6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve 4857 Sayılı İş Kanunu'na Göre Yapı Denetiminde İş Güvenliği

Transkript

1 4. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu Özet 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve 4857 Sayılı İş Kanunu'na Göre Yapı Denetiminde İş Güvenliği Serkan ENGİN 1 Hilal MEYDANLI ATALAY 1 Arş. Gör. Arş. Gör. Dr. Kocaeli Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Kocaeli Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı istatistiklerine göre ülkemizde her iş kolunda irili ufaklı pek çok iş kazası meydana gelmektedir. İnşaat iş kolunda meydana gelen kazaların da tüm sektörlerde meydana gelen toplam iş kazaları içinde önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Meydana gelen iş kazaları ile çok sayıda inşaat işçisi yaşamını yitirmekte veya malul hale gelmekte, bunun sonucunda da işçi ve ailesi sosyal ve ekonomik açıdan önemli kayıp ve sorunlar ile karşılaşmaktadır. Diğer yandan kaza olayının meydana geldiği işyerleri, işyeri sorumluları veya denetim yapmakla yükümlü yapı denetim kuruluşları hukuki bazı yaptırımlar ile karşı karşıya kalabilmektedir. Ülkemizde yakın zaman kadar işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması amacıyla 4857 sayılı İş Kanunu ile bu kanunu temel alan Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği ve Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü gibi çok sayıda yasal mevzuat yürürlükte bulunmaktayken tarihinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kabul edilmiştir. İşçi sağlığı ve iş güvenliğini hedefleyen bu kanunlardan başka, inşaat kolunu yakından ilgilendiren 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun ve Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği ile de can ve mal güvenliği temin ederek yapıların, imar planı, sağlık kurallarına ve standartlara uygun yapılması için proje ve yapı denetimini sağlanması amacıyla 2001 yılından beri uygulana gelmektedir. Bu çalışmada ülkemizde yürürlükte bulunan işçilerin sağlık ve güvenliğinin sağlanmasını amaç edinen ilgili kanun, yönetmelik ve tüzükler ile yapıların fen ve tekniğine uygun yapılmasını hedefleyen Yapı Denetimi Hakkında Kanun ve Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği irdelenerek, yapı denetim kuruluşlarının işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından sorumlulukları ortaya konmuştur. 1. GİRİŞ İnşaat iş kolu meydana gelen kaza sayısı ve sonuçlarının ağırlığı bakımından pek çok diğer iş koluna göre oldukça önemli bir yer tutmakta ve ağır ve tehlikeli işler grubunda yer almaktadır [1]. İrili ufaklı meydana gelen tüm iş kazalarında pek çok işçi geçici iş göremez veya iş göremez hale gelmekte, hatta hayatını kaybedebilmektedir [2]. Bu kazaların sonucu olarak da özellikle işçinin kendisi, ailesi, çalıştığı iş yeri maddi ve manevi açıdan olumsuz olarak etkilenmektedir. Bundan başka iş kazasına maruz kalan işçinin işyeri sorumluları cezai ve maddi açıdan bazı hukuki yaptırımlar ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için pek çok yasal düzenleme bulunmaktadır. Yakın tarihe kadar bu konudaki başlıca düzenlemeler 4857 sayılı İş Kanunu [3] ve bu kanunu dayanak alan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü [4], Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü [5], İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği [6] ve Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik [7] olarak sıralanabilmekteyken, tarihinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu [8]kabul edilerek uygulanmaya başlanmıştır. Bu hukuki düzenlemeler çalışanların sağlık ve güvenliğinin sağlanması için çalışma öncesi, sırası ve sonrasında sağlanması gereken koşulları düzenlemektedir. Bunun yanı sıra 2001 yılında yürürlüğe giren 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun [9] ve Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği [10] ile de can ve mal güvenliği temin edecek yapıların, imar planı, sağlık kurallarına ve standartlara uygun yapılması için proje ve yapı denetimini sağlanması amaçlanmaktadır. Burada akla gelen ilk soru yapı denetim kuruluşları verdiği denetim hizmeti sırasında denetlediği inşaatta meydana gelen herhangi bir iş kazasında ne derece sorumludur? Bu çalışmada işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için yürürlükte olan mevzuat hükümleri ile yapıların fen ve sanat kurallarına uygun yapılması için yapı denetim hizmetinin verilmesi hakkındaki mevzuat hükümleri bir arada değerlendirilerek yapı denetim kuruluşlarının olası bir iş kazasında sorumluluğu ortaya konmuştur. 1 Tel: : serkanengintr@yahoo.com 1

2 2. YAPI İŞLERİNDE MEYDANA GELEN İŞ KAZALARI 4857 sayılı yasanın 2. Madde sinde, bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi işçi, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren, işçi ile işveren arasında kurulan ilişki iş ilişkisi, işveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birim işyeri olarak tanımlanmaktadır. Yine aynı maddede işverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır denilerek, işyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütün olduğu ifade edilmektedir [2]. İş kazası olgusu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun [13] 13. maddesinde sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olay olarak tanımlanmaktadır. İnşaat iş kolunda her yıl yaralanma, geçici iş göremez hale gelme veya ölüm ile sonuçlanabilen oldukça fazla sayıda iş kazası meydana gelmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre gelişmiş ülkelerde inşaat iş kolunda çalışan işçiler diğer sektörlere göre 3-4 kat daha fazla kaza riski ile karşı karşıya kalmakta, bu oran gelişmekte olan ülkelerde ise 6 kata kadar çıkabilmektedir [2]. Ülkemizde de bu oranlara benzer bir yapı oluşmaktadır. Aşağıda yer alan Tablo 1 de ülkemizde 1992 ve 2008 yılları arasında tüm sektörlerde meydana gelmiş iş sayıları ile inşaat sektöründe meydana gelmiş iş kazası sayıları ve inşaat sektöründe meydana gelen kazaların tüm sektörler içindeki oranı verilmiştir. Tehlikeli işler grubunda yer alan inşaat sektöründe meydana gelen kazalar sonucunda kazaya maruz kalan işçi sürekli iş göremez (malul) hale gelebilmekte hatta hayatını kaybedebilmektedir. Tablo 1 de ayrıca tüm sektörlerde ve inşaat sektöründe iş kazasına maruz kalanların sayısı ile inşaat sektöründe geçirdiği iş kazası sonucu iş göremez hale gelenlerin oranı ve ölüm ile sonuçlanan kaza oranlarına ilişkin sayısal bilgiler verilmiştir [2]. Tablo 1.Ülkemizde yılları arasında inşaat sektöründe oluşan iş kazalarının tüm kazalara oranı [2] Yıllar Tüm Kazalar Sürekli İş Göremezlik Ölüm Tüm Sektörler İnşaat Sektörü Tüm Sektörler İnşaat Sektörü Tüm Sektörler İnşaat Sektörü Adet Adet Oranı (%) Adet Adet Oranı (%) Adet Adet Oranı (%) ,414 22, , , ,563 17, , , ,087 13, , , ,960 12, , ,807 11, , , ,318 14, , , ,895 12, , , ,955 10, , , ,847 7, , , ,367 8, , , ,344 7, , ,668 8, , ,830 8, , ,923 6, , , ,027 7, , , ,602 7, , , ,963 5, , ORT. 86, , , ,

3 Tablo 1 de yer alan verilerden yararlanılarak oluşturulan Şekil 1 den görüleceği üzere, inşat sektöründe meydana gelen kazaların, tüm sektörlerde meydana gelen kaza sayısı 139,414 iken bu kazalardan 22,863 tanesi inşaat sektöründe olmuş, bu sayılara göre inşaat sektöründeki kazaların tüm sektörlerdeki toplam kaza sayısına oranı %16.0 olarak gerçekleşmiştir. Yıllar içinde tüm kazalarla birlikte inşaat sektöründe meydana gelen kazalarda da gözle görülür bir düşüş gerçekleşmiş ve 2008 yılında tüm sektörlerde kaza meydana gelirken bunlardan tanesi inşaat iş kolunda oluşmuş, bu verilere göre de inşaat sektöründeki kazaların tüm iş kollarındaki kazalar içindeki oranı %7.6 da kadar gerilemiştir. Tabloda yer alan tüm yılların ortalamasına bakıldığında inşa sektöründe meydana gelen kaza oranlarının ortalaması %12.1 olarak gerçekleşmiştir. Bu gerilemeye rağmen inşaat sektöründe sürekli iş göremezlik ile sonuçlanan kazaların, tüm sektörlerde sürekli iş göremezlik veya ölüm ile sonuçlanan kazalara oranlarına bakıldığında inşaat sektöründe meydana gelen kazaların ne denli ağır sonuçlarının olduğunu tahmin etmek hiç de zor olmamaktadır. Toplamda meydana gelen kaza sayısındaki düşüşe paralel olarak sürekli iş göremezlikle sonuçlanan kazaların sayısı azalmasına rağmen tüm kazalar içinde iş göremezlikle sonuçlanan kazaların inşaat iş kolunda meydana gelen kazalardaki iş göremezlikle sonuçlananların oranı 1999 yılına kadar %17.1 ile % 15.9 oranları arasında değişmekte iken bu oran 1999 yılı ile 2008 yılları arasında %18.6 ile %23.7 arasında değişmiştir. Tüm yılların sürekli iş göremezlik ortalamasın bakıldığında tüm yıllar için sürekli iş göremezlik ile sonuçlanan inşaat sektöründeki kazaların tüm sektörlerdeki kazalara oranının ortalaması %18.6 olarak gerçekleşmiştir. Bu gözle ölüm ile sonuçlanan kazalara bakıldığında inşaat sektöründe ölüm ile sonuçlanan kazaların, tüm sektörlerde ölüm ile sonuçlanan kazalara oranının en düşük %24.8 ile 2006 yılında, en yüksek ise %37.9 ile 1995 yılında olduğu ve tüm yılların ortalamasının %32.4 olduğu görülmektedir. 40,0 35,0 Tüm kazalar Sürekli İş Göremezlik Ölüm 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Şekil 1. Yıllara göre inşaat sektöründeki kazaların, sürekli iş göremezlik ve ölüm ile sonuçlanan kazaların tüm sektörlerdeki kazalara göre oranının değişimi Tablo ve grafiklerde sunulan tüm sayısal veriler bir arada değerlendirildiğinde sürekli iş göremezlik ve ölüm ile sonuçlanan inşaat sektörü iş kazalarının ağır sonuçları ortaya çıkmaktadır. Sürekli iş göremezlik ile sonuçlanan kazalar sonucunda kazaya maruz kalan işçi ve ailesi, hem maddi hem de manevi pek çok kayba uğramakta iken, ölümlü kazalarda hayatını kaybeden işçinin ailesi sürekli iş göremezliktekine benzer fakat daha ağır maddi ve manevi zorluklarla baş başa kalmaktadır. Kazaya maruz kalan işçi ve ailesinin yaşadığı zorlukların yanında kaza olayına maruz kalan işçinin işvereni, çalışma arkadaşları ve/veya üçüncü kişiler de bazı hukuki yaptırımlar ile karşı karşıya kalmaktadır. Meydana gelen bir kaza olayında özellikle sürekli iş 3

4 göremezlik veya ölüm ile sonuçlanma var ise bu kaza olayında ihmali olanlar hakkında yaralanma veya ölüme sebebiyle vermekten cezai bir soruşturma yürütülmekte ve bunun sonucunda da işçinin işvereni, çalışılan şantiyenin şefi, hatta inşaatın denetimini yürüten yapı denetim şirketi sorumluları veya kontrol elemanları hapse varan cezalarla cezalandırılabilmektedir. Ceza yargılamasının akabinde veya sırasında bu kişiler Sosyal Güvenlik Kurumu, kazaya maruz kalan işçi veya işçinin hak sahiplerinin açtığı tazminat davalarının ekonomik açıdan ağır olabilen külfetlerini yüklenmek zorunda kalabilmektedir. 3. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ İLE YAPI DENETİMİNİN HUKUKİ DAYANAKLARI Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de işçilerin sağlık ve güvenliğini tesis etmek için bazı yasa, yönetmelik ve tüzükler yürürlükte bulunmaktadır. Bu konuda yakın tarihe kadar yürürlükte olan yasalardan bir tanesi tarihinde kabul edilen ve işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemeyi amaçlayan 4857 sayılı İş Kanunudur [3]. Bu kanunu dayanak alan bir diğer yasal dayanak tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği [6] olup bu yönetmeliğin amacı işyerlerinde sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için alınacak önlemleri belirlemek olarak tanımlanmıştır sayılı İş Kanunu nu temel alan bulunan bir diğer mevzuat tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği [11] olup bu yönetmeliğin de amacı da bir önceki yönetmeliğe benzer olarak yapı işyerlerinde alınacak asgari sağlık ve güvenlik şartlarını belirlemektir. Konu hakkındaki yönetmeliklerden bir diğeri tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik [12] olarak karşımıza çıkmaktadır ve bu yönetmeliğin amacı da işyeri bina ve eklentilerinde bulunması gereken asgari sağlık ve güvenlik şartlarını belirlemek olarak tanımlanmıştır tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün [4] amacı ise İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde, işçilere ait yatıp kalkma yerlerinde ve diğer müştemilatlarında bulunması gereken sağlık şartlarının ve işyerlerinde kullanılan alet, edevat, makineler ve hammaddeler yüzünden, çıkabilecek hastalıklara engel olacak tedbir ve araçların, işyerlerinde iş kazalarını önlemek üzere bulundurulması gerekli araçların ve alınacak güvenlik tedbirlerinin neler olduğu hususlarını düzenlemek olarak belirtilmiştir tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü nde [5] amaç İş Kanunu kapsamına giren yapı işlerinde, İşçi Sağlığı ve iş Güvenliği Tüzüğünde öngörülenlerden başka alınacak sağlık ve güvenlik tedbirlerini ortaya koymaktadır. İşin yürütümü sırasında gerekli olanları düzenleyen bu yasal mevzuatlar yanında iş yerlerinde çalışanlara verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin usul ve esaslarını düzenleyen ve tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik [7] de iş kazalarının önlenmesine hizmet eden mevzuatlardan bir tanesidir. Bununla birlikte tarihinde kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kabul edilmiştir. Bu kanunun mevcut yönetmeliklerle ilgili geçici 2. maddesi nde 4857 sayılı Kanunun 77, 78, 79, 80, 81 ve 88. maddelerine göre yürürlüğe konulan yönetmeliklerin bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin, bu Kanunda öngörülen yönetmelikler yürürlüğe girinceye kadar uygulanmaya devam edeceği belirtilmiştir. Bu sebeple bu çalışmada 6331 ve 4857 sayılı iş kanunları ile 4708 sayılı yapı denetimi kanunlar bir arada değerlendirilmiştir. İnşa edilecek yapılarda yapı denetim hizmetinin verilmesinin yasal dayanağı olan ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun un [9] amacı can ve mal güvenliğinin sağlanması için imar planına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemek olarak tanımlanmıştır. Bundan başka, yürürlükte olan bir diğer mevzuat ise tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği dir [10]. Bu Yönetmeliğin amacı 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanuna göre faaliyet gösteren Merkez ve İl Yapı Denetim Komisyonlarının, yapı denetim kuruluşlarının ve laboratuarların kuruluş ve çalışmaları; yapı denetim kuruluşlarında ve laboratuarlarda görev alacak denetçi mimar ve mühendisler ile diğer görevlilerde aranacak nitelikleri; ilgili idare, proje müellifi, yapı müteahhidi, şantiye şefi, yapı sahibi ile yapı denetim kuruluşu ortaklarının görev ve sorumluluklarını yapı denetimi hizmet sözleşmesinin 4

5 düzenlenmesi ve hizmet bedellerinin ödenmesi; yapılara sertifika verilmesi ve Kanunun uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek olarak tanımlanmıştır. 4. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ AÇIŞINDAN DEĞERLENDİRME 4857 sayılı İş Kanunu nun 2. maddesinde, bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren, işveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denilmektedir. Yine bu maddede işveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denilmekte ve işveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işvereninde sorumlu olduğu belirtilmektedir. Bu maddenin devamında bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denilmekte ve alt işverenin de asıl işveren ile birlikte işçilere karşı sorumlu olduğu ifade edilmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin 5. maddesinde, işverenlerin işle ilgili her konuda işçilerin sağlık ve güvenliğini korumakla yükümlü olduğu, 6. maddesinde, işveren işçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak için mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü önlemi almak, organizasyonu yapmak, araç ve gereçleri sağlamak zorunda olduğu ifade edilmektedir. Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği nin 10. maddesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin 6. maddesinde sayılanlara ilave olarak iş güvenliğinin sağlanması için işverenlerin yerine getirmesi gereken hususlar sıralanmıştır. İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 5. ve 6. maddesinde işverenlerin yükümlülüğü başlığı altında işyerlerinde sağlaması gereken asgari sağlık ve güvenlik koşulları tanımlanmaktadır. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün 2. maddesinde her işverenin işyerinde işçilerinin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için, bahsedilen Tüzükte belirtilen şartları yerine getirmek, araçları noksansız bulundurmak, gerekli olanı yapmakla yükümlü olduğu, 3. maddesinde işverenlerin işçilere yapmakta oldukları işlerinde uymaları gerekli sağlık ve güvenlik tedbirlerini öğretmek ve iş değiştirecek işçilere yenisinin gerektiği bilgileri vermek zorunda olduğu, 4. maddesinde ise işverenlerin işyerinde, teknik ilerlemelerin getirdiği daha uygun sağlık şartlarını sağlaması; kullanılan makinelerle alet ve edevattan herhangi bir şekilde tehlike gösterenleri veya hammaddelerden zehirli veya zararlı olanları, yapılan işin özelliğine ve fennin gereklerine göre bu tehlike ve zararları azaltan alet ve edevatla değiştirmesi iş kazalarını önlemek üzere işyerinde alınması ve bulundurulması gerekli tedbir ve araçları ve alınacak diğer iş güvenliği tedbirlerini devamlı surette izlemesi esas olduğu ifade edilmektedir. Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü nün 3. maddesinde her işverenin, yapı işyerlerinde işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için, bahsedilen Tüzükte belirtilen koşulları yerine getirmekle ve gerekli araç ve gereçleri eksiksiz bulundurmakla yükümlü olduğu, 4. maddesinde ise işverenleri, yapı işlerini, fenni yeterliği bulunan kişilerin, teknik gözetimi ve sorumluluğu altında yürüteceği hükme bağlanmıştır. Bundan başka Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesinde, işverenlerin, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının tesis edilmesi için gerekli önlemleri almakla yükümlü olduğu, bu amaçla, işverenlerin, çalışanları, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler konusunda işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, eğitimlerin düzenlenmesini, çalışanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için uygun yer, araç ve gereç temin etmekle yükümlü bulunduğu ifade edilmiştir tarihinde kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun işverenlerin yükümlülüklerini düzenleyen 4. maddesinde, işverenlerin çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olduğu, bu çerçevede mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapacağı, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izleyeceği, denetleyeceği, uygunsuzlukların giderilmesini sağlayacağı, risk değerlendirmesi yapacağı veya yaptıracağı, çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alacağı, yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alacağı belirtilmiştir sayılı yasanın geçici 2. maddesinde mevcut yönetmeliklerle ilgili geçici 2. maddesinde 4857 sayılı Kanunun 77, 78, 79, 80, 81 ve 88. maddelerine göre yürürlüğe konulan yönetmeliklerin bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin, bu Kanunda öngörülen yönetmelikler yürürlüğe girinceye kadar uygulanmaya devam 5

6 edeceği belirtilmiştir. Bu maddeye göre yukarıda bahsedilen 4857 sayılı İş Kanunu nu dayanak alan yönetmelik ve tüzük hükümlerinin 6331 sayılı yasayı da dayanak aldığı söylenebilecektir. Bununla birlikte, Yapı Denetimi Hakkında Kanun un yapı denetim kuruluşlarının görevlerini düzenleyen 2. maddesinde, Yapı denetim hizmetinin yapı denetim kuruluşu ile yapı sahibi veya vekili arasında imzalanan hizmet sözleşmesi hükümlerine göre yürütüleceği, yapı sahibinin, yapım işi için anlaşma yaptığı yapı müteahhidini vekil tayin edemeyeceği belirtilerek, yapı denetim kuruluşlarının; Proje müelliflerince hazırlanan, yapının inşa edileceği arsa veya arazinin zemin ve temel raporları ile uygulama projelerini ilgili mevzuata göre incelemek, Proje müelliflerince hazırlanarak doğrudan kendilerine teslim edilen uygulama projesi ve hesaplarını kontrol ederek, ilgili idareler dışında başka bir kurum veya kuruluşun vize veya onayına tabi tutulmadan, ilgili idareye uygunluk görüşünü bildirmek, Yapının, ruhsat ve ekleri ile mevzuata uygun olarak yapılmasını denetlemek, Yapım işlerinde kullanılan malzemeler ile imalatın proje, teknik şartname ve standartlara uygunluğunu kontrol etmek ve sonuçlarını belgelendirmek, malzemeler ve imalatla ilgili deneyleri yaptırmak, İş yerinde, iş güvenliği ve işçi sağlığı konusunda gerekli tedbirlerin alınması için yapı müteahhidini yazılı olarak uyarmak, uyarıya uyulmadığı takdirde durumu ilgili bölge çalışma müdürlüğüne bildirmek olarak sıralanmaktadır. Aynı yasanın 3. maddesinde yapı denetim kuruluşlarının, denetçi mimar ve mühendisler, proje müellifleri, laboratuar görevlileri ve yapı müteahhidi ile birlikte yapının ruhsat ve eklerine, fen, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması nedeniyle ortaya çıkan yapı hasarından dolayı yapı sahibi ve ilgili idareye karşı, kusurları oranında sorumlu olduğu belirtilmektedir. Bunun yanı sıra Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği nin yapı denetim kuruluşlarında görev alan denetçi, kontrol elemanı ve yardımcı kontrol elemanının görev ve sorumluluklarını düzenleyen 6. maddesinde bahsedilen yapı denetim kuruluşu görevlilerinin inşa edilecek yapının projesi, fen ve sanat kurallarına göre inşa edilmesi ile sorumluluklarından bahsetmektedir. Yukarıda bahsedilen hukuki düzenlemeler bir arada değerlendirildiğinde iş güvenliğinin sağlanması için işçilerin işe başlamadan önce yapacakları işin niteliği, riskleri konusunda eğitilmesi, işin yürütümü sırasında gerekli olan iş güvenliği malzemelerinin sağlanması, işin yürütümünün teknik personelin denetim ve gözetimi altında yapılarak, tedarik edilen iş güvenliği gereçlerinin kullanımının denetlenmesi gerektiği anlaşılmaktadır. İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili olan tüm bu düzenlemelerde ana vurgu bahsedilen eğitim, iş güvenliği gereçlerinin tedarik edilmesi, iş güvenliği ile ilgili denetimin yapılması işinin işverende olduğu hususudur. Yapı denetimi hakkındaki düzenlemelerde yapı denetim kuruluşlarının görevi konusundaki asıl vurgu inşa edilecek yapının projesine ve fen ve sanat kurallarına uygun yapılması denetimin yapılmasıdır. İşçi sağlığı ve iş güvenliği hakkında yapı denetim kuruluşlarının bahsinin geçtiği tek noktanın iş yerinde, iş güvenliği ve işçi sağlığı konusunda gerekli tedbirlerin alınması için yapı müteahhidini yazılı olarak uyarmak, uyarıya uyulmadığı takdirde durumu ilgili bölge çalışma müdürlüğüne bildirmek olduğu göze çarpmaktadır. Buradan hareketle yapı denetim kuruluşlarının işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması konusundaki sorumluluğu bu konuda gerekli tedbirlerin alınması için yapı müteahhidinin yazılı olarak uyarılması, uyarıya riayet edilip gerekli olanın yapılmaması durumunda ise durumun ilgili bölge çalışma müdürlüğüne bildirilmesi noktasındadır. Eğer yapı denetim kuruluşu bu uyarı ve bildirimleri yapmış ise inşa sırasında meydana gelebilecek olası bir kazadan sorumlu tutulamayacaktır. 5. SONUÇ 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve 4857 Sayılı İş Kanunu'na Göre Yapı Denetiminde İş Güvenliği nin irdelendiği bu çalışmada öncelikle yıllara göre, inşaat işlerinin yürütümü sırasında meydana gelen iş kazalarının tüm sektörlerdeki iş kazalarına oranı ile inşaat işlerinde meydana gelen iş kazalarında meydana gelen sürekli iş göremezlik ve ölüm oranlarının tüm sektörler içindeki oranı ortaya konmuş ve yapı işlerinde meydana gelen iş kazalarının sonuçlarının önemine vurgu yapılmıştır. Bunun akabinde işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için yakın tarihe kadar yürürlükte olan 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanunu dayanak alan yönetmelik ve tüzükler ile tarihinde kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çerçevesinde, yapı işlerinde iş güvenliğinin sağlanması için alınması gereken tedbirler ile yapılması 6

7 gerekenlerin neler olduğu irdelenmiştir. Bunun ardından yapı denetim hizmetinin verilmesi konusundaki yasal düzenlemeler irdelenerek bu düzenlemelerin amaçları ve bu amaçları gerçekleştirmedeki sorumluluklara vurgu yapılmıştır. Tüm bu irdeleme ve değerlendirmeler neticesinde işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için eğitimlerin verilmesi, gerekli malzemelerin sağlanması, iş güvenliği malzemelerinin kullanımının denetlenmesi sorumluluğunun işverenlerde olduğu, yapı denetim kuruluşlarının ana sorumluluğunun yapının projesi, fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapılması hususunda olduğu belirlenmiştir. Bu belirlemelere göre, yapı denetim kuruluşlarının işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki sorumluluklarının, iş yerinde, iş güvenliği ve işçi sağlığı konusunda gerekli tedbirlerin alınması için yapıda çalışan işçinin işverenini veya yapı müteahhidini yazılı olarak uyarmak, uyarıya uyulmadığı takdirde durumu ilgili bölge çalışma müdürlüğüne bildirmek olduğu ifade edilmiştir. Yapı denetim kuruluşlarının bahsedilen bu iki sorumluluğu yerine getirmek kaydıyla olası bir iş kazasından sorumlu tutulamayacağı sonucuna ulaşılmıştır. 7

8 KAYNAKLAR [1] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği, Tarih ve sayılı Resmi Gazete [2] Dikmen, Ü.S., 4857 Sayılı Yasa ve İnşaat Şantiyelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yaklaşımları, Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, 2011/5 [3] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 4857 sayılı İş Kanunu, Kabul Tarihi [4] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, tarih ve sayılı Resmi Gazete [5] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, tarih ve sayılı Resmi Gazete [6] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazete sayılı Resmi Gazete [7] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, tarihli Resmi Gazete sayılı Resmi Gazete [8] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kabul tarihi , tarihli Resmi Gazete [9] Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun, tarih ve sayılı Resmi Gazete [10] Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 4708 sayılı Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazete [11] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği, tarihli Resmi Gazete. [12] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik, tarih ve sayılı Resmi Gazete [13] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu tarih ve sayılı Resmi Gazete 8