Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Halil Coşkun ÇELİK

Transkript

1 Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi Halil Coşkun ÇELİK 15 Mayıs 2008

2 Hemen hemen her bilim alanındaki gelişmeler, yapılmış sistematik araştırmaların katkılarına bağlıdır. Bu yüzden genel olarak araştırma, bilimsel gelişmelerin temel taşı olarak değerlendirilmektedir. Araştırmanın amacı yeni bilgiler elde etmek ve soruları cevaplamaktır. Araştırma, bilgi sınırlarını genişletmek için tüm bilim alanlarında kullanılan temel bir araçtır (Marczyk, 2005: 1). Diğer bir tanımda ise araştırmanın, bir problemi çözmek amacıyla planlı olarak gerçekleştirilen veri toplama, çözümleme, yorumlama ve değerlendirme işlemlerini kapsayan bir süreç olduğu belirtilmektedir (Demirel, 2001: 9). Powers ve Knapp (1995) e göre araştırmanın genel amacı bilgi birikimine şekil vermek ve akademik/pratik disiplinlere yol göstermektir (Brew, 2001: 21).

3 Araştırma yüksek öğretim kurumlarında çalışan akademisyenler ve buralarda öğrenim gören öğrencilerin yaşamında vazgeçilmez bir unsurdur. Ülkemizde, eğitim alanında araştırma kavramına, uygulamalarına ve bunun eğitim öğrencilerine öğretilmesinin gereğine karşı bilinçli bir yaklaşım, 1950 yıllarında Gazi Eğitim Enstitüsü Pedagoji Bölümünde görülmüştür. Tutum kavramı diğer insanlar, durumlar ve fikirler ile ilgili tepkilerimizi, düşüncelerimizi ve fikirlerimizi açıklamanın temelini oluşturur (Bordens, Horowitz, 2002: 177). İnceoğlu (1993) na göre tutum; bireyin kendisine ya da çevresindeki herhangi bir toplumsal konu, obje ya da olaya yönelik deneyim, motivasyon ve bilgilerine dayanarak örgütlediği bilişsel, duyuşsal ve davranışsal bir tepki ön eğilimidir (Saraçoğlu ve ark., 2004). Papanastasıou (2005), üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı Araştırmaya Yönelik Tutum ölçeği geliştirme çalışmasında; yedi dereceli 56 maddelik Likert tipi deneme ölçeğinden, 32 maddelik beş faktörlü bir ölçek geliştirmiştir. Bu ölçeğin alt faktörleri sırası ile, mesleki yaşamda araştırmanın yararlılığı, araştırma kaygısı, araştırmaya yönelik pozitif tutum, yaşamla ilgililik ve araştırma zorluğu şeklinde adlandırılmıştır. Araştırmaya yönelik tutum ile ilgili böyle bir ölçeğin geliştirilmesi, bundan sonra bu konuda yapılacak olan çalışmalar açısından önem taşıyacaktır.

4 Bu çalışmadaki amacımız, eğitim fakültelerinde öğrenim görmekte olan öğretmen adaylarının araştırmaya yönelik tutumlarını belirlemek ve bu doğrultuda ortaya çıkacak çözümlemeler doğrultusunda literatüre katkı sağlayacak araştırmaya yönelik bir tutum ölçeği geliştirmektir. Sınırlılıklar Bu çalışma, eğitim fakültesi öğrencilerinin araştırmaya yönelik tutumlarını belirlemek için geliştirilen Likert tipi bir ölçekle sınırlıdır. Çalışma Dicle Üniversitesi Siirt Eğitim Fakültesi nde öğrenim görmekte olan öğretmen adayları (dördüncü sınıf öğrencileri) ile sınırlıdır.

5 Evren ve örneklem Çalışmanın evrenini, D.Ü. Siirt Eğitim Fakültesi İlköğretim Sınıf Öğretmenliği, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, Fen Bilgisi Öğretmenliği ve Matematik Öğretmenliği Bölümlerinde öğrenim görmekte olan öğretmen adayları oluşturmaktadır. Çalışma doğrudan evren üzerinde yapıldığı için örneklem seçimine gidilmemiştir. Araştırmaya yönelik tutumun öğretmen adaylarında daha net belirginleşeceği düşüncesiyle hedef kitle olarak eğitim fakültelerinde öğrenim görmekte olan öğretmen adaylarının araştırma kapsamına alınması uygun görülmüştür. Ölçeğin geliştirilmesi ile ilgili aşamalar ATÖ nün geliştirilmesinde sırasıyla, ölçek maddelerini belirleme, taslak ölçeği hazırlama, ölçeği uygulama, güvenirlik ve geçerliliği belirleme aşamaları izlenmiştir.

6 1. Ölçek maddelerini belirleme aşaması Araştırmacı tarafından ilgili literatür gözden geçirilmiş ve mevcut çalışmalarda kullanılan tutum ölçekleri incelenmiştir. Ölçek maddelerinin belirlenmesinde, Papanastasıou (2005) tarafından geliştirilen ATR ölçeğindeki maddelerden yararlanılmıştır. Ayrıca araştırmacı tarafından yeni maddelerin eklenebilmesi için 70 öğretmen adayına araştırmaya yönelik duygu, düşünce ve davranışları ile ilgili 6 adet açık uçlu soru sorulmuştur. Öğretmen adaylarının konu ile ilgili belirtmiş oldukları düşüncelerden tutum cümlesi olarak ölçekte yer alabilecek ifadeler sistematik bir şekilde seçilmiştir. Böylece 65 tane cümlenin yer aldığı bir madde havuzu oluşturulmuştur. 2. Taslak ölçeği hazırlama aşaması Başlangıçta 65 maddeden oluşan ölçekteki madde sayısı konu ile ilgili uzman görüşlerine sunulmuş ve alınan dönütler doğrultusunda 30 u olumlu, 30 u olumsuz özellik gösteren toplam 60 maddelik bir taslak ölçek hazırlanmıştır. Ölçekteki ifadelerin sıralanmasında yönlendirici etki olmaması için olumlu ve olumsuz ifadelerin alt alta gelmeyecek şekilde dağıtılmasına dikkat edilmiştir. Ölçekteki maddeler Hiç Katılmıyorum, Katılmıyorum, Kararsızım, Katılıyorum Tamamen Katılıyorum şeklinde belirtilen 5 li dereceleme ölçeğinde düzenlenmiştir.

7 3. Ölçeği uygulama aşaması Hazırlanan taslak ölçek öğretim yılı bahar döneminde ilgili fakültenin anabilim dallarında öğrenim gören 98 i bayan, 272 si erkek olmak üzere toplam 370 öğretmen adayına uygulanmıştır. Hatalı işaretlemelerden dolayı 11 kişinin ölçeği çalışmaya alınmamıştır. Verilerin bilgisayar ortamına aktarılması aşamasında, ölçekte yer alan Hiç Katılmıyorum, Katılmıyorum, Kararsızım, Katılıyorum, Tamamen Katılıyorum şeklinde derecelendirilen olumlu soru maddeleri sırasıyla 1, 2, 3, 4, 5 şeklinde, olumsuz soru maddeleri ise 5, 4, 3, 2, 1 şeklinde tersten puanlandırılarak değerlendirilmeye alınmıştır. Buna göre ölçekten alınabilecek en düşük puanın 60, en yüksek puanın 300 olması beklenmektedir. 4. Ölçeğin güvenirlik ve geçerliğini belirleme aşaması Güvenirlik, ölçme aracındaki tüm soruların birbirleriyle tutarlılığını, ele alınan oluşumu ölçmede türdeşliğini, yeterliliğini ortaya koyan bir kavramdır. ATÖ nün güvenirliğini belirlemek amacıyla Cronbach alpha katsayısı hesaplanmıştır. Geçerlik, ATÖ nün geçerliği için daha çok tercih edilen kapsam geçerliği ve yapı geçerliği sınamaları yapılmıştır. Kapsam geçerliğinin belirlenmesinde, konu alanı ile ilgili uzman görüşlerinin alınması uygun ve yeterli sayılmıştır. ATÖ nün yapı geçerliği, yani tek bir yapıyı ölçüp ölçmediği faktör analizi yöntemi ile incelenmiştir.

8 Ölçekte yer alan maddelerin ölçeğe katkısını incelemek ve iyi işlemeyen maddeleri belirlemek için 359 öğretmen adayına uygulanan ölçekten elde edilen verilere ilk aşamada madde analizi uygulanmıştır. Bu aşamada madde toplam korelasyonu 0.30 dan düşük olan maddeler ölçekten çıkarılmıştır. İkinci aşamada ise ATÖ ye ilişkin veriler faktör analizine tabi tutulmuş, temel bileşenler analizi seçilmiş ve varimax dik döndürme tekniği uygulanmıştır. Bu çözümlemede faktör yük değerleri 0.45 in altında olan maddeler ile yüksek iki yük değeri arasındaki fark en az 0.10 olan maddeler ölçekten çıkarılmıştır.

9 ATÖ nün güvenirlik ve geçerliğinin yüksek olması amacıyla hangi maddelerin seçilmesi gerektiğini belirlemek için yapılan madde analizinde; Madde-toplam puan korelasyonu 0.30 dan düşük olan dört maddenin (M2, M26, M32, M54) ölçekle ölçülmek istenen tutumun ölçülmesine çok az katkıda bulunacaklarına karar verilmiş ve ölçekten çıkarılmıştır. Bu maddeler dışındaki tüm madde toplam puan korelasyonu 0,01 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. 56 madde için ölçeğin Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı hesaplanmış ve her bir madde için madde silindikten sonra ölçeğin iç tutarlılık katsayısı değerlerine bakılarak ölçeğin güvenirliğini düşüren madde bulunmadığı görülmüştür.

10 Verilerin faktör analizi için uygunluğu Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi ile belirlenmiştir. KMO katsayısı ve Barlett katsayısı ( 2= ; p<0.05) anlamlı bulunmuştur. Elde edilen bu değerler verilerimize faktör analizinin uygulanabileceğini göstermiştir. Faktör analizinde kullanılan, temel bileşenler analizi ve daha sonra yapılan varimax dik döndürme çözümlemesinde, ölçekteki maddelerin özdeğeri 1 den büyük olan 14 faktör altında toplandığı görülmüştür. Bu 14 faktör ölçeğe ilişkin varyansın %60.23 ünü açıklamıştır. Ölçeğe ilişkin faktör sayısının beklenenden çok fazla olması nedeniyle bu sayının azaltılması düşünülmüştür. ATÖ nün faktörleri incelendiğinde, özdeğeri yüksek olan ilk beş faktörün ölçeğe ilişkin toplam varyansın %40.42 sini açıkladığı belirlenmiştir. Bu varyans oranı ATÖ nün beş faktörden oluşan bir ölçek olarak değerlendirilmesine olanak sağlamıştır.

11 ATÖ için belirlenen beş faktöre ilişkin özdeğerler, varyans yüzdeleri ve toplam varyans yüzdeleri Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. ATÖ den Faktör Analizi Sonucunda Elde Edilen Beş Faktöre İlişkin Bulgular Faktör Özdeğer Varyans Yüzdeleri (%) Toplam Varyans Yüzdesi (%)

12 Bu aşamadan sonra verilere tekrar uygulanan faktör analizi uygulamasında faktör sayısı beş olarak kodlanmıştır. Yapılan çözümlemeler doğrultusunda, ATÖ nde faktör yük değeri 0.45 in altında olan 21 madde (M1, M9, M11, M12, M13, M14, M15, M16, M17, M18, M20, M24, M30, M33, M35, M38, M39, M48, M49, M56, M60) Faktör yük değerleri arasındaki fark 0.1 den az olan dört madde (M31, M37, M42, M47) ölçekten çıkarılmıştır. ATÖ ni oluşturan 31 maddenin beş faktördeki dağılımı, faktör yükleri ve faktörlerin Cronbach alpha değerleri Tablo 2 de gösterilmiştir.

13 Tablo 2. ATÖ yü Oluşturan Mad. Faktörlere Dağılımı, Faktör Yük Değ. ve Madde Analizi Sonuçları Sıra No Mad No Madde Top.Kor Bileşenler F1 1 = M M M M M M M F1 araştırmaya duyulan ilgiye ilişkin tutumları yansıttığı için bu faktör; boyutu adını almıştır. 8. M

14 Sıra No Mad No Madde Top.Kor 2 Bileşenler F2 2 = M F2 araştırmaya duyulan öneme ilişkin tutumları yansıttığı için bu faktör, araştırmaya verilen, 10 M M M M boyutu adını almıştır. 14 M

15 Sıra No Mad No Madde Top.Kor 3 Bileşenler F3 3 = M M F3 araştırma motivasyonuna ilişkin tutumları yansıttığı için bu faktör, araştırmada, 17. M M M M boyutu adını almıştır. 21. M

16 Sıra No Mad No Madde Top.Kor 4 Bileşenler F4 4 = M F4 araştırmanın yararlılığına ilişkin tutumları yansıttığı için bu faktör, araştırmanın 23. M M M boyutu adını almıştır. 26. M

17 Sıra No Madde No Madde Top.Kor 5 Bileşenler F5 5 = M M F5 araştırmaya duyulan kaygı ile ilgili tutumları yansıttığı için bu faktör,araştırmada; 29. M M M boyutu adını almıştır. Cronbach alpha( )=0.897

18 ATÖ nün alt faktörlerinin birbiriyle ve toplam ölçek puanıyla ilişkisi incelenirken biri toplam ölçek puanı olmak üzere altı puan dizisi kullanılmıştır. Bu puan dizileri oluşturulurken her bir faktör bir alt ölçek kabul edilmiş, faktörü oluşturan madde puanları toplanarak alt ölçek puanları elde edilmiştir. Bu puan dizileri arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmak için Pearson momentler çarpım korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Sonuçlar Tablo 3 te gösterilmiştir.

19 Tablo 3. ATÖ nün Alt Faktörlerinin Birbirleriyle ve Toplam Ölçekle Korelasyonları Önem Motivasyon Yararlılık Kaygı Toplam İlgi 0.449** 0.483** 0.492** 0.455* 0.846** Önem ** 0.338** 0.318** 0.709** Motivasyon ** 0.312** 0.713** Yararlılık ** 0.654** Kaygı ** **: p<0.001 Tablo 3 incelendiğinde, ATÖ ye ait ilgi, önem, motivasyon, yararlılık ve kaygı faktörlerinin birbirleriyle ve toplam ölçek puanıyla gösterdiği pozitif düzeyde yüksek ve anlamlı korelasyonlar, ATÖ nün yapı geçerliğini desteklemektedir.

20 Bu çalışmada, üniversite öğrencilerinin araştırmaya yönelik tutumlarını ölçebilecek beş dereceli Likert tipinde bir ATÖ geliştirilmiştir. ATÖ ne uygulanan faktör analizi ve varimax dik döndürme tekniği sonucunda 29 madde ölçekten çıkarılmıştır. Son şekliyle Geliştirilen ATÖ nde 14 i olumsuz, 17 si olumlu özellik gösteren toplam 31 madde yer almaktadır. Bu maddeler araştırmaya yönelik ilgi, önem, motivasyon, yararlılık ve kaygı boyutları adı altında beş faktörde toplanmıştır. Bu faktörler toplam varyansın %49.50 sini açıklamıştır. ATÖ nün tümü için iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ve alt ölçekler için sırasıyla 0.856, 0.809, ve olarak bulunmuştur.

21 Bundan sonra yapılacak çalışmalarda, ATÖ nün uygulanmasıyla elde edilecek bulgular, öğrencilerin araştırmaya yönelik olumlu/olumsuz tutumlarının belirlenmesini sağlayacaktır. Ayrıca ATÖ nün farklı değişkenler ile birlikte uygulanmasından elde edilecek bulgular üniversitelerimizdeki öğrencilerin araştırmaya yönelik tutumlarının daha iyi algılanarak değerlendirilmesi ve bu konuda önlemlerin alınmasını sağlayabilecektir. Bu doğrultuda, eğitim fakültelerinin öğretim programlarında öğretim yılından itibaren Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve buna benzer derslerin konulması öğretmen adaylarının araştırmaya yönelik tutumlarına olumlu yönde katkıda bulunacağı söylenebilir.

22