GSYİH içindeki pay milyon dolar. İhracat adet %2, adet %18,9 %197,7. İthalat %10,6 %3,7. İşletme sayısı %3,2

Transkript

1

2

3 İçindekiler Veriler Hazırlayan: Prof. Dr. Adem ŞAHİN - TOBB-ETÜ Öğretim Üyesi işbirliği ile hazırlanmıştır. Derleme - Düzenleme Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı: Esra Çalışkan, Yusuf Yıldırım, Canan Doğruyol, Tuğba Şakar Çabuk, Vijdan Kurnaz Gıdahattı: Ali Reşat Yılmazbilen, Tuğba Eracar, Metin Ertunç, Kıvanç Yarangümeli, Mehmet Ali Çıtak, Murat Güzeller Grafik Tasarım: İsmail Hakkı Eser Yayıncı: Comart Kurumsal İletişim Hizmetleri Ltd. Şti. Bu kitabın tüm hakları Comart Kurumsal İletişim Hizmetleri Ltd. Şti.'ne aittir. Kaynak gösterilmeksizin kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir yöntemle kopya edilemez, çoğaltılamaz, yayımlanamaz. ISBN: Basım ve Cilt: Elma Teknik Basım Matbaacılık Önsöz 4-6 I. BÖLÜM: TÜRKİYE DE TARIM SEKTÖRÜ ve GIDA SANAYİ Tarım Sektörü Tarım Sektörüne Yatırımlar Teşvikler & Destekler 12 II. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NE AİT BAZI EKONOMİK VERİLER Gıda ve İçecek Sanayi nde İşletme Sayıları Gıda ve İçecek Sanayi nde İstihdam Gıda ve İçecek Sanayi nde Toplam Üretim Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Ciroları Gıda ve İçecek Sanayi nde Katma Değer Gıda ve İçecek Sanayi nde İş Gücü Verimliliği Gıda ve İçecek Sanayi nde Yoğunlaşma Gıda ve İçecek Sanayi nde Yabancı Sermaye 30 III. BÖLÜM: TÜRKİYE DE HANEHALKI TÜKETİM HARCAMALARI İÇİNDE GIDA ve İÇECEK SANAYİ NİN YERİ Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı Hanehalkı Gıda ve İçecek Harcamaları Hanehalkı Harcamaları İçinde Gıda ve İçecek Harcamalarının Yeri Gıda ve İçecek Harcamalarının Bölgelere Göre Dağılımı Gıda ve İçecek Sanayi nin Ana Harcama Gruplarına ve Ülkelere Göre Fiyat Düzeyleri 36 IV. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NDE AR-GE Gıda ve İçecek Sanayi AR-GE Harcamaları Harcama Gruplarına Göre AR-GE Harcamalarının Dağılımı Gıda ve İçecek Sanayi nde AR-GE Harcamalarının Dağılımı AR-GE Faaliyetlerinde İstihdam 41 V. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NDE BAZI EKONOMİK GÖSTERGELER Büyüme Fiyat Endeksleri Sanayi Üretim Endeksleri Kapasite Kullanımı Yatırım Teşvikleri Üretimde Ücret ve Kazanç Endeksleri 58 VI. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NDE DIŞ TİCARET VERİLERİ İhracat ve İthalat Dış Ticaret Dengesi 75 VII. BÖLÜM: KÜRESEL GIDA PAZARINA AİT BAZI EKONOMİK GÖSTERGELER Buğday İri Daneli Tahıllar (Kaba Tahıllar) Pirinç Şeker Yağlı Tohum Et ve Et Ürünleri Süt ve Süt Ürünleri FAO Fiyat Endeksleri 84 YÖNETİCİ ÖZETİ 85 İşletme sayısı adet %2,9 Dış ticaret fazlası milyon dolar %5 Uluslararası yatırım girişi 557 milyon dolar %39,3 kişi 9 adet Faaliyete geçen yabancı sermayeli firma İhracat milyon dolar %4,1 İthalat milyon dolar %3,2 İçecek Sanayi toplam üretim İstihdam milyon TL %10,6 %3,7 GSYİH içindeki pay %18, milyon dolar Dış ticaret karşılama oranı %197,7 Gıda Sanayi toplam üretim milyon TL %13,4 AR-GE harcaması milyon dolar Birinci Basım: Haziran 2015 Ankara

4 Önsöz Makro Ekonomik Veriler Son 12 yılda tarım sektöründe rekabetçilik ve sürdürülebilirlik ön plana çıkmış, tüm paydaşlarla ortak akıl çerçevesinde belirlenen gerçekçi hedef ve projelerin hayata geçirilmesiyle birlikte sektörün uzun yıllardır beklediği büyüme trendi yakalanmış ve 2015 yılının ilk çeyreğinde 2,7 büyüme ile 2,3 büyüyen Türkiye nin kalkınmasında lokomotif sektör haline gelmiştir. Türkiye de tarım sektörü; 60 milyar dolara yaklaşan GSYİH, 19 milyar dolara yaklaşan ihracat, 5,5 milyonluk istihdam, 10 bin 451 dolar çalışan başına gelir ile önemli bir iktisadi sektördür. Geçmişte tarımsal üretim, açlık ve yokluk kaygısıyla elde tutulması zorunlu bir çıktı olarak düşünülürken, günümüzde hammadde olarak sanayide kullanılan girdi haline gelmiştir. Tarım; gıdanın dışında ilaç, enerji, tekstil gibi daha pek çok sektörün de girdilerini sağlamaktadır yılı verilerine göre gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin ekonomiye sağladıkları toplam katma değer 17,3 Milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda ve içecek sanayi; üretim değeri, istihdama sağladığı katkı, ihracat ve dış ticareti karşılama oranı ile ülke ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Sektörde faaliyet gösteren yaklaşık 41 bin işletmede 455 bin kişi istihdam edilmektedir yılında Türkiye toplam ihracatının yüzde 11,2 sini 17,8 milyar dolar ile gıda ürünleri oluşturmaktadır. Gıda ve tarım alanında; üretici ve tüketici memnuniyetini en üst düzeyde sağlamış, dünyada küresel aktör olan Türkiye, var olan misyon ve vizyonunu sürdürecektir. Takip eden süreçte sanayinin gelişimi yanında tarımın sürdürülebilirliği ön plana çıkacak, kırsalın korunması, kaynakları ile birlikte yerinde kalkınması tartışılacaktır. Tarım sektörünün; gıda yetersizliği, iklim değişikliği, suyun bulunabilirliği, biyoçeşitlilikte daralma, sınırlı ekosistemdeki kayıplar gibi sorunlar ile yüz yüze kalması muhtemeldir. Öngörülen değişim ve etkileşimler için stratejik eksenlerdeki olası kaymaları alternatif planlamalarla yönetebilecek yetkinlik, geçmiş dönemlerden gelen strateji oluşturma ve planlama kapasitesi mevcuttur e doğru ilerlerken; Nüfusunu yeterli, kaliteli ve güvenilir gıda ile besleyen, gıda maddeleri dış ticaretinde net ihracatçı konumunu daha da geliştiren, rekabet gücünü artırmış, Tarımsal Gayri Safi Yurtiçi Hasılasını 150 milyar dolara, tarım ürünleri ihracatını 40 milyar dolara çıkarmış, dünyada ve bölgesinde tarım alanında söz sahibi bir ülke olmak temel hedefimizdir. Hazırlanan 2014 Yılı Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri nin sektördeki paydaşlara faydalı olması ve sektörün gelişmesine ışık tutması temennisi ile Önsöz GSYİH + %2,9 Sabit fiyatlarla büyüme milyon TL GSYİH + %11,6 Cari fiyatlarla büyüme milyon TL TÜFE + %8,85 On iki aylık ortalamalara göre artış TÜFE + %8.17 Bir önceki yılın aynı ayına göre artış ÜFE + %10,25 On iki aylık ortalamalara göre artış ÜFE + %6,36 Bir önceki yılın aynı ayına göre artış İhracat + %3,8 İhracat milyon dolara yükseldi İthalat - %3,7 İthalat milyon dolara geriledi Özelleştirme milyon dolar Yatırım teşvikleri milyon TL Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 5

5 Önsöz Türkiye de Tarım Sektörü ve Gıda Sanayi Gıdahattı, haber, analiz ve verileri ile gıda ve içecek sektörünün güvenilir bilgi platformu olmaya devam ediyor. Geride bıraktığı 9 yılda dergimiz, yalnızca bilimi ve dünya gerçeklerini temel alan, gündem oluşturan, sorunların çözümüne ışık tutan haberleriyle gıda ve içecek sektörünün gelişmesinde adeta bir mihenk taşı; benzersiz ve tüm paydaşları kapsayan içeriği sayesinde sektörün temel başvuru kaynağı oldu. Bunun en önemli argümanlarından birini, bu yıl 9. sunu hazırladığımız Türkiye Gıda ve İçecek Sanayii Envanteri oluşturuyor. Yayın hayatına başlamamızla birlikte hazırlıklarına başladığımız ilk envanterde şu sorudan hareketle yola çıkmıştık: Gıda ve İçecek Sanayii olarak neredeyiz? Ancak özellikle 2008 yılında yaşanan küresel gıda krizinin ardından, dünyanın yeni bir düzene doğru yol alması ve gelecek için atacağımız adımların daha bir önem kazanması nedeniyle bugün bu sorunun evrildiğini ve Geleceğe dair ne yapmalıyız? sorusuna dönüştüğünü görüyoruz. Şüphesiz Türkiye, Gıdahattı olarak geride bıraktığımız 9 yılda büyük ilerlemeler kaydetti; tarım, gıda ve içecek sanayileri de bu büyümeden hem pay aldı hem de Türkiye nin ilerlemesinde önemli pay sahiplerinden biri oldu yılı envanteri, her yıl olduğu gibi, verilere dayalı ve tamamen objektif bir biçimde sektörün en net fotoğrafını ortaya koyuyor. Bu yılın değişikliğine gelince; Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı da envanterimize önemli katkılar verdi ve 2014 yılında tarımda yaşanan gelişmeleri değerlendirebileceğimiz kıymetli verileri bizlerle paylaştılar. Biz, 2014 e ilişkin tüm yorumu okurlarımıza bırakacağız ve Geleceğe dair ne yapmalıyız? sorusunun peşinden gitmeye devam edeceğiz. Hiç kuşkusuz geçen yılın en önemli gelişmelerinden biri de Türkiye nin G20 Dönem Başkanlığı nı üstlenmesi oldu. Aralık ayındaki bu gelişme üzerine, yılın ilk sayısında 2015 Fırsat yılı olur mu? sorusunu sormuş ve şu değerlendirmeyi yapmıştık: Ekonomisi çok yavaş toparlanan dünya, jeopolitik gerginliklerin ekonomik sorunların önüne geçeceği yeni bir yıla giriyor. Tam da böyle bir zamanda G-20 Dönem Başkanlığı nı üstlenen Türkiye, 2015 yılında bir yandan bunu fırsata dönüştürmeyi arzularken, diğer yandan önünde duran bölgesel sorunlar, Rusya, TTIP, Euro nun değer kaybı ve küresel ekonominin daralma eğilimine girmesinden kaynaklanan riskleri bertaraf etmeye çalışacak. Son dönemde yapılan yasal düzenlemeler ve verilen desteklere rağmen sektörün gelişmesi istenilen seviyeye ulaşamamıştır. Bu nedenle şu anda sektörün tüm paydaşlarına düşenin; Türkiye nin ve sanayimizin kayıp yıllara tahammülü olmadığı gerçeğinden hareketle, geleceğe dair yapmamız gerekenleri ortak akılla ortaya koymak, uygulamasında ise en geniş iş birliği platformunu tesis etmek olduğuna inanıyoruz. Gıdahattı olarak, Türkiye nin büyümesine ve tabii, bu büyümenin ayrılmaz parçası olan tarım, gıda ve içecek sanayilerimizin aydınlık geleceğine bu inançla baktığımızı ifade ediyor, yine bu inançla hazırladığımız Envanterimize katkı sağlayan tüm kurum, kuruluş ve kişilere teşekkürü bir borç biliyoruz. Önsöz Bölüm:1 Türkiye de Tarım Sektörü ve Gıda Sanayi Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 7

6 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 9

7 1-1 Tarım Sektörü 1-2 Tarım Sektörüne Yatırımlar Türk Tarım Sektöründe Bazı Temel Göstergeler Yıllar GSYİH (Cari Fiyatlarla, Milyar Dolar) * İlgili dönemde güncelleme yapılmıştır. İstihdam (Bin Kişi) Türkiye tarım sektörü; 60 milyar dolara yaklaşan GSYİH, 19 milyar dolara yaklaşan ihracat, 5,5 milyonluk istihdam, 10 bin 451 dolar çalışan başına gelir ile önemli bir iktisadi sektördür. Beslenme ihtiyacının karşılanmasında tarım ürünlerinin alternatifsizliği, tarımı stratejik öneme sahip bir sektör haline getirmiştir. Gıdaların uzun süre dayanmaları için işlenmeleri, beslenme ihtiyacının karşılanmasında tüketicinin önüne gıdaların üretimden doğrudan değil de pazarlama Çalışan başına GSYİH (Dolar) İhracat (Milyar Dolar) İthalat (Milyar Dolar) Dış Ticaret Dengesi (Milyar Dolar) , ,1 4,0 0, , ,3 5,3 0, , ,5 6,1 0, , ,3 6,5 1, , ,6 7,3 1, , ,8 9,8 0, , ,5 13,0-1, , ,2 9,6 1, , ,7 12,9-0, , ,3 17,6-2, , ,0 16,4-0, , * 17,7 16,9 0, , * 18,8 18,1 0,7 kanallarından geçerek gelmesi, ticarette uluslararası bir meta haline dönüşmesi, gıda güvenliğinin gelişimi, ilaç, enerji, sanayi girdisi olarak kullanımı, ekolojik dengenin ve tarımsal kaynakların korunması, gen kaynaklarına sahip çıkılması gibi gelişmeler de bu önemi artırmıştır. Günümüzde, üretilenlerin tüketildiği bir yapıdan, farklılık arayışıyla büyüyen tüketimin üretimi belirlediği bir yapıya geçilmiştir. Tüketim alışkanlıklarını geliştiren bir gıda yapılanması ile mevsimlere bağımlı gıda tüketim biçimi değişmiş, ürün ayrımı gözetmeksizin yılın on iki ayına yayılan gıda tüketimi anlayışına geçilmiştir. Gıdada tüketim alışkanlıklarının değişmesine bağlı olarak, tüketim miktarları, tüketim zamanları ve bu zamanlara bağlı olarak tüketim biçimi ile tüketilen ürün çeşitleri hızla değişim göstermektedir. Bir yandan hızlı ve hazır gıda talebi yüksek bir ivmeyle artmakta, diğer yandan sofra kültürünün yerini tüketilen ürünün çeşitliliği ile kapatma arzusu yükselmektedir. Gıdada çok çeşitliliğe olan talep, tarımda katma değeri yüksek ürünler üretme fırsatlarını doğurmuş ve bu durum tüketiciden başlayan talebin üretim sistemlerine ve toprağa kadar bir dizi değişimi de beraberinde getirmiştir. Türkiye de tarım sektörü; 60 milyar dolara yaklaşan GSYİH, 19 milyar dolara yaklaşan ihracat, 5,5 milyonluk istihdam, 10 bin 451 dolar çalışan başına gelir ile önemli bir iktisadi sektördür. Ayrıca 78 milyon nüfusu ve 39,8 milyon turisti besleyen bununla birlikte 193 ülkeye ihraç edilen gıda ve tarım ürünleri, üretilen ürünlerin güvenliği ve güvenilirliği, geçimini tarımdan sağlayan yaklaşık 20 milyon üretici ve aileleri dolayısıyla politika konusu olan tarım, sosyal bir sektör haline gelmiştir. İzlenen Bakanlık politikaları neticesinde gıda ve tarım ürünleri, katma değeri yüksek ve uluslararası ticarette stratejik önemi olan bir değer haline gelmiştir yılına kadar dünya nüfusunun 9,5 milyar olması ve küresel gıda talebinin yaklaşık %70 artması beklenmektedir. Kent nüfusu oranının toplam nüfusun %70 ine yükselmesi ile birlikte beslenme alışkanlıklarındaki değişiklikler 2 kat daha fazla süt, 1,5 kat daha fazla tahıl ve 2 kat daha fazla et ürünü ihtiyacını ortaya çıkaracaktır. Geleceğe yönelik öngörüler ve mevcut potansiyel kapsamında tarım ve gıda sektörlerine yapılan yatırımlar hızla artmaktadır. Tarım sektörü, dünyada en yüksek büyüme oranına sahip ilk 5 sektör içerisindedir. Yatırımcısına nakit geri dönüş kapsamında yüksek performans sergilemektedir ( döneminde diğer sektörler ortalama %8 iken, tarım %16 dır) ve krizler karşısında stabildir ( döneminde nakit geri dönüş; diğer sektörler -%2, gıda sektörü %8) Doğrudan Yabancı Yatırım Girişleri Tarım, gıda, içecek ve tütün sektörlerinde son 13 yılda yaklaşık 7,5 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım girişi olmuştur. Gerçekleşen doğrudan yabancı yatırım miktarı 2013 yılında 447 milyon dolar iken, 2014 yılında 619 milyon dolara yükselmiştir. Yabancı yatırım girişinin en yüksek olduğu yıl 2,2 milyar dolar ile 2012 yılı olurken, en düşük giriş 73 milyon dolar ile 2005 yılında gerçekleşmiştir. Türkiye ye toplam doğrudan yabancı yatırım girişi ise 2003 yılında 745 milyon dolardan 2014 yılında 8,7 milyar dolara ulaşmıştır Sabit Sermaye Yatırımları ve Gelişmiş Tarım ve Gıda Sektörü Yıllar İtibarı İle Sabit Sermaye Yatırımları Türkiye, gıda ve içecek sektöründe gerçekleştirdiği hızlı büyüme ve geleceğe yönelik büyüme beklentisiyle, dünya ülkeleri arasında öne çıkmaktadır. Yıllar İtibarı İle Doğrudan Yabancı Yatırım Girişleri Türkiye nin coğrafi konumu; 25 trilyon dolar GSYH, 8 trilyon dolar ticaret hacmi ve 1,5 milyar tüketici potansiyeline sahip Avrupa, Kafkasya, Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika pazarlarına erişim kolaylığı sunmaktadır. İstanbul Sanayi Odası nın her yıl düzenli olarak açıkladığı Türkiye nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu ve Türkiye nin İkinci TÜRKİYE Gıda, Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık Türkiye, önceki yıllarda şirket kurma kolaylığı sıralamasında gerilerde iken, gerçekleştirilen reformlar ve bürokratik engellerin azalması ile bu süre 6 güne inmiştir. (World Bank- Doing Business, 2014) Büyük Sanayi Kuruluşu raporlarına göre 2013 yılında ilk 500 de 109, ikinci 500 de ise 112 şirket olmak üzere Türkiye nin en büyük ilk 1000 şirketi içerisinde tarım ve gıda sektöründe faaliyet gösteren toplam 221 şirket yer almaktadır. Kalkınma Bakanlığı nın açıklamış olduğu verilere göre Tarım sektöründe gerçekleştirilen sabit sermaye yatırımları ( ) (Milyon Dolar) Kaynak:Ekonomi Bakanlığı 74 ülke ile tarım alanında teknik işbirliği anlaşmaları, 17 ülke ile Serbest Ticaret Anlaşmaları imzalanmıştır. (Cari Fiyatlarla, Milyon TL) (1) 2015 (2) Kamu (Tarım Sektörü) Özel (Tarım Sektörü) Toplam Kamu Toplam Özel Kaynak:Kalkınma Bakanlığı (1) Gerçekleşme Tahmini (2) Program toplamı 2014 yılında 13,4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam yatırımın 6 milyar TL si özel sektör tarafından gerçekleştirilirken, 7,4 milyar TL si ise kamu tarafından yapılmıştır Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 11

8 1-3 Teşvikler & Destekler Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı IPARD Programı Kapsamında Tarımsal Krediler Tarımsal Destekler Bu destekler ile tarımsal işletme kurulmuş, 1,1 milyar TL hibe verilmiş, 2006 yılında başlatılan program yaklaşık 60 bin kişiye istihdam sağlanmıştır. Makine-ekipman Alımı kapsamında ile Tarıma Dayalı Sabit Ekonomik makine-ekipman satın alınmış Yatırımlar kapsamında; tarımsal ve yaklaşık 1 milyar TL hibe verilmiştir. ürünlerin işlenmesi, paketlemesi Damla ve Yağmurlama Sulama Yatırımları ve depolanması ve sabit yatırımlar kapsamında; projeye 128 milyon TL (büyükbaş, küçükbaş, kanatlı, kültür hibe verilmiş, 5 milyon dekar alan modern sulama sistemleriyle sulamaya açılmıştır. balıkçılığı, kültür mantarı, gübre Toplamda ise 2,2 milyar TL Kırsal Kalkınma işlenmesi, seracılık), Modern Desteği ödemesi yapılmıştır. Sulama Sistemleri ve Makineekipman Alımı* desteklenmektedir. * 2015 yılında sona ermiştir. Kırsal Kalkınma Destekleri Adet/Proje Sayısı/Kişi Hibe Miktarı (milyon TL) Tarıma Dayalı Sabit Ekonomik Yatırımlar ,9 Kırsal Kalkınma Yatırım Hibeleri 42 ilde ve desteklenen sektörlerde, IPARD Programı kapsamında Kırsal IPARD Programı kapsamındaki alandaki yatırımlara AB hibesiyle birlikte yatırımlara %50-65 arasında Toplam 1,1 Milyar Avro (3 Milyar TL) hibe sağlanmıştır. (800 Milyon Avro AB katkısı, değişen oranlarda hibe desteği 270 Milyon Avro ulusal katkı). Toplam sağlanmaktadır. yatırımı 4,6 Milyar TL olan 9.635* proje için yaklaşık 2,6 Milyar TL tutarında hibe Et ve et ürünleri üretimi ve işlenmesi, süt sözleşmesi imzalanmıştır. Toplam 1,5 Milyar ve süt ürünleri üretimi ve işlenmesi, meyve/ TL hibe ödenmiş ve 2015 yılı içerisinde sebze işleme ve paketleme, su ürünleri 1,2 Milyar TL hibe ödemesi yapılması işleme ve paketleme, arıcılık, seracılık, tıbbiaromatik bitkiler, yerel tarım ve gıda ürünleri, planlanmaktadır yılından itibaren IPARD kapsamında olmayan 39 il için el sanatları, kırsal turizm, kültür balıkçılığı de IPARD benzeri uygulama çalışmaları yetiştiriciliği sektörleri desteklenmektedir. başlatılmıştır. Tarımsal Kredi Faiz Oranları 2014 yılında %0-8,25 aralığında uygulanmaktadır. Üreticilere Ziraat Bankası ve Kredi kullanımı 2014 yılında 22,8 milyar TL iken, yılları arasında toplam Tarım Kredi Kooperatifleri 115,8 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kredi aracılığıyla Düşük Faizli Tarımsal vadeleri ise işletmelerin modernizasyonu, Krediler (% faiz indirimi) kapasite artırımı, tamamlanması için 1,5 sağlanmaktadır. yıla, yeni yatırımlar için ise 7 yıla kadar uzatılmıştır. Yıllara Göre Tarımsal Kredi Kullanımı (Milyar TL) Miktarı her geçen yıl arttırılan tarımsal destekler; verimliği ve kaliteyi sağlayan, sağlık ve kırsal kalkınma temelinde sektörü geliştiren etkin bir yapıya kavuşturulmuştur. Tarımsal Destekleme Ödemeleri 2002 yılında 1,87 milyar TL olan nakit hibe destek miktarı, inceleme döneminde 4,9 kat artarak 2014 yılında 9,14 milyar TL ye yükselmiştir. İnceleme döneminde 70,4 Milyar TL ye ulaşan destek miktarının, 2009 yılı hariç sürekli olarak arttığı görülmektedir. (Milyar TL) Bitkisel Ürün İşleme Paketleme ,1 * PDSK sonuçları dahil edilmiştir. Hayvan Ürün İşleme Paketleme ,5 Toplu Basınçlı Sulama ,8 AB Katkılı IPARD Kırsal Kalkınma Yatırım Hibeleri ( ) (Milyon TL) Çelik Silo Tar. Ürün Depolama ,7 Soğuk Hava Deposu ,1 Alt. Enerjili Sera ,4 Su Ür. İşl. Pak ,2 Hay Orj Gübr İş. Pak. 15 4, TOPLAM Toplam Yatırım Tutarı 237,4 963, , ,7 Ödenen Hibe Tutarı 41,3 480,7 948, ,7 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Üretime Yönelik Modern Sabit Yatırımlar ,5 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Alternatif Enerji Üretimi 18 4,1 Makine - Ekipman Alımı ,2 Modern Sulama Sistemleri Toplam Kırsal Kalkınma Desteği Ödemesi 2.286,1 Sağlanan İstihdam Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 13

9 Türk Gıda ve İçecek Sanayi ne Ait Bazı Ekonomik Veriler Ekonomi Bakanlığı Yeni Teşvik Sistemi Yeni Teşvik Sistemi kapsamında tarımsal yatırımlar, Genel Teşvik Uygulamaları ve Bölgesel Teşvik Uygulamaları ile desteklenmektedir. Yeni Teşvik Sistemi ile desteklenen tarımsal yatırım konuları ise; Entegre Hayvancılık Yatırımları, Gıda Ürünleri ve İçecek Sektörü Yatırımları, Su Ürünleri Yetiştiriciliği, Soğuk Hava Deposu Hizmetleri, Lisanslı Depoculuk ve Seracılıktır. Tarımsal yatırımlar; KDV İstisnası*, Gümrük Vergisi Muafiyeti*, Vergi İndirimi (Yatırıma Katkı Oranı - %15-55), Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği (2-12 yıl), Yatırım Yeri Tahsisi, Faiz Desteği***, Gelir Vergisi Stopaj Desteği** (10 yıl), Sigorta Pirim Desteği (Çalışan Hissesi)** (10 yıl) araçları ile teşvik edilmektedir yılında başlatılan ve Ekonomi Bakanlığı nca uygulanan yeni teşvik sistemi ile gıda, tarım ve hayvancılık sektörlerindeki hem yerli hem de yabancı yatırımlar ivme kazanmıştır. Bu teşvik kapsamında, 2014 yılında toplam 333 proje ile 3,1 milyar TL tutarında yatırım gerçekleştirilmiştir. * Hem Genel hem de Bölgesel Teşvik Sisteminde yer almaktadır. ** Yatırımın 6. Bölgede gerçekleşmesi halinde uygulanmaktadır. *** Yatırımın Bölgesel Teşvik Sistemi kapsamında 3, 4, 5 veya 6. bölgelerde gerçekleşmesi halinde uygulanmaktadır. Bölüm:2 Türk Gıda ve İçecek Sanayi ne Ait Bazı Ekonomik Veriler Kalkınma Ajansları Tarafından Desteklenen Alanlar Kalkınma Ajansları Tarafından Uygulanan Tarım/Kırsal Kalkınma Mali Destek Programları Destek Programı Yılı Uygulanan Program Sayısı Program Bütçesi (Bin TL) Destek Tutarı (Gerçekleşen) (Bin TL) Eş Finansman Dahil Destek Tutarı (Bin TL) Proje Başvurusu Sayısı Sözleşme İmzalanan Proje Sayısı Toplam Kaynak: Kalkınma Bakanlığı verilerinden derlenmiştir. Kalkınma Ajansları Mali Destek Programları kapsamında tarım sektörüne de destek sunabilmektedirler. Bu programlar kapsamında, destek için öncelikli alanlar, örnek proje konuları ve başvuru koşulları Ajansların websitelerinde ilan edilmekte ve Başvuru rehberlerinde ayrıntılı bilgiler yer almaktadır. Kalkınma Ajansları, detayları yıllık çalışma programında ve başvuru rehberinde açıkça belirtilmek kaydıyla; Yerel idarelere, Üniversitelere, Kamu kurum ve kuruluşlarına, Kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşlarına, Sivil toplum kuruluşlarına, Kâr amacı güden işletmelere, Kooperatif ve birliklere, Gerçek ve tüzel kişilere, proje veya faaliyetleri için Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği nde belirtilen usul ve esaslar dâhilinde mali ve teknik olmak üzere iki konuda destek sağlamaktadır. Mali destek türleri ise Doğrudan Finansman Desteği, Faiz Desteği ve Faizsiz Kredi Desteği dir Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 15

10 2-1 Gıda ve İçecek Sanayi nde İşletme Sayıları Gıda ve İçecek Sanayi nde İşletme Sayıları ( ) SANAYİ Madencilik ve Taşocakçılığı Enerji İmalat Sanayi GIDA VE İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) 2014 yılında açıklamış olduğu Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 2012 verilerine göre; 2011 yılında olan Gıda ve İçecek Sanayi ndeki işletme sayısı, 2012 yılında %2,9 (1.136 adet) artarak a yükselmiştir. İnceleme döneminin başlangıcı olan ve işletme sayısının olduğu 2006 yılına göre ise artış oranı, %10,9 olmuştur. Küresel finansal kriz nedeniyle 2010 yılında görülen işletme sayılarındaki azalmanın ardından 2012 yılında gerçekleşen işletme sayılarındaki artış, sektörün krizi atlattığını ve inceleme dönemindeki en yüksek değeri aldığını göstermektedir. Gıda Sanayi ndeki işletme sayısı, 2012 yılında bir önceki yıla göre %2,9 (1.134 adet) artarken, İçecek Sanayi'ndeki işletme sayısı %0,4 (2 adet) artmıştır. Başka bir ifade ile İçecek Sanayi ndeki işletme sayısı neredeyse değişmezken, toplam işletme sayılarındaki artışın tamamı Gıda Sanayi nden kaynaklanmıştır. Sanayi sektöründe 2011 yılında faaliyet gösteren işletme sayısı iken, 2012 yılında bu sayı %1,3 artarak 'ya yükselmiştir. Sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu sayı 2011 yılında göre %1,08 artarak 'e yükselmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi işletme sayılarındaki artış hızı bakımından, hem sanayi hem de imalat sanayine göre daha iyi bir performans sergilemiştir. İşletme Sayılarındaki Yıllık Değişimler (%) ( ) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında İşletme Sayıları Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri GIDA VE İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı 5 4 Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 7 8 İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması 7 6 Üzümden şarap imalatı Bira imalatı 4 4 Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Gıda ve İçecek Sanayi, alt gruplar itibarıyla incelendiğinde en fazla yoğunlaşmanın fırın ve unlu mamuller imalatı grubunda gerçekleştiği, en az işletmeye sahip alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. Bir önceki yıla göre işletme sayısındaki artış oranı bakımından öne çıkan alt sektör ise %30,3 ile hazır hayvan yemleri imalatı sektörüdür. Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren işletmelerin gerek sanayi gerekse de imalat sanayi işletmeleri içindeki payının 2012 yılında 2011 yılına göre arttığı görülmektedir. Bu oran; en yüksek 2009 yılında, en düşük ise 2007 yılında gerçekleşmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi İşletme Sayılarının Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( )

11 2-2 Gıda ve İçecek Sanayi nde İstihdam Gıda ve İçecek Sanayi nde İstihdam ( ) SANAYİ Madencilik ve Taşocakçılığı Enerji İmalat Sanayi GIDA VE İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 2012 yılı sonuçlarına göre; 2011 yılında Gıda ve İçecek Sanayi nde olan çalışan sayısı, 2012 yılında %10,6 ( kişi) artarak olmuştur. Gıda ve İçecek Sanayi istihdamı, 2006 yılına göre ise %44,4 ( kişi) oranında artmıştır. Gıda Sanayi nde istihdam 2012 yılında 2011 yılına göre %10,9 oranında artış gösterirken, İçecek Sanayi istihdamında artış %4 olarak gerçekleşmiştir. Sektörde çalışanların 'sinin Gıda Sanayi'nde, 'ünün ise İçecek Sanayi'nde istihdam edildiği görülmektedir. Sanayi sektöründe 2011 yılında istihdam edilenlerin sayısı iken, 2012 yılında %8,4 oranında artarak kişiye ulaşmıştır. İmalat sanayinde ise bu sayı 2011 yılında iken, 2012 yılında %8,6 artarak e yükselmiştir. Bu rakamlardan da görüleceği üzere 2012 yılında Gıda ve İçecek Sanayi istihdama daha fazla katkıda bulunmuştur. Çalışan Sayılarındaki Yıllık Değişimler (%) ( ) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında İstihdam GIDA VE İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı (*) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (*) Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (*) (*) Üzümden şarap imalatı Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Alt gruplar itibarı ile incelendiğinde; çalışan sayıları bakımından en fazla yoğunlaşmanın fırın ve unlu mamuller imalatı grubunda gerçekleştiği, istihdamın en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. Bir önceki yıla göre artış oranı bakımından en iyi performansı, %17 ile süt ürünleri imalatı sektörü göstermiştir. Gıda ve İçecek Sanayi'nde istihdam edilenlerin hem sanayi istihdamı hem de imalat sanayi istihdamı içindeki payı 2012 yılında 2011 yılına göre az da olsa artmıştır. Gıda ve İçecek Sanayi istihdamının sanayi genelindeki payı 2006 yılında %11 iken; 2012 yılında %12,2'ye yükselmiştir ve 2010 yıllarındaki %12,4 lük pay inceleme dönemindeki en yüksek değer olurken, en düşük değer %10,5 ile 2007 yılında elde edilmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi nde Çalışanların Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( ) Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 19

12 2-3 Gıda ve İçecek Sanayi nde Toplam Üretim (Milyon TL) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Üretim Alt sektörler itibarıyla incelendiğinde; Gıda ve İçecek Sanayi'ndeki üretim (Milyon TL) ( ) üretim değeri bakımından en fazla değerinin gerek sanayi gerekse imalat yoğunlaşmanın diğer gıda maddeleri imalatı sanayi üretimi içindeki payı, sektörün sanayi GIDA VE İÇECEK SANAYİ SANAYİ Gıda Sanayi grubunda gerçekleştiği, üretim değerinin en ve imalat sanayine göre daha iyi performans Madencilik ve Taşocakçılığı Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz sergilemesinden dolayı 2012 yılında 2011 Enerji Etin işlenmesi ve saklanması hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve yılına göre artmıştır. Gıda ve İçecek Sanayi İmalat Sanayi Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması saklanması olduğu görülmektedir üretiminin sanayi sektörü içindeki payı 2011 GIDA VE İÇECEK SANAYİ Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı yılında 2011 yılına göre üretim değerini yılında %12,5 iken 2012 yılında %12,8 e, Gıda Sanayi Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması en fazla arttırmayı başaran alt sektör ise imalat sanayi içindeki payı ise 2011 İçecek Sanayi Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması %24,5 lik artış oranı ile süt ürünleri imalatı yılında %14,9 dan 2012 yılında %15,6 ya Sebze ve meyve suyu imalatı olmuştur. yükselmiştir. Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Üretimdeki Yıllık Değişimler (%) ( ) Sıvı ve katı yağ imalatı (*) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (*) Gıda ve İçecek Sanayi Üretiminin Gıda ve İçecek Sanayi nde Üretim ( ) TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri ne göre; Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren işletmelerin toplam üretimi 2011 yılında 103,8 milyar TL iken, 2012 yılında %12,8 artarak 117,1 milyar TL ye yükselmiştir. Bu rakam, inceleme döneminin başlangıç yılı olan 2006 yılına göre ise %133,8 (67 milyar TL) oranında bir artışı ifade etmektedir. Gıda Sanayi ve İçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; Gıda Sanayi üretim değeri, 2012 yılında, 2011 yılına göre %13,4 artarak 110,5 milyar TL'ye, İçecek Sanayi üretim değeri de %3,7 artarak 6,6 milyar TL'ye yükselmiştir. Sanayinin geneli ve imalat sanayine bakıldığında; 2012 yılında bir önceki yıla göre sanayi sektörü üretim değerinin 830 milyar TL den %10,1 oranında artarak 914,2 milyar TL ye, imalat sanayi üretim değerinin ise 696,4 milyar TL den %7,8 lik artışla 750,4 milyar TL ye yükseldiği görülmektedir. Gıda ve İçecek Sanayi nin üretim değeri bakımından da sanayi ve imalat sanayine göre daha iyi bir performans sergilediği görülmektedir. Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı (*) (*) Dondurma imalatı (*) (*) Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı (*) 251 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı (*) 339 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (*) 296 Üzümden şarap imalatı 228 (*) Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( ) Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 21

13 2-4 Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Ciroları Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Ciroları ( ) (Milyon TL) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Satış Ciroları Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde; ciro (Milyon TL) ( ) değeri bakımından en fazla yoğunlaşmanın diğer gıda maddeleri imalatı grubunda GIDA VE İÇECEK SANAYİ SANAYİ Gıda Sanayi gerçekleştiği, ciro değerinin en az olduğu alt Madencilik ve Taşocakçılığı Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları Enerji Etin işlenmesi ve saklanması ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması İmalat Sanayi Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir yılında en GIDA VE İÇECEK SANAYİ Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Gıda Sanayi yüksek ciro artış oranını yakalayan alt Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması İçecek Sanayi sektörün ise %21,1 lik artış oranı ile süt Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması ürünleri imalatı olduğu görülmektedir. Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren işletmelerin yapmış olduğu toplam ciro 2011 yılında 109,9 milyar TL iken; 2012 yılında %12,5 (13,7 milyar TL) artarak 123,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda Sanayi ve İçecek Sanayi, 2006 yılına göre ise satış cirosunu %135,8 oranında artırmayı başarmıştır. Gıda ve İçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; Gıda Sanayi'nde toplam cironun 2012 yılında, 2011 yılına göre %12,9 (13,3 milyar TL) artarak 117 milyar TL'ye, İçecek Sanayi cirosunun ise aynı dönemde %5,9 (366 milyon TL) artarak 6,6 milyar TL'ye yükseldiği görülmektedir. Sanayi sektörünün geneli için 2011 yılında ciro toplamı 865,8 milyar TL iken, 2012 yılında %11,1 oranında artarak 962,3 milyar TL ye yükselmiştir. Aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde bu değer, 2011 yılındaki 732,9 milyar TL den %8,7 lik artışla 797 milyar TL ye ulaşmıştır. Gıda ve İçecek Sanayi %12,5 lik artış oranı ile gerek sanayi gerekse imalat sanayine göre satış cirosu artışı bakımından daha başarılı olmuştur. Satış Cirolarındaki Yıllık Değişimler (%) ( ) 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0 20,4 9,3 2,8 19,2 10,7 9,8 20,1 17,9 17,2 9,4 4,7-7,3 21,3 30,7 21,5 24,5 12,5 12, Sanayi 12,9 11,1 5,9 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı (*) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (*) Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı (*) (*) Dondurma imalatı (*) (*) Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı (*) 249 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı (*) 375 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (*) 282 Üzümden şarap imalatı 192 (*) Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Gıda ve İçecek Sanayi'ndeki ciro değerinin gerek sanayi gerekse imalat sanayi cirosu içindeki payı, 2012 yılında 2011 yılına göre artmıştır yılında, Gıda ve İçecek Sanayi cirosunun sanayi sektörü içindeki payı %11,5 iken; bu pay, 2009 ve 2010 yıllarında %13,4'e çıkmış; 2011 yılındaki gerilemeden sonra 2012 yılında tekrar %12,8 e yükselmiştir. İnceleme döneminde en düşük pay %11,5 ile 2006 yılında, en yüksek değer ise %13,4 ile 2009 ve 2010 yıllarında elde edilmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi Satış Cirolarının Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( ) Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 23

14 2-5 Gıda ve İçecek Sanayi nde Katma Değer Gıda ve İçecek Sanayi nde Katma Değer ( ) (Milyon TL) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Katma Değer Alt sektörler itibarıyla incelendiğinde SANAYİ Madencilik ve Taşocakçılığı Enerji İmalat Sanayi GIDA VE İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren işletmelerin yaratmış oldukları toplam katma değer, 2011 yılında 14,7 milyar TL iken 2012 yılında %17,7 oranında artarak 17,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir yılına göre ise Gıda ve İçecek Sanayi nin katma değeri %116,2 oranında artmıştır. Gıda Sanayi ve İçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; Gıda Sanayi'nin 2011 yılında yarattığı katma değerin 13,2 milyar TL, İçecek Sanayi'nin katma değerinin ise yaklaşık 1,5 milyar TL olduğu görülmektedir. Gıda Sanayi'ndeki katma değer 2012 yılında, 2011 yılına göre %19 artarken, İçecek Sanayi katma değeri aynı dönemde %6,1 oranında artmıştır. Sanayi geneline bakıldığında ise 2011 yılında 157,8 milyar TL olan sanayi katma değeri 2012 yılında %5,3 artarak 166,2 milyar TL ye yükselmiştir. İmalat sanayi katma değeri ise 2011 yılında 129 milyar TL iken %2,8 lik artışla 132,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Yaratılan katma değer bakımından Gıda ve İçecek Sanayi nin hem sanayi hem de imalat sanayine göre çok daha iyi bir performans sergilediği görülmektedir. Katma Değer Yıllık Değişimler (%) ( ) (Milyon TL) ( ) GIDA VE İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması (*) 349 Sebze ve meyve suyu imalatı (*) 361 Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı 523 (*) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı 171 (*) Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı (*) 43 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı (*) 101 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (*) (*) Üzümden şarap imalatı Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi ise katma değer bakımından en fazla yoğunlaşmanın diğer gıda maddeleri imalatı grubunda gerçekleştiği, yaratılan katma değerin en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir yılında bir önceki yıla göre katma değerini en fazla arttırmayı başaran alt sektör %32,4 lük artış oranı ile etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı sektörü olmuştur. Gıda ve İçecek Sanayi'nin yaratmış olduğu katma değerin gerek sanayi gerekse imalat sanayi katma değeri içindeki payının 2012 yılında arttığı görülmektedir yılında, Gıda ve İçecek Sanayi katma değerinin sanayi sektörü içindeki payı %9,2 iken; bu pay, 2009 yılında %11,3 ile inceleme dönemindeki en yüksek değerini almıştır ve 2011 yıllarında azalan pay, 2012 yılında tekrar %10,4 seviyelerine kadar yükselmiştir. Bu payın inceleme döneminde en düşük değerini aldığı yıl ise %9,2 ile 2006 yılı olmuştur. Gıda ve İçecek Sanayi Katma Değerinin Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( ) Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 25

15 2-6 Gıda ve İçecek Sanayi nde İş Gücü Verimliliği Gıda ve İçecek Sanayi nde İş Gücü Verimliliği ( ) (TL) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında İş Gücü Verimliliği Alt gruplar itibarı ile incelendiğinde SANAYİ Madencilik ve Taşocakçılığı Enerji İmalat Sanayi Gıda ve İçecek Sanayi Gıda Sanayi İçecek Sanayi TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; Gıda ve İçecek Sanayi nde iş gücü verimliliği (çalışan başına katma değer) 2011 yılında TL iken, 2012 yılında %6,4 oranında artarak TL olarak gerçekleşmiştir yılına göre ise Gıda ve İçecek Sanayi iş gücü verimliliğini %49,7 oranında arttırmayı başarmıştır. Gıda Sanayi ve İçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; Gıda Sanayi verimlilik değerinin 2012 yılında TL olduğu; buna karşın İçecek Sanayi'nin verimlilik değerinin ise TL ile 3 kattan daha fazla olduğu görülmektedir. Bir başka ifade ile 2012 yılında çalışan başına yaratılan katma değer, İçecek Sanayi nde 2010 yılına göre azalmış olmasına rağmen daha yüksektir. Gıda Sanayi'ndeki verimlilik, 2011 yılına göre %7,3 oranında, İçecek Sanayi'nde ise %2,1 oranında artmıştır. Sanayi sektörünün geneli için iş gücü verimliliği 2011 yılında TL iken %2,9 luk düşüşle 2012 yılında TL olarak gerçekleşmiştir. Sanayi sektörü ile aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu değer TL seviyesinden %5,4 lük düşüşle TL ye gerilemiştir. Sanayi ve imalat sanayindeki bu gerilemeye karşın Gıda ve İçecek Sanayi iş gücü verimliliğini arttırmayı başarması dikkate değer bir bulgudur. İnceleme döneminde iş gücü verimliliğinin İçecek Sanayi nde en yüksek oranda artış gösterdiği yıl %19,9 ile 2007 olurken, 2011 yılında %2,5 oranında azalmıştır. Gıda Sanayi nde de en yüksek oranlı verimlilik artışı %15,2 ile yine 2007 yılında elde edilirken, 2010 yılında %0,2 oranında düşüş yaşanmıştır. Sanayi sektörü 2012 yılına kadar değişik oranlarda artış gösterirken 2012 yılında %2,9 oranında düşüş yaşamıştır Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 27 (TL) ( ) GIDA VE İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması (*) Sebze ve meyve suyu imalatı (*) Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı (*) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (*) Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı (*) Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı (*) Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (*) (*) Üzümden şarap imalatı Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi yılında çalışan başına katma değer tutarının en yüksek olduğu alt sektörün diğer gıda maddelerinin imalatı sektörü, çalışan başına katma değer tutarının en düşük olduğu alt sektörün ise fırın ve unlu mamuller imalatı grubunun olduğu görülmektedir. Alt sektörler itibarı ile balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması ile bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı sektörlerinde iş gücü verimliliğinin bir önceki yıla göre düştüğü buna karşın diğer tüm alt sektörlerin iş gücü verimliliğinin arttığı görülmektedir. İş gücü verimliliğini 2011 yılına göre en fazla arttırmayı başaran alt sektörün %18,4 lük artış oranı ile etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı sektörü olduğu görülmektedir. İş Gücü Verimliliğinde Yıllık Değişimler (%) ( )

16 2-7 Gıda ve İçecek Sanayi nde Yoğunlaşma Türkiye İstatistik Kurumu, 2014 yılında "Sanayi ve Hizmet Sektöründe Yoğunlaşma Çalışması" 2012 yılı sonuçlarını açıklamıştır. Bu çalışmada temel alınan yoğunlaşma oranı (CR4), bir ekonomik sınıftaki en büyük 4 girişimin ciroları toplamının, o ekonomik sınıftaki toplam ciro değerine bölünmesiyle elde edilmiştir. (CR8) ise bir ekonomik sınıftaki en büyük 8 girişimin ciroları toplamının, o ekonomik sınıftaki toplam ciro değerine bölünmesiyle elde edilmiştir yılı CR4 değerlerine göre Gıda ve İçecek Sanayi alt sektörlerinin 9 u çok yüksek, 5 i yüksek, 10 u orta ve 5 i de düşük derecede yoğunlaşma oranına sahiptir yılında 10 olan çok yüksek yoğunlaşma oranı 2012 yılında 9 a, 7 olan yüksek yoğunlaşma oranı 5 e düşerken, 7 olan orta yoğunlaşma oranına sahip sektör sayısı 10 a çıkmıştır. Düşük derecede yoğunlaşma oranına sahip sektör sayısı ise değişmemiştir yılında %89,79 la çok yüksek yoğunlaşma oranına sahip hazır yemeklerin imalatı 2012 yılında %66,16 lık oranla yüksek yoğunlaşma oranına sahip sektörler grubunda yer almıştır. Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Yoğunlaşma Oranları (2012) CR4 CR8 "Girişim "Yoğunlaşma Sayısı" Derecesi" Bira imalatı 100,00 99,97 5 Çok yüksek Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı 100,00 97,19 6 Çok yüksek Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması 100,00 96,51 6 Çok yüksek Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 99,28 95,22 16 Çok yüksek Dondurma imalatı 97,22 95, Çok yüksek Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 100,00 91,98 8 Çok yüksek Patatesin işlenmesi ve saklanması 97,95 88,17 26 Çok yüksek Şeker imalatı 91,15 80,99 72 Çok yüksek Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 96,31 75,20 14 Çok yüksek Kahve ve çayın işlenmesi 78,76 68, Yüksek Hazır yemeklerin imalatı 83,50 66,16 32 Yüksek Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 77,94 57, Yüksek Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 66,67 56, Yüksek Üzümden şarap imalatı 67,51 56, Yüksek Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 64,21 49,78 69 Orta Sebze ve meyve suyu imalatı 66,68 48, Orta Etin işlenmesi ve saklanması 60,12 47, Orta Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 66,81 44,93 96 Orta Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 71,64 43,96 50 Orta Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 72,09 42,26 53 Orta Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 50,47 38, Orta Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 55,66 37, Orta Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı 44,40 34, Orta Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 49,59 33, Orta Sıvı ve katı yağ imalatı 39,25 24, Düşük Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 31,26 21, Düşük Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 23,51 15, Düşük Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 17,38 10, Düşük Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 9,55 6, Düşük Düşük derecede yoğunlaşma (CR4<30) Orta derecede yoğunlaşma (30<CR4<50) Yüksek derecede yoğunlaşma (50<CR4<70 Çok yüksek derecede yoğunlaşma (CR4>70) 2011 yılında yüksek yoğunlaşma oranına sahip etin işlenmesi ve saklanması, başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddeleri imalatı ve balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması sektörleri 2012 yılında orta yoğunlaşma grubunda yer almıştır. İçecek Sanayi'nde yer alan alt sektörler genelde yüksek ve çok yüksek derecede yoğunlaşma oranına sahipken, Gıda Sanayi'nde yer alan alt sektörler daha çok orta ve düşük derecede yoğunlaşma segmentinde yer almaktadır. Başka bir ifade ile İçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren işletme sayıları daha az olduğundan, bu sektördeki yoğunlaşma oranları daha yüksek çıkmaktadır. Bira ve damıtılmış alkollü içeceklerin imalatı sektörleri gibi işletme sayıları oldukça az olan alt sektörler en yüksek yoğunlaşma oranlarına sahipken, işletme sayıları oldukça fazla olan ekmek, taze pastane ürünleri ve kek imalatı ve öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı sektörlerindeki yoğunlaşma oranları ise oldukça düşük seviyelerdedir. İşletme sayısı 100'ün üzerinde olmasına rağmen, dondurma imalatı sektöründeki yoğunlaşma oranının çok yüksek seviyelerde çıkması, bu sektörde ilk dört firmanın piyasaya yön verdiğini göstermektedir. Yine aynı şekilde peksimet, bisküvi imalatı, dayanıklı pastane ürünleri ve kek imalatı sektöründeki %51,37'lik yoğunlaşma oranı da sektörde faaliyet gösteren çok sayıda işletme olmasına rağmen, ilk dört firmanın piyasada ne derece etkili olduğunu göstermektedir. Gıda ve İçecek Sanayi Alt Sektörlerinde Yoğunlaşma Oranları (2012) 0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00 99,97 97,19 96,51 95,22 95,20 91,98 88,17 80,99 75,20 68,80 66,16 57,44 56,88 56,11 49,78 48,37 47,01 44,93 43,96 42,26 38,37 37,33 34,26 33,81 Çok Yüksek 24,94 21,95 15,93 Yüksek Orta 10,81 6,81 Düşük Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 29

17 2-8 Gıda ve İçecek Sanayi nde Yabancı Sermaye T.C. Merkez Bankası verilerine göre; 2014 yılında Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyete geçen yabancı sermayeli firmaların sayısı 9 olurken, Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren yabancı sermayeli firma sayısı 547 olmuştur. Gıda ve İçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmaların sayısı yılları arasında kümülatif olarak 342 adet iken, yılları arasında 205 adet (%59,9) artarak 547'ye yükselmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi'nde, yılları arasında en fazla yabancı sermayeli firmanın faaliyete geçtiği yıl 64 firma ile 2010 yılı olurken, en az yabancı sermayeli işletmenin faaliyete geçtiği yıl, 9 firma ile 2014 yılı olmuştur. İmalat sanayinde, 2014 yılı sonu itibarıyla faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmaların (5.688 adet) %9,6'sı Gıda ve İçecek Sanayi'nde (547 adet) faaliyet göstermektedir. Gıda ve İçecek Sanayi nde Yabancı Sermayeli Firma Sayısı (Birikimli) Toplam Tarım Sektörü Sanayi Sektörü Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Elektrik, Gaz ve Su Hizmetler Sektörü Toplam Kaynak: T.C. Merkez Bankası Uluslararası Yatırım Girişimlerinin Ülkelere Göre Dağılımı (2014) Kaynak: T.C. Merkez Bankası Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren 547 yabancı sermayeli işletmenin 101 i (%18,5) Almanya menşeilidir. Bir başka ifade ile sektörde faaliyet gösteren her beş yabancı sermayeli firmanın neredeyse biri Almanya kökenlidir. Sektörde en fazla yabancı sermayeli işletmeye sahip ülkeler sıralamasında Hollanda 47 firma ile ikinci sırada yer alırken, bu ülkeyi Fransa (30), ABD (29) ve İtalya (27) takip etmektedir. Gıda ve İçecek Sanayi'ndeki uluslararası yatırım giriş istatistikleri tutar olarak incelendiğinde; 2014 yılında sektördeki doğrudan yabancı yatırım girişinin 2013 yılına göre %39,3 oranında artarak, 557 milyon dolar seviyesine yükseldiği görülmektedir yılları arasında en fazla yatırım girişinin 2,2 milyar dolarla 2012'de gerçekleştiği, Gıda ve İçecek Sanayi'nin yabancı yatırım girişlerinden en az yararlandığı yılın ise 124 milyon dolarla 2010 yılı olduğu görülmektedir. Sektörler Bazında Uluslararası Yatırım Girişleri (Milyon Dolar) ( ) Kaynak: T.C. Merkez Bankası Sektöre yabancı yatırım girişlerinin en az olduğu 2010'da, Gıda ve İçecek Sanayi'ne ait yabancı sermaye girişinin imalat sanayi içindeki payı, %13,4 gibi düşük bir seviyededir. En yüksek yatırım girişinin olduğu 2012 yılında %50,7 olan bu pay, 2013 yılında %18,1 e gerilemiş, 2014 yılında ise az da olsa artarak %19,3 seviyesine kadar yükselmiştir Tarım Sektörü Sanayi Sektörü Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı İmalat Sanayi İçindeki Pay (%) 13,4 18,1 50,7 18,1 19,3 Elektrik, Gaz ve Su Hizmetler Sektörü Toplam Uluslararası Yatırım Girişimlerinin Aylara Göre Dağılımı (2014) Kaynak: T.C. Merkez Bankası 2014 yılında Gıda ve İçecek Sanayi'ne gelen yabancı sermayenin aylara göre dağılımı incelendiğinde, en yüksek yabancı yatırım girişinin 229 milyon dolarla Ocak ayında gerçekleştiği, en düşük olduğu ayın ise 10 milyon dolarla Kasım ayı olduğu görülmektedir. Gıda ve İçecek Sanayi'ne yabancı yatırım girişlerinin, imalat sanayi yabancı yatırımları içindeki payının en yüksek olduğu ay %82,4 ile Ocak 2014 olurken, en düşük pay %4,4 ile Aralık ayında gerçekleşmiştir. Ayrıca Ekim 2014 deki %62,3 lük yüksek oran da dikkat çekmektedir Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 31

18 Türkiye de Hanehalkı Tüketim Harcamaları İçinde Gıda ve İçecek Sanayi nin Yeri 3-1 Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı Bölüm:3 Türkiye de Hanehalkı Tüketim Harcamaları İçinde Gıda ve İçecek Sanayi nin Yeri TÜİK tarafından yapılan Hanehalkı Tüketim Harcamaları Araştırması yılları sonuçlarına göre; gıda ve içecek harcamaları, inceleme dönemindeki tüm yıllarda hanehalklarının yapmış olduğu harcamalar içerisinde en yüksek ikinci payı almaktadır. En yüksek pay ise konut, su, elektrik ve diğer yakıtlar harcamalarına aittir. Yıllar Bazında Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı (%) ( ) Gıda ve içecek harcamalarının 2009 yılında %23,3 olan toplam harcamalar içindeki payı, 2010, 2011 ve 2012 yıllarında azalmış, 2013 yılında ise 0,3 puan artarak %20,2 ye yükselmiştir yılındaki değerin inceleme döneminin en düşük değeri olduğu görülmektedir. Gıda ve içecek harcamalarının payında yaşanan artışın, gıda harcamalarındaki artıştan kaynaklandığı görülmektedir. Zira, inceleme döneminde alkollü ve alkolsüz içecek harcamalarının paylarında bir değişiklik olmamıştır. Gıda ve içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı, inceleme dönemi başı ve sonu itibarıyla 3,1 puan azalırken, ulaştırma harcamalarının payı 3,8 puan artmıştır. Toplam harcamalar içinde en yüksek paya sahip olan konut, su, elektrik ve diğer yakıtlar harcamalarının payı ise 3,3 puanlık azalışla %24,9 olarak gerçekleşmiştir. Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı Harcama Türleri Gıda ve alkolsüz içecekler 23,0 21,8 20,7 19,6 19,9 Gıda 21,4 20,3 19,3 18,2 18,5 Alkolsüz içecekler 1,6 1,5 1,4 1,4 1,4 Alkollü içecekler, sigara ve tütün 4,1 4,5 4,1 4,2 4,2 Alkollü İçecekler 0,3 0,2 0,3 0,3 0,3 GIDA VE İÇECEKLER 23,3 22,0 21,0 19,9 20,2 Giyim ve ayakkabı 5,1 5,1 5,2 5,4 5,3 Konut, su, elektrik ve diğer yakıtlar 28,2 27,1 25,8 25,8 24,9 Mobilya, ev aletleri ve ev bakım hizmetleri 6,2 6,2 6,4 6,7 6,5 Sağlık 1,9 2,1 1,9 1,8 2,1 Ulaştırma 13,6 15,1 17,2 17,2 17,4 Haberleşme 4,2 4,1 4,0 3,9 4,0 Eğlence ve kültür 2,6 2,8 2,7 3,2 3,1 Eğitim hizmetleri 1,9 2,0 2,0 2,3 2,4 Lokanta ve oteller 5,2 5,4 5,7 5,8 5,9 Çeşitli mal ve hizmetler 4,0 3,7 4,3 4,2 4,3 TOPLAM 100,0 100,0 100,0 100,0 100, Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 33 (%) ( )

19 3-3 Hanehalkı Harcamaları İçerisinde Gıda 3-2 Hanehalkı Gıda ve İçecek Harcamaları 3-4 Gıda ve İçecek Harcamalarının Bölgelere Göre Dağılımı ve İçecek Harcamalarının Yeri TÜİK tarafından düzenli olarak her yıl yapılan Hanehalkı Tüketim Harcamaları Araştırması sonuçlarına göre, hanehalkı başına ortalama aylık gıda ve içecek (alkollü ve alkolsüz) harcaması, 2013 yılında 2009 yılına göre %32,1 oranında artarak, 392 TL den 518 TL ye yükselmiştir. Söz konusu yıllar arasında toplam aylık hanehalkı tüketim harcaması ise %52,4 oranında artarak TL den TL ye yükselmiştir. Başka bir ifade ile toplam hanehalkı tüketim harcamaları, gıda ve içecek harcamalarından daha yüksek oranda artmış, bunun sonucunda da gıda ve içecek harcamalarının toplam hanehalkı tüketim harcamaları içindeki payı giderek azalmıştır. Aylık gıda ve içecek harcamalarının oransal olarak en yüksek artış gösterdiği yıl %10 ile 2013 yılı olurken, en düşük oranlı artış %3,8 ile 2010 yılında gerçekleşmiştir. Toplam hanehalkı aylık tüketim harcamalarında en yüksek oranın elde edildiği yıl da %15 ile yine 2011 yılı olurken, en düşük oran %8,7 ile 2013 yılında elde edilmiştir. Alkollü içecekler harcamalarında iki kata yakın bir artış gerçekleşirken, aylık alkolsüz içecek harcamaları 26 TL den 36 TL ye yükselmiştir. TÜİK Hanehalkı Tüketim Harcamaları Araştırması sonuçlarına göre; düşük gelirli hanehalkları, yüksek gelirli hanehalklarına göre gıda ve içecek harcamalarına iki kata yakın daha fazla pay ayırmaktadır. Gelire göre sıralı %20'lik gruplar itibarıyla tüketim harcamalarının dağılımı incelendiğinde; 2013 yılında gelirden en az pay alan beşinci %20'lik grupta yer alan hanehalklarının, gıda ve içecek harcamasına ayırdıkları pay %34,2 iken, gelirden en fazla pay alan birinci gruptaki hanehalklarının ayırdığı payın %17,7 olduğu görülmektedir. Gelirden almış olduğu paya göre dördüncü sırada yer alan grubun gıda ve içecek harcamaları için ayırmış olduğu pay %30,4 iken, üçüncü ve ikinci gruplarda bu pay %27 ve %24,7 dir. Bu bulgu, gelir seviyesi düştükçe gıda ve içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payının daha da artmakta olduğunu göstermektedir. Bir başka önemli bulgu ise 2002 ve 2013 yılları arasında gıda ve içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payının, tüm gelir gruplarında azalmakta olduğudur yılında %43,2 olan beşinci gruba ait bu pay, 2013 yılında da %34,2 ye gerilemiştir. Yine aynı şekilde en yüksek gelire sahip olan birinci gelir grubunda da %22,3 olan payın da 2013 yılında %17,7 ye gerilemiş olduğu görülmektedir. Bölgelere Göre Gıda ve Alkolsüz İçecek Harcamalarının Payları Gıda ve Alkolsüz İçecekler İstanbul 20,7 20,6 19,3 18,9 17,9 17,6 16,6 16,3 Batı Marmara 25,8 23,6 23,2 22,8 23,0 21,1 19,5 19,9 Ege 23,0 23,1 23,2 23,8 22,4 21,9 19,9 19,1 İzmir 19,9 21,1 21,5 22,0 20,3 20,1 18,4 17,8 Doğu Marmara 23,3 23,3 22,1 22,2 21,3 20,8 19,9 19,2 Batı Anadolu 22,5 21,8 20,6 20,4 20,0 19,4 18,7 18,3 Akdeniz 26,6 25,8 24,5 24,5 24,4 23,8 22,3 20,8 Orta Anadolu 31,2 29,3 27,4 26,1 25,8 25,1 23,6 23,5 Ankara 21,0 20,3 19,9 19,5 19,0 18,4 17,6 17,3 Batı Karadeniz 30,0 28,4 28,3 27,1 26,8 26,1 25,2 24,5 Doğu Karadeniz 29,0 27,8 26,1 26,8 26,8 26,8 25,1 24,6 Kuzeydoğu Anadolu 32,2 29,7 29,6 29,2 30,3 29,7 28,1 26,9 Ortadoğu Anadolu 33,8 32,0 29,3 27,1 26,8 25,1 24,7 25,0 Güneydoğu Anadolu 39,6 39,3 37,5 33,1 30,0 28,1 27,4 27,0 * Yeni nüfus projeksiyonlarına dayanmaktadır (*) (*) (*) (*) (*) (*) (%) Üç Büyükşehrin Gıda ve Alkolsüz İçecek Harcamaları Payları (%) Yıllar İtibarıyla Aylık Hanehalkı Gıda ve İçecek Harcamaları (TL) ( ) GIDA VE İÇECEKLER Gıda Alkolsüz içecekler Alkollü İçecekler TOPLAM HANEHALKI HARCAMALARI Gıda ve Alkolsüz İçecek Harcamalarının Gelir Gruplarına Göre Dağılımı (%) ( ) TÜİK Bölgesel Hanehalkı Tüketim Harcamaları Araştırması sonuçlarına göre; ortalaması olarak hanehalklarının yapmış olduğu toplam tüketim harcamaları içerisinde gıda ve alkolsüz içecek harcamaları payının en yüksek olduğu coğrafi bölge, %27 lik payla Güneydoğu Anadolu Bölgesi olmuştur. Bu bölgeyi %26,9'luk payla Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi takip ederken, üçüncü sırada %25'lik payla Ortadoğu Anadolu Bölgesi yer almıştır. İstanbul bölgesi %16,3'lük gıda ve alkolsüz içecek harcaması payıyla en düşük paya sahip bölge olurken, Batı Anadolu ve Ege Bölgeleri de %18,3 ve %19,1'lik paylarla son sıralarda yer alan diğer bölgeler olmuşlardır. Üç büyük ilimizin gıda ve alkolsüz içecek harcamaları payı incelendiğinde ise dönemi ortalaması olarak en yüksek payın %17,8 ile İzmir'e ait olduğu anlaşılmaktadır. Bu ili %17,3'lük payla Ankara, %16,3'lük payla da İstanbul takip etmektedir. Bu bulgulardan da anlaşılabileceği üzere, refah seviyesi yüksek ve göreceli olarak daha gelişmiş olan bölgelerde gıda ve alkolsüz içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı, diğer az gelişmiş ve geri kalmış bölgelere göre daha düşük seviyelerde seyretmektedir Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 35

20 3-5 Gıda ve İçecek Sanayi nin Ana Harcama Gruplarına ve Ülkelere Göre Fiyat Düzeyleri Türk Gıda ve İçecek Sanayi nde AR-GE Ana Harcama Gruplarına ve Ülkelere Göre Fiyat Düzeyleri (AB27=100) (2013) Gıda ve Alkolsüz İçecekler grubunda 37 ülke içinde Norveç 176 lık endeks değeri ile en pahalı ülke olurken, Makedonya 59 luk endeks değeri ile en ucuz ülkedir. Türkiye nin Gıda ve Alkolsüz İçecekler grubundaki fiyat düzeyi endeksi 86 olup, bu grupta AB ortalamasından daha ucuzdur. EUROSTAT ve OECD iş birliğiyle yürütülen 2013 yılı Gıda ve İçki Satınalma Gücü Paritesi çalışmasında, 37 ülkeye ait karşılaştırmalı fiyat düzeyi endeksleri verilmektedir. Türkiye'nin gıda grubundaki fiyat düzeyi endeksi 85 ile AB ortalamasından daha düşük olmasına rağmen, bu grupta yer alan süt, peynir ve yumurta, bitkisel ve hayvansal yağlar ve diğer gıdalar alt gruplarında fiyat düzeyinin, AB ortalamasından daha yüksek olduğu görülmektedir. Diğer taraftan, Türkiye'nin en yüksek fiyat düzeyi 207 endeks değeri ile alkollü içecekler grubunda olup, AB ortalamasının oldukça üzerindedir. Türkiye, alkollü içecekler fiyat seviyeleri bakımından, 37 ülke arasında Norveç ve İzlanda nın ardından en pahalı üçüncü ülke konumundadır. Bu durum alkollü içecekler üzerindeki ağır vergi yükünün bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Ülkeler Gıda ve alkolsüz içecekler Gıda Ekmek ve tahıllar Et Balık Süt, Peynir ve yumurta Bitkisel ve hayvansal yağlar Sebzeler ve Meyveler Diğer Gıdalar Alkolsüz İçecekler Norveç İsviçre Danimarka İsveç Dinlandiya Avusturya İzlanda Luksemburg İrlanda İtalya Belçika Almanya Fransa G. Kıbrıs Yunanistan İngiltere Malta AB Slovenya Hollanda İspanya Hırvatistan Portekiz Slovakya Estonya Letonya Türkiye Çek Cumhuriyeti Macaristan Karabağ Litvanya Bosna-Hersek Sırbistan Bulgaristan Romanya Arnavutluk Polanya Makedonya Kaynak: News Release, 99/2013, Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (EUROSTAT) Alkollü İçecekler Bölüm:4 Türk Gıda ve İçecek Sanayi nde AR-GE Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 37