TÜRK HUKUKUNDA BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ VE VERGİLENDİRİLMESİ

Transkript

1 Dr. SERKAN ACUNER Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Ardeşen Meslek Yüksek Okulu Öğretim Elemanı TÜRK HUKUKUNDA BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ VE VERGİLENDİRİLMESİ

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII İÇİNDEKİLER... IX TABLO LİSTESİ...XXIII ŞEKİL LİSTESİ... XXV GRAFİK LİSTESİ... XXV KISALTMALAR...XXVII Birinci Bölüm SIGORTA KAVRAMI, KAMU VE ÖZEL SIGORTA HUKUKU VE BIREYSEL EMEKLILIK SISTEMI 1. SİGORTA KAVRAMI, KAMU VE ÖZEL SİGORTA HUKUKU VE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ Sigorta Kavramı Risk Kavramı ve Türleri Kamu Sigorta (Sosyal Güvenlik) Hukuku Sosyal Riskler ve Sosyal Güvenliğin Temel Prensipleri...9

3 X Sosyal Güvenlik Kavramı Sosyal Güvenlik Sisteminin Doğuşu ve Gelişimi Sosyal Güvenlik Sisteminin Amaçları ve Araçları Sosyal Güvenlik Sisteminin Amaçları Sosyal Güvenlik Sisteminin Araçları Sosyal Sigorta Sosyal Yardımlar Sosyal Hizmetler Devletçe Bakım Hizmetleri Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansmanı Özel Sigorta Hukuku Bireysel (Özel) Riskler Özel Sigorta Sistemin Doğuşu ve Gelişimi Özel Sigorta Sisteminin Amaçları Özel Sigorta Sisteminin Araçları Hayat (Can) Sigortaları Mal Sigortaları Sorumluluk Sigortaları Özel Sigorta Siteminde Yer Alan Aktörler Özel Sigorta Sisteminin Finansmanı Bireysel Emeklilik Sistemi Kavram Bireysel Emeklilik Sisteminin Gelişimi Bireysel Emeklilik Sisteminin İlk Uygulamaları Yılları Arası Bireysel Emeklilik Sistemi Sonrası Bireysel Emeklilik Sistemi Bireysel Emeklilik Sisteminin Temel Hedefleri Bireysel Emeklilik Sisteminin Sosyal Fonksiyonu Bireysel Emeklilik Sisteminin Sigorta Fonksiyonu Bireysel Emeklilik Sisteminin Ekonomik Fonksiyonu...58

4 XI Bireysel Emeklilik Sisteminin Ekonomik İstikrarı Sağlama Fonksiyonu Bireysel Emeklilik Sisteminin Gelir Dağılımında Adaleti Sağlama Fonksiyonu Bireysel Emeklilik Sisteminin Finansal Piyasaları Düzenleme Fonksiyonu Bireysel Emeklilik Sisteminin Tasarruf Fonksiyonu Bireysel Emeklilik Sisteminin Bütçe Açıklarını Kapama Fonksiyonu...65 İkinci Bölüm SEÇILMIŞ ÜLKELERDE BIREYSEL EMEKLILIK SISTEMI VE VERGILENDIRILMESI 2. SEÇİLMİŞ ÜLKELERDE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ VE VERGİLENDİRİLMESİ Katılımın Zorunluluk Esasına Bağlı Olduğu Bireysel Emeklilik Sistemleri ve Vergilendirilmesi Şili de Bireysel Emeklilik Sistemi ve Vergilendirilmesi Şili Emeklilik Sisteminin Tarihsel Gelişimi Şili Zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi Şili Vergi Sistemi ve Emeklilik Sisteminin Vergilendirilmesi Avustralya da Bireysel Emeklilik Sistemi ve Vergilendirilmesi Avustralya Emeklilik Sisteminin Tarihsel Gelişimi Avustralya Zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi Yaşlılık Aylığı Süper Emeklilik Planları Ek Süper Emeklilik Planları...81

5 XII Avustralya Vergi Sistemi ve Emeklilik Sisteminin Vergilendirilmesi Birleşik Krallık ta Bireysel Emeklilik Sistemi ve Vergilendirilmesi Birleşik Krallık Emeklilik Sisteminin Tarihsel Gelişimi Birleşik Krallık Zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi Temel Devlet Emekliliği İkinci Devlet Emeklilik Programı Bireysel Emeklilik Planları Mesleki Bireysel Emeklilik Planları Kişisel Bireysel Emeklilik Planları Birleşik Krallık Vergi Sistemi ve Emeklilik Sisteminin Vergilendirmesi Katılımın Gönüllük Esasına Bağlı Olduğu Emeklilik Sistemleri ve Vergilendirilmesi Amerika Birleşik Devletleri nde Bireysel Emeklilik Sistemi ve Vergilendirilmesi Amerika Birleşik Devletleri Emeklilik Sisteminin Tarihsel Gelişimi Amerika Birleşik Devletleri nde Zorunlu Kamu Emeklilik Sistemi Amerika Birleşik Devletleri nde Gönüllü Bireysel Emeklilik Sistemi Amerika Birleşik Devletleri nde Özel Emeklilik Planları Maaş Esaslı Emeklilik Planları Prim Esaslı Emeklilik Planları Amerika Birleşik Devletleri Vergi Sistemi ve Emeklilik Sisteminin Vergilendirilmesi Amerika Birleşik Devletleri Vergi Sistemi Amerika Birleşik Devletleri Emeklilik Sisteminin Vergilendirilmesi

6 XIII Kamu Emeklilik Sisteminin Vergilendirilmesi Geleneksel Bireysel Emeklilik Hesaplarının Vergilendirilmesi Roth Bireysel Emeklilik Hesaplarının Vergilendirilmesi SEP Bireysel Emeklilik Hesaplarının Vergilendirilmesi SIMPLE Bireysel Emeklilik Hesaplarının Vergilendirilmesi (k) Planlarının Vergilendirilmesi Karma Planlar ile Diğer Değişik Planların Vergilendirilmesi ve Planlara Tanınan Diğer Vergi Destekleri Almanya da Bireysel Emeklilik Sistemi ve Vergilendirilmesi Almanya Emeklilik Sisteminin Tarihsel Gelişimi Almanya Zorunlu Kamu Emeklilik Sistemi Almanya Gönüllü Bireysel Emeklilik Sistemi Mesleki/Şirket Emeklilik Planları Bireysel Emeklilik Planları Almanya Vergi Sistemi ve Emeklilik Sisteminin Vergilendirme Almanya Vergi Sistemi Almanya Emeklilik Sisteminin Vergilendirilmesi Almanya Kamu Emeklilik Sisteminin Vergilendirilmesi Almanya Mesleki Emeklilik Planlarının Vergilendirilmesi Almanya Bireysel Emeklilik Sisteminin Vergilendirilmesi

7 XIV Üçüncü Bölüm TÜRKIYE DE BIREYSEL EMEKLILIK SISTEMI 3. TÜRKİYE DE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ Genel Olarak Bireysel Emeklilik Sistemi, Anayasal Dayanağı ve Gelişimi Genel Olarak Bireysel Emeklilik Sisteminin Anayasal Dayanağı Türkiye de Bireysel Emeklilik Sisteminin Hukuki Gelişimi Bireysel Emeklilik Sisteminde 5684 Sayılı Kanunla Öngörülen Değişiklikler Bireysel Emeklilik Sisteminde 5728 Sayılı Kanunla Öngörülen Değişiklikler Bireysel Emeklilik Sisteminde 6327 Sayılı Kanunla Öngörülen Değişiklikler Bireysel Emeklilik Sisteminde 6456 Sayılı Kanunla Öngörülen Değişiklikler Bireysel Emeklilik Sisteminde 6740 Sayılı Kanunla Öngörülen Değişiklikler Bireysel Emeklilik Sisteminde 6770 Sayılı Kanunla Öngörülen Değişiklikler Bireysel Emeklilik Sisteminin Amacı, Kapsamı ve Sistemde Yer Alan Aktörler Bireysel Emeklilik Sözleşmeleri Bireysel Emeklilik Sözleşmesi Grup Bireysel Emeklilik Sözleşmesi Emeklilik Gelir Sözleşmesi Bireysel Emeklilik Sisteminin İşleyişi ve Emeklilik Bireysel Emeklilik Sistemine Katılma Sözleşen Tarafların Hak ve Yükümlülükleri

8 XV Emekli Olma ve Diğer Emeklilik Seçenekleri Katılımcının Vefatı ve İş Göremezlik Durumu Bireysel Emeklilik Şirketi ve Denetim Bireysel Emeklilik Şirketinin Hukuki Statüsü Bireysel Emeklilik Şirketinin Kuruluşu Türk Ticaret Kanunu nda Anonim Şirketin Kuruluş ve Örgütlenmesi Bireysel Emeklilik Şirketinin Faaliyet Ruhsatı Alması Bireysel Emeklilik Şirketinin Organları Bireysel Emeklilik Şirketinin Denetimi Bireysel Emeklilik Şirketinin Sorumlulukları Bireysel Emeklilik Aracılığı ve Mesleğin Hukuki Niteliği Bireysel Emeklilik Aracılığı Bireysel Emeklilik Aracılığı Mesleğinin Hukuki Niteliği Sigortacılık Mevzuatı Açısında Aracılık Mesleği Türk Ticaret Kanunu Açısında Aracılık Mesleği Türk Borçlar Kanunu Açısından Aracılık Mesleği Bireysel Emeklilik Yatırım Fonları Fonun Tanımı Fon Kuruluş İzni Fonun Faaliyete Geçmesi Fon Malvarlığı ve Portföyü ile Fon Malvarlığının Saklanması Fonun Yönetimi Fon Portföy Yöneticileri Fonun Giderleri

9 XVI Bireysel Emeklilikte Yeni Dönem: Zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi Zorunlu İşyeri Bireysel Emeklilik Kanun Tasarısı Türkiye de Zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi Zorunlu Sisteme Dâhil Çalışanlar Zorunlu Bireysel Emeklilik Sözleşmesi Zorunlu Sistemde Katkı Payı, Oranı, Takip ve Tahsili İle İşveren Katkı Payı Zorunlu Sistemde Cayma Hakkı Zorunlu Sistemde İşveren Değişikliği Zorunlu Sistemde Devlet Katkısı ve Diğer Mali Destekler Zorunlu Sistemde Emeklilik Planı Zorunlu Sistemde Katkı Paylarının Yatırıma Yönlendirilmesi Zorunlu Sistemde Kişisel Verilerin Paylaşımı Zorunlu Sistemde Emeklilik Şirketinin Hak ve Yükümlülükleri Zorunlu Sistemden Ayrılma ve Emeklilik Hakkının Kullanılması Zorunlu Sistemde İdari Suç ve Cezalar Sosyal Devlet İlkesi Açısından Zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi Zorunlu Bireysel Emeklilik Sisteminin Değerlendirilmesi Bireysel Emeklilik Ceza Hukuku İdari Suç ve Cezalar Adli Suç ve Cezalar Bireysel Emeklilik Sisteminde Zimmet Suçu Bireysel Emeklilik Sisteminde Belgede Sahtecilik Suçu Bireysel Emeklilik Sisteminde Mahremiyetin İhlali Suçu Diğer Suçlar ve Cezalar

10 XVII Adli Suçların Kovuşturulmasında Usul Bireysel Emeklilik Sisteminde Devlet Katkısı Sayılı Kanun Öncesi Sisteme Katılanlara Tanınan Vergisel Ayrıcalıklar ve Sorunlar Sayılı Kanun Sonrası Uygulanan Devlet Katkı Modeli Seçilmiş Ülkeler ile Türk Emeklilik Sisteminin Karşılaştırmalı Analizi Dördüncü Bölüm TÜRKIYE BIREYSEL EMEKLILIK SISTEMINDE KURUM YA DA KURULUŞLARIN VERGILENDIRILMESI 4. TÜRKİYE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNDE KURUM YA DA KURULUŞLARIN VERGİLENDİRİLMESİ Bireysel Emeklilik Şirketlerinin Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu Emeklilik Şirketinin Elde Ettiği Gelirler Giriş Aidatı Yönetim Gider Kesintisi Fon Toplam Gider Kesintisi ve Performans Kesintisi Diğer Kesintiler Giriş Aidatı ve Kesinti Toplamına Yönelik Sınırlar Bireysel Emeklilik Şirketlerince Elde Edilen Gelirin Hukuki Niteliği Bireysel Emeklilik Şirketlerinin Kurumlar Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Şirketlerinin Gider Vergileri Kanunu Karşısındaki Durumu

11 XVIII Bireysel Emeklilik Şirketlerinin Damga Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Fonlarının Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Fonlarının Elde Ettiği Gelirler Bireysel Emeklilik Fonlarının Kurumlar Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Fonlarının Gider Vergileri Kanunu Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Aracılarının Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Aracılarının Elde Ettiği Gelirler Aracılık Faaliyetinde Bulunan Gerçek Kişilerin Elde Etikleri Gelirlerin Vergilendirilmesi Aracılık Faaliyetinde Bulunan Acentelerin Elde Ettikleri Gelirlerin Vergilendirilmesi Bireysel Emeklilik Aracılarının Gider Vergileri Kanunu Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Aracılarının Katma Değer Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Beşinci Bölüm TÜRKIYE BIREYSEL EMEKLILIK SISTEMINDE KATILIMCILARIN VERGILENDIRILMESI 5. Türkiye Bireysel Emeklilik Sisteminde Katılımcıların Vergilendirilmesi Bireysel Emeklilik Sistemine Katılanların ve Elde Edilen Gelirlerin Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu Sayılı Kanun Öncesi Vergilendirme Rejimi ve Sorunlar

12 XIX Bireysel Emeklilik Sistemine Katkı Payı Ödeyen İşverenlerin Gelir Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumları Bireysel Emeklilik Sistemine Katkı Payı Ödeyen Katılımcı Gerçek Kişilerin Gelir Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Sistemden Emekli Olma Halinde Elde Edilen Gelirin Gelir Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Sistemden Ayrılma Halinde Elde Edilen Gelirin Gelir Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Sisteme Getirilen Eleştiriler Sayılı Kanun Sonrası Vergilendirme Rejimi ve Sorunlar Sisteme Katkı Payı Ödenmesi Halinde Vergilendirme Rejimi Bireysel Emeklilik Sistemine Katkı Payı Ödeyen İşverenlerin Gelir Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Sistemine Katkı Payı Ödeyen Kurumlar Vergisi Mükellefi İşverenlerin Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Sistemine Katkı Payı Ödeyen Katılımcı Gerçek Kişilerin Gelir Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Sistemden Emekli Olma Halinde Vergilendirme Rejimi Elde Edilen Gelirin Hukuki Niteliği Defaten (Bire Kerede) Yapılan Ödemelerin Vergilendirilmesi Yıllık Gelir Sigortası Ödemeleri ile Programlı Geri Ödemelerin Vergilendirilmesi Elde Edilen Gelirin Yıllık Beyanname İle Beyanı Sistemden Ayrılma Halinde Vergilendirme Rejimi Elde Edilen Gelirin Hukuki Niteliği

13 XX Elde Edilen Gelirin Vergilendirilmesi Bireysel Emeklilik Sisteminden Hak Edilen ÖdeneklerleYıllık Gelir Sigortası Satın Alanlara Yönelik Vergi İstisnası Elde Edilen Gelirin Yıllık Beyanname İle Beyanı Bireysel Emeklilik Sistemine Yapılan Aktarımların Vergilendirilmesi Bireysel Emeklilik Sisteminden Hak Edilen Ödeneklerin Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Bireysel Emeklilik Sisteminden Lehdar Olarak Gelir Elde Edenlerin Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Devlet Katkısı Hak Edenlerin Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu Karşısındaki Durumu Yurt Dışı Bireysel Emeklilik Şirketlerinden Elde Edilen Ödeneklerin Vergilendirilmesi Genel Olarak Elde Edilen Gelirin Hukuki Niteliği Türk Vergi Mevzuatında Elde Edilen Gelirin Hukuki Niteliği Uluslararası Vergi Mevzuatında Elde Edilen Gelirlerin Hukuki Niteliği OECD Model Vergi Anlaşmasında Emeklilik Gelirleri BM Model Vergi Anlaşmasında Emeklilik Gelirleri OECD ve BM Model Anlaşmalarına Göre Elde Edilen Gelirlerin Hukuki Niteliği Yurt Dışı Bireysel Emeklilik Şirketlerinden Elde Edilen Gelirlerin Vergilendirilmesi ve Sorunlar Türk Bireysel Emeklilik Sisteminde Mevcut Sorunlar ve Çözüm Önerileri

14 XXI Gelir Vergisi Mükellefi Ticari Kazanç Sahibi İşveren İle Diğer İşverenler Arasındaki Vergi Adaletsizliği Gelir Vergisi Mükellefi Ticari Kazanç Sahibi İşveren Tarafından Çalışanı Adına Ödenen Katkı Paylarının Vergi Dışı Kalması İşveren Grup Emeklilik Sözleşmelerinde Çalışan Tarafından Hak Edilmeyen Katkı Paylarında İade Türk Bireysel Emeklilik Sisteminin Mevcut Finansal Yapısı ve Önerilen Vergi Teşvikleri KAYNAKÇA