaya psikiyatrik bozuklu ğu olmayan, genel t ıbbi bozuklu ğu veya madde bağımbl ığılkötüye kullan ım ı bulunmayan ve halen çal ışmakta olan 89 sağlıkl ı gönüllü (43 erkek, 46 kad ın) alınm ıştır. Olguların sosyodemografik özellikleri sunulmu ş, 12 testten olu şan nöropsikolojik test bataryası verilmi ş ve yumu şak ve sert nörolojik i şaretler araştırılm ıştır. Bağıntılarının değerlendirilmesinde Pearson ve Spearman korelasyon yöntemleri kullan ılm ıştır. Olguların yaş ortalaması 36.0±8.10 ortalama eğitim süreleri ise 12.20±4.80 yıldır. Yumu şak nörolojik işaretler toplam skoru ile görsel konumsal alg ı işlevi arasında orta derecede, icra işlevi sözel ve görsel bellek, dikkatin konumsal da ğılım işlevleri arasında zay ıf bağlantılar bulunmu ştur (r=-0.41, değerleri arasında, p=0.00). Yumu şak nörolojik işaretlerden ritm testi ile dikkat işlevi arasında ve anlık bellek testi ile sözel-görsel dikkat i şlev performans ı arasında zay ıf negatif ba ğıntılar tesbit edilmiştir (r=-0.41, değerleri arasında, p=0.00). Olgularda sert nörolojik işaretler bulunmamıştır, Sağlıkl ı bireylerde bilişsel işlev pe ıformans ı ve baz ı yumu şak nörolojik işaretler arasında negatif bağıntı bulunmu ştur. Anahtar kelimeler: Sağlıkl ı bireyler, nöropsikolojik testler, nörolojik i şaretler Düşünen Adam; 2000, 13(2): SUMMARY The cli ıı ical reflection of central nervous system dysfunction can be assesssed by with neuropsychologic tests with hard and soft neurological signs. This study is planned to investigate the correlation between the performance of cognitive functions and neurological signs in normal volunteers. 89 healty volunteers (43 men, 46 women) who do not have psychiatric disorder, general medical disorder ol- substance dependencelabuse and who stili have a job were included in the study. Sociodemografic features of the subject were asked and neu ı - opsychological test battery of 12 tests were giyen and hard-soft neurological signs were examined Pearson and Spearman correlation methods were used to investigate correlations. Average age of the cases were found to be 36.0±8.10 years and average education was 12.20±4.80 years. Total score of soft neurological signs had moderate correlation with visual-spatial perception function and weak negative correlations with executive function, verbal and visual memory and spatial distribution of attention functions (values between r=-0.41, -0.55, p=0.00). Weak negative correlations were found between rhytm test of soft neurologic signs and attention function, and between immediate memory test and verbal-visual memory function pe ıformance (values between r , -0.44, p=0.00). Hard neurologic signs were not found in any of the cases. In normal volunteers negative correlation is found between the performance of cognitive functions and some of the soft neurologic signs. Key words: Healthy individuals, neu olopsychological tests, neurological signs *Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi 2. Psikiyatri Klini ği, ** 3. Nöroloji Klini ği. 138

2 Sağlıkl ı Bireylerde 1%. I bropsikolojik De ğerlendirme Sonuçların ın Nilrolojik I şaretlerle Bağ ınt ısın ın Araştırılması Çakıcı, Ç ıtak, Çakıcı, Küçükali, Yand ım, Erkoç, Erkonaç GİRİŞ Merkezi sinir sistemi normal ileti mekanizmalanndaki bozukluklar ın klinik yans ımalarına yönelik nöroradyolojik, nörofızyolojik, nöropsikolojik ara ştırmalara karşı ilgi son yıllarda giderek artmaktad ır. Nöropsikolojik ara ştırmaların temel amac ı beyin işlevi ile davran ış aras ındaki ilişkileri ortaya koymaktadır. Nöropsikolojinin psikiyatrik uygulama alanları, psikiyatrik hastalarda beyin lezyonlar ının tan ımlanmas ı, bili şsel sapmalann zaman içindeki seyrinin yorumlanmas ı ve değişik psikiyatrik bozukluklardaki semptomlar ın nöroanatomik yerle şimlerine ili şkin kuramlann geli ştirilmesidir (1). Nöropsikolojik yaklaşım, temel beyin davran ış ilişkisindeki aç ık dayanaklar ıyla, bozuklu ğun ciddiyetini ve bulgulann olas ı anatomik ili şkilerini saptamak konusunda yardımcı olur. Nörolojik işaretler ise vücudun bozulmu ş bir i şlevinin herhangi bir nesle bulgusu ya da görünümü olarak tan ımlanır (2). Bu şekilde tan ımlanan bir i şaret nörodavran ışsal bir rahats ızlığın sert veya patognomonik belirtisi olarak dü şünülebilmektedir. Bu anlamdaki patognomonik i şaretler vücudun bir yans ındaki belirgin derecede asimetrik motor veya duyusal kayıptaki bir örüntüyü dizartri, bozulmu ş refleksler, pupil de ğişiklikleri ve baz ı görme alan ı eksiklikleri gibi i şaretleri içerir (3). Sert i şaretlerle kar şılaştırıldığında daha önemsiz görünen, süreklili ği olmayabilen, altta yatan herhangi bir patolojiyle ili şkisi olmayan baz ı işaretler de saptanm ıştır. Bu gibi i şaretler altta yatan bir bozuklu ğa bağlı olarak deği şebildiği için patognomonik i şaretlerden farkl ı olarak de ğerlendirilmekte ve yumu şak nörolojik i şaretler olarak isimlendirilmektedir (4). Günümüzde yumu şak nörolojik i şaretler kesin, aç ık ve özgül bir nörolojik bozuklu ğa i şaret etmeyen, ancak bir bütün olarak ele al ındıklannda bir organik patolojinin varlığına gönderme yapan i şaretler olarak kabul edilmi şlerdir (5). Sert i şaretler lokalizasyon yapmaya elveren, genellikle özgül bir çekirdek, yolak veya sinir lezyonunu gösterirken, yumu şak i şaretlerin daha az özgül olduğu, lokalize edilebilir bir merkezi sinir sistem lezyo- nu göstermedi ği ve baz ı testlerde ortaya ç ıkan dü şük performansa bağlı olabilece ği ileri sürülmektedir (4). Yumuşak nörolojik i şaretlerin şizofreni, mizaç bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, impulsif kontrol bozukluğu gibi psikiyatrik bozukluklarda normal kontrollere göre daha yüksek oranda bulundu ğu sap- (4,6,10-12,15,16). tanm ıştır Hastal ıkların şiddetli ve bilişsel işlev bozuklu ğunun belirgin oluşuna bağlı olarak yumu şak nörolojik i şaretlerin s ıklığının arttığı gösterilmiştir (4,10,11,12). Son y ıllarda bilişsel i şlev bozukluklar ı ile nörolojik işaretler aras ındaki bağıntıyı araştıran ve görüntüleme yöntemleri ile desteklenen çal ışmalar psikiyatrik bozukluklar ın patogenezlerini anlamada önemli bir yer bulmaktad ır (17-23). Bu çalışmada normal sağl ıldı bireylerde bili şsel i ş- lev performans ın ın profilini olu şturmak, nörolojik işaretler bulunup bulunmadığını araştırmak, bili şsel işlev performans ı ile nörolojik i şaretler aras ında bağıntı olup olmadığın ı araştırmak amac ıyla planlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi 2. Psikiyatri Klini ği tarafından halen yürütülmekte olan bu araştırmaya hastanemizde çal ışmakta olan doktor, sağlık memuru ve personeller aras ından, rastgele örneklem yöntemiyle seçilen bir psikiyatrik bozukluğu, genel t ıbbi hastal ığı, madde bağımlılığı/kötüye kullanım ı, birinci derece akrabalannda psikiyatrik bozukluk öyküsü olmayan 43 erkek, 46 kad ın toplam 89 sağlıklı birey al ınmıştır. Olgulara sosyodemografik bilgi formu uygulanm ış, 12 testten olu şan bir test bataryas ı ile nöropsikolojik değerlendirme sonras ı, yumu şak işaretlerin değerlendirilmesi için Buchanan ve Heinrichs taraf ından geli ştirilen Nörolojik Değerlendirme Ölçe ği (Neurologic Examination Scales-NES) (6) ve sert i şaretlerin değerlendirilmesi için ise ara şt ırmac ılar tarafından geli ştirilen Nörolojik Muayene Tablosu (NMT) isminde bir form kullan ılmıştır. 139

3 Sağlıkl ı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçların ın Nörolojik işaretlerle Bağınt ısın ın Araştırılmas ı Çakıcı, Ç ıtak, Çakıcı, Küçükali, Yand ım, Erkoç, Erkonaç Nöropsikolojik değerlendirme 12 testten olu şan bir batarya kullan ılarak yap ılmıştır. A. Dikkat ve dikkatin mekansal da ğılım ı işlevleri 1. Sürekli performans testi (Continuous Performance Test-CPT) 2. Harf Ay ıklama Testi (Cancellation Test) B. icra işlevleri 1. Sözel Akıc ılık Testleri 2. Wisconsin Kart E şleme Testi (Wisconsin Card Sorting Test-WCST) 3. Raven Standart İlerleyici Matristler Testi (Raven's Standard Progressive Matrices Test- RSPM) 4. Stroop Testi (Stroop Test) C. Bellek i şlevleri a. Sözel Bellek 1. Sayı Dizisi Öğrenme Testi (Serial Digit Learning Test) 2. Sözel Bellek Süreçleri Testi b. Sözel Olmayan Bellek 1. WMS-R Görsel Bellek Alt Testi (WMS-R Visual Reproduction Sub-Test) D. Lisan işlevleri 1. Boston İsimlendirme Testi (Boston Naming Test) 2. Kurabiye H ırs ızları Testi (Cookie Theft Test) E. Görsel Konumsal Alg ı işlevleri 1. Benton Çizgi Yönü Belirleme Testi (Benton Line Orientation Test) Bu testler yakla şık 2.5 saat süre içinde, 2 kez ara verilmek suretiyle, yüzyüze görü şme yöntemiyle uygulanmıştır. Nörolojik i şaretlerden yumu şak nörolojik i şaretlerin değerlendirilmesi 3 farkl ı işlevsel sahadaki i şlev bozukluklarını kapsayan Nörolojik De ğerlendirme Ölçeği kullan ılarak yap ılmıştır. NDÖ; 1) söndürme, grafestezi, stereognozis, sa ğ-sol konfüzyonu ve bozulmu ş i şitsel görsel bütünlük gibi bütünleyici duyusal i şlev bozukluğu itemleri, 2) ard ısıra yürüyü ş, parmak-burun testi, parmakbaşparmak kar şılıklığı, disdiadokinezi gibi motor koordirm.yon itemleri, 3) yumruk-halka testi, yumruk-kenar avuç içi testi ve Ozeretski testi gibi karma şık motor eylemler dizisi itemlerini içermektedir. Ölçek 26 itemden oluşmakta ve bu itemlerin 14 tanesi vücudun her iki yarısı için ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Her item "anormallik yok", "hafif ancak kesin bir bozulma var" ve "belirgin bir bozulma var" şeklinde 3 a şamal ı olarak değerlendirilmektedir. Sadece emme ve burun refleksleri "var" ve "yok" olarak derecelendirilmi ştir. Sert nörolojik i şaretler 19 itemden olu şan NMT kullan ılarak değerlendirilmi ştir. Bu form vücudun bir yans ındaki belirgin derecede asimetrik motor veya duyusal kay ıptaki bir örüntüyü, dizartri, bozulmu ş refleksler, patolojik refleksler, pupil de ğişikleri ve bazı görme alan ı eksiklikleri gibi i şaretlerin de ğerlendirilmesini kapsamaktad ır. Her item anormallik "var" veya "yok" şeklinde derecelendirilmektedir. Normal bireylerde nörolojik i şaretlerin s ıklığı ve nöropsikolojik testlerdeki performans ortalamalann ın saptanmas ında betimleyici istatistik yöntemleri, bağıntılann araştınlmas ında Pearson ve Spearman korelasyon yöntemleri kullamlm ıştır. BULGULAR Sosyodemografik veriler Çal ışmaya al ınan olgular ya şları aras ında olup, yaş ortalamas ı 36.06±8.10 e ğitim süreleri ise yıl olarak ortalama 12.20±4.80 y ıldır. Olguların % 93.3'ü sağ ellerini % 1.1'i sol ellerini dominant el olarak kullanmaktayken % 5.6's ı her iki elini de ayn ı derecede kulland ığını belirtmekteydiler. Bireylerin NDÖ toplam de ğerleri 0-24 puan aras ındaydı. Toplam puanlarının ortalamas ı 7.20±5.84 idi. Bireylerin nörolojik i şaretlerin s ıklığı Tablo l'de, nöropsikolojik testlerdeki performans ortalamalan Tablo 2'de gösterilmi ştir. 140

4 Sağlıkl ı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçların ın Nörolojik İşarederle Bagıntıs ın ın Araştırılmas ı Çakıcı, Çıtak, Çakıcı, Küçükali, Yand ım, Erkoç, Erkonaç Tablo 1. Normal bireylerde nöropsikolojik de ğerlendirme sonuçlar ı Normal bireyler (n:89) Değişken Ortalama SD Dikkat i şlevleri Sürekli Performans Testi Düz skor Ters skor Toplam skor Dikkatin Mekansal Da ğıl ım ı Harf Ay ıklama Testi Sağ skor Sol skor İcra i şlevleri Sözel Ak ıc ı lık Testi Sözel Ak ıc ılık Sözel Ak ıc ılık II Sözel zihinsel kontrol W is(:071sill Kart Eşleme Testi Toplam kategori Perseveratif hata % Raven ilerleyen IVIatrisler Puan Süre Stroop Testi. Hata Düzeltme Bellek i şlevleri Say ı Dizisi Testi Tam öğrenme Toplam skor Sözel Bellek Süreçleri Anl ık bellek Tam öğrenme Toplam öğrenme En yüksek ö ğrenme WMS-R Görsel Bellek Testi Anl ık bellek Lisan i şlevleri Boston İ simlendir ıne Testi Kurabiye Testi Görsel Konumsal Alg ı Benton Çizgi Yönü Belirleme Testi NDÖ tnplam de ğeri ile nöropsikolojik değerlendirme sonuçlar ı arasındaki 4a ğıntının araşt ır ılmas ı Olgular ın NDÖ toplam de ğerleri ve pöropsikolojik değerlendirme sonuçlar ı bağıntılar ara ştırıldığında, NDÖ toplam de ğerleri ile dikkat i şlevlerini de ğerlendiren sürekli performans testi-düz (r: p<0.01), sürekli performans testi-ters (E , p<0.01), sürekli performans testi-toplam (r: , p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ilişki bulunmu ştur. Nes toplam de ğerleri ile frontal lob i şlevlerinden icra i şlevlerini de ğerlendiren Wiseonsin KET-kategori (r: , p>0.01), Wisconsin KET perseveratif hata (r:0.2334, p>0.01), Wisconsin KET kurulumu sürdürme (r:0.2066, p>0.01), Stroop testi-hata (r:0.1960, p>0.01), Stroop testi-düzeltme (r:0.1987, p>0.01), Raven SPM-süre (r: , p>0.01) aras ında ilişki bulunmam ış, Raven SPM-puan (r: , p<0.01) aras ında ters yönde zay ıf ili şki bulunmu ştur. İcra i şlevlerini de ğerlendiren bir di ğer test olan Sözel Ak ıc ılık Testi ile karşılaştmldığıncla Sözel Ak ıc ılık-i (r: , p>0.01) ve Sözel Aluc ı- lık-ii (r: p>0.01) aras ında ili şki bulunmazken, Sözel Ak ıc ılık-zihinsel kontrol (r: , p<0.01) aras ında ters yönde zay ıf ilişki bulunmuştur. NDÖ toplam değerleri ve bellek i şlevleri aras ındaki bağıntıs ı araştırıldığında NDÖ toplam de ğerleri ile sözel belle ği değerlendiren Say ı Dizisi Testi-tam ö ğ - renme (E0.4503, p<0.01) ayn ı yönde zay ıf, Say ı Dizisi Testi-puan (r: , p<0.01) ters yönde zay ıf, Sözel Bellek Süreçleri Testi-anl ık bellek (r: , p<0.01) ters yönde zay ıf, Sözel Bellek Süreçleri Testi-tam ö ğrenme (r:0.3581, p<0.01) do ğru yönde çok zay ıf, Sözel Bellek Süreçleri Testi-toplam öğrenme (r: , p<0.01) ters yönde zay ıf, Sözel Bellek Süreçleri Testi-geciktirilmi ş bellek (r: , p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ilişki tesbit edilmi ştir. Sözel olmayan bellek i şlevlerini değerlendiren WMS-R Görsel Bellek Alt Testi-anl ık bellek (r: , p<0.01) aras ında ters yönde zay ıf ili şki bulunmu ştur. Dil i şlevleri ile NDÖ toplam de ğerleri aras ındaki bağıntı araştırıldığında NDÖ toplam değerleri ile dil i ş- levlerini değerlendiren Boston isimlenclirrrıe Testi (r:-3112, p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ili şki tesbit edilmi ş, ancak Kurabiye H ırs ızlar ı Testi-ak ıc ı- lık (n , p>0.01) aras ında ili şki bulunmam ıştır. NDÖ toplam değerleri ile görsel konumsal i şlevleri değerlendiren Benton Çizgi Yönünü Belirleme Testi (r: , p.<0.01) aras ında ters yönde orta derecede ilişki tesbit edilirken, dikkatin mekansal da ğılım ı- n ı değerlendiren Harf Ay ıklarna Testi-sağ (r: , p<0.01) aras ında ters yönde zay ıf, Harf Ay ıklama Testi-sol (r: , p<0.01) aras ında ters yönde çok zayıf ilişki bulunmuştur. 141

5 Sağlıklı Bireylerde Niiropsikolojik De ğerlendirme Sonuçlar ının Nörolojik işarederle Ba ğıntıs ının Araştırılmas ı Çakıcı, Ç ıtak, Çakıcı, Küçükali, Yandım, Erkoç, Erkonaç Tablo 2. Normal bireylerde nörolojik i şaretlerin s ıkl ığı Bozukluk yok Hafif bozukluk Belirgin bozukluk NDÖ, İTEMLER İ 1. Ard ıs ıra yürüyü ş Romberg Testi a. Denetlenemeyen Har. Sa ğ b. Denetlenemeyen Har. Sol a. Tremor Sağ b. Tremor Sol a. Serebral Dominans Sağ b. Serebral Dominans Orta c. Serebral Dominans Sol İşitsel-Görsel Bütünlük a. Stereognozis Sağ b. Stereognozis Sol a. Grafestezi Sa ğ b. Grafestezi Sol a. Yumruk-Halka Testi Sa ğ b. Yumruk-Halka Testi Sol a. Yumruk-Kenar-Avuçiçi Sa ğ b. Yumruk-Kenar-Avuçiçi Sol Ozeretski Testi a. Haf ıza 5. dak b. Hafıza 10. dak a. Ritm Tutma Testi a b. Ritm Tutma Testi b a. Ard ısıra Hareketler Sa ğ b. Ard ı s ıra Hareketler Sol a. Parmak-Ba şpar. Kar şı l ığı Sağ b. Parmak-Ba şpar. Karşı l ığı Sol a. Ayna Hareketleri Sa ğ b. Ayna Hareketleri Sol Söndürme Sağ-Sol Konfüzyonu I9a. Sinkinezis Sağ b. Sinkinezis Sol a. Konverjans Sa ğ b. Konverjans Sol a. Bak ış Süreksizli ğ'i Sağ b. Bak ış Süreksizli ği Sol a. Parmak-Burun Testi Sa ğ b. Parmak-Burun Testi Sol Glabellar Burun refleksi a. Yakalama Refleksi Sa ğ b. Yakalama Refleksi Sol Emme Refleksi NDÖ itemleri ile nöropsikolojik de ğerlendirme sonuçlar ı aras ındaki bağınt ının araştırılmas ı Sürekli Performans Testi-düz ile tremor-sa ğ (r: , p<0.01), tremor-sol (r: , p<0.01), konverjans-sa ğ (r: , p<0.01) itemleri aras ında ters yönde çok zay ıf ilişki, ritm tutma testi-a (r: , p<0.01) ters yönde zay ıf ili şki tesbit edilmiştir. Sürekli performans testi-ters ile grafestezi-sol (r: , p<0.01) itemi aras ında çok zay ıf ters yönde ili şki tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri arasında ili şki tesbit edilmemi ştir. -142

6 Sağl ıkl ı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçların ın Nörolojik işaretlerle Bağınt ısının Araşt ırılmas ı Çak ıc ı, Ç ıtak, Çak ıcı, Küçükali, Yand ım, Erkoç, Erkonaç Say ı Dizisi Testi-puan ile Glabellar refleks itemi (r: , p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ili şki tesbit edilmi ş, Say ı Dizisi Testi ile di ğer itemler aras ında ili şki saptanmam ıştır. WMS-Görsel Bellek Alt Testi-anl ık bellek testi ile i şitsel görsel bütünlük itemi (r: , p<0.01), Ozeretski Testi itemi (r: , p<0.01) aras ında çok zay ıf ili şki, hafıza 5. dakika itemi (r: , p<0.01), haf ıza 10. dakika itemi (r: , p<0.01) aras ında zay ıf bağınt ı tesbit edilmi ş, diğer NES itemleri aras ında bağınt ı tesbit edilmemi ştir. Wisconsin KET-kategori ile serebellar dominans itemi (r: , p<0.01), Wisconsin KET-perseveratif hata yüzdesi ile serebellar dominans itemi (r: , p<0.01) aras ında çok zay ıf ili şki tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri ile Wisconsin KET aras ında bağıntı belirlenmemi ştir. Raven SPM-puani ile serebellar dominans itemi (r: , p<0.01), grafestezi sa ğ itemi (r: , p<0.01), Ozeretski Testi itemi (r:-3423, p<0.01), ritm tutma (r:-3392, p<0.01) ve Raven SPM-süre ile glabellar refleks itemi (r:-3336, p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ili şki tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri ile Raven SPM aras ında ili şki bulunmam ış - t ır. Ayr ıca Stroop Testi ile NDÖ itemleri aras ında ilişki tesbit edilme ırti ştir. Sözel Akıc ıl ık-zihinsel kontrol testi ile ritm tutma testi aras ı nda (r:=0.3069, p<0.01) ve Sözel Ak ıc ı l ık Testi hayvan ile parmak-ba şparmak kar şıl ığı-sol itemi (r: , p<0.01) aras ında ters yönde çok zay ıf ili şki tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri ile Sözel Akıc ıl ık Testi aras ında ili şki tesbit edilmemi ştir. Boston İsimlendirme Testi ile haf ıza 10. dakika itemi (r: , p<0.01) ve ritm tutma testi aras ında (r: , p<0.01), Kurabiye H ırs ızlar ı Testi ile Ozeretski testi (r: , p<0.01) aras ında çok zay ıf bağıntı bulunmu ş, diğer NDÖ itemleri ve dil i şlevlerini değerlendiren nöropsikolojik testler aras ında bağınt ı tesbit edilmemi ştir. Benton Çizgi Yönünü Belirleme Testi ile Ozeretski testi itemi (r: , p<0.01), ritm tutma testi b itemi (r: , p<0.01), Glabeller refleks itemi (r: , p<0.01), grafestezi-sol itemi (r: , p<0.01), serebellar dominans-sa ğ aras ında (r: , p<0.01) ve Harf Ay ıklama Testi ile hafıza 10. dakika itemi (r: , p<0.01), ritm tutma testi itemi (r: , p<0.01), yumruk-halka testi itemi (r: , p<0.01), aras ında ters yönde zay ıf bağıntı tesbit edilmi ş, diğer NDÖ itemleri ve görsel konumsal alg ı i şlevlerini değerlendiren nöropsikolojik testler aras ında ilişki bulunmamıştır. Olguların hiçbirinde NMT içerisinde tanımlanan herhangi bir sert nörolojik işaret tesbit edilmemi ştir. TARTIŞMA Çalışmam ızda bilişsel işlev eksiklikleri ile yumu şak nörolojik işaretler aras ında bağıntı olduğu tesbit edilmi ştir. Yumu şak nörolojik i şaretler normal populasyonda da görülebilen belirsiz, gelip geçici ve yorumlanamayan i şaretler şeklinde ortaya ç ıkabilmektedir. Son y ıllardaki baz ı çal ışmalar yumuşak nörolojik i şaretlerin gösterilebilen bir nöropatoloji olmaks ız ın nörolojik bir temeli bulundu ğunu (13) veya öğrenme bozuklu ğu gösteren çocuklarda klinik bir yol gösterici oldu ğunu ileri sürmektedirler (14). Çal ışmam ız ın kesitsel çal ışma özelliklerini ta şımas ı nedeniyle tesbit etti ğimiz yumuşak nörolojik i şaretlerin bir psikiyatrik veya nörolojik bozuklu ğun ön habercisi oldu ğunu söylemek güçtür. Ancak psikiyatrik veya nörolojik bozuklu ğu olmayan ki şilerde de herhangi bir hastal ık öyküsü tan ımlanmaks ız ın perinatal yaralanma (7 ' 8), geli şimsel gecikme ve herediter geçi ş (9) gibi sebeplerden dolay ı da bu i şaretlerin bulunabilece ği bildirilmi ştir. Çah şmam ızda tesbit edilen yumu şak nörolojik i şaretler ile beynin farkl ı bir bölgesinin i şlevini belirleyen nöropsikolojik testler aras ındaki bağıntı bu sebeplerden kaynaklanabilece ği gibi kişinin yeterince koopere olamamas ı nedeniyle testlerde ortaya ç ıkan dü şük performanstan da kaynaklanabilir. Çal ışmam ızda beynin bir bölgesinin i şlevini birden fazla nöropsikolojik testle ölçebilen bir batarya düzeni kullan ılmıştır. Beynin ayn ı bölgesinin i şlevlerini ölçen birden fazla test kullan ılmas ı bu testlerin baz ıların ın yumu şak nörolojik i şaretlerle ili şkili bulunmas ının daha do ğru de ğerlendirilmesini sağlamıştır. Frontal lob i şlevlerini değerlendiren Raven SPM puan ı ile ritm tutma testleri aras ında bulunan bağıntı ayn ı testin süre de ğerlendirilmesinde ili şkili bulunmam ıştır. 143

7 Sağlıkl ı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçların ın Nörolojik Işaretlerle Bağıntıs ıtun Araştırılması Çakıcı, Ç ıtak, Çak ıcı, Küçükali, Yand ım, Erkoç, Erkonaç Bunun yan ında bellek işlevlerini değerlendiren sözel bellek süreçleri testi ile yumu şak nörolojik i şaretlerden yak ın hafıza aras ında çok zay ıf ili şki olduğu tesbit edildiği halde, sözel belle ği değerlendiren di ğer bir test olan say ı dizisi testi ile yak ın hafıza aras ında bir bağıntı bulunmamıştır. Ayn ı beyin bölgesinin i ş - levini değerlendiren bir testin yumu şak nörolojik işaretler ile ili şkili ç ıktığı halde ayn ı bölgeyi değerlendiren başka bir testte ili şkisiz bulunmas ı bu testlerdeki dü şük performansa ba ğlı olabilmektedir. Ancak ayn ı bölgeyi değerlendiren testler aras ında bile işlevselliği değerlendirmek aç ısından farkl ılıklar olabilmektedir. Klinik bir bozukluk seviyesinde ortaya ç ıkmayan bili şsel bozukluklar normal populasyondaki ki şiler aras ında görülebilmektedir. Belli bir alanla ilgili bir i şlev bozuk bulunabilirken di ğer işlevlerin görevlerini yerine getirmesi ki şinin ya şam sürecine genel bir i şlevsel bozukluk şeklinde yans ımayabilmektedir. Klinik bulgu vermeyen ki şinin genel olarak i şlevselliğine yans ımayan bu minimal bozukluklar kendilerini yumu şak nörolojik i şaretler şeklinde de gösterebilmektedir. Diğer yandan çal ışma grubumuz içerisinde Sözel Bellek Süre9leri testleri ile tesbit edilen ve ya şam işlevselliğine yans ımayan birtak ım bellek bozulmalan, bellek i şlevlerini de ğerlendiren itemler yan ında başka yumu şak nörolojik i şaretler ile de ili şkili bulunmuştur. Bellek tek bir süreç de ğil, birden çok sürecin ardarda gelmesi ve içiçe geçmesiyle olu şan bir süreçler bütünüdür ve belle ğe ilişkin süreçler karmaşık bir anatomik sisteme dayand ığından ilişkisizmi ş gibi görünen di ğer itemler ile de ba ğıntılı bulunabilir (24). Sonuç olarak yumu şak nörolojik i şaretler klinik bir bozukluğu bulunmayan normal populasyon içerisinde de görülebilmektedir. Tesbit edilen yumu şak i şaretlerin bir k ısm ı kişide klinik görünüm vermeyen minimal bir nöropatolojik temelden kaynaklanabili ı:. Sağl ıkl ı bireylerde bili şsel işlevlerde tesbit edilen bozukluk ile nörolojik işaretler aras ındaki ba ğıntı bu nöropatolojik temeli yans ıtıyor olabilir. Gerek nörolojik i şaretlerin gerekse nöropsikolojik testlerdeki bozuklukların bulunmas ı düşük test performans ına da bağlı olabilece ği unutulmamal ıdır. Bili şsel iş - levler ile ilgili çal ışmalar yap ılırken beynin bir böl- gesinin i şlevlerini ayn ı bölgeyi inceleyen farkl ı testler ile de ğerlendirerek daha kesin ve do ğru sonuçlar elde edinilebilece ği düşüncesindeyiz. KAYNAKLAR 1. Keefe RSE: The contribution of neuropsychology to psychiatry, Am J Psychiatry 152:6-16, , Tupper DE: The issues with soft signs in soft neurological signs (ed). Tupper DE, Grune and Stratton, Inc Florida p:338-88, Arkonaç 0: Psikotik bozukluklar ve tedavileri. 1. bask ı, Nobel Tıp Kitabevi Yay ınları, s.21-27,88-98, Yaz ıc ı A: Şizofrenik hastalarda yumu şak nörolojik i şaretlerin sıklığı ve özgüllüğü. Uzmanl ık Tezi, İstanbul, Berrios GE: Positive and negative symptoms and Jackson; A conceptual history. Arch Gen Psychiatry 45:616-22, Heinrichs DW, Buchanan RW: Significance and meaning of neurological signs in Schizophrenia. Am J Psych 145:11-18, Shifer SQ, Stokman CJ, Shifer DNgS, D'Connor P, Schonfeld IS: Ten year consistency of neurological test perfonnance of children without focal neurological deficit. Dev Med Child Neurol 28:417-27, Stokman CJ, Shifer SQ, Shifer DNgS, D'Connor P, Wolff R: Assessment of neurologiçal soft signs in adolescents, reliable studies. Dev Med Child Neurol 28:428-39, Nichols P, Chen T: Minimal brain disfunction-a prospective study. Hillsdale, NJ, Lawrence Erlbaum Associates, Bihari K, Pato MT, Hill JL, et al: Neurologic soft signs in obsessive compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry 48:278, Hollander E, Schiffman E, Cohen B, Rivera-Stein MA, Rosen W: Signs of central nervous system disfunction in obsessive compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry 47:27-32, Kolakowska T, Williams AO, Jambor K, Ardern M: Schizophrenia with good or poor outcome; III: Neurologic soft signs, cognitive impaimıent and their clinical significance. Br J Psychiatry , 1985, 13.Gupta S, Andreasen N, Arndt S, et al: Neurological soft signs in neuroleptic-treated schizophrenic patients and in normal comparison subjects. Am J Psychiatry 2:191-96, 1995, 14.Taylor HG: The meaning and value of soft signs in the behavioral sciences. Soft neurological signs. Tupper DE (ed), Grunne and Stratton Inc Florida p , Stein DJ, Hollander E, Cohen L, ot al: Neuropsychiatric M ı- pairment in inıpulsive personality disorders, Psychiatry Res 48:257-66, Erten D: İki uçlu chıyguduru ın bozukluğu ilk atak manide klinik özelliklerin ve fronto-parietal i şlevlerin de ğerlendirilmesi. Uzmanl ık Tezi (yaymlanmam ış). İstanbul, Çak ıc ı M, Küçükali İ, Ç ıtak S, Çak ıcı ET, Uğurad Kaya I, Şahinler D, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şizofren hastalarda nörolojik muayene ve SPECT ba ğıntıs ı. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı, s.214, 1-4 Ekim, Antalya, Çıtak S, Çak ıc ı ET, Çakıcı M, Küçükali I, Uğurad Kaya I, Şahinler KD, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şizofrenik süreçte nöropsikolojik değerlendirme sonuçlar ın ın nörolojik i şaretlerle (yumu şak ve sert) bağıntıs ın ın araştırılmas ı. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı, s.57, 1-4 Ekim, Antalya, Cuesta MJ, Peralta V, Leon J: Neurological fronml signs and neuropsychological deficits in schizophrenic patients. Schizophrenia Res 20:15-20, Çakıcı ET, Çakıcı M, Ç ıtak S, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şizofren hastalarda nöropsikolojik de ğerlendirme ve SPECT ba ğınt ısı. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı, s.86, 1-4 Ekim, Antalya, Ç ıtak S, Çak ıcı ET, Çakıcı M, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şizofrenik süreçte nöropsikolojik değerlendirme sonuçlar ın ın beyin görüntüleme (MRG) bulgular' ile ba ğınt ıs ın ın ara şt ırılmas ı. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı, s.185, 1-144

8 Sağlıkl ı Bireylerde Nöropsikolojik De ğerlendirme Sonuçlarının Nörolojik İşaretlerle Bağmt ıs ın ın Araşt ırılmas ı Çakıcı, Çıtak, Çakıcı, Küçükali, Yand ım, Erkoç, Erkonaç 4 Ekim, Antalya, Seidman L.I, et al: Relationship of prefrontal and temporal lobe. MRI measures to neuropsychological performance in chronic schizophrenia. Biol Psychiatry 35:235-46, Küçükali İ, Çıtak S, Çak ıc ı ET, Çakıc ı M, Yand ım D, Uğurad Kaya I, Şahinler Kulu D, Yaz ıcı A, Erkoç Ş, Arkonaç O: Şi- zofrenide yumu şak ve sert nörolojik bulgular ile yap ısal beyin bulgulannın (MRG) bağıntısının ara ştırılmas ı. XXXIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bildiri Özet Kitab ı, s.87, 1-4 Ekim, Antalya, Öktem Ö: Yeni bir sözel bellek testi. VIII. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Eylül, İzmir, III. ULUSAL BIYOLOJIK PSIKIYATRI KONGRESI Haziran 2001 Resort Dedeman Kapadokya - NEV ŞEHİR Erciyes Üniversitesi. T ıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal ı ve Biyolojik Psikiyatri Derneği işbirliği ile düzenlenmektedir. 145