TRAKYA BÖLGESİNDE YONCA ÜRETİM MEKANİZASYONUNA AİT ÜRETİM GİRDİLERİNİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 TRAKYA BÖLGESİNDE YONCA ÜRETİM MEKANİZASYONUNA AİT ÜRETİM GİRDİLERİNİN BELİRLENMESİ Yrd.Doç.Dr.Fulya TORUK 1 Prof.Dr.Poyraz ÜLGER 2 Yrd.Doç.Dr. Ahmet KUBAŞ 3 ÖZET Tarımsal işletmelerde mekanizasyon planlanmasının yapılabilmesi için, mekanizasyon uygulamalarında kullanılan makinelere ait işletme giderlerinin bilinmesi gerekmektedir. Kaba yem mekanizasyonunda biçme, kurutma, toplama, balyalama, taşıma ve yemleme aşamalarında farklı makine grupları kullanılmaktadır. Araştırmada, Trakya Bölgesinde yapılan yonca üretiminde kuru ot mekanizasyonu incelenmiştir. Mekanizasyon uygulamalarının işletme karlılığı üzerindeki etkilerinin saptanması amaçlanmıştır. Bu amaçla mekanizasyon uygulamaları konusunda planlı ve doğru kararların alınmasının gerekli olduğu tespit edilmiştir. 1.GİRİŞ Türkiye deki süt sanayi 1980 li yıllardan sonra hızla gelişmeye başlamış ve günümüzde son teknolojiyi kullanan firma sayısı oldukça artmıştır. Bu firmalar genelde fabrika kuruluş yeri olarak Marmara bölgesini seçmiştir. Bunun en büyük nedeni süt üretiminin diğer bölgelere göre daha yüksek olması, ulaşım kolaylığı ve en büyük pazar olan İstanbul a yakın olmasıdır. Öte yandan bölgede yapılan hayvancılık daha çok kültür + melez şeklinde olup entansif olarak süt inekçiliği yapan işletme sayısı yüksektir. Bununla beraber ülkede küçük ölçekli üretim yapan mandıra ve süt fabrikaları sayısı da oldukça fazladır. Bunların fazla olması birçok problemi de beraberinde getirmektedir. Bunlarında başında yüksek üretim ve pazarlama maliyeti gelmektedir. Toplumun dengeli ve sağlıklı beslenebilmesi için hayvansal besinler içerisinde önemli bir yeri olan süt ve süt ürünlerinin tüketimi ülkemiz nüfusu ile karşılaştırıldığında oldukça düşük düzeydedir. Bunun yanı sıra süt ve süt ürünleri tüketiminde gıda değeri kadar ürünün hijyenik şartlarda üretilip tüketiciye ulaştırılması da önemlidir. Türkiye de süt ve süt ürünleri sanayiinin işleyişi içerisinde özel sektöre ait büyük işletmeler, küçük aile işletmeleri, kooperatifler ve birlikler yer almaktadır. Ancak bu işletmelerin pazara arz ettikleri süt ve süt ürünlerinin kalite ve hijyen özellikleri çok farklılıklar göstermektedir. Trakya bölgesinde yapılan süt hayvancılığı Türkiye nin diğer bölgelerine göre gelişmiştir. Bölgedeki Kültür ve melez ırkların toplam hayvan varlığı içerisindeki oranı yaklaşık olarak %98 dir. Geriye kalan yaklaşık %2 lik bir oran ise yerli ırklarla birlikte Kırklareli ilinde yapılan manda yetiştiriciliğinden oluşmaktadır. Bölgede yapılan anket çalışması bulgularına göre inek başına yıllık ortalama süt verimi 4.5 ton/yıl olarak tespit edilmiştir. Ayrıca İşletme başına düşen inek sayısı ortalama olarak 5 adettir. Marmara bölgesinde süt verimliliği yüksek iken, diğer bölgelerde bu oran oldukça düşüktür. Genel olarak bakıldığında ise, Türkiye de hayvan başına düşen süt verimi gelişmiş ülkelerin oldukça gerisinde kalmaktadır. 1 Yrd. Doç. Dr. T.Ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, TEKİRDAĞ. 2 Prof. Dr. T.Ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, TEKİRDAĞ. 3 Yrd. Doç. Dr. T.Ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, TEKİRDAĞ.

2 Kaba yem olarak çoğunlukla buğday, mısır ve yoncadan yararlanılmaktadır. Hayvancılık işletmelerinde saman doğrudan tüketilmektedir. Ancak mısır daha çok silaj olarak verilmektedir. Silaj yapımı ve kullanımı son 10 yılda oldukça yaygınlaşarak artmaktadır. Bu her iki üründe kaba yem bitkisi olarak kullanılmakta ve bölgede tarımı yoğun olarak yapılmaktadır. Yonca diğer yem bitkilerinden farklı olarak tarımı yapıldığı alanda organik madde yönünden zengin ve dinlenmiş bir toprak bırakmaktadır. Yonca protein ve mineral içeriği bakımından çok besleyici bir yem bitkisidir. Çok yıllık bir bitki olduğundan tesis maliyetine rağmen 4-5 yıl arasında kullanılabildiğinden diğer yem bitkilerine göre daha fazla tercih edilmektedir. Tarımsal işletmelerde makine kullanımı iş verimi, işin kalitesi açısından önemlidir. Ancak makine kullanımı her koşulda ekonomik olmamaktadır. İşletme giderlerinin azaltılması için makine giderlerinin belli olması gereklidir. Üreticiler kendi makinasını kullandığı gibi kiralama veya komşu yardımlaşması şeklinde de kullanabilmektedir. Çoğu zaman üreticinin makinaya sahip olması ekonomik olmamaktadır. Bu; kullanılan yönteme, arazi varlığına, ürün cinsine ve makinanın türüne göre değişmektedir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma materyalinin birincil verilerini; Trakya bölgesinde bulunan ve hayvancılık işletmeleriyle yapılan anket çalışmaları oluşturmuştur. Bunun yanında konuyla ilgili diğer bilgiler çeşitli kamu kuruluşlarından temin edilmiştir. Ayrıca konu ile ilgili daha önce yapılmış yerli ve yabancı literatürler ile istatistiklerden oluşan ikincil verilerden de yararlanılmıştır. Ayrıca Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı Kırklareli Atatürk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından hazırlanan tarımsal ürünlerin üretim ve girdi maliyetleri temel alınmıştır. Araştırmanın örnek çerçevesini Edirne, Tekirdağ ve Kırklareli illerinde bulunan hayvancılık işletmelerinden yonca tarımı yapan işletmeler oluşturmuştur. Ortalama 50 işletme ile görüşülmüştür. Elde edilen bu bilgilerden yararlanılarak gayeli örnekleme yöntemi ile çekilecek örnek sayısı tespit edilerek bu işletmeler ile görüşülmüştür. Saptanan işletme sayısı homojen bir şekilde il ve ilçelerin hayvan sayılarına göre oransal olarak dağıtılmıştır. Bu işletmelerle yüz yüze anket yapılarak veriler elde edilmiştir. 3.ARAŞTIRMA SONUÇLARI Yeşil ot, kuru ot, silaj yemi ve mera bitkisi olarak geniş bir kullanma alanına sahip olan yonca otu protein bakımından oldukça zengindir. Yoncada bitki yaprakları saplardan daha fazla protein içermektedir. Adi yoncada ortalama %17-18 ham protein bulunur. Yaprakları % 27,9 una, saplar ise % 9,9 una sahiptir. Hassas bir bitki olan yonca (Medicago Sativa L.) ilk yıl yavaş gelişmekte ikinci yıl daha yüksek bir verime sahip olmaktadır. Bakım işlemlerinde gübreleme özellikle sulama en önemli konulardan birisidir. (Gülcan ve Anlarsal, 1993). Hayvansal üretimde yem, % lik bir yer tutmaktadır. Başarılı bir üretim için gerekli en önemli koşul, amaca uygun, rasyonel ve aynı zamanda ucuz yem materyallerini temin etmektir. Hayvancılıkta girdileri azaltıp karlılığı arttırmak, nitelikli kaba yem kullanımını zorunlu kılmaktadır (Kılıç ve Ark,1995). Yoncanın kuru ot olarak değerlendirilmesinde yoğun bir mekanizasyon kullanılmaktadır. Yoncada ekimden hasada kadar uygulanan işlemler Çizelge 1 de gösterilmiştir. 2

3 Çizelge:1.Trakya da Sulu Koşullarda Yoncanın Dekara Ortalama Tesis Girdileri ve Maliyetleri (2000). Yapılan İşlemler İşleme Harcanan İşgücü Materyal Birim Birim Zamanı ve (sa/da) Fiyatı Sayısı İnsan Makina (TL) 1.Toprak İşleme,Ekim Sürüm Ekim-kas (1) 0,40 0,40 da İkileme-Üçleme Şub-Nisan(2) 0,35 0,35 da Tırmıklama Şub-May (2) 0,28 0,28 da Ekim Mart-Mayıs 0,37 sa 900 Tohum kapa 0,13 0,13 da Merdane 0,19 0,19 da Tutar (TL) Toplam 1,72 1, Bakım Gübreleme Sulama Mart-May (1) Haz-Eylül (3) 0,27 7,06 sa sa Toplam 7, Hasat Biçme Haz-Eylül (3) 10,45 da Tırmıklama (3) 3,24 sa Yükle-Boşalt (3) 4,82 sa Taşıma (3) 0,63 0,63 kg Toplam 19,14 0, Girdiler Tohum Gübre (N) Gübre (P2O5) Mazot Su 6,23 9,89 13,04 14,00 kg kg kg lt da Toplam Gid.Toplamı Ortak Gider Çeşitli Gid. Sermaye Faizi Yönetim Gider Çıplak Arazi Açıklama 2-3 lü pulluk Kazayağı-d. Tırmık El ile serpme Tırmık Merdane El ile serpme Yağmurlama Kosa Römork Üre (% 46) T.S.P.(%42-44) Motopomp DSİ (GT)x0.05 (GT+ÇG)x0.4 (GT+ÇG)x0.03 (ÇırA.D)x0.05 Toplam Genel Toplam Verim kg/da : 650 Üretim Maliyeti TL/da : Üretim Maliyeti TL/kg : 187 Satış Fiyatı TL/kg : 95 G.S.Ü.D. TL/da : Kalan Tesis Gideri TL/da : Yıllık Tesis Giderleri Amortisman Payı Kaynak: Özkan, E.,2000, Köy Hizmetleri Kırklareli Atatürk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Kırklareli Trakya koşullarında yılı verilerine göre sulu koşullarda ortalama verim kg kuru yonca temin edilmektedir. Çizelge 2 de sulu koşullarda yoncanın dekara ortalama üretim girdileri verilmiştir (Özkan, 2000). 3

4 Çizelge:2.Trakya da Sulu Koşullarda Yoncanın Dekara Ortalama Üretim Girdileri ve Maliyetleri (2000). Yapılan İşlem Zamanı Harcanan İşgücü Mater Birim Birim Tutar Açıklama İşlemler ve Sayısı (sa/da) -yal fiyat İnsan Makina (TL) (TL) 1.Toprak İşleme ve Ekim Toplam 2.Bakım İşleri Sulama May-Ağ. (4) 9,54 sa Yağmurlama, Salma Toplam 9, Hasat Biçme Tırmıklama Nis-Eylül (5) May-Ekim (5) 0,89 7,02 0,89 da sa Yük.-Boşa. (5) 8,22 sa Taşıma (5) 1,61 1,61 kg Toplam 17,74 2, Girdiler Mazot su lt da Toplam Giderler Toplamı Ortak Giderler Çeşitli Giderler Sermaye faizi Yönetim Gideri Arazi Değeri Toplam Tesis Gide. Amor. payı Genel Toplam 27,28 2, Biçme m. Römork Motopomp DSİ (Gid.Top)x0.05 (GT+ÇG)x0.20 (GT+ÇG)x0.03 (Çıp.A.D)x0.05 Verim kg/da : Kuru Yonca) Üretim Maliyeti TL/da : Üretim Maliyeti TL/kg : 73 Satış fiyatı TL/kg : 95 G.S.Ü.D. TL/da : Fark TL/da : Kaynak: Özkan, E.,2000, Köy Hizmetleri Kırklareli Atatürk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Kırklareli Ülkemizde tarımsal ürün maliyetlerinin genellikle her yıl yükseldiği yapılan incelemelerden anlaşılmaktadır. Bu artış, makine, gübre, mazot, ilaç ve işçilik ücretlerinin artmasının bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarımsal ürün maliyetlerinde sulama, gübreleme, ilaçlama ve bakım masrafları önemli yer tutarken yonca üretiminde hasat aşamasında da masrafların yüksek olduğu görülmektedir (Açıl,1974). Kuru ot amacıyla değerlendirilecek olan yonca, diğer ürünlerden farklı olarak birden fazla makine kullanımını gerektirmektedir. Bu, hasat masraflarının artmasında en büyük etkendir. Tarımsal ürünlerde verimlilik artışı sağlanarak maliyetin düşürülmesi mümkün olabilmektedir. Bu amaçla, modern teknoloji ve tarımsal girdilerin tarımda kullanılması masrafları arttırsa da, verim artışı masraf artışından daha yüksek olacağından birim maliyetler düşürülmüş olmaktadır (İnan,1999). Dekarda yılda kg kuru ot alındığı ve bir kg yoncanın yaklaşık TL ya satıldığı düşünülürse karlı bir bitki olduğu ortaya çıkmaktadır. 4

5 Makinaların yıllık kullanım sürelerinin artması ile yakıt ve yağ masrafı da artmaktadır (Sabancı ve Özgüven,1988). Çizelge:3. İncelenen İşletmelerin Makine Varlığı Makine Adı Simge Oranı ( % ) Tamburlu tip biçme makinası A 70 Makaslama kesme biçme makinası B 20 Yıldız çarklı tırmık C 87 Dikdörtgen balya makinası D 47 Silindirik balya makinası E 6 Ot ezme makinası F 2 Silaj makinası G 75 Tarımsal işletmelerde uygulanan farklı kaba yem mekanizasyon sistemlerinde saatlik işletme masrafları (TL/h) ve ürün maliyetleri farklı olmaktadır (Toruk,1997). Anket yapılan hayvancılık işletmelerinde kullanılan makine varlığı oranları dağılımı Çizelge 3 de verilmiştir. (Toruk,1997). Çizelge:4. İncelenen İşletmelerdeki Giderlerin Hesaplanmasında Kullanılan Değerler Makine Kodu Satın alma fiyatı (TL) Ekonomik ömür ( saat) Ürün kapasitesi (ton/h) Tamir bakım oranı ( RF1) Tamir bakım oranı ( RF2) İş geniş. (m) İlerleme hızı (km/h) Tarla Etk. (%) Alan Kap. (da/h) A ,7 0,66 2,0 1,35 7,5 80 7,2 B ,2 0,46 1,7 1,8 4,5 75 5,5 C ,3 0,17 1,4 2,6 5,3 80 9,7 D ,1 0,23 1,8 1,54 4, ,1 E ,5 0,43 1,8 1,2 5, ,7 F ,1 0,16 2,0 2,9 14, ,0 G ,7 2,8 67 2,9 Tarımsal işletmelerde tarım makinalarına ait giderler, arazi giderlerinden sonra ikinci sırayı almaktadır. Bir tarımsal işletmede, planlı bir şekilde yapılacak olan üretim ve tarımsal mekanizasyon, işletmenin karlılığını arttıracaktır. Çizelge 4 de işletme değerlerinin hesaplanmasında kullanılan değerler; Çizelge 5 de makinalara ilişkin masraflar verilmiştir. Çizelge:4. Makinalara İlişkin Sabit ve Değişken Giderler ( TL / h ) (.000 TL) Makine Kodu Tamir ve Yakıt Yağ Personel Toplam Değişken Bakım A B C D E F G *Mazot fiyatı TL olarak alınmıştır. Makinalara ilişkin satın alma fiyatları özellikle de ot ezme, balya makinaları ve silaj makinalarının fiyatları oldukça yüksektir. Bu nedenle yıllık sabit giderleri de yüksek olmaktadır. 5

6 4. SONUÇ Tarım işletmelerinde çeşitli tarımsal işlemlerin hızlı ve zamanında yapılabilmesi için çeşitli alet ve makinalar kullanılmaktadır. Kullanılacak en uygun makinayı seçmek gereksinim şartları yanında ekonomik olmalıdır. Her makine kullanım süresince işletmenin karını arttırmalıdır. Kaba yem mekanizasyonunda birden fazla makine kullanımının olması hasatın birim fiyatının artmasına neden olduğu gibi farklı makine kombinasyonlarının kullanımı da farklı maliyetlere neden olmaktadır. Kaba yem mekanizasyonunda en uygun ekipman seçilerek işletme karlılığı artırılabilir. Yem bitkileri tarımının yaygınlaştırılması bölgede yapılan hayvancılığın gelişmesine ve karlılığının artmasına yardımcı olacaktır. 6

7 KAYNAKLAR Açıl,F.,1974, Tarımsal Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması ve Memleketimiz Tarımsal Ürün Maliyetlerindeki Gelişmeler. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:567, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler:330,Ankara Çanakçı,M ve Akıncı İ.,1998, Antalya Bölgesinde Ekim ve Gübreleme Mekanizasyonuna Ait İşletme Giderlerinin Belirlenmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Cilt. 11, Sayı:1,Antalya Gülcan,H. ve Anlarsal,E.,1993, Yem Bitkileri II (Baklagil Yem Bitkileri). Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Genel Yayın No:5, Ders Kitapları Yayın No:3, ADANA İnan,İ.H.,1999, Çiftlik Yönetimi ve Planlaması.Tekirdağ Kılıç,A.,Özkul,H ve Basmacıoğlu,H.,1995.,Geviş Getirenlerin Beslenmesinde Kaba Yem Sorunu.Türkiye Hayvancılığının Yapısal ve Ekonomik Sorunları Sempozyumu, T.C.Ziraat Bankası Kültür Yayınları:27,S:279, İzmir Özkan, E.,2000, Köy Hizmetleri Kırklareli Atatürk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Kırklareli Sabancı,A.F.,Özgüven,1988, Tarımsal Mekanizasyon İşletmeciliği. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, No:67, Adana Toruk,F.,1997,Yonca Hasadında Farklı Hasat Sistemlerinin Otun Kuruma Olgusu ve Kalitesi Üzerine Etkilerinin Saptanması. Doktora Tezi.Tekirdağ Ülger,P.,Güzel,E.,Kayışoğlu,B.,Akdemir,B.,Pınar,Y.,Bayhan,Y.,1996.Tarım Makinaları İlkeleri. T.Ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No:29,Tekirdağ. 7