AB ve Türkiye de Keçi Sütü Üretimi ve Değerlendirilmesi: K.Maraş İli Örneği

Transkript

1 T Ü R K İY E VII TAR]M EKONOMİSİ KONGRESİ M E A L İM & AB ve Türkiye de Keçi Sütü Üretimi ve Değerlendirilmesi: K.Maraş İli Örneği Mücahit PAKSOY paksoy@agri ankara edu tr Ahmet ÖZÇELİK aozcelik@agri.ankara edu tr Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Dışkapı/ANKARA özet AB ülkelerinde çok fazla keçi varlığı olmasına rağmen, keçi sütü üretimi ve verimi ülkemize oranla yüksektir AB de yüksek verimli keçi ırkları ile bu faaliyet sürdürülmektedir. Ülkemizde keçi sütü üretimi vc keçi başına süt verimi birçok AB ülkesine göre düşüktür. Nitekim AB*dc 2005 yılında 12,9 milyon baş keçi varlığına (6,9 milyon baş sağılan keçi) karşın 1,8 ton keçi sütü üretimi gerçekleştirilirken, keçi başına süt verimi 259,2 kg olmuştur Aynı yıl Türkiye'de ise 6.6 milyon baş keçi varlığına (3,0 milyon baş sağılan keçi) karşın 240 bin ton keçi sütü üretimi gerçekleştirilerek keçi başına süt verimi 80,0 kg'dır. AB de keçi sütü genellikle peynir üretmek amacıyla sanayide değerlendirilmektedir Ülkemizde ise keçi sütü büyük oranda yöresel ürünlere işlenmektedir. Bu çalışma ile AB ile Türkiye de keçi sütü üretimi ve değerlendirilme şekilleri ortaya konulduktan sonra, süt üretimine yönelik keçi yetiştiriciliğinin önemli bir faaliyet olduğu, keçi sütünün dondurma vc peynir üretiminde yoğun olarak kullanıldığı KMaraş ili keçi sütü üretiminin ekonomik boyutu işletme ve il düzeyinde örnek olay olarak incelenecektir. A nahtar kelimeler: AB, Türkiye, Keçi Sütü Üretimi, K.Maraş Coat Milk Production and Utilization in EU and Turkey: K.Maraş Sample Abstract Despite the of small amount of goat stoeks in EU, goat milk production and produetivity is higher than Turkey Goat production in EU is carried out with higher produetivity goats. İn Turkey goat milk production and produetivity peı goat is lower than EU contries. In EU in response to 12,9 million goat stoeks (6,9 million milked goats) 1,8 million tonnes goat milk production is realized, and goat milk yield is 259,2 kg per animal in year In the same year in Turkey in response to 6,6 million goat stoeks (3,0 million milked goats) 0,24 million tonnes goat milk production is realized and goat milk yield is 80,0 kg per animal. In EU goat milk is used generaly in industry to produce eheese But m Turkey goat milk is processed to traditional produets in great proportion. In this study after goat milk production and utilization both in EU and Turkey is brougt up, the cconomic of goat milk production is analyzed at enierprise and province level as a sample event in K.Maras province which goat rearing is important facility and goat milk is used ınice cream and chcese production intensively. Keyvvords: EU, Turkey, Goat Milk Production, İCMaras 1. Giriş Keçi yetiştiriciliği genelde az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yapılan geleneksel bir hayvansal üretim koludur. Bu faaliyet kırsal ve ormanlık bölgelerdeki dar gelirli ailelerin önemli bir geçim ve besin kaynağını oluşturmaktadır. Bu yetiştirme dalının bir özelliği de başka bir şekilde değerlendirilemeyen marjinal alanların (dağlık, fundalık ve taşlık arazilerin) keçi yetiştiriciliği ile süt ve et gibi ürünlerin elde edilmesine yaramasıdır. Keçi yetiştiriciliği, yetiştirici açısından önemli avantajlara sahiptir Keçiler, kaba yemleri ve özellikleri bahçe ve tarla ziraatı ile mutfak artıklarını çok iyi değerlendirebilmekte, bakım masraflarının az oluşu, fazla ihtimam gerektirmemesi keçi yetiştiriciliğini cazip hale getirmektedir. Aynca keçi sütünün genellikle diğer sütlerden daha az mikroorganizma ve pestisit içermesi, keçi sütlerinin yağ ve proteininin daha kolay sindirilebilmesi ve bileşiminin anne sütüne yakın oluşu da önemim arttırmaktadır. 2. Materyal ve Metot Çalışmanın ilk bölümü FAO nun istatistik] verilerine dayanmaktadır. Çalışmanın ikinci 870

2 TÜRKİYE VII TA RIM EKO N O M İSİ KO N G R ESİ A N T A LY A bölümünde K.Maraş İli Örneği kısmında kullanılan veriler ise tarım işletmelerinden tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemiyle belirlenen 76 ve keçi sütü işleyen tarıma dayalı sanayi işletmelerden gayeli olarak belirlenen 12 işletmeden anket yapılarak toplanmıştır. Anket verileri Temmuz-Ağustos 2001 dönemini içermektir. 3. AB ve Türkiye de Keçi Varlığı, Keçi Sütü Üretimi ve Değerlendirilmesi yıllan arasını kapsayan 25 yıllık dönemde AB ve Türkiye de keçi varlığı incelendiğinde, AB de keçi sayısı %20,63 lük artışla baş tan baş a ulaşmıştır. Türkiye de ise keçi sayısı %65,3 lük gibi dramatik bir azalışla baş tan başa düşmüştür. Bu düşüşün en büyük etkenlerini kırdan kente göç ve Çevre ve Orman Bakanlığı nın uygulamaları oluşturmaktadır. AB ülkelerine baktığımızda en fazla keçi varlığına sahip ülkeleri sırasıyla Yunanistan ( baş), İspanya ( baş), Fransa ( baş), İtalya ( ) ve Portekiz ( baş) oluşturmaktadır. Aynı dönemde Dünyadaki keçi varlığı %70,99 oranında artmıştır. AB ve Türkiye nin Dünya keçi varlığından aldıkları paylar sırasıyla % 1,5 ve %0,82 olmuştur. Çizelge 1. Yıllara Göre AB ve Türkiye de Keçi Varlığı (baş) vc Değişimi (%) Ülkeler Yıllar İndeks (1981 = 100) Baş % baş % baş % AB , ,50 120,63 Türkiye , ,82 34,70 DÜNYA , , ,0 170,99 Kaynak FAO, *2004 itibaren üye sayısı 25 tir yıllan arasını kapsayan 25 yıllık dönemde AB ve Türkiye de keçi sütü üretimi incelendiğinde, AB de keçi sütü üretimi %28,20 lik artışla tondan tona ulaşmıştır. Türkiye de ise keçi sütü üretimi keçi sayısındaki azalışa paralel olarak aynı dönemde tondan tona düşmüştür. AB ülkelerine baktığımızda en fazla keçi sütü üretimine sahip ülkeleri sırasıyla Fransa ( ton), Yunanistan ( ton), İspanya ( ton) ve İtalya ( ton) oluşturmaktadır. Aynı dönemde Dünyadaki keçi sütü üretimi %56,31 oranında artmıştır. AB ve Türkiye nin Dünya keçi sütü üretiminden aldıkları paylar sırasıyla 2005 yılı itibariyle % 14,52 ve % 1,93 olmuştur Keçi başına süt verimliliği açısından AB ülkelerinde verim oldukça yüksektir. Nitekim keçi başına süt verimi 2005 yılında Almanya da 777,8 kg, Fransa da 663,2 kg, Ispanya da 577,6 kg olarak gerçekleşmiştir. Buda AB de yetiştirilen keçilerin süt verimliği açısından oldukça verimli ırklar olması sebebiyledir. Türkiye de ise aynı yıl keçi başına süt verimi 80,0 kg gerçekleşmiş olup, dünya ortalamasına yakındır. Türkiye de keçi başına süt veriminin düşük olması, keçi populasyonunun çoğunluğunun düşük verimli ırklardan oluşmasından kaynaklanmaktadır. Çizelge 2. Yıllara Göre AB ve Türkiye de Keçi Sütü Üretimi (ton) vc İndeksi Ülkeler İndeks Süt üretimi % Süt üretimi % Süt üretimi % (1981 = 100) ( on) (ton) (ton) AB* , , ,52 128,20 Türkiye , , ,93 50,90 DÜNYA , , ,00 156,31 Kaynak:FAO,2006. *2004 itibaren üye sayısı 25'tır. 871

3 T Ü R K İY E VU TAKIM EKONOMİSİ KONGRESİ MSALUJlto K»yn»k:FA Şekil 1. Çeşitli Ülkelerde Keçi Başma Süt Verimi (kg/baş)-2005 AB işlenmiş keçi sütü ürünlerine aşırı bir talep vardır, özellikle Akdeniz e kıyısı olan AB ülkeleri Fransa, Ispanya ve Yunanistan agro turizm seçeneğini kullanarak keçi sütü ve ürünlerine dayalı önemli bir pazar oluşturmuşlardır. Bu açıdan bu ülkelerde keçi sütüne dayalı peynir endüstrisi oldukça gelişmiştir. Yapılan peynirler yüksek fiyatlarla tüketicilere satılmaktadır yıllan arasını kapsayan 25 yıllık dönemde AB ve Türkiye de keçi peyniri üretimi incelendiğinde, AB'de keçi peyniri üretimi %48,77 lik artışla tondan tona ulaşmıştır. Aynı dönemde Dünyadaki keçi peyniri üretimi %28,I4 oranında artmıştır. Nitekim 2005 yılı verilerine göre AB nin Dünya keçi peyniri üretiminde %42,5 lik bir payla önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir AB içinde ise Fransa ton (%43,62), Yunanistan ton (%26,0) ve İspanya ton (%20,32) ile keçi peyniri üretiminde öne çıkan ülkelerdir. Türkiye de ise keçi peyniri endüstnsi gelişmediği ve daha üretimin mahalli olarak yapıldığı için kayda değer bir üretim yoktur. Çizelge 3. Yıllara Göre AB de ve Türkiye de Keçi Peyniri Üretimi (ton) ve İndeks Ülkeler Yıllar İndeks (1931=100) ton % ton % ton % AB* , , ,15 148,77 Türkiye 118 0, , ,01 50,89 DÜNYA , , , Kaynak:FAO,2006.*2004 itibaren üye sayısı 25 tir. AB ve Türkiye de keçi sütü fiyatlarını incelediğimizde, AB de keçi sütü fiyatların Türkiye den yüksek olduğu görülmektedir. Nitekim 2003 yılı verileri göre AB ortalamasına göre keçi sütünün litre fiyatı 0.40 D olup, bazı ülkelerde 0,57 kadar çıkmaktadır. 872

4 tu r kiyf. VII TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA m AB ve Türkiye'de Keçi Sütü Fiyatları ,6 JQ.57 0,53 0,5 0,4 0,3 0.3 nofi wıwv 0.3 0,44: 0, ,3 0,2 0, f i V& V& es> * S S M» N? * *Czr * t? Kaynak FA O, Şekil 2. AB ve Türkiye'de Keçi Sütü Fiyatları (lt/d)-2005 Diğer önemli bir hususta AB de keçi yetiştiriciliği için verilen desteklerdir. AB de süt tipi oğlak için 16.8 Euro destek, anaç keçi başına da 16.8 Euro prim uygulaması yapılmaktadır. Ayrıca keçi yetiştiriciliğinin geleneksel olarak yapıldığı bölgeleri korumak amacıyla hayvan başına yıllık 7 Euro (tamamlayıcı) prim uygulaması söz konusudur (Kaymakçı ve ark., 2005). Türkiye de ise hayvancılığı destekleme kapsamında yetiştirici birliklerine hayvan başına 30 ykrş/lt süt desteği verilmektedir. 4. Kahramanmaraş İlinde Keçi Yetiştiriciliği almaktadır. Kahramanmaraş ilinde yaygın keçi ırkı Kıl keçileridir. İlin Gaziantep ve Adana ile komşu yörelerinde yer yer Kilis keçilerine rastlanmaktadır. İlin 2003 yılı itibariyle toplam keçi varlığı baş'tır. İlde sağılan keçi sayısı baş olup, bunlardan yılda ton süt elde edilmektedir. Kesilen keçilerin miktarı baş olup, bunlardan yılda 167 ton et elde edilmektedir. İlin keçi kılı üretimi ise 82 ton dur. Kahramanmaraş ili Türkiye toplam keçi varlığının %3.37'isini bulundurmakta olup, keçi sütü üretimindeki payı %2.64, et üretimindeki payı % 1.45 ve kıl üretimindeki payı %2.99 dur. Kahramanmaraş ili Türkiye nin keçi varlığının en yoğun bulunduğu Akdeniz bölgesinde yer Çizelge 4. Kahramanmaraş İlinde keçi sayısı, keçi sütü, keçi eti ve keçi kılı üretimi-2003 Keçi sayısı (baş) Keçi sütü üretimi (ton) Keçi eti üretimi (ton) Keçi kılı üretimi (ton) Kahramanmaraş %payı 3,37 2,64 1,45 2,99 TÜRKİYE Kaynak: DÎE, Kahramanmaraş ta keçi yetiştiriciliğinin özel bir önemi bulunmaktadır. Keçi sütü, sadece Türkiye de değil dünyada da tanınan ve sevilerek tüketilen Kahramanmaraş dondurmasının imalinde 873

5 T Ü R K İY E V II. T A R IM E KO N O M İSİ KONGRESİ ANTALYA kullanılmakta, dondurmaya beğenilen tat ve aromayı kazandırmaktadır Son yıllarda dondurma sanayinin hızla gelişmesi, hem yurtiçi hem de yurtdışı pazarlara açılması sebebiyle mevcut keçi sütü üretimi, ihtiyacı karşılayamaz hale gelmiştir. Dunun yanında keçi sütünden peynir üretimi de, ilde keçi sütüne talebi arttırmaktadır. Bu açıdan bölgede süt keçiciliğı gelişmeye çok uygun ve cazip bir hayvancılık kolu olarak görülmektedir. 4. Kahramanmaraş tllndc Keçi Yetiştiriciliği Yapan Tarım İşletmeleri 4.1. İşletmelerin Genel Özellikleri İncelenen işletmelerde keçi yetiştiricileri ormanlık, orman kenarları ve dağlık alanda yaşamaktadırlar. İşletmelerde keçi yetiştiricileri yerleşim durumları itibariyle göçer, yan göçer ve yerleşik olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Yarı göçerlik sistemine büyük işletmelerde, yerleşik sisteme ise küçük işletmelerde daha çok rastlanmaktadır. Yarı göçerler bitkisel üretimle de uğraştıkları için aile bireylerinden bazılan yaylaya çıkma süresince köyde kalmaktadır. Yaylada kalma süresi I ay ile 8 ay arasında değişmektedir Çizelge 5. Keçi Yeti şiiri c i I iğine Ait Teknik V eriler r O Sağım süresi (gün] 143,80 159, ,22 D oğum oranı (% } 78,70 74,70 77,80 Ölüm oram (% ) 7,28 8, Flconomık Ömür 6,86 6, Merada kalma süresj (ay] 1, ,64 incelenen işletmelerde keçi yetiştiriciliğine ait teknik veriler Çizelge 5'de gösterilmiştir İşletmeler ortalamasına göre keçi üretim faaliyetinde sağım süresi 147,22 gün, keçi için ekonomik ömür 6.83 yıl, doğum oram %77.80, ölüm oranı %7.64, merada alma süresi 164 aydır 4.2. İşletmelerin Arazi Varlığı vc Dağılımı İncelenen işletmelerde, işletme arazi genişliği 18,87 dekar ile 34,70 dekar arasında değişmekte olup, işletmeler ortalamasında 22,12 dekardır. İşletmelerde toplam işletme arazisinin büyük bir kısmını tarla arazisi oluşturmaktadır İşletmeler ortalamasına göre işletme arazisinin %78,8 i tarla arazisi, %0,77Tsi sebze arazisi, %19,79 u meyvelik arazi ve %0,65*i ağaçlık araziden oluşmaktadır İncelenen İşletmelerde Hayvan Varlığı işletmeler ortalaması işletme başına düşen ırat hayvanı 10,11 BBHB olup, bunun %86,8'ını küçükbaş hayvanlar, % 13,2 ini büyükbaş hayvanlar oluşturmaktadır. BBHB olarak işletme başına düşen küçükbaş hayvanların %95,2 ini keçi, %4,8 sını koyun oluşturmaktadır. İşletme başına 8,36 BBHB keçi düşmektedir. Ayrıca 0,63 ış hayvanı ve 0,02 BBHB kümes hayvanı mevcuttur. 5. Kahramanmaraş İlinde Keçi Sütü ve Süt Ürünlerinin Üretimi ve Pazara Arzı 5.1. Keçi Sütünün Değerlendirmesi ve Pazara Arzı İncelenen işletmelerin %23,7 si üretilen sütü sadece aile içinde, % 76,3 ü ise hem aile içi hem de pazara yönelik olarak değerlendirmektedir İncelenen işletmelerin %52,6 sı sütü peynir olarak pazara arz eder iken, %30,3 ü yoğurt, %23,7 si çiğ süt, %7,9 uda tereyağı olarak pazara arz etmektedir. İncelenen işletmelerde üretilen sütün işletmelerin %67,1'indc yoğurt, %55,3 ünde peynir, %30,3'ünde çiğ süt, %27,6 sında tereyağı olarak aile içinde tüketildiği belirlenmiştir işletmeler ortalamasında süt eşdeğeri cinsinden üretilen toplam süt miktarı 6028,02 kg'dır ve sütün pazarlama oranı %65,28 dir İşletme büyüklüğü arttıkça süt üretimi ve sütün pazarlama oranı da artmaktadır Öyle ki birinci işletme büyüklük grubunda pazarlama oranı %62,U iken, ikinci grup işletmelerde 94.70,36* dır. İşletmeler ortalamasına göre keçiden elde edilen sütün %50,75'i peynir, %22,55 i yoğurt, %19,19 u içme sütü ve %7,51 i tereyağı olarak değerlendirilmektedir İşletme büyüklük gruplarına göre incelendiğinde ise büyüklük grubunda sütün %52,45'i peynir, %24,48 i yoğurt, %15,371si içme sütü %7p90 ı tereyağı, olarak, 81 -ı- büyüklük 874

6 TTIRKİYE VM TAR] M EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA. 200, grubunda %48,43 ü peynir, %25,11 i içme sütü, %19,55 i yoğurt, %6,9ri tereyağı olarak değerlendirilmektedir. Elde edilen bu ürünlerin kullanımı incelendiğinde ise işletmeler ortalamasına göre içme sütünün %83,76 sı satılmakta, %16,24 ü aile içinde kullanılmaktadır. İşletmelerde üretilen peynirin %63,89 u satılmakta, %3 6,11 i aile içinde tüketilmektedir Yoğurdun %42,45 i aile içinde tüketilmekte, %57,55 i satılmaktadır. Tereyağının ise %49.34 ü aile içinde tüketilmekte, %50,66 sı ise satılmaktadır. İşletme büyüklük gruplarına göre incelendiğinde ise, işletme büyüklüğü arttıkça ürünlerin (peynir hariç) aile içindeki tüketilen paylan azalmakta, satılan ürünlerin paylan ise artmaktadır. İşletmelerin büyüklüğü ile birlikte pazara yönelik üretimin arttığı söylenebilir 5.2. Keçi Sütünün Çiğ Olarak Pazarlanması Keçi sütünü çiğ olarak pazarlayan işletmelerin %66,67 si keçi sütünü köyde, %33,33 ü ilçe veya il merkezinde pazarlarda satmaktadır. Bu işletmelerin %16,67 si keçi sütünü toplayıcı tüccara, %27,77 si fabrikaya (dondurma fabrikası), %50,00 ı mandıraya, %5,56 sı toplayıcıya vermektedir. İncelenen işletmelerin %88,89 u keçi sütünü yağlı olarak, %11,11 i yağsız olarak satmaktadırlar. İşletmelerin %94,44 ü keçi sütünü pazara veya sattığı yere plastik bidonla %5,56 sı güğümle götürmektedir. İncelenen işletmelerin ortalama pazara uzaklığı 41,66 km olup, çiğ süt için TLAg pazarlama masrafı yapılmıştır Keçi Sütü Mamullerinin Pazarlanması İncelenen işletmelerde işletmeler ortalamasında 489,7 kg peynir, 2576,1 kg yoğurt ve 157,7 kg tereyağı satılmaktadır. İşletme büyüklüğü arttıkça keçi sütü mamulleri satışı da artmaktadır. Peynirin kg satış fiyatı TL TL arasında değişmekte olup, ortalama fiyat TL dir. Yoğurdun kg satış fiyatı TL TL arasında değişmekte olup, ortalama fiyat TL dir. Tereyağının ise kg satış fiyatı TL TL arasında değişmekte olup, ortalama fiyat TL dir. İşletmeler ortalamasında elde edilen satışlardan peynirde TL, yoğurtta TL ve tereyağında TL ortalama hasılat elde edilmiştir. Bütün satışlarda satış bedeli peşin olarak alınmıştır. İşletmeler ortalamasında işletmelerin %27,5 i peyniri pazarda, %5,0 ı bakkal aracılığıyla, %65,0 ı komisyoncu aracılığıyla ve %2,5'i köyde, %21,74 ü yoğurdu pazarda, %21,74 ü bakkal, %52,17 si komisyoncu aracılığıyla ve %4,35 i köyde, % 16,67 s tereyağını pazarda, %50,0 ı bakkal aracılığıyla, %33,33 ü komisyoncu aracılığıyla pazarlamaktadırlar İncelenen işletmelerde, işletmeler ortalamasında peynir için TL/kg, yoğurt için TL/kg ve tereyağı için TL/kg pazarlama masrafı yapılmıştır. 6. Kahramanmaraş İlinde Keçi Sütünü İşleyen Tarıma Dayalı Sanayi İşletmeleri Keçi sütünü işleyen tarıma dayalı sanayi işletmeleri genellikle üretilen ürüne (dondurma ve peynir) bağlı olarak mevsimsel üretim yapmaktadır. Bundan dolayı işletmelerin çoğu küçük ölçekli olup imalathane tarzındadır. Bunun yanında özellikle dondurma üretiminde fabrikasyon üretim yapan büyük işletmeler bulunmaktadır. Bu işletmeler ürünlerini hem yurtiçi hem de yurtdışı pazarlarda satmakta, franehising sistemi uygulamaktadırlar. Küçük işletmeler ise sadece il düzeyinde ürünlerini pazarlamaktadırlar. İşletmeler keçi sütü alımına Nisan ayında başlamakta olup, alımlar Aralık ayına kadar devam etmektedir. Alım miktarı keçi sütü arzına ve üretilen ürüne (dondurma ve peynir ) göre değişmekte olup, en fazla alımlar yaz aylarında gerçekleşmektedir. Keçi sütü fiyatları Nisan ayından başlayarak Ağustosa kadar sürekli artmaktadır. Bunda keçi sütünden elde edilen yoğurdun geleneksel ürün olan tarhananın üretiminde kullanılması da etkili olmaktadır. 875

7 TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTalya ^ Çizelge 6. İncelenen İşletmelerde Ortalama Keçi Sütü Alım Miktarı ve Keçi Sütü Fiyatlan-2001 Aylar Alım Miktarı (kg) Değişme (%) Alım Fiyatı (TL/kg) Deftişme (V,) Ocak Şubat Mart «Nisan 7.863,64 100, ,00 Mayıs ,00 431, Haziran ,00 505, ,27 Temmuz ,55 282, ,67 Ağustos ,01 258, Eylül 9.663,64 122, ,57 Ekim 5.827,27 74, ,50 Kasım , ,00 Aralık 572,73 7, ,00 tncelenen işletmelerde keçi sütünün bulunmadığı veya üretiminin yetersiz olduğu aylarda inek sütü alımı da yapılmaktadır. Bu aylarda inek sütü alım miktarları artmakta, diğer aylarda azalmaktadır. İnek sütü fiyatları keçi sütü fiyatlarından düşük olup, yıl içinde fazla bir değişiklik göstermemektedir. İncelenen işletmelerin %81,8'i keçi sütünü dondurma üretimi amacıyla, %18,2 si peynir üretimi amacıyla satın almaktadırlar. İncelenen işletmelerin %54,5'inde keçi sütünü üretici kendi getirmekte, %18,2 sinde köyde alım yapılmakta, %18,2 sinde toplayıcı, %9,1 inde hem üretici hem toplayıcı sütü getirmektedir. İncelenen işletmelerin %72,2 sinde süt alımı yapılırken yağ oranına bakılmakta, %27,3 ünde ise bakı lmamakta dır. İncelenen işletmeler dondurma üretimi için aranılan sütün: yağlı, susuz, taze, kuru madde oranı yüksek olması, peynir üretimi için aranılan sütün: PH ı düşük, tam yağlı, susuz olması gerektiğini belirtmişlerdir. İncelenen işletmelerde 1 kg dondurma üretimi için kullanılan süt miktarı 0,5-1,1 kg arasında değişmekte olup, ortalama 0,87 kg süt kullanılmaktadır. 1 kg peynir üretimi için ise kullanılan süt miktarı sıkma peynirde 6,5-7,5 kg arasında, beyaz peynirde 4,5-5 kg arasında değişmektedir. İncelenen işletmelerde keçi sütünde kg başına TL arasında taşıma masrafı yapılmaktadır. İncelenen işletmelerin %63,6 sında keçi sütü işletmeye plastik bidonla, %36,4 ünde ise güğümle getirilmektedir. tncelenen işletmelerde keçi sütü günlük olarak işlendiği için hiçbir işletme keçi sütunu depolamamaktadır. Ayrıca çoğu işletmenin keçi sütünü depolama imkanı yoktur. İşletmeler gerek keçi sütüne artan talep gerekse üretim azlığı sebebiyle keçi sütü temininde güçlük çekebilmektedirler. İncelenen işletmelerin %45,5 i keçi sütü temininde güçlük çekmektedirler Keçi sütü temininde güçlük çeken işletmelerin %60 ı yeterli üretim olmadığını, %40 ı ise tarhana yapımında keçi yoğurdunun kullanılmasını bunun sebebi olarak göstermişlerdir İncelenen işletmelerin %63,6 sı keçi sütü üreticisine destek verirken, %36,4 ise destek vermemektedir. Keçi sütü üreticisine destek veren işletmelertn %57,1 i avans vermekte, %28,6 sı stopaj ödemekte, %14,3 ü ise sözleşmeli üretim yapmaktadır İncelenen işletmelerde keçi sütünden elde edilen dondurma üretimi Nisan ayından başlayıp Aralık ayına kadar devam etmektedir. Dondumıa üretimi yaz aylarında artmakta kışa doğru ise azalmaktadır. Dondurma üretimi günlük olarak yapılmakta olup, incelenen işletmelerde günde toplam kg dondurma üretimi yapılmaktadır Dondurma fiyatları genellikle Mayıs ayında belirlenmekte ve üretim sezonu boyunca aynı fiyatla satılmaktadır. Ancak bazı işletmelerde Temimiz veya Ağustos ayında fiyat artırımına gidilmektedir İncelenen işletmelerde dondurma kg satış fiyatları 876

8 TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA TL TL arasında değişmekte olup, ortalama fiyat TL dir. Dondurma fiyatlarındaki bu farklılık dondurmanın kalitesinden ve belli firmaların ürünlerine olan yoğun talepten kaynaklanmaktadır. incelenen işletmeler keçi sütünden elde edilen peynir üretiminin tamamını Mayıs-Haziran ayları günlük olarak gerçekleştirmekte olup, toplam yıllık üretimleri kg dır. Üretilen bu peynirler depolanmakta ve yıl içinde satılmaktadır, incelenen işletmelerde peynir kg satış fiyatları TL arasında değişmekte olup, ortalama fiyat TL dir (Çizelge 7). Çizelge 7. İncelenen işletmelerde keçi sütünden elde edilen ürün miktarları vc satış fiyatları (2001) İşletme Sayısı Üretilen Ürün Toplam Üretim Miktarı Ortalama Satış Fiyatı (TL/kg) 9 Dondurma kg/gün Peynir (sıkma) kg/yıl Sonuç ve Öneriler Kahramanmaraş ilinde süt üretimine yönelik keçi yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerin çoğunluğu küçük ölçekli olup, hem aile içi tüketime yönelik hem de pazara yönelik üretim yapmaktadırlar. Bu işletmelerde keçilerin verimlilik düzeyi düşük olduğundan dolayı elde edilen süt miktarı da yetersizdir, işletmelerde elde edilen keçi sütü genellikle ilde keçi peynirine talep olduğundan dolayı bizzat üretici tarafından peynire işlenip pazarlanmaktadır. Bunun yanında üretici yöresel ürün olan tarhana için yaz mevsiminde keçi yoğurdu talebi nedeniyle belirli bir dönemde keçi sütünü yoğurda işleyip satmaktadır. İşletmeler elde ettikleri keçi mamullerini genellikle aracılar vasıtasıyla pazarlamaktadır. Keçi sütünü çiğ olarak ise dondurma fabrikalarına ve mandıralara vermektedirler. Süt üretimine yönelik keçi yetiştiriciliği yapan üreticiler kendi aralarında örgütlenememişlerdir. Bu açıdan üreticilerin örgütlenerek ürünlerini iyi bir şekilde pazarlayabilmeleri için kooperatifleşme yoluna gidilmelidir Keçi sütünü işleyen tanma dayalı sanayi işletmeleri daha çok dondurma üretimine yönelik faaliyet göstermektedir Peynir üretimine yönelik işletme sayısı az olup, genellikle mandıra tarzındadır. Kahramanmaraş dondurmasında keçi sütünün kullanılması dolayısıyla ilde dondurma sanayiinde keçi sütüne talep oldukça fazladır. İşletmeler kısmen de olsa keçi sütü temininde güçlük çekmektedir. Bunda keçi sütünün peynire işlenmesi ve geleneksel ürün tarhanada keçi yoğurdunun kullanılmasının etkisi büyüktür Nitekim yaz aylarında keçi sütüne olan aşırı talep fiyatları da yükseltmektedir. Keçi sütünü işleyen tarıma dayalı sanayi işletmeleri zaman zaman üreticilere destek vermekte ve bazen de sözleşmeli üretim yapmaktadırlar. Kahramanmaraş ilinde süt üretimine yönelik keçi yetiştiriciliğinin ve keçi sütünü işleyen tanma dayalı sanayi işletmelerinin geliştirilmesi için: -Keçilerin verimliliğinin ıslah yoluyla arttırılması, -Üretici-sanayi işbirliğine gidilmesi (sözleşmeli üretim), -Üreticilerinin örgütlenerek sütçülük kooperatifi kurmaları, -Tanma dayalı sanayi işletmelerinin imalat düzeyinden fabrikasyon üretime geçmeleri, - Keçi sütü üretiminin arttmlması ve keçi yetiştiriciliği yapan işletmelerin kalkındırılması için kamu veya özel sektör destekli projelerin ortaya konulması gereklidir. Kaynaklar DİE, Tanmsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer), T C Başbakanlık Devlet istatistik Enstitüsü, Yayın No:2949, FAO, Kaymakçı, M., Eliçin, A, İşın, F., Taşkın, T., Karaca, O., Tuncel, E., Ertuğrul, M., Özder, M., Güney, O., Gürsoy, O., Torun, O., Altın, T., Emsen, H., 877

9 TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA Seymen, S.» Geren, H., Odabaşı, A., Sönmez, R., Türkiye Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Üzerine Teknik ve Ekonomik Yaklaşımlar. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Ankara.