T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI TÜRK HALK EDEBİYATI BİLİM DALI

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI TÜRK HALK EDEBİYATI BİLİM DALI MEDDAH BEHÇET MAHİR ANLATMALARINDAN SEÇİLEN AŞK KONULU HALK HİKÂYELERİNDEKİ ENGEL EPİZOTU ÜZERİNE BİR İNCELEME YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN ŞİRİN GÖÇMEN TEZ DANIŞMAN Prof. Dr. ALİ YAKICI Ankara-2014

2

3 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI TÜRK HALK EDEBİYATI BİLİM DALI MEDDAH BEHÇET MAHİR ANLATMALARINDAN SEÇİLEN AŞK KONULU HALK HİKÂYELERİNDEKİ ENGEL EPİZOTU ÜZERİNE BİR İNCELEME YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN ŞİRİN GÖÇMEN TEZ DANIŞMAN Prof. Dr. ALİ YAKICI Ankara-2014

4 ONAY Şirin Göçmen tarafından hazırlanan Meddah Behçet Mahir Anlatmalarından Seçilen Aşk Konulu Halk Hikâyelerindeki Engel Epizotu Üzerine Bir İnceleme başlıklı bu çalışma, tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda (oybirliği/oyçokluğu) ile başarılı bulunarak jürimiz tarafından Türk Dili ve Edebiyatı ana bilim dalı, Türk Halk Edebiyatı bilim dalında yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Prof. Dr. Pakize AYTAÇ (Başkan) Prof. Dr. Ali YAKICI (Danışman) Prof. Dr. İbrahim DİLEK

5 i ÖZET GÖÇMEN, Şirin. Meddah Behçet Mahir Anlatmalarından Seçilen Aşk Konulu Halk Hikâyelerindeki Engel Epizotu Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Bu çalışmada Meddah Behçet Mahir tarafından aktarılan, Saim Sakaoğlu vd. tarafından derlenen ve yazıya geçirilen aşk konulu Türk halk hikâyelerindeki engel epizotu esas alınarak incelenmiştir. Tezin başlığı Meddah Behçet Mahir Anlatmalarından Seçilen Aşk Konulu Halk Hikâyelerindeki Engel Epizotu Üzerine Bir İnceleme adını taşımaktadır. Çalışmamızın giriş bölümünde halk hikâyesinin tanımı ve halk hikâyesi üzerine çapılan çalışmalara yer verilmiştir. Birinci bölümünde halk hikâyelerinde engel epizotunun yeri aktarılmıştır. İkinci bölümde Behçet Mahir anlatmalarından seçilen 10 aşk ve kahramanlık konulu hikâyeler hakkında genel bilgiler verilerek engel epizotu nun başlıkları oluşturulmuştur. Üçüncü bölümde engel epizotu ndaki motifler belirlenerek, ortak motifler belirlenmiştir. Sonuç kısmınında ise; halk hikâyelerinde az işlenmiş bir konu olan epizot çalışması ve bu çalışmanın zenginliği üzerinde durulmuş, engel epizotu u ile ilgili başlıklar oluşturularak, motifler belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Halk hikâyesi, epizot, motif

6 ii ABSTRACT GÖÇMEN, Şirin. Meddah Behçet Mahir Lecture Obstacles Episode in Love Theme a Study on Folk Tale, Master Thesis, Ankara, In this study, quoted by Meddah Behçet Mahir, Saim Sakaoğlu et al. Passed on and writing love stories compiled by the Turkish people "barrier episode based on" investigated. Title of the thesis "Meddah Behçet Mahir Lecture Obstacles Episode in Love Theme a Study on Folk Tale" is the name. Introductory part of this study was the work done on the story of the people and the people are given the definition of the story. The first part of the episode obstacle lot of people were transferred to the tales. In the second part Behçet Mahir selected 10 stories of love and heroism providing general information about the "barrier episode of" titles created. The third section, "obstacle episode" the motives determined were common motifs. The result part; folk tales that are subject to less-processed "episode" work and the wealth of this study focuses on the "obstacle episode" of topics related to creating, motifs, identified. Keywords: Folk tale, episode, motif

7 ÖNSÖZ Edebiyatımızın anlatıma dayalı türlerinden biri olan halk hikâyelerimiz kültürümüzün önemli bir parçasıdır. Toplumumuzun sosyal ve kültürel yapısı hakkında bilgiler veren halk hikâyeleri kaynağını çok eski zamanlardan almıştır. Oldukça zengin bir içeriğe sahip olan halk hikâyeleri hakkında yapılan çalışmalar sadece edebiyatımız açısından değil halkbilimi açısından da zengin bir hediye niteliği taşımaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi kaynağını oldukça eski dönemlere kadar götürebileceğimiz halk hikâyeleri, zamanla toplumun sosyo-kültürel yapısının da değişmesi ile destanların yerini almış ve kendi bağlamı içinde bir bütün oluşturmuştur. Halk hikâyeleri ile ilgili olarak yapılan çalışmalarda genel olarak derleme, yapı ve motif araştırmaları ile mukayeseli, fonetik ve morfolojik araştırmalar yapılmıştır. Halk hikâyesi ile ilgili epizot çalışmaları üzerinde oluşan boşluğu biraz da olsa doldurabilmek adına biz araştırmamızı halk hikâyesi epizotlarından engel epizotu üzerine yaptık. Bu epizotu oluşturan engellerin ana başlıklarını ve motiflerini belirlemeye çalıştık. İlk aşamada akademik olarak çalışılmış olan halk hikâyelerini taradık. Araştırmamız engeller olduğu için başta aşk konulu halk hikâyeleri olmak üzere aşk ve kahramanlık içeren halk hikâyelerini tespit ettik. Bu bağlamda bir Saim Sakaoğlu vd. çalışması olan Meddah Behçet Mahir in Bütün Hikâyeleri I-II kitabı araştırmamıza kaynak oluşturmuştur. Bu eser içersindeki özellikle aşk ve kahramanlık konulu halk hikâyeleri özellikle seçilmiştir. Çalışmamızın giriş kısmı üç alt bölümünden oluşmaktadır. İlk alt bölümde halk hikâyesinin tanımı üzerinde durulmuş halk hikâyesi hakkında genel bilgiler verilmiştir. İkinci alt bölümde; halk hikâyesi üzerinde yapılan çalışmalara yer verilmiştir. Üçüncü alt bölümde ise; aşk kavramı üzerinde kısa bilgiler aktarılmıştır. Çalışmamızın birinci bölümünde hikâyelerde engel epizot unun yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Engel epizotunun nasıl, hangi adlarla ayrıldığını,

8 iv nasıl kullanıldığını ve engel epizotunun içindeki motiflere nasıl yer verildiği değerlendirilmiştir. Çalışmamızın ikinci bölümü Behçet Mahir Hikâyelerinde Engel Epizotu başlığını taşımaktadır. Bu başlıkta, seçilmiş olan on adet halk hikâyesi hakkında genel bilgilere değinilmiş ve her hikâye kendi içinde beş alt başlık altında toplanmıştır. Birinci alt başlıkta çalışmamızın daha anlaşılabilir olması açısından halk hikâyelerinin özetleri verilmiş, Hikâyenin Özeti başlığı tercih edilmiştir. İkincide ise; Engellemenin Nedeni başlığı altında kahramanlarımızın kavuşmasına engel olan nedenler verilmiştir. Bu başlık yine kendi içinde Doğrudan Engel ve Dolaylı Engel olarak iki alt kısma ayrılmıştır. Engellemenin Şekli adını taşıyan üçüncü başlıkta kahramanların ne şekilde ayrı kaldıklarına ya da kavuşmalarının nasıl engellendiğine ait tespitler yapılmıştır. Engelleyen Şahıslar başlıklı dördüncü kısım da ise; hikâyedeki kahramanların kavuşmalarına engel olan ve kavuşmalarını geciktiren şahıslar üzerinde durulmuştur. Son başlık olan beşinci alt kısımda Engelleme Zamanı adı altında kahramanların kavuşmadan önce mi yoksa kavuştuktan sonra mı engel ile karşılaştıkları verilmiştir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde, ikinci bölümde incelenen halk hikâyelerinde yer alan motifler başlıklar altında verilmiştir. Hikâyelerde ortak olan motifler tespit edilmiştir. Sonuç olarak incelenen halk hikâyelerindeki engel epizotu nun hikâye içindeki yeri ve önemi tespit edilmiştir. Çünkü hikâyelerdeki asıl konu engel epizotu ile başlamaktadır. Bu bağlamdan hareketle halk hikâyelerinin epizotlarının da tek başlık altında da incelenebilir, engel motiflerinin sınıflandırılabilir olduğu düşüncesine varılmıştır. Bu tezi hazırlamamda yardımcı olan ve yönlendirmeleri ile bana katkı sağlayan sayın hocam Prof. Dr. Ali Yakıcı ya teşekkürü bir borç bilirim. ŞİRİN GÖÇMEN ANKARA 2014

9 v İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii ÖNSÖZ... iii İÇİNDEKİLER... v GİRİŞ HALK HİKÂYESİNİN TANIMI ÜZERİNE HALK HİKȂYESİ ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR KİTAPLAR TEZLER AŞK KAVRAMI BİRİNCİ BÖLÜM 1. HALK HİKÂYELERİNDE ENGEL EPİZOTUNUN YERİ İKİNCİ BÖLÜM 2.MEDDAH BEHÇET MAHİR HİKAYELERİNDE ENGEL EPİZOTU KİRMANŞAH HİKȂYESİ Hikayenin Özeti Engellemenin Nedeni Engellemenin Şekli Engelleyen Şahıslar Engelleme Zamanı ŞAH İSMAİL HİKAYESİ Hikâyenin Özeti Engellemenin Nedeni Engellemenin Şekli Engelleyen Şahıslar Engelleme Zamanı YARALI MAHMUT HİKAYESİ Hikȃyenin Özeti... 45

10 vi Engellemenin Nedeni Engellemenin Şekli Engelleyen Şahıslar Engelleme Zamanı MİGUMİ HAN HİKAYESİ Hikȃyenin Özeti Engellemenin Nedeni Engellemenin Şekli Engelleyen Şahıslar Engelleme Zamanı EŞREF BEY HİKÂYESİ Hikȃyenin Özeti Engellemenin Nedeni Engellemenin Şekli Engelleyen Şahıslar Engelleme Zamanı LATİF ŞAH HİKȂYESİ Hikȃyenin Özeti Engellemenin Nedeni Engellemenin Şekli Engelleyen Şahıslar Engellenme Zamanı KEREM İLE ASLI HİKAYESİ Hikȃyenin Özeti Engellemenin Nedeni Engellemenin Şekli Engelleyen Şahıslar Engelleme Zamanı LEYLA İLE MECNUN HİKAYESİ Hikȃyenin Özeti Engellemenin Nedeni Engellemenin Şekli... 68

11 vii Engelleyen Şahıslar Engelleme Zamanı MUĞDAT PEHLİVAN HİKAYESİ Hikȃyenin Özeti Engellemenin Nedeni Engelemenin Şekli Engelleyen Şahıslar Engelleme Zamanı AŞIK VERGA Hikȃyenin Özeti Engellemenin Nedeni Engelemenin Şekli Engelleyen Şahıslar Engelleme Zamanı ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. ENGEL EPİZOTUNDAKİ MOTİFLER SONUÇ KAYNAKÇA... 82

12 GİRİŞ Halk hikȃyesi, toplumun belleğinde derin izler bırakmış olaylardan ya da yaşayan sözlü kültürde yarattığı derin etkilerden dolayı ortaya çıkan halk edebiyatı türlerinden biridir. Halk edebiyatı türlerinden biri olan halk hikȃyesi destan, masal, mit ve efsane türleri ile kimi zaman karıştırılmaktadır. Oysaki halk hikȃyeleri diğer halk edebiyatı türlerine göre daha gerçekçidir. Buradan alarak halk hikȃyesi destan ile modern yazın türlerinden olan roman gibi türler arasında bir köprüdür. Zamanla destanların yerini halk hikȃyeleri destancıların yerini ise ȃşık/ozanlar almıştır. Halk hikȃyeleri, nazım-nesir karışımı bir yapıya sahiptir. Bu özellik masal, efsane, menkabe ve fıkralarda pek görülmez (manzum parçalara nȃdiren rastlanır). Hikȃyenin anlatım ve tasvir kısmı (olaylar) mensur, duygu ve heyecanı ifade eden bölümler ise manzum olarak söylenir. Anlatıcı hikȃyenin mensur kısmında istediği değişikliği yapabilir. Konuya ekleme veya çıkarma yapmada serbesttir. Hikâyenin ana hatlarından sapmamak kaydıyla beğenmediği kısımları çıkarır veya hoşuna giden bir başka hikȃyeyi uygun bir yere ilave edebilir. (Alptekin, 1997:10) Her anlatıcın anlatmış olduğu hikâye Alptekin in de belirttiği gibi ana hatlarının dışında motif değişikliklerine uğrayabilir. Hatta kimi zaman anlatıcı, dinleyenlerin verdiği tepkiye göre hikâyenin sonunu bile değiştirmektedir. Halk hikâyelerinde olay örgüsü kahramanın üzerinde kurulmuştur. Özellikle kahramanın ȃşık olması olayların başlangıç noktasını oluşturur. Yani asıl macerayı tetikleyen ilk olay kahramanın ȃşık olması ile başlamaktadır. Genellikle rüyasında bȃde içerek ȃşık olan kahraman bundan sonra sevgiliye kavuşabilmek için mücadele verecektir. Artık kahraman sevgili yolunda çile çekmeye hazırdır. Bu arada kahraman bu mücadelesinde çoğu zaman yalnız değildir. Onun en büyük yardımcısı Hazreti Hızır dır. Hazreti Hızır dan sonra ise kahramanın atıdır.

13 2 Uzun zamandır işlevini yitirmiş olan halk hikâyeleri, eski zamanlarda ramazanlarda, uzun kış gecelerinde kahvehane vb. yerlerde anlatılırdı. Ustaçırak ilişkisi ile yetişen hikȃyeciler bir dönem geçimlerini sadece bu yoldan kazanmaktaydı. Hikayelerin temel yapı parçalarından olan epizot kavramı ise genel olarak şu şekilde açıklanmıştır. Meydan Larousse da Bir şiirde, romanda v.b. ana konuya bağlı ikinci derecede olay. (1973: 298) olarak açıklanmıştır. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi nde ise; Şiirde, romanda ana konuya bağlı ikinci derece olay. Müzikte temaları birbirinden ayıran serbest yazılmış bölümlere de bu ad verilir. Tiyatroda bir aksiyona katılmış ikinci derecede bir aksiyon (hareket) demektir. Yunan trajedisinin unsurlarını meydana getiren diyaloglu bölümlerden her birine epizot denir. (1979: 57) Çalışmamızın Halk Hikȃyelerinde Engel Epizotunun Yeri başlıklı birinci bölümünde araştırmacılarımızın engel epizotu nu hangi şekilde kullandıkları belirtilmiştir. Buna göre bu epizotun işlevi belirlenmeye çalışılarak değerlendirmeler yapılmıştır. Engel epizotu nun kullanılış şekli, kullanılma biçimi, yer alan motiflerin hangileri olduğu incelenmiştir. Araştırmacıların bu epizotu kullanışları arasındaki farklar belirlenmiştir. İkinci bölüm başlığımız olan Behçet Mahir Hikâyelerinde Engel Epizotu kısmında tarafımızdan seçilmiş olan on adet hikȃye ayrı başlıklar altında incelenmiştir. Öncelikle hikȃyelerle ilgili ön bilgiler verilmiştir. Ayrıca her hikȃye beş kısımda incelenmiştir. Bu beş alt kısım şu başlıklardan oluşmaktadır. Bunlar; 1. Hikȃyenin özeti 2. Engellemenin nedeni 3. Engellemenin şekli 4. Engelleyen şahıslar 5. Engelleme zamanı 1. Hikȃyenin Özeti: Bu bölüm hikȃyelerin özetlerinden oluşmaktadır. Her hikȃyenin özetinin verilmesinin nedeni okumalarda bir kopukluğun oluşmasını engelleyerek konu bütünlüğü sağlamaktır.

14 3 2. Engellemenin Nedeni: Bu kısımda kahramanlarımızın kavuşmasına engel teşkil eden olaylar ve unsurlar üzerinde durulmuştur. Hikȃyenin bağlamı içinde bu nedenler değerlendirilmiştir. Bu kısımda kendi arasında iki alt başlığa ayrılmıştır. Bunlar ise; A) Doğrudan Engel: Bu başlık altında doğrudan kahramanları ayırmaya dayalı nedenler yer alır. B) Dolaylı Engel: Bu başlık altında ise; doğrudan kahramanların ayrılmasına neden olan olaylar yerine kahramanları ayıran dolaylı olaylar yer alır. Amaç kahramanları ayırmak değildir. Asıl amaç kahramana zarar vermektir. Ancak bu durum sonucunda da kahramanların kavuşamaması ya da kavuşma zamanlarının uzaması söz konusudur. 3. Engellemenin Şekli: Bu kısım altında kahramanların kavuşmasına engel olanların bunu ne şekilde gerçekleştirdiği üzerinde durulmuştur. Yani kavuşmaları engellenen kahramanların ne şekilde birbirinden ayrıldıkları gösterilmiştir. 4. Engelleyen Şahıslar: Bu kısımda ise; hikȃye kahramanlarını ayırmak isteyen şahıslar belirlenmiştir. 5. Engelleme Zamanı: Bu kısımda hikȃyenin asıl olay örgüsünün ne zaman başladığına dikkat çekilmek istenmiştir. Kahramanların kavuşmadan önce mi yoksa kavuştuktan sonra mı engel ile karşılaştıkları belirtilmiştir. Üçüncü bölüm Engel Epizotundaki Motifler başlığını taşımaktadır. Bu başlık altında hikȃyelerde kullanılan motifler yer almıştır. Buna göre hikȃyelerin motif bakımından farklılıkları ve ortaklıkları üzerinde durulmuştur. Kimi hikȃyelerde motiflerin zenginliği göze çarparken kimi hikȃyelerde de motif azlığı ile karşılaşılmıştır. Son olarak karşılaştırmaların daha rahat yapılabilmesi için bir tablo eklenmiştir.

15 4 1. HALK HİKÂYESİNİN TANIMI ÜZERİNE Sözlü kültür ortamında yaratılmış olan ve halk anlatmalarının önemli kolunu oluşturan halk hikâyelerimiz Türk ve Batılı bilim adamları tarafından ele alınmış ve üzerinde pek çok araştırmalar yapılmıştır. Halk hikâyeleri çalışmaları daha çok karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Halk edebiyatının türlerinden biri olan halk hikâyeleri genel olarak o dönemdeki sosyal ve kültürel hayatı bir bütün olarak karşımıza çıkarmaktadır. Yani hikâyelerimizin büyük özelliklerinden birisi de bizi bize tanıtmasıdır. Sosyal hayatta karşımıza çıkan kadın-erkek ilişkileri, kadının ve çocukların toplum içindeki yeri, saygı ve sevgi ifadeleri vb Çalışmamızın bu bölümünde birçok edebiyat araştırmacı tarafından tanımlanmaya çalışılan halk hikâyelerinin tanımlarına yer vereceğiz. Türk halk hikâyeleri kültürümüzün en değerli hazinelerinden biridir. Bu tür, XV. Yüzyıldan itibaren eski destanların yerini almış, aşık denilen sanatçılar tarafından yaratılmış ve geliştirilmiştir. (Türkmen, 1983:5) Pertev Naili Boratav halk hikâyesini diğer edebiyat ürünleri ile karşılaştırarak tanımlama yoluna başvurmuştur. Ona göre halk hikâyesi yeni ve orijinal bir nev i karakteri alarak meydana gelen halk hikâyeleri, yerini tuttuğu destanın birçok vasıflarını hala taşımaktadır. Fakat bunlar onun asıl karakterini verenler değildir. Süratle yeni bir nev e gidiş vakıası karşısında bulunuyoruz (Boratav, 1988:63) Şükrü Elçin in halk hikâyesi tanımı şu şekildedir: Arap dilinde başlangıçta kıssa ve rivayet olarak düşünülen, sonraları eğlendirmek maksadı ile taklid manasında kullanılan hikâye deyimi, gerçek veya hayâli birtakım vakaların, maceraların hususî bir üslupla, sözle nakil ve tekrarı demektir. Türk Halk hikâyeleri, zaman seyri ve coğrafya-mekân içinde efsane, masal, menkıbe, destan, vb. mahsullerle beslenerek, dinî, içtimaî

16 5 hadiselerin potasında iç bünyelerindeki bağlarını muhafaza ederek milletimizin roman ihtiyacını karşılayan eserlerdir. (Elçin, 1986:444) Fikret Türkmen halk hikâyesini destan ile karşılaştırarak buradan bir tanım elde etmeye çalışmıştır. halk hikâyelerinde de bu anlatım ananesi devam etmekle beraber mühim bazı farklar onu destandan ayırır. Bunları şöyle sıralamak mümkündür: 1. Tarihi bir vak'anın olması şarttır. 2. Nazımnesir karışıktır. Zamanla nesir nazma üstünlük kazanmıştır. 3. şahısların ve olayların anlatılmasında realist çizgilere daha çok yer verilmiştir. 4. Kahramanlıktan çok aşk maceraları konunun ağırlığını teşkil etmektedir. (Türkmen, 1974:XI) Ali Berat Alptekin ise Halk Hikâyelerini Motif Yapısı adlı eserinde halk hikâyesini şu şekilde tanımlar: Göçebelikten yerleşik hayata geçişin ilk mahsullerinden olup; aşk, kahramanlık, vb. gibi konuları işleyen; kaynağı Türk, Arap-İslâm ve Hint-İran olan, büyük ölçüde âşıklar ve meddahlar tarafından anlatılan nazım nesir karışımı anlatmalardır. (Alptekin, 1997:7) Mehmet Aça ise: kahramanlık destanlarından sonra teşekkül eden ve nazım nesir karışımı bir yapı sergileyen, destanlara nazaran daha kısa ve gerçekçi, yerleşik hayat/düzen mahsulü metinleri karşılamak amacıyla kullanılmaktadır. (Aça, 1998:3) şeklinde tanımlamıştır. Eflatun Cem Güney Halkın gönül dünyasını dile getiren ölmez hikâyelerdir. (Alptekin, age s.7) olarak tanımlamıştır. Otto Spies ise; Bir sevgiliyi elde etme yolundaki maceraları anlatan masal (Alptekin, age s.7) olarak tanımlamıştır. Hikâye kelimesinin ansiklopedilerdeki karşılığı ise; Yeni Türk Ansiklopedisi nde: Vak aya dayalı anlatım. Batı dillerindeki histore, history, story ve geschicte kelimeleri ile Arapçadaki hakaytanhu l hadis ifadesindeki şahıs ve mekȃna tarihi olmuş veya devam eden olayların anlatılmasına hikâye ediş (tahkiye) denir. Böylece kıssa, hikmet, meddah hikâyeleri ve romanları, modern roman, kısa hikâye kavramlarının tamamını içine alan bir genişlik kazanmıştır. (1985:1288) Türk Ansiklopedisi nde: Şark edebiyatlarında çok eski maziye sahip ve yaygın olan hikâyenin lȗgat mȃnȃsı Bir sürü haberi nakl ve rivȃyet eylemek,

17 6 bir nesneye benzemek, bir kimseyi fi len yahut kavlen taklid eylemek, bir kimseden bir söz nakleylemek dir. Arapça hakeve kökünden türeyen bu kelime anlatma, benzetme, tȃrih, destan, kıssa, masal, rivȃyet mȃnȃlarını da ifȃde eder. Hikâye en basit manasiyle vak a demektir. Vak alarla, hikȃye yolu ile anlatma, en eski ifade nev ilerinden biri olup, maksadı dinleyenleri veya okuyanları düşündürmekten çok heyecanlandırmaktır. (Köprülü, 1971:231) İslam Ansiklopedisi nde: hikȃye kelimesinin ilk defa dokuzuncu yüzyılda, Celniz tarafından kullanılmış olduğu belirterek kelimenin, eğlendirmek maksadı ile taklid mȃnȃsına gelir ve karakterlerini, bir az gülünç bir tarzda taklid eder, şeklinde tanımı yapılır ve hikȃye hakkında; Hikȃye kelimesinin Arapça da her türlü muhayyel vak ayi hakkında kullanılabilmesi için, bir safha geçirmesi lȃzım gelmiştir. Bu safha da o uydurulmuş bir vak a mȃnȃsına geliyordu; fakat bu mazide yahut uzak memleketlerden geçen veyahut cinlerin ve tılsımların iştirȃkine istinȃd eden hȃrikulȃde hȃdiseler ile dolu vak alardan biri değil, hakiki hayattan alınma ve okuyucuların da bildikleri sergüzeştler idi. şeklinde bilgi verilir. (Macdonald, 1950:477) Türk Dil Kurumu Sözlüğü: 1. Bir olayın sözlü veya yazılı olarak aktarılması. 2. Aslı olmayan söz, olay. 3. Gerçek veya tasarlanmış olayları anlatan düzyazı türü. Yukarıdaki tanımlama çalışmalarında da görüleceği üzere, halk hikâyesi, destan, masal, efsane vb. ürünlerden beslenerek, daha çok nazımnesir karışımı bir özellik gösteren, yerleşik hayattan göçebeliğe geçiş dönemi eserlerdir. 2. HALK HİKȂYESİ ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR 2.1. KİTAPLAR Halk hikayeleri üzerine yapılan çalışmalar on dokuzuncu yüzyılın sonuna doğru başlamaktadır. Bu çalışmalardan ilki Macar bir Türkolog olan Ignacz Kunos a aittir. Kunos, 1892 yılında yayınlanan Proben serisinin VIII.

18 7 cildinde halk hikayesi metinlerini yayımlamıştır. Yine aynı yıl Anadolu Halk Romanları ismiyle, halk hikayelerini incelediği bir kitap daha yayımlar yılında ise, Halk Edebiyatı Numȗneleri (Türkçe Ninniler) adlı eserini yayımlar. Haluk Nihat Pepeyi nin Geçmiş Zaman Masalları adlı eserinde Tamar Hatun ile Süleyman Şah ile Şah İsmail ile Gülizar hikayeleri yer almıştır. Bu iki hikayeye ek olarak Tahir ve Zühre hikayesini de eklediği ikinci eseri 1930 yılında yayımlanmıştır. Otto Spies in Almanca olarak hazırlanan eseri Türk Halk Kitapları 1929 yılında yayımlanır. Eser 1941 yılında Behçet Gönül tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Bu eserde halk hikayelerinin kaynakları, mevzȗları, motifleri, şekilleri, yapıları incelenmiştir. Ayrıca Melikşah ile Güllühan, Asuman ile Zeycan hikayelerinin metinlerine yer verilmiştir. Otto Spies eseri ile aynı yıl yayımlanan Schah Ismajil und Gülüzar adlı eser Hans August Fischer e aittir. Eser Şah İsmail hikayesi üzerine yapılan bir monografi çalışmasıdır. Hikayenin metni ve Almanca çevirisi de yer almaktadır. G. Raquette, Taji bila Zohra, Eine Osttürkische Variante der sage von Tahir und Zohra adlı eserin yayım tarihi 1930 yılına rastlamaktadır. Eserde Tahir ile Zühre hikayesinin transkripsiyonlu metni ve Almanca çevirisi de bulunmaktadır. Aynı yıl bazı halk hikayeleri yeni şekilleri ile yayımlanmıştır. Bunlardan Besim Atalay ın Aşık Kerem ile Aşık Garip, Bekir Sıtkı Kunt un ise Arzu ile Kamber hikayeleri önemli çalışmalardandır. Yine aynı yıllarda Mehmet Fuat Köprülü Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikâyesi adlı eseri yayımlanır. Bu çalışma Köprülü nün halk hikayelerinin oluşumlarına ışık tuttuğu önemli bir eserdir. Bu çalışmaların devamında S. Tevfik in Razınihan ile Mahı Firuze adlı çalışması ile Hasan Ortekin in Çorabatır Destanı adlı eserleri gelir. Pertev Naili Boratav ın Köroğlu Destanı adlı çalışması 1931 yılına rastlamaktadır. Boratav ın eserinin Türk Destanları ve Destani Mahiyetteki

19 8 Halk Hikayeleri İçinde Köroğlu nun Mevki ve Ehemmiyeti başlıklı bölümü konumuz açısından oldukça önemli bilgilerdendir. Ali Dehri tarafından 1933 yılında yayımlanan Çankırı Masalları adlı çalışma Şifai ile Selvihan, Asuman ile Zeycan, Yılan Bey, Hürü gibi masallaşmış olan halk hikayelerinin bulunduğu bir eserdir. Şükrü Akkaya nın 1934 yılında yayımladığı Orta Anadolu da Bir Dolaşma adlı eserinde Ferhat ile Şirin hikayesine yer verilmiştir yılında Fransız bir araştırmacı olan Edmond Saussey in eseri 1951 yılında Türk Halk Edebiyatı ismi ile İlhan Başgöz tarafından Türkçeye çevrilir. Eserde Türk halk hikayeleri hakkında bilgiler yer almaktadır. Aynı sene Mustafa Nihat Özön ün Türkçe de Roman adlı eseri yayımlanmıştır. Özön bu çalışmasında Türk romancılığının oluşmasında halk hilayelerinin önemini vurgulamıştır. Yine aynı eserde üç halk hikayesinin özet metnine de yer vermiştir yılında Ali Rıza Yalgın İlbeylioğlu, Faruk Rıza Güloğlu Halk Kitaplarına Dair, Selami Münir Yurdatap Gül ile Bülbül adlı eserleri de dikkat çeken çalışmalardandır. Vehbi Cem Aşkun Emrah adlı eseri 1942 yılında yayımlanır yılında aynı yazar tarafıdan Sivas Folkloru II adlı eser yayımlanır. Aynı yıl Pertev Naili Boratav ın Halk Edebiyatı Dersleri adlı eserinde bazı halk hikayelerinden parçalar da yayımlamıştır. Pertev Naili Boratav ile Halil Vedat Fıratlı nın birlikte hazırlamış olduğu İzahlı Halk Şiiri Antolojisi adlı eser 1943 yılında yayımlanmıştır. Eserde Dede Korkut ile Köroğlu kollarının yanı sıra yedi tane halk hikayesi de yer almaktadır. Ahmet Caferoğlu nun Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar adlı eseri 1944 yılında yayımlanmıştır. Bu eserde üç tane metin yer almaktadır yılında Rasih Yukay a ait bir çalışma olan Karacaoğlan ile Benli Kız adlı eser yayımlanır. Nazım ve nesir karışık olarak hazırlanan eser de resimler de bulunmaktadır.

20 9 Pertev Naili Boratav Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, adlı 1946 yılında yayımladığı eserinde geniş bir bibliyografyaya yer vermiştir. Halk hikayesi konusu bakımından oldukça önemli bir eserdir. Eserde aynı zamanda Gül ile Ali Şir, Köroğlu, Celali Bey ve Mehmet Bey hikayelerinin metinleri de bulunmaktadır. Eser günümüzde de önemini korumaktadır. Şükrü Elçin in Kerem ile Aslı Hikayesi adlı çalışması 1949 yılında yayımlanmıştır. Eserde motifler tespit edilmiştir. Yine aynı yıl Muharrem Zeki Korgunal ın Arzu ile Kamber adlı eseri yayımlanmıştır yılında İlhan Başgöz tarafından Türkçeye çevrilen Edmond Saussey tarafından yayımlanan Türk Halk Edebiyatı adlı kitap Paris te 1936 yılında yayımlanmıştır. W. Eberhard Minstrel Tales from Southeastern Turkey adlı çalışmasında 1951 yılında Güney Doğu Anadolu da yaptığı derlemelerden olan beş adet halk hikayesine yer vermiştir. Dertli Kaval isimli eser 1957 yılında yayımlanmıştır yılında Edith Fischdick in Das Türkische Volkbuch Elif und Mahmud Ein Beitrag zurvergleichenden Marchenkunde adı ile yayınlanan monografi 1984 yılında Fikret Türkmen ve Adnan Şenocak tarafından Türk Halk Hikâyeleri ile İlgili Bir Araştırma: Elif ile Mahmut olarak Türkçeye de çevrilmiştir. Aynı yıl Eflatun Cem Günay Aşık Garip, 1960 yılında ise Tahir ile Zühre adlı eserlerini yayımlar. Maraş ın meşhur hikayecilerinden Fırıldak Ökkeş ten derlenmiş olan Köroğlu nun Maraş Varyantı isimli kitap 1963 yılında Ferruh Arsunar tarafından kitaplaştırılmıştır. Yine aynı yıl Muharrem Zeki Korgunal Asuman ile Zeycan adlı eserini yayımlamıştır. Eflatun Cem Günay ın 1966 yılında yayımladığı Folklor ve Eğitim adlı eseri halk hikayelerinin eğitim içindeki yeri, önemi ve halk hikayeleri ile eğitim konusunda neler yapılabileceği üzerinde durmuştur. Yine Eflatun Cem Günay tarafından aynı yıl Folkor ve Halk Edebiyatı adlı eser yayımlanır. Ceyhun Atıf Yılmaz ise Balım Kız Dalım Oğlan ı, 1972 yılında ise Sevgi Elması nı yayımlamıştır.

21 10 Köroğlu Destanı adlı eser 1973 yılında Muhan Bali, Mehmet Kaplan ve Mehmet Akalın tarafından hazırlanmıştır. Bu eserde Köroğlu nun on dört koluna yer verilmektedir. Aynı yıl Cemil Yener ise Türk Halk Edebiyatı Antolojisi ni yayımlar. Ergun Sav ın 1974 yılında yayımladığı Halk Hikayeleri adlı eser hikayelerimizin bilinenlerinin yanında bilinmeyenlerini de meraklısına sunmuştur. Tahir Kutsi Mahal ın Köroğlu nu 1975 yılında, Mustafa Adil Özder in Muhibbi ile Esmehan Hikâyesi adlı eserini ise 1976 da yayımlamıştır. Hasan Kartarı Doğu Anadolu da Aşık Edebiyatının Esasları adlı eserinin bir bölümünde halk hikayelerine yer vermiştir yılında yayımlanan Ümit Kaftancıoğlu nun Köroğlu Kolları-Halk Destanları adlı eserinde Köroğlu nun sekiz koluna yer verilmiştir. Şükrü Elçin in 1981 yılında yayımlanan Halk Edebiyatına Giriş adlı eserinde Kerem ile Aslı ile Köroğlu hikayelerinden bazı bölümler verilmiştir. Aynı sene Nail Tan Çocuklarımıza Folklor Hazinemizden Seçmeler adlı eserinde seçtiği halk hikayelerini yayımlamıştır. Yine çocuklar için yayımlanmış olan Ali Rıza Özdemir in hazırladığı Çocuk Hikayeleri adlı eser de 1981 yılında yayımlanmıştır. Ali Püsküllüoğlu tarafından hazırlanan Türk Halk Öyküleri adlı eser 1982 yılında yayımlanmıştır. Eserde beş adet halk hikayesi yar almaktadır. Fikret Türkmen 1983 yılında hazırladığı Tahir ile Zühre eseri mukayeseli bir çalışmadır. Hikayeyi şiir, motif ve epizot olarak mukayese etmiştir. Aynı sene Ahmet Bican Ercilasun un hazırladığı Kars İli Ağızları Ses Bilgisi adlı eserinde iki adet hikayeye yer verilmiştir yılında Doğan Kaya Ruhsati nin Uğru ile Kadı Hikâyesi, Mehmet Gökalp Mahiri ile Mahitaban adlı eserlerini yayımlarlar. İlhan Başgöz ün kimi halk hikayeleri konularını da içine alan, çeşitli makalelerinin toplandığı eser olan Folklor Yazıları 1986 yılında yayımlanmıştır. Aynı yıl Ali Öztürk de Türk Anonim Edebiyatı adını taşıyan eserinde halk hikayelerine yer vermiştir.

22 11 Selahattin Olcay, Ahmet Bican Ercilasun ve Ensar Aslan ın birlikte hazırladıkları Arpaçay Köylerinden Derlemeler adlı eserde pek çok halk hikayesi metni de bulunmaktadır. Aşık İsmeti ile Kapı Güzeli adlı halk hikayesi 1989 yılında Kadir Pürlü tarafından yayımlanır. Aynı yıl Gül Derman Resimli Taş Baskısı Halk Hikayeleri adlı çalışmasını yayımlar. Bu eserde sekiz adet halk hikayesinin özeti yer almaktadır. Umay Günay ın doktora tezi olarak hazırlamış olduğu Türkiye de Aşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi adlı eser 1992 yılında yayımlanmıştır yılında Doğan Kaya tarafından hazırlanan Mahmut ile Nigar Hikâyesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma adlı çalışma adı geçen hikayeyi mukayeseli olarak vermiştir. Emekli bir öğretmen olan Mustafa Uçar ın 1993 yılında hazırladığı bir derleme çalışması olan Erzincan da Giyim, Kuşam, Halk Oyunları ve Halk Türküler adlı eserde de halk hikayelerine yer verilmiştir. Metin Ekici Dede Korkut Hikâyeleri ile Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri adlı çalışmasını 1995 yılında yayımlamıştır. Eserde yedi adet halk hikayesi Dede Korkut hikayeleri ile karşılaştırılarak verilmiştir. Aynı sene yayımlanan Metin Karadağ ın Türk Halk Edebiyatı Anlatı Türleri adlı eserinde halk hikayesi hakkında genel bilgiler bulunmaktadır. Ali Duymaz ın Nevruz Bey Hikâyesi (İnceleme-Metinler) 1996 yılında yayımlanır. Hikaye ile ilgili varyant, epizot ve motif konuları ele alınmıştır. Ali Duymaz ile Saim Sakaoğlu nun 1996 da beraber hazırladıkları Hurşit ile Mahmihri Hikâyesi nde adı geçen hikaye hakkında oldukça geniş bilgiler verilmiştir. Aynı sene Nerin Köse Araştırmalar I ve Sürmeli Bey Hikâyesi İnceleme-Metin adlı eserlerini yayınlamıştır yılında Saim Sakaoğlu vd. tarafından Meddah Behçet Mahir in Bütün Hikayeleri I ile Meddah Behçet Mahir in Bütün Hikayeleri II adlı eserler yayımlanır. Eserde Behçet Mahir anlatmaları, meddahın ağız özellikleri korunarak aktarılmıştır. Aynı zamanda hikayelerin kısa özetlerine de yer verilmiştir.

23 12 Ali Berat Alptekin Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı adlı eseri de 1997 yılında yayımlanmıştır. Eser halk hikayeleri bakımından oldukça önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır. Nerin Köse nin hazırlamış olduğu 1997 yılında yayınlanan Türk Halk Hikâyelerinde Gurbet adlı eser, halk hikayelerinde gurbet kavramını incelemektedir. Bir başka Nerin Köse çalışması olan Araştırmalar III adlı eser 1998 yılında yayınlamıştır. Aynı yıl Hayrettin Rayman Ardanuçlu Aşık Efkari adlı eserini yayımlamıştır. Eserde Aşık Efkari nin hikayelerine de yer verilmiştir yılında Ali Berat Alptekin Kirmanşah Hikayesi adlı eserini yayımlar. Eserde halk hikayeleri hakkında genel bilgilerin verilmesinin yanı sıra, hikayenin varyantlarının karşılaştırılması yapılmıştır. Mustafa Cemiloğlu Halk Hikâyelerinde Doğum Motifi adlı eserini, Nerin Köse Araştırmalar IV adlı eserini yine 1998 yılında yayımlarlar. İsmail Görkem Halk Hikâyeleri Araştırmaları-Çukurovalı Aşık Mustafa Köse ve Hikâye Repertuvarı adlı eser 2000 yılında yayımlanır. Eserde Aşık Mustafa Köse anlatması olan halk hikayelerine de yer verilmiştir. Yine aynı sene Doğan Kaya ile M. Sabri Koz un beraber hazırladıkları Halk Hikâyeleri I adlı eser yayımlanır TEZLER Sırrı Numan Dadaş ın hazırlamış olduğu Köroğlu Erzurum Rivayeti isimli tez 1931 yılında hazırlanmıştır ve toplam 348 sayfadan oluşmaktadır. Aynı sene Pertev Naili Boratav Köroğlu Destanı, Muhtalif Rivayetlerin Tahlili, Tesirleri, İntişarı, Menşei Meselesi, Köroğlu Destanına Ait Neşredilmemiş Metinler adlı tez çalışması Köroğlu hakkında yapılmış kapsamlı çalışmadır yılında Refik Selim tarafından hazırlanan Azerbaycan ve Anadolu Halk Hikayelerinin Tahlili ve Mukayesesi adlı çalışma Azerbaycan ve Anadolu halk hikayelerini mukayeseli olarak vermektedir.

24 13 Şükrü Elçin in 1938 yılında hazırladığı Kerem ile Aslı Hikayesi adlı lisans çalışması, 1949 yılında yayımlanmıştır. Çalışmada adı geçen halk hikayesindeki motifler de tespit edilmiştir. İbrahim Gökbakar ın Ankara da hazırladığı tez çalışması Tahir ile Zühre Hikayesi ile Necile Trak tarafından hazırlanan Yusuf ve Ahmet (Bozoğlan) adlı tezler 1945 yılında hazırlanmıştır. İlhan Başgöz ün biyografik halk hikayelerini konu alan bir çalışması olan Biyografik Türk Halk Hikayeleri 1949 yılında Ankara Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi nde hazırlanmıştır yılında Celile Keyder in hazırlamış olduğu Kerem in Erzincan Bağları adlı tez çalışması halk hikayeleri hakkında yapılan tezlerden biridir. Ağız araştırmaları üzerine hazırlanan çalışmalar birçok halk hikayesini de içermektedir. Bunlardan biri de Ataman Aldemir in Balıkesir de hazırladığı Balıkesir Çevresinde Yaşayan Yörükler ve Ağızları adlı tez çalışmasıdır. Aynı sene hazırlanmış olan tezlerden biri Sümer Gülez in hazırladığı Bilecik Deresakarya Köyü Ağzı ile bir diğeri Ayşe Özalp in hazırladığı Isparta Ağzı adlı tez çalışmalarıdır yılında hazırlanan ağız araştırmalarından Ayşe Abalı nın Zonguldak Ağzı, Oktay Kaya nın hazırladığı Kars Terekeme Ağzı, Nesrin Kıhtır ın hazırladığı Çorum Ağzı ve Hususiyetleri adlı tez çalışmaları hazırlanmıştır. Aynı sene Hülya Öner Aydın Folkloru adlı tezini hazırlamıştır. Tezde derlenmiş halk hikayelerine de yer verilmiştir. Yine bir ağız araştırması olan Mesut Aksoy un hazırladığı Iğdır Şive ve Ağızlarında Derlenmiş Üzerinde Fonotik Araştırması adlı tez 1967 yılında, Nevzat Çağlar ın hazırladığı Iğdır Azerileri Ağzı Üzerinde Fonetik ve Morfolojik Bir İnceleme adlı tez 1968 yılında Erzurum da hazırlanmıştır. Erzurum Atatürk Üniversitesi ndeki halk hikayesi tezlerinden birisi de Yaşar Boza tarafından hazırlanan Tahir ile Zühre adını taşıyan tez çalışmasıdır. Ağız araştırmalarının ağırlık kazandığı ve içinde halk hikayelerini de barındıran tezlerden biri M. Fuat Bozkurt tarafından 1969 yılında hazırlanan Kangal Folkloru ve Ağzı adını taşımaktadır. Aynı yıl Atatürk Üniversitesi nde

25 14 Cemal Kula nın hazırladığı Kayseri Avşarlarının Ağzı ile Adil Yıldırım ın Karahanlı Ağzı adlı tezler hazırlanmıştır yılında içinde halk hikayelerini de barındıran pek çok tez hazırlanmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: Abdullah Adım Tuzluca Folkloru, Suna Avşar Ardahan Yerli Ağzı, Sıdık Bıyık İspir ve Çevresi Köylerinde Dil Araştırmaları, Kaya Feridun Caner Felahiye Ağzı, Aytekin Erdoğan Şavşat Ağzı ve Folkloru, Mustafa Parlak Kayseri Yerleşik Türkmen Ağzı İncelemesi (Metin-İnceleme-Sözlük), Sedat Yurtseven Hanak Türkmenleri Ağzı isimli tezlerdir. Zeynel Akçay ın Atatürk Üniversitesi nde hazırlamış olduğu tezi Tufarganlı Abbas adını taşımaktadır. Aynı sene hazırlanan halk hikayesi tezlerinden biri de Adalet Ergenekon un hazırlamış olduğu Köroğlu, bir diğeri ise Bülent Karabacak ın hazırladığı Kerem ile Aslı Hikayesi adlı tezdir yılında çalışılmış halk hikayesi tezlerinden biri olan Aşık Garip adlı tez Haşim Utku tarafından hazırlanmıştır. Sevgi Selvi hazırladığı Kastamonu Folkloru adlı tez halk hikayesini de içinde barındırmaktadır. Erzurum Atatürk Üniversitesi nde 1971 yılında hazırlanmış olan halk hikayeleri üzerine yapılmış olan ve içinde halk hikayelerini de barındıran kimi tezler de şunlardır: Hüseyin Açılmış; Karacaoğlan, Hurşid ile Mahmihri ve Tahir ile Zühre nin Nizip Varyantı, Temel Yazıcı Kiğı da Derlenmiş Üç Halk Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Epizot Çalışması, Targan Öcal Erzurum Folklorundan Örnekler, Abdurrahman Coşkun Çukur Türkmenlerinden Folklor Derlemeleri, Ali Çelik Tefnik Köyü Halk Edebiyatı, Feridun Alper Narman Yerli Ağzı, Şenol Çetinkol Dinar Türkmen Ağzı (İnceleme-Metin- Sözlük). Ural Çetiner in Giresun Folkloru ve Halk Edebiyatı Örnekleri isimli tez çalışması 1972 yılında hazırlanmış olan, halk hikayesi örneklerinin de bulunduğu tezlerden biridir. Aynı yıl hazırlanan Şükür Görmüş ün Azap Köyü Folklor ve Halk Edebiyatı adlı çalışması, Üstün Kaldırımcı nın Ağrı dan Derlenmiş Üç Hikâyede Epizot Çalışması, Mücahit Küleri nin Merdiven Köyü Folkloru ve Halk Edebiyatı, Ayhan Kutlay ın Ağrı Folkloru ve Halk Edebiyatı adlı tezleri halk hikayelerinin yer aldığı çalışmalardandır.

26 15 Muhan Bali nin 1973 yılında Atatütürk Üniversitesi de yaptığı doktora tezi Ercişli Emrah ile Selvi Han-Varyantların Tespiti ve Halk Hikâyeciliği Bakımından Önemi adını taşımaktadır. Tezde hikayedeki motifler üzerinde de durulmuştur yılında hazırlanan halk hikayesi tezlerinden ya da içeriğinde halk hikayesi barındıran tezler genel olarak; Hülya Akay ın hazırladığı Sivas ta Halk Hikâyeleri, Hilmi Akyalçın ın Köroğlu Kollarının Üzerinde Bir Çalışma, Erdoğan Ayhan ın Muratbağı Köyü (Horasan) Halk Hikâyeleri ve Masalları, Şaban Balbay ın Konya Ereğlisi Halk Hikâyeleri, Diler Demirtaş ın hazırladığı Tortum Halk Hikâyeleri Üzerinde Bir Çalışma, Sebahattin Karagöz ün Kelemyenice Köyü (Simav) Halk Hikâyeleri ve Masalları, Semra Madırlı nın Erzurum Ortuzu Folkoru, Hadi Nevruz un Elazığ Masal ve Hikâyelerinden Derlemeler, Abdullah Özcan ın hazrıladığı Ermenek-Konya Folklorundan Örnekler, Sami Bingöl Turan ın Malazgirt Folkloru ve Halk Edebiyatı Örnekleri, Fatma Ünal ın Çukurova Aşiretlerinden Derlemeler şeklinde özetlenebilir. Fikret Türkmen in Aşık Garip Hikayesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma adlı tezi 1972 yılında hazırlanmış, 1974 yılında ise basılmıştır. Eserde hikayenin epizot ve şiir karşılaştırmaları yapılmıştır. Halk hikayelerini içeren çalışmalardan 1974 yılında hazırlanmış olan tezler ise genel olarak şöyledir: Şenol Güneş in Bafra dan Halk Edebiyatı Örnekleri, Nemci Kale nin Ağrı dan Derlenmiş Beş Hikâyede Epizot Çalışması, Fikret Kılıç ın hazırladığı Otlukbeli Bucağı Folklor ve Etnografyası, Gülşen Öktem in Sivas Halk Hikâyeciliği, Necati Yarımcan ın Aşık Beşir Sönmez Hayatı, Sanatı, Eserleri, Z. Abidin Yıldırak ın Aşık Elesker, Hayatı, Sanatı, Şiir ve Hikâyeleri yılında hazırlanan halk hikayesi çalışmalarına baktığımızda karşımıza çıkan tezler şu şekildedir: İsmet Arpacı nın Sarıkamış Hikâye ve Masalları, Ali Arslan ın Güzelyurt Köyü Halk Edebiyatı, Abdülali Çelik in Kağızmanlı Aşık Yusuf Sezai Hayatı, Şiirleri ve Hikâyesi, İrfan Durak ın Yolgeçti Köyü Folkloru, Kemal Esen in Kağızmanlı Aşık Laçin Aladağ ın Hayatı ve Hikâyeleri, Musa Güneş in Iğdır ve Yöresinden Derlenen

27 16 Metinler, Nurdoğan İlgün ün Aşık Mevlüt İhsani nin Hayatı ve Üç Hikâyesi, Muzaffer Karadağ ın Iğdırlı Hasan Turan dan Derlenmiş Beş Hikâye, Selahattin Kızılkaya nın Tortum da Halk Hikâyeleri, Ahmet Özdemir in Sivas Halk Hikâyeleri ve Geleneği ve Serdar Özmilli nin İzmir Yöresinden Derlenmiş Beş Halk Hikâyesi adlı tezlerdir. Erzurum Atatürk Üniversitesi nde Feride Deviren in hazırladığı tez Ağın Folkloru ismini taşımaktadır. Adı geçen tez çalışması 1976 tarihinde hazırlanmıştır. Bu tarihte hazırlanan pek çok tez çalışması vardır. Bunlara kısaca göz atacak olursak tezler şu isimleri taşımaktadır. Şehmuz Dönmez in Maden Ağzı, İrfan Güven in Ardamış lı Aşık Efkari nin Derlenmiş Üç Hikâyesi, Mehmet İder in Çaykent Köyü Halk Edebiyatı Örnekler, N. Sami Kaya nın Erciş ten Derlenmiş Hikâye ve Masallar, Ayşe Küçük ün Silifke Bölgesi Göçmen Ağzı, Hüseyin Onaran ın hazırladığı Antalya Korkuteli Yazır Köyü Ağzı, Hasan Öğren in Gürün Ağzı, Mahmut Özeren in Şenkaya Halk Hikâyelerinden Derlemeler, Yasemin Vidinli nin Sandıklı Ağızlarından Derlemeler, Ahmet Yalçın ın hazırladığı Hasankale/Pasinler Halk Hikâyeleri adlarını taşımaktadır yılında hazırlanan tez çalışmalarını ise kısaca şu şekilde özetleyebiliriz: Leman Aydın ın Anamur Bölge Yörüklerinin Ağız İncelemesi, Osman Ballı nın Kemah Folklorundan Örnekler, Osman Gündüz ün Aşık Reyhani nin Hayatı, Hikâyeciliği ve Şiirleri, Fuat Güzel in Kadirli Ağzı, Nuran Özmera ın Karslı Aşık İlhami Demir in Şiir ve Hikâye Dünyası (İnceleme-Metin), Mevlüt Tunç un Sorkun Köyü Folkloru ve Etnografyası, Mecit Ünaldı nın Aşık Nusret Toruni nin Hayatı, Hikâyeciliği ve Şiirleri, Fahriye Yağmur un Kayseri Yöresi Ağzı, Hüseyin Yüregir in Tarsus Girit Folklorundan Derlemeler, Sezen Zeytinoğlu nun Erzin (Yeşilkent) Ağzı, Özkan Zorlu nun Of Yöresine Ȃit Folklorik Malzemelerin Derlenmesi. Ali Osman Alandağ ın Atatürk Üniversitesi nde 1978 yılında hazırladığı tez çalışması Çıkrıkçılı Ali Çiftçi den Derlenen Altı Halk Hikâyesi adını taşımaktadır. Aynı sene Atatürk Üniversitesi öğrencileri tarafından pek çok halk hikayesi ve içinde halk hikayesi içeren tez hazırlanmıştır. Bu tezler: Esengül Atalay ın Kötekli (Kağızman) İki Halk Şairi-Aşık Numan Atalay-Aşık

28 17 Ali Balla, Erol Bozdağan ın Koçyurdu Köyü Folkloru, M. Ali Erkoca nın Hamidiye (Eskişehir) Tatarları Folklor ve Halk Edebiyatı Örnekler, Mustafa Ertem in Ömerli Köyü (Pozantı) Folklorundan Örnekler, Nadide Güngör ün Topalçavuş Köyü (Erzurum) Halk Edebiyatı Örnekleri, M. Nuri Mingan ın Osmaniye-Cevdetiye Kasabasından Folklor Örnekleri, Kemal Öztürk ün Gözebaşı Köyü Folkloru adlarını taşımaktadır. Bir doktora ön çalışması olan Zeynel Abidin Makas ın hazırladığı Yaralı Mahmud ile Mahbup Hanım tezde hikayenin dört varyantı bulunmaktadır. Aynı sene hazırlanan tezleri kısaca özetlersek eğer; İbrahim Alaadinoğlu nun Hınıs Folklorundan Örnekler, Mehmet Baran ın Başhoroz Köyü Folkloru, Müslim Güler in Tebrizcik Köyü Folkloru, Hacı Güvercin in Ahlat (Bitlis) Kasabası Folklorundan Örnekler, Mustafa Karakuş un Yaşilhisar (Kayseri) Folklorundan Örnekler, Hatice Nilgün Koşar ın Ferhat ile Şirin Hikâyesinin Erzurum da Bulunan Sözlü ve Yazılı Varyantlarının Karşılaştıtılması, Şahin Özbey in Köroğlu Destanından 11 Kol, Muammer Saraç ın Varaka ile Gülşah ve Cebri Çelebi Hikâyelerinin Epizot Karşılaştırılması, Fikri Turan ın Yağzılar Köyü Masal ve Hikâyeleri, Ramazan Yılmaz Derdiyok ile Zülfüsiyah ve Raznihan ile Mahfiruze Hikâyeleri Üzerinde Bir Çalışma olarak karşımıza çıkar. Ali Berat Alptekin in doktora ön çalışması olarak hazırladığı Kirmanşah Hikâyesi Üzerine Bir Çalışma adlı tezinde hikayenin kaynakları, epizot karşılaştırmaları, şiirlerine yer verilmiştir. Aynı sene hazırlanan bir diğer tez ise Metin Karadağ ın Şirvan Şah ile Ş Banu Hikâyesi Üzerinde Bir Araştırma adlı çalışmadır yılında hazırlanan tezler genel olarak şöyledir: Haşim Akkurt un Topakkaya Folklorunda Örnekler, Hayrullah Alaboyun un Mirasyedi Molla İsmail Çelebi İle Sultan Murad Hikâyesi ve Temindar Hikâyesi, Meriç Güven in Leyla ile Mecnun ve Melikşah ile Güllü Hanım Hikâyesi, Hacı Ömer Karpuz un hazırladığı Sivas İli Gürün İlçesi Ağzı (İnceleme-Derleme-Metin), Ensar Manav ın Erzurum Umudum Köyü Folkloru, Durmuş Ali Şahin in Çubukkoyağı (Anamur-İçel) Köyü Folklorundan Seçmeler dir.

29 18 Zeynelȃbidin Makas Tufarganlı Abbas ve Gülgez Peri Hikâyesi Üzerinde Bir Araştırma adlı, 1982 yılında hazırlanan tezinde hikayenin varyantları ve mukayesesi verilmiştir. Aynı yıl hazırlanan tez çalışmaları ise; Haşim Akkurt un Topakkaya Foklorundan Örnekler, Muhan Bali nin Halk Edebiyatında Nesir, Ali Balcı nın İzmir Torbalı Kazasında Halk Edebiyatı ve Folklor, Ayla Budak ın İki Halı Hikâyesi, İncelemesi (Hikâye-i Pirezen), Ahmet Doğan ın Köroğlu, Lokman Erdoğdu İspir Yöresi Folkloru, Erzat Gül ün Malatya Akçadağ Yaylımlı Köyü nden Derlenmiş Masal ve Halk Hikâyeleri, Nazım Günay ın Hurşit ile Maha Mehri Hikâyesi, Bahaddin Hasbek in Sivas Kolluca (Kahkik) Köyü Folklorundan Seçmeler, Nazan Kerimhan ın Hikâye-i Peri Peyker, Yusuf Poyrazoğlu nun Arzu ile Kamber Hikâyesi (Epizot Karşılaştırması), Muharrem Sebit in Şark Hikâyeleri adlı tezlerdir. Adalet Öztürk ün hazırlasdığı Hikâye-i Mahmud Gaznevȋ ve Hikâye-i Tayyar Zade adlı çalışma Atatürk Üniversitesi nde 1984 yılında hazırlanmıştır. Metin Karadağ 1984 yılında hazırladığı Erzurum ve Çevresinden Derlenen Halk Hikâyeleri Üzerinde Araştırmalar adlı tez kırk altı tane halk hikayesini içermektedir yılında hazırlanan tez çalışmalarına kısaca bakacak olursak eğer; Hasan Sarı nın Ağrı Doğubeyazıt İlçesi Halk Hikâyecisi Süleyman Seçkin (İnceleme-Derleme-Metin), Güleser Şahin in Tekke Köyü (Gümüşhane) Halk Edebiyatı Örnekleri, Ülbiye Yesin in Karahalil (Kırklareli) Folklorundan Örnekler, Banu Kuyumcuoğlu nun Kemalpaşa ve Yakın Çevresi Halk Edebiyatı ve Folkloru, Elmas Okur un Hatay Bölgesi Türkmen Köylerinde Halk Edebiyatı ve Folkloru, Sebahattin Uçan ın Aşıklar (Hasankale) Köyü Hikâye Örnekleri 2, Talat Ülker in Aşıklar (Hasankale) Köyü Hikâye Örnekleri 1 adlı çalışmalardır yılında hazırlanan tezler; Gülsen Azari nin Yaylacık Köyü (Ardahan) Folklorundan Örnekler, Nurgül Çakmak Gaziantep Halk Edebiyatı ve Fokloru, Şükran İmamoğlu nun Edirne ve Çevresinden Derlenen Masallar Üzerinde Motif Çalışması, Şaban Özüdoğru nun

30 19 Osmancık İlçesi ve Çevre köylerinin Halk Edebiyatı ve Folkloru, Esma Şimşek in Kaçak Nebi Hikâyesi Üzerinde Bir Çalışma, Mehmet Tanrıkulu nun Düğüncüler Köyü Halk Edebiyatı ve Folkloru Örnekleri adlı tez çalışmalarıdır. Esma Şimşek in 1987 yılında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi Arzu ile Kamber Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma adını taşımaktadır. Tezde hikayenin metinlerine de yer verilmiştir. Aynı yıl hazırlanan hikayeler genel olarak şöyledir. Durmuş Ali Gülcan ın Karaman Tarihinden Hikâyeler, Gelenekler, Serhan Biriciktürk ün Manisa Folkloru, Hülya Çakır Sarıgöl Halk Edebiyatı ve Mahsülleri, Mecali Diker in Hatay Halk Hikâyeleri ve Masalları Örnekleri, Hüseyin Duman ın Bucak İlçesi Folkloru ve Halk Edebiyatından Örnekler, Gamze Eskioğlu nun Halk Masalları ve Halk Hikâyeleri, Emin Karakılıç ın Selcen Köyü (Çal-Denizli) Halk Edebiyatı Örnekleri, Rabia Kocaaslan ın Afyonkarahisar Halk Edebiyatı ve Folkloru, Ünver Pazarlı nın Aydın İli Cincin Köyü Folkloru adlı tezlerdir. İsmet Çetin in hazırladığı Türk Halk Hikâyeleri İçinde Hikâye-i Uğru ile Kadı adlı tez çalışması 1988 yılına rastlar. Bu yılda hazırlanan diğer tezler ise; Hülya Keçeli nin Arslanköy (Mersin) Folklor ve Etnografyası, Nurdane Yardımcı nın Tokat Halk Edebiyatı ve Folklorundan Örnekler, Fatma Yıldız ın Şanlıurfa Folkloru adlı tezlerdir. Nerin Köse nin hazırladığı Türk Halk Edebiyatında Kısa Hikâyeler adlı tez 1989 yılında hazırlanmıştır. Aynı yıl hazırlanan Seyfi Altındiş in Akmescit (Karaman) Köyü Folklorundan Örnekler, Cengiz Mürvet in Çeşitli Folklor Ürünleri Üzerinde Bir Araştırma, Selçuk Peker in Ereğli (Konya) Folklorundan Örnekler adını taşımaktadır. Ensar Aslan ın hazırlamış olduğu Yaralı Mahmut Hikâyesi Üzerinde Bir İnceleme adlı tez 1990 yılında hazırlanmıştır. Şahin Köktürk ün Kurbani ve Peri Hikâyesi Üzerinde Bir Araştırma, Kemal Yüce nin Kağızmanlı Recep Hıfzi Hayatı, Edebi Kişiliği, Şiirler adlı çalışmalar da 1990 yılına rastlamaktadır.

31 20 Hayrettin Rayman ın Ȃşık Sümmani/Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Şiirleri ve Şiirlerinin Tahlili yayınlanmamış doktora tezi 1991 yılında hazırlanmıştır. Ali Duymaz ın Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma adlı tez 1992 yılında tamamlanmıştır. Aynı yıl hazırlanan tezler ise; Berrin Karakuzu nun Ȃşık Emrahlar Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma, Aynur Karataş ın Elif ile Mahmut Hikâyesi Üzerine Bir Çalışma, Şehamettin Kuzucular ın Eşref Bey Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma adlı tezlerdir yılındaki tezler ise; Erdoğan Altınkaynak ın Halk Hikâyeleri (Metin-Tahlil), Bayram Durbilmez in Karslı Ȃşık Murat Çobanoğlu Hayatı- Sanatı ve Eserleri, Süleymen Yıldızbaş ın Asuman ile Zeycan Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Bekir Sami Özsoy un Posoflu Ȃşık Sabit Müdami Hayatı Edebi Şahsiyeti ve Eserleri, Nerin Köse nin Seyfülmülük Hikâyeleri Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, İ.Özdemir in Dörtyol (Hatay) Folklorundan Örnekler, Bilal Özturgut un Üç Hikâye: Hikâye-i Ferhad ile Şirin, Hikâye-i Razınihan ile Mahfirȗze, Sultan Melikşah ile Güllü Hanım ın Hikâyesi, Abdullah Şimşek in Aşık Berdari Hayatı, Sanatı ve Şiirlerinden Örnekler, Hatice Yüksel in Elazığ Gazipaşa, Konya ve Taşkent in Halk Edebiyatı Metinleri adlı tezlerdir. Faruk Çolak ın hazırladığı Şah İsmail Hikâyesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma adlı tez 1994 yılında hazırlanmıştır. Aynı sene hazırlanan tezler ise; Mehmet Aça nın Obruk (Konya) Köyleri Halk Edebiyatı Ürünleri Üzerinde Bir İnceleme, Doğan Kaya nın Sivas ta Aşıklık Geleneği ve Aşık Ruhsati adlı tezlerdir. Mustafa Cemiloğlu Halk Hikâyelerinde Doğum Motifi adlı tez çalışması 1997 yılına rastlamaktadır. Aynı sene M. Öcal Oğuz un Ȃşık Efgan Hikâyesi (İnceleme-Metin), Pakize Aytaç ın Asuman ile Zeycan Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Elif Arık ın Kavaklöz Köyü Derleme Çalışması, 1998 yılında hazırlanan tezler ise; Rıza Arslan ın Sarıveliler İlçesi (Karaman) Folklor ve Halk Edebiyatı Örnekleri, Elif Tonbul un İzmir İli

32 21 Karşıyaka İlçesi Doğançay Köyü Halk Edebiyatı Ve Folklor Örnekleri adlı tezlerdir. Niğde Üniversitesi nde Mehmet Mendilli nin hazırladığı tez Köroğlu nun Son Kolu Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma adını taşır ve 2001 yılında hazırlanmıştır. Mualla Murat ın 2002 yılında hazırlamış olduğu tez çalışması Zonguldak ve Bartın Çevresinde Halkbilimi ve Edebiyatı adını taşımaktadır yılında hazırlanan tezler ise; Süleyman Öz ün Doğu ve Güneydoğu Anadolu Sözlü Kültüründe Hikâye Anlatıcılığı, Mehmet Korkmaz ın Çukurovalı Aşık Mehmet Demirci (Köroğlu) nin Hikâye Anlatıcılığı Üzerine Bir Araştırma adlı tezlerdir. Latif Şah hikayesi üzerine yapılan tez çalışmalarından birini de 2004 yılında Gaziantep Üniversitesi nden Mustafa Gültekin hazırlamıştır. Tezin adı Latif Şah Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma dır yılında hazırlanan tez çalışmaları arasında Seçil Kınacı nın Muğla İli Milas İlçesi Çomak Dağ Köyleri Folkloru Üzerine Bir İnceleme, Ercan Demirtaş ın Aşık Erol Ergani nin Hayatı, Sanatı ve Şiirleri ve Hikâyeleri adlı tezleri bulunmaktadır. Düziçili Aşık Mustafa Çabuk un hikayelerinden oluşan çalışma Emine Kanat tarafından 2010 yılında hazırlanmıştır. Tez çalışmasının ismi Düziçili Aşık Mustafa Çabuk: Hikâye Repertuvarı ve Türkülü Haikayeleri dir. Son olarak Özkan Daşdemir Halk Hikâyesi Olarak Yusuf ile Züleyha adlı tez çalışması 2012 yılında hazırlanmıştır. 3. AŞK KAVRAMI Halk hikayelerinde kahramanlık, din gibi konuların işlenmesinin yanı sıra en çok işlenen konu aşktır. Çalışmamız için aşk konulu halk hikayelerini seçtik. Aşk konulu halk hikayeleri genel olarak motif bakımından oldukça zengindir. Hikayelerdeki asıl entrikalar kahramanların aşık olması ile başlamaktadır. Kahraman sevgiliye kavuşmak amacıyla çeşitli maceralara