TÜRKİYE VE İZMİR İN İHRACAT PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 Hazırlayan: Gündem KONT Dış Ticaret Uzmanı, İzmir Ticaret Odası TÜRKİYE VE İZMİR İN İHRACAT PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ 1. TÜRKİYE NİN 2016 YILI İHRACATININ DEĞERLENDİRİLMESİ T.C. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan yıllarını kapsayan Orta Vadeli Programa göre ülkemizin ihracatının 2016 yılında 143,1 milyar dolar 2017 yılında 153,3 milyar dolar 2018 yılında 170 milyar dolar 2019 yılında 193,1 milyar dolar değerlerinde gerçekleştirilmesi hedefi bulunmaktadır. Ülkemizin 2023 yılı hedefleri ise Dünya ticaretinden %1,5 pay alınması, İhracat değerinin 500 milyar dolara ulaşması Dünyanın en büyük 10 ekonomisi içinde olmak, şeklinde belirlenmiştir. Tablo 1 : Ülkemizin Mal Ticareti Hedefleri Milyar Dolar * 2017* 2018* 2019* 2023** İhracat 143,8 143,1 153, ,1 500 İthalat 207, ,0 236,9 261,8 625 Dış Ticaret Hacmi 351,1 341,1 367,3 406,9 454, Dış Ticaret Dengesi -63,4-54,9-60,7-66,9-68,7-125 İhracat/İthalat (%) 69,4 72,3 71,6 71,8 73,7 80 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı *Beklenti (Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı ) **2023 İhracat Stratejisi Şekil 1: Türkiye nin Küresel Mal İhracatındaki Payı ve 2023 Hedefi 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Türkiye'nin Küresel Mal ihracatındaki Payı (%) 1,5 0,82 0,81 0,83 0,75 0,81 0,83 0,87 0,89 0, * *2023 yılı hedefi, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 1

2 Türkiye nin 2016 yılında; ihracatı 2015 yılına göre %0,9 düşüş göstererek 142 milyar 606 milyon dolar olarak ithalatı ise 2015 yılına göre % 4,2 düşüş göstererek 198 milyar 602 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Orta vadeli programa göre 2016 yılında 143,1 milyar dolar ihracat hedefi yakalanamamıştır. İhracatta yaşanan bu gerilemenin nedenleri olarak Petrol ve emtia fiyatlarındaki zayıflık ABD Dolarının güçlü seyri Yakın coğrafyamızda yaşanan gelişmeler ve alıcıların siyasi ve ekonomik durumu gösterilmektedir.ülkemizin miktar bazında ihracatı 2016 yılında, 2015 yılına kıyasla %4 artış göstererek, 104 milyon ton, değer bazında ise 2015 yılına kıyasla %0,9 gerileme göstererek 142,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatımızın miktar bazında artıp değer bazında gerilemesi sonucunda kilogram başı ihracatımızın değeri düşüş göstererek, 2015'te 1,44 dolar olan kilogram başı ihracatımız, 2016'da 1,37 dolara gerilemiştir. Tablo 2 : Türkiye nin Yılları Arasında Dış Ticaret Değerleri DIŞ TİCARET DEĞERLERİ - Milyon Dolar YILLIK DEĞ. % İHRACAT ,9 İTHALAT ,2 DIŞ TİCARET HACMİ ,8 DIŞ TİCARET AÇIĞI ,7 İHRACAT / İTHALAT (%) 61,4 56,0 64,5 60,3 65,1 69,4 71,8 3,5 Kaynak : TÜİK 1.1. Geniş Ekonomik Gruplara Göre İhracat Geniş ekonomik gruplara göre ülkemizin ihracatına bakıldığında, 2016 yılında ülkemiz yarıya yakın oranda (%47) ara malı ihracatı gerçekleştirmiştir. Ara malı ihracatında içinde en fazla payı sanayi için işlem görmüş hammaddeler almaktadır. Dayanıklı tüketim malları gibi katma değer gerektiren ürün ihracatımızın payı ise düşük seyretmiştir. Tablo 3: Türkiye nin 2016 yılında Geniş Ekonomik Sınıflara Göre İhracatı GENİŞ EKONOMİK GRUPLARIN SINIFLAMASINA GÖRE İHRACAT ( MİLYON DOLAR ) 2016 PAY % YATIRIM MALLARI ,1 Yatırım (Sermaye) Malları (Taşımacılık araçları hariç) Sanayi ile ilgili taşımacılık araç ve gereçleri ARA MALLARI ,0 Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler Sanayi için işlem görmüş hammaddeler İşlem görmemiş yakıt ve yağlar 139 2

3 Yatırım mallarının aksam ve parçaları Taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları Esası yiyecek ve içecek olan işlenmemiş ham maddeler 385 Esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş hammaddeler İşlem görmüş diğer yakıt ve yağlar TÜKETİM MALLARI ,2 Binek otomobilleri Dayanıklı tüketim malları Yarı dayanıklı tüketim malları Dayanıksız tüketim malları Esası yiyecek ve içecek olan işlenmemiş tüketim malları Esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş tüketim malları Motor benzini ve diğer hafif yağlar Sanayii ile ilgili olmayan taşıma araç ve gereçleri 166 DİĞERLERİ 871 TOPLAM İHRACAT , Dış Ticaret Açığı ve Fazlası Verilen Ürünler 2016 yılında Türkiye nin en fazla dış ticaret açığı verdiği diğer bir deyişle ihracata göre daha fazla ithalat gerçekleştirilen ürünlere bakıldığında, ülkemizin enerji ithalatçısı konumu değişiklik göstermeyerek, mineral yakıtta en fazla açık verdiğimiz görülmektedir. Tablo 4 : Türkiye nin 2016 yılında Dış Ticaret Açığı verdiği ilk 10 ürün FASILLARA GÖRE EN FAZLA DIŞ TİCARET AÇIĞI VERDİĞİMİZ İLK 10 ÜRÜN- (Milyon Dolar) OCAK-ARALIK FASIL ADI Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve ürünleri Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları Elektrikli makina ve cihazlar, aksam-parça-aksesuarı Plastikler ve mamulleri Demir ve çelik Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar, tıbbi, cerrahi alet ve cihazlar, bunların aksam, parça ve aksesuarı Organik kimyasal ürünler Hava taşıtları, uzay taşıtları ve bunların aksam ve parçalar Eczacılık ürünleri Bakır ve bakırdan eşya

4 2016 yılında, Türkiye nin dış ticaret fazlası verdiği ürünlere bakıldığında, giyim eşyaları, tarım ürünleri, demir ve çelikten eşya gibi ülkemizi geleneksel ihraç ürünleri dikkat çekmektedir. Tablo 5: Türkiye nin 2016 yılında Dış Ticaret Fazlası verdiği ilk 10 ürün FASILLARA GÖRE EN FAZLA DIŞ TİCARET FAZLASI VERDİĞİMİZ İLK 10 ÜRÜN- (Milyon Dolar) OCAK-ARALIK FASIL ADI Örme giyim eşyası ve aksesuarı Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı Yenilen meyveler ve sert kabuklu meyveler Demir veya çelikten eşya Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı Halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları Tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstahzarlar Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş 10 diğer eşya, paçavralar Türkiye ile En Fazla Dış Ticaret Hacmi Olan Ülkeler Türkiye nin en fazla dış ticaret hacmi olan ilk on ülkeye bakıldığında, 2016 yılında, dış ticaret fazlası verilen ülkeler, İngiltere, İran, Birleşik Arap Emirlikleri olurken diğer tüm ülkelerde dış ticaret açığı verildiği görülmektedir. Tablo 6: Türkiye nin En Fazla Dış Ticaret Hacmi olan ilk 10 ülke Sıra No TÜRKİYE'NİN EN FAZLA DIŞ TİCARET HACMİ OLAN İLK 10 ÜLKE VE DENGESİ / AÇIĞI Ülke Adı Milyon Dolar OCAK - ARALIK HACİM Hacim Pay (%) DENGE/AÇIK Almanya , Çin , İtalya , ABD , İngiltere , Rusya Federasyonu , Fransa , İspanya , İran , BAE ,

5 1.4. Ülke Gruplarına Göre İhracat Dağılımı Türkiye nin 2016 yılında ülke gruplarına göre ihracat dağılımına bakıldığında, Avrupa Birliği ülkelerine yapılan ihracatın %47,9 payla ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Avrupa Birliği ni sırasıyla; Yakın ve Ortadoğu, Afrika, Avrupa Birliği haricinde kalan diğer Avrupa ülkeleri, Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda takip etmiştir. Tablo 7: Türkiye nin 2016 yılında Ülke Gruplarına Göre İhracat Dağılımı ÜLKE GRUPLARINA GÖRE İHRACAT - Milyon Dolar 2016 % DAĞ. GENEL İHRACAT TOPLAMI ,0 A- AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ (28) ,9 B- TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ ,3 C- DİĞER ÜLKELER ,8 1- DİĞER AVRUPA ,8 2- AFRİKA ,0 Kuzey Afrika ,4 Diğer Afrika ,6 3- AMERİKA ,6 Kuzey Amerika ,2 Orta Amerika ve Karayip 846 0,6 Güney Amerika ,8 4- ASYA ,8 Yakın ve Ortadoğu ,0 Diğer Asya ,8 5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA 736 0,5 6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER 152 0,1 2. İZMİR İN 2016 YILI İHRACATININ DEĞERLENDİRİLMESİ İzmir, 2016 yılında Türkiye de en fazla ihracat gerçekleştiren 3. il olmuştur. İzmir in ihracatı 2016 yılında, 2015 yılına göre % 3,2 artış göstererek 8 milyar 370 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. İzmir de 2016 yılında ihracat gerçekleştiren firma sayısı ise 2015 yılına oranla %1,4 artış göstererek olmuştur. Tablo 8: 2016 Yılında En Fazla İhracat Gerçekleştiren İlk 10 İl İL ADI OCAK-ARALIK (BİN DOLAR) İHRACATCI FİRMA SAYISI İHRACAT DEĞERİ* % DEĞ % DEĞ. 1 İSTANBUL , ,0 2 BURSA , ,2 3 İZMİR , ,2 4 KOCAELİ , ,6 5 ANKARA , ,3 6 GAZİANTEP , ,7 7 SAKARYA , ,4 5

6 8 DENİZLİ , ,5 9 MANİSA , ,4 10 HATAY , ,5 *TÜİK, illere göre dış ticaret verilerini, girişimlerin merkez adreslerinin bulunduğu illere göre oluşturmaktadır. İzmir in gümrüklere göre ihracatına bakıldığında, 2016 yılında, 2015 yılına oranla %1,6 düşüş göstererek, 17 milyar 689 milyon dolar ihracat gerçekleştirmiştir. Tablo 9: İzmir in Gümrüklere Göre İhracatı DEĞ(%) İHRACAT DEĞERİ (ABD DOLARI) 17 Milyar 989 milyon 17 Milyar 689 milyon -1,6 Kaynak: TÜİK İzmir in 2016 yılında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk üç ülke sırasıyla Almanya, ABD ve İngiltere olmuştur. Tablo 10 : İzmir in 2016 yılında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk 10 ülke İHRACAT DEĞERİ ÜLKE (ABD DOLARI) 1 Almanya ABD İngiltere İtalya İspanya Hollanda Fransa Belçika İsrail İran Kaynak: TÜİK İzmir in 2016 yılında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk üç ürün sırasıyla Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarı, Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler, Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler olmuştur. Tablo 11: İzmir in 2016 yılında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk 10 fasıl/ürün FASIL/ÜRÜN İHRACAT DEĞERİ ( USD DOLAR) 1 Örme giyim eşyası ve aksesuarı Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları Yenilen meyveler ve sert kabuklu meyveler

7 5 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı Plastikler ve mamulleri Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetmeverme, televizyon görüntü-ses kaydetmeverme cihazları,aksam-parça-aksesuarı Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya Demir ve çelik Kaynak: TÜİK 3. SONUÇ, DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER Türkiye nin 2016 yılında ihracatı 2015 yılına göre %0,9 düşüş göstererek 142 milyar 606 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Parite, emtia-petrol fiyatlarındaki düşüş ve Rusya, Irak, Suriye, Libya daki sorunlar nedeniyle ülkemiz ihracatında 2016 yılında 8,7 milyar dolar kayıp yaşandığı belirtilmektedir yılında ise başta Rusya ve Irak olmak üzere çevre ülkelerle sorunların düzelmesi, petrol ihracatçısı ülkelerin ekonomisinin toparlanması ve Hükümetin ihracata yönelik verdiği yeni desteklerin bu yıl hayata geçirilecek olması nedeniyle, ihracatın atılıma geçeceği beklenmektedir. Ülkemizin 2017 yılı ihracat hedefi, Orta Vadeli Programa göre 153,3 milyar dolar ihracat hedefini aşarak, 155 milyar dolar olarak belirlenmiştir. Bunun yanı sıra, 2016 yılında kilogram başı ihracatımızın değeri de düşüş göstermiş, 2015'te 1,44 dolar olan kilogram başı ihracatımız, 2016'da 1,37 dolara gerilemiştir. Tüm bu bilgiler ışığında, ülkemiz, alıcıların olumsuz siyasi ve ekonomik durumlarından minimum seviyede etkilenecek şekilde ihracatı arttırma stratejileri geliştirmesi gerekmektedir. Bu da Ar-Ge, inovasyon, markalaşma ve tasarım alanlarında katma değer arttırıcı faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ile mümkün olacaktır. Türkiye nin de aralarında bulunduğu gelişmekte olan ülkeler genellikle emek yoğun ürünler ve hammadde ihraç ederken ileri teknoloji içeren ürünleri gelişmiş ülkelerden ithal etmektedir. Fakat bu şekilde yapılan dış ticaret, gelişmekte olan ülkelerin aleyhine sonuçlar doğurmakta ve bu ülkeler genellikle dış ticaret açığı vermektedir. Türkiye de özellikle son yıllarda artan cari açığın arkasında enerjide dışa olan bağımlılığın yattığı sıklıkla ifade edilmektedir. Oysa Güney Kore, enerji ihtiyacının %82 sini, İrlanda ise %87 sini ithalatla karşılamaktadır; Güney Kore cari fazla verirken, İrlanda da cari denge söz konusudur. Bu farkın temel nedeni, söz konusu iki ülkenin, enerji gibi ithal girdileri kullanarak daha fazla katma değere sahip ürünleri üretmeleri ve bunları ihraç etmeleridir. Türkiye, İrlanda ve Güney Kore ile kıyaslandığında, ithal girdilerini katma değeri daha düşük çıktılara dönüştürebilmekte ve imalat sanayi çoğunlukla montaj endüstrisinden öteye gitmemektedir. Bu durumda Türkiye gibi cari açık ve ekonomik büyüme sorunlarıyla uğraşan ülkelerin nitelikli eğitim ve Ar-Ge faaliyetlerine ağırlık vererek yüksek teknolojili ürünleri üretir ve ihraç eder duruma gelmeleri önem arz etmektedir. 7

8 Ar-Ge faaliyetleri sonucunda üretilen bir tasarım ve bunun üretim sürecinde kullanılması, üretimin maliyetini azaltarak ihracatçı firmalara dış pazarlarda rekabet avantajı sağlayacaktır. Ar-Ge harcamaları, yüksek teknolojili ürün üretimini ve ihracatını arttıracaktır. Bu durumda bir yandan artan ihracat gelirine bağlı olarak ihracatın ithalatı karşılama oranını yükseltecek ve dış ticaret dengesini iyileştirecek, diğer yandan da GSYİH yi artıracak ve ekonomik büyümeyi hızlandıracaktır. Bu çerçevede, yüksek ve sürdürülebilir bir ekonomik büyüme yakalayabilmek, ihracat birim değerimizi arttırmak için, Ar-Ge harcamalarına daha fazla pay ayrılmalıdır. İleri teknoloji üretimi gerçekleştirecek yüksek nitelikli işgücünün yetiştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Ülkemizin bilimsel altyapısı güçlendirilerek, üniversiteler ile sanayi işbirliği etkin şekilde geliştirilmelidir. Ayrıca yeni teknolojilerin ülkemize kazandırılması için, doğrudan yabancı yatırımlar da etkin bir şekilde kullanılmalı, ülkemizde teknoloji yoğun üretim gerçekleştirmeyi yabancılar için cazip hale getirecek yeni teşvik önlemleri alınmalıdır. Ülkemizde ihracatı arttırmaya yönelik verilen destekler önemli ve yararlıdır. Bununla beraber, Türkiye de sağlanan ihracat desteklerinin dağınık bir şekilde ele alındığı, hangi kurumun ne ölçüde hangi faaliyetlere ilişkin destek sağladığı konusunda firmalar arasında bir kafa karışıklığı söz konusudur. İhracata yönelik devlet desteklerindeki bu dağınık yapıyı ortadan kaldırmak için, ülkemiz ihracata yönelik büyüme stratejisini sadece birkaç kurumu ilgilendiren bir strateji olarak ele almayıp, G. Kore örneğinde olduğu gibi tüm kurumların dahil edildiği özel sektör görüşlerinin her aşamada alındığı bir büyüme hareketi olarak ele almalıdır. Ülkemiz, kullandırdığı desteklerin aynı zamanda denetçisi olmalı, desteklerin kullanımının ardından ihracata katkısı firma bazında yakından takip edilmelidir. Katma değeri yüksek ürün üreten sektörlerin daha fazla destek kullanması sağlanmalı, bu sektörlere özel destek mekanizması geliştirilmelidir. Özellikle yüksek teknolojili sanayilerde yatırım ve üretimler ihracat temelli olarak desteklenmelidir. 8