Arbutus andrachne L. (Sandal) Yayılışı Botanik Özellikleri

Transkript

1 Arbutus andrachne L. (Sandal) Genel coğrafi yayılışı Doğu Akdeniz çevresidir. Türkiye nin sahil bölgelerinde, özellikle Güney Anadolu da makiler içerisinde, kızılçam ormanlarında, kurak kayalık yerlerde metreler arasında görülür. Ülkemizde Çanakkale, Bursa, Zonguldak, Sinop, Amasya, Trabzon, Çoruh, İzmir, Muğla, Antalya, İçel, Adana ve Osmaniye çevresinde doğaldır. Herdem yeşil, boylu çalı, bazen de 5-6 m ye kadar boylanabilen küçük ağaçlardır. Yaşlı gövdelerin kırmızı renkli kabuğu levhalar halinde kavlar, dökülür. Alttan çıkan kabuk taze iken yeşil-gri, daha sonra kiremit kırmızısıdır. Yapraklar 5-10 cm boyunda, geniş yumurta biçimindedir. Üst yüzü parlak koyu yeşil alt yüzü mavimsi yeşildir. Kenarları tam bazen de düzensiz dişlidir. Beyaz, erselik çiçekleri dik duran bileşik salkım halindedir. Mart - mayıs aylarında çiçeklenir. Meyveleri yuvarlak, 1-1,5 cm çapında, yüzeyi A. unedo dan daha düz, olgunlaştığında portakal rengi ya da açık kırmızı olup fazla tatlı değildir. Arbutus unedo dan şeritler halinde değil levhalar halinde çatlayıp dökülen kabukları; eliptik değil geniş yumurta biçiminde, kenarları tam ya da düzensiz dişli yaprakları; daha az pürtüklü turuncu-açık kırmızı renkli meyveleri; sonbaharda değil ilkbaharda açan ve dik duran çiçek kurulları ile kolayca ayrılabilir.

2 Amygdalus orientalis Miller Genel yayılış alanı, Irak, Suriye çölü ve Lübnan dır. Ülkemizde iç ve güney Anadolu bölgelerinde yayılış yapar. 0,5-3 m boyunda, çoğu dallı ağaç ve dikenli çalılardır. Genç sürgünlerin üzeri yoğun bir şekilde beyaz tüylü, gelişim safhasında yuvarlak ve tüysüzdür. Yapraklar ters yumurtamsı veya eliptik şekilli, 13,6-29 mm uzunluğunda ve 5,8-12,5 mm enindedir. Yaprak kenarı dişli, tepe kısımları çökük uçlu, yaprağın her iki yüzünde beyaz renkli ince sık tüyler bulunur. Yaprak tabanı attenuat, sapsız veya 5 mm lik sapa sahiptir. Çiçekler solgun pembe renklidir; mm çapındadır, sapları kısadır. Meyveler çekirdekli sulu meyve tipinde ve dar yumurtamsı, hafif basık şekilli, 25x16 mm çapında, beyaz renkli kaba uzun yumuşak sık tüylü, gelişim safhasında tüysüz; çekirdek geniş bir omurgaya sahiptir. Stamen ve pistil sayısı sayısı veya daha fazla, stamen 5 mm boyundadır. Çanak yaprak 5 adet, yünsü tüylü 6 mm uzunluğunda ve 2-3 mm eninde; taç yaprak sayısı 5, 11 mm uzunluğunda ve 5 mm enindedir. Gövde yünsü tüylü, nisan-mayıs aylarında çiçek açar.

3 Amygdalus webbii Spach Balkanlar, Ege Bölgesi ve Doğu Akdeniz de yayılır. Türkiye de kuzey batı Anadolu da bulunur. Çok dallı dikensi çalı veya küçük boylu ağaçlardır. Genç sürgünler çıplaktır. Yapraklar şeritsi ters yumurtamsı, 3-4,5 x 0,6-0,9 cm oymalı dişli, çıplak, alt yüzü birkaç tüylü, yaprak sapı 10 mm dir. Çiçekler beyaz veya pembe, 2,5 cm kadar, sapsız veya kısa saplıdır. Çekirdekli sulu meyve, yumurtamsı ya da dar yumurtamsı, basık, 25x15 mm, kısa kadifemsi tüylü; çekirdek omurgalı, ağsı, bazen tabanda kısa oyukludur.

4 Nerium oleander L. (Zakkum) Akdeniz çevresinin bir türüdür. Doğu Akdeniz de Karadağ, Hırvatistan ve Arnavutluk kıyıları boyunca, Güney ve Doğu Yunanistan da, Yunan adalarının birçoğunda, Batı, Güney ve Güneydoğu Anadolu da, Kıbrıs, Batı Suriye, Lübnan, İsrail, Ürdün, Kuzeydoğu Irak ve Batı İran da dağılımı bulunur. Ülkemizde ise Manisa, Çanakkale, Balıkesir, Muğla, Denizli, Aydın, Antalya, Mersin, Adana, Hatay, Adıyaman illerinde doğal yayılış göstermektedir. Herdem yeşil, zehirli ve 6 m ye kadar boylanabilen oldukça dekoratif park ve bahçeler için de oldukça değerli olan bir çalıdır. Yaprak dizilişi genellikle 3 lü çevrel, dar-elips şeklinde, tam kenarlı, sivri uçlu, tabanda da daralmış ve kısa bir yaprak sapına değişmiştir. Yaprak boyu 6-30 x 1-3 cm, derimsidir. Yapraklarda orta damar çok belirgin, yan damarlar ise ince ve belirgin şekilde birbirine paraleledir. Çanak 5-7 mm, tüylüdür. Taç gül renginde, kırmızı ya da kültür formlarında kırmızından beyaza kadar değişik renklerdedir ve huni şeklindedir. 2,5-4,5 cm çapındadır. Kapsül meyve (follicles) cm dir. Çiçeklenme nisan-eylül aylarıdır.

5 Olea europea L. (Zeytin) Genel yayılışını Akdeniz havzasında yapan bu tür, yaygın bir şekilde kültüre alınmıştır. Tarih boyunca insanlar tarafından meyveleri için yetiştirilmektedir. Ülkemizde Ege, Akdeniz, Marmara nın güney kısımları ile yer yer Karadeniz Bölgesi nde yayılış yapmaktadır. Herdem yeşil, yaprakları karşılıklı dizilmiş ve gümüşi yeşil olan kısa boylu ağaçlardır. Yaprak kenarları tam, şeritsi mızrak şeklinde ya da ters yumurta gibidir. Meyveleri çekirdekli sulu meyve tipinde ve olgunlaştığında siyahtır.

6 Cistus laurifolius L. (Defne yapraklı laden) İspanya dan Türkiye ye kadar geniş bir alanda yayılış gösteren bir türdür. Ülkemizde genellikle yangın ile tahrip olmuş karaçam sahalarında dominant bir yayılışı vardır. Bursa, Ankara, Kastamonu, Sinop, İzmir, Kütahya, Yozgat, Tokat, Denizli ve Adana dır. Bu tür, diğer türlerden farklı olarak Anadolu nun iç bölgelerinde m yükselti kuşağında yetişir. 3 m ye kadar boylanabilen herdem yeşil çalılardır. Yapraklar yumurtamsı, bazen mızraksı, sivri uçlu, tabanda birleşmiş uzun saplıdır. Üst yüzeyi hemen hemen çıplak, çok yapışkan, alt yüzeyi grimsi yoğun tüylüdür. Simoz yan durumlu, 3-5 çiçekli ve uzun saplıdır. Çiçekler 3-5 cm çapında ve beyaz renklidir. Çanak yapraklar 3 (-4), tabanda yüreksi değildir. Stilus çok kısa ya da yoktur. Kapsül meyve kahverengi ve kısa beyaz tüylüdür. Olgunlaştığında 5 parça halinde açılır.

7 Phillyrea latifolia L. (Akçakesme) : Çalı ya da 9 metreye kadar boylanan küçük ağaçtır. Tomurcuklar ve genç sürgünler tüylüdür. Koyu yeşil renkli, yumurtamsı ve cilalı yapraklar 1-4 cm boyunda, 0,5-2,5 cm enindedir. Kenarları dişli ya da testere dişli, nadiren tamdır. Çanak sarımsı renkte, taç lobları üçgenimsi ve kenarları silli; taç 2-2,5 mm dir. Mayıs ayında çiçeklenir. Olgun eriksi meyve küremsi, 3-8 mm çapında ve mavimsi-siyah renklidir.

8 Pistacia terebinthus L. (Menengiç) : Genel coğrafi dağılışı batıda Kanarya adalarından başlayarak doğu Akdeniz ve Anadolu ya ulaşır. Türkiye de özellikle Batı ve Güney Anadolu daki maki formasyonu içerisinde çalı halinde sık rastlanır. : Kışın yaprağını döken 2-3 m boylarında çalı veya 6 m ye kadar boylanabilen kalın gövdeli, geniş yuvarlak tepeli bir ağaçtır. Gövdenin sarı gri renkli kabuğu küçük pullar halinde çatlaklıdır. Yapraklar tek veya çift tüysü bileşik yapraktır, (1-) 2-4 (-6) çift yaprakçıktan oluşmuştur. Yaprakçıklar çok kısa saplı, yumurta-dikdörtgen veya dikdörtgen-mızraksı biçiminde ve 3-7 (-8) cm uzunluğunda, 1,8-5 (-4) cm genişliğindedir. Küt, sivri veya damla uçlu olan yaprakçıkların ucunda daima dikensi bir çıkıntı bulunur. Kenarları düz, üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü mat yeşildir. Taze iken tüylü veya yapışkandır, fakat daha sonra bunlar dökülür. Uç yaprak -eğer varsa diğerlerinden daha geniş değildir genellikle daha küçük hatta kılsı bir çıkıntıya indirgenmiştir. Orta damar kanatsız ve çıplaktır.

9 Pistacia terebinthus L. (Menengiç) İki evcikli olan çiçekler kısa sürgünlerde dikine duran bileşik salkım vaziyetinde toplanmıştır. Her bir erkek çiçeğin bir brahte, iki brahtecik, 2-5 çevre yaprağı ile çok kısa saplı 3-5 stameni vardır. Dişi çiçek ise bir brahte, 2-5 çiçek yaprağı ile yumurta biçimindeki ovaryumdan ibarettir. Meyve küremsi veya geniş yumurta biçiminde, 5-6 mm boyunda, 4-6 mm enindedir. Önceleri kırmızı renkli olan meyve, olgunlaşınca mavimsi veya yeşilimsi siyah renktedir.

10 Cercis siliquastrum L. (Erguvan) Genel yayılış alanı Güney Avrupa ile Batı Asya dır. Türkiye nin güney, batı ve hatta kuzey Anadolu sahillerinde yetişir. Akdeniz kıyılarındaki maki formasyonunun tipik elemanlarından birisidir. Maki ve yaprak döken ormanlarda 1370 m ye kadar yayılış gösterir. Ayrıca İstanbul da Boğazın içinde yüzlercesi birden çiçek açarak ilkbaharın gelişini müjdeler ve Boğazın iki yakasını adeta eflatun bir tülle örterler. Çoğunlukla 2-10 m ye kadar boylanan boylu çalı veya ufak bir ağaçtır. Genç sürgünler kırmızı esmer renktedir cm çapındaki yapraklar hemen hemen daire şeklinde ve tam kenarlıdır. Yaprağın dip tarafı yürek gibi oyuk, tepeleri ise yuvarlaktır. Her iki yüzü de tüysüzdür. Üstü koyu yeşil, alt yüzü mavimsi yeşildir. Çiçeğinin kendisine has gayet güzel açık pembe ile mor arası erguvani bir rengi vardır. Geçen yıllara ait dallar üzerinde çiçeklerinin 10 tanesi bir araya gelerek kısa salkım halinde kurullar oluştururlar. Çiçek açma zamanı genellikle nisan-mayıs aylarıdır. Kırmızı-kahverengindeki olgun bakla meyveler ince ve yassıdır. Bakla içinde çok sert kabuklu, mercimek gibi yassı 6-15 adet tohum vardır.

11 Pyracantha coccinea Roemer. (Ateş dikeni) Genel yayılışı Avrupa, Kırım, Kafkasya, Kuzeybatı İran ve Anadolu olan bu türün ülkemizdeki yayılışı Tekirdağ, İstanbul, Bursa, Bolu, Zonguldak, Sinop, Tokat, Trabzon, Artvin, Konya, Ankara, Mersin ve Hatay çevreleridir. Yayılış alanlarında kireçtaşı anakayalar, orman açıklıkları, çalılıklar ve kumlu topraklarda m ler arasında bulunur. Genel olarak 2-4 m boyunda herdem yeşil, dikenli çalılardır. Genç sürgünleri gri tüylü, dikenler yapraklıdır. Yapraklar mızraksı, elips şeklinde ve ters yumurtamsı elips şeklindedir. Yaprak boyutları 2-4 (-5) x 1-1,5 (-2) cm dir. Yaprak kenarları testere dişli, özellikle gençlik döneminde alt yüzleri tüylü, bazen de çıplaktır. Yaprak sapları 5-10 mm dir. Yalancı şemsiye şeklindeki çicek kurulu çok sayıda çiçek içerir. Çiçekler yaklaşık 8 mm çapındadır. Çiçek sapları yaklaşık 5 mm çapındadır. Meyve yuvarlak, 5-7 mm çapında, genellikle kırmızı, sarı ya da portakal rengindedir.

12 Quercus coccifera L. (Kermes meşesi, Taş meşesi) : Türkiye ve Yunan adalarına özgü bir türdür. Kuzeybatı, Batı, ve Güney Anadolu ile lokal olarak Karadeniz Bölgesinde Tekirdağ, Çanakkale, İstanbul, Bursa, Zonguldak, Tokat, Giresun, İzmir, Uşak, Konya, Aydın, Isparta, İçel, Gaziantep, Denizli maki, frigiana vejetasyonları ile kızılçam ve fıstıkçamı ormanlarında m ler arasında görülür.

13 Quercus coccifera L. (Kermes meşesi, Taş meşesi) : Herdem yeşil, 2-3 m boyunda sık dallı çalı, ender olarak 10 m ye kadar boylanan ağaçlardır. Genç sürgünler tüylü, sarımtırak-kahverengi, sonradan tüyler dökülür ve sürgün rengi gri-kahverengi olur. Tomurcuklar 3-4 mm boyunda, oval-sivri uçlu, kırmızımtırak-kahverengi, çıplak veya tüylüdür. Yapraklar geniş eliptik, geniş yumurta, dikdörtgenimsi biçimde, deri gibi sert, 1,5-5 cm. boyunda, 1-3 cm. enindedir. Yaprak kenarları Ilex-çoban püskülünde olduğu gibi dikensi dişli, dişler sivri ve batıcıdır ancak nadiren hemen hemen tam kenarlı, düz veya dalgalı olabilir. Ayanın dip tarafı yuvarlakça veya yürek şeklindedir. Üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü soluk yeşil, her iki yüzü de çıplak, yan damar sayısı 4-8 dir. Meyvenin olgunlaşması 2 yılda olur. Yarım küre biçimindeki kadeh hemen hemen sapsız veya kısa kalın saplıdır. Kadeh pulları dört köşeli, sivri uçlu, sert ve batıcı, basık-uçları kalkık, bazen de geriye doğru kıvrıktır. Kadeh, yumurta biçimindeki palamudun 1/2-1/3 ünü içine almıştır.

14 Quercus pubescens Willd. (Tüylü meşe) Doğal yayılış alanı Batı, Orta ve Güney Avrupa, Kırım ile Anadolu dur. Ülkemizde çok geniş bir yayılışı vardır. İskenderun körfezinden Samsun a doğru çekilen hattın doğusunda bu meşe taksonuna pek rastlanmaz, kurak yetişme yerlerinin ağacıdır. Trakya, özellikle Karadeniz ve Akdeniz ardı orman mıntıkalarında, Marmara ve Ege bölgelerinde bulunur. Stebe en fazla sokulan meşe türüdür. Edirne, İstanbul, Bursa, Bolu, Kastamonu, Sinop, Gökçeağaç, Manisa, Kütahya, Afyon, Ankara, Kayseri, Sivas, Yozgat, İzmir, Muğla, Burdur, Konya da deniz seviyesinden 1700 m lere kadar çoğunlukla Pinus nigra, Quercus cerris, Pyrus elaeagnifolia, Cistus laurifolius, Paliurus spina-christii ile beraber bulunur. Bu türün melezleri çoktur; özellikle Q. infectoria, Q. petraea ve Q. macranthera ile melezler yapar.

15 Quercus pubescens Willd. (Tüylü meşe) Kışın yaprağını döken, 15 ender olarak 20 m ye kadar boylanabilen, yuvarlak tepeli bir ağaçtır. Kabuk derin çatlaklıdır. Genç sürgünler ve tomurcuklar tüylüdür. Tomurcuklar 5 mm çapında, kestane kırmızısı renklidir. Çoğunlukla dar oval veya ters yumurta biçimindeki yapraklar 4,5-8,5 cm boyunda, 2,5-5 cm enindedir. Yaprak loplarının kenarı ondüleli ve içe kıvrıktır. Ayanın üst yüzü grimtırak-yeşil, alt yüzü ise boz gri renkli, dip tarafı çoğunlukla asimetrik olup kama veya yürek şeklindedir. Her iki yüzü de sık yıldızımsı tüylerle örtülmüştür, sonradan üst yüzündekiler dökülür, seyrekleşir. Yan damar sayısı 4-8 çift, yaprak sapı kısadır (5-10 mm). Yapraklar kurumuş halde kışı ağaç üzerinde geçirir. Kadehler sapsız olarak sürgün üzerine oturmuştur. Teker teker veya 2-5 tanesi bir arada bulunur. Sürgünün uç kısmındaki yaprakların koltuğunda yer alır. Kadeh 15 mm çapında, yarım küre şeklinde veya oldukça sığdır. Kadeh pulları birbirini üzerine sıkıca kapanmıştır ve kül renkli tüylerle örtülmüştür. Palamutun 1/3 kısmı kadeh içine gömülüdür. Tomurcuk, sürgün ve yapraklarının tüylü olması sebebiyle bu ad verilmiştir.