TARIMSAL YAPILARDA HAVALANDIRMA SİSTEMLERİ. Doç. Dr. Berna KENDİRLİ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

Transkript

1 TARIMSAL YAPILARDA HAVALANDIRMA SİSTEMLERİ Doç. Dr. Berna KENDİRLİ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

2 Havalandırma neden yapılır? Yazın uygun hızda, kışın ise hava cereyanı oluşturmadan yeterli miktarda temiz havayı temin etmek, Bina içi sıcaklığını istenilen sınırlarda tutmak, Bina içinde bağıl nemi uygun sınırlar arasında tutarak, nem yoğunlaşmasını önlemek, Zararlı gaz, toz, koku ve patojen mikroorganizmaları bina dışına atmak, Bina tabanı ile yataklık malzemesinin ıslanmasını engellemek, Binada çalışan insanlar için uygun bir çalışma ortamı yaratmak

3 Havalandırmanın Yararları Hayvanların sağlık koşulları iyileşir, ölüm oranı azalır. Hayvanlarda daha hızlı büyüme görülür. Yemlemede randıman artar. Hayvanlardan daha yüksek verim alınır. Yetiştiricinin çalışma koşulları iyileşir. Yapının kullanım ömrü artar.

4 İyi projelenmiş bir havalandırma sisteminde Uygun yerleştirilmiş yeterli sayı ve boyutta temiz hava giriş açıklıklarının bulunması, İçeri giren havanın hayvanlar üzerinde zararlı hava akımı oluşturmaması, Uygun yerleştirilmiş yeterli sayı ve boyutta kirli hava çıkış açıklıklarının bulunması, Havalandırma sisteminin iklim koşullarına bağlı olmadan yıl boyunca başarılı çalışması, Havalandırma sistemlerinin ekonomik ve bakımlarının az olması istenir.

5 Havalandırma sistemi tipleri 1. Doğal Havalandırma Sistemleri 2. Mekaniksel Havalandırma Sistemleri

6 Doğal havalandırma Sistemleri Doğal havalandırma, rüzgar etkisi ve sıcaklık farklılığı nedeniyle oluşan doğal kuvvetlerin yardımıyla yapıda bırakılan özel açıklıklardan havanın hareket etmesidir.

7 Doğal havalandırma sistemlerinin sakıncaları Havalandırma miktarı, rüzgarın hız ve yönüne, Barınak içi ve dışı arasındaki sıcaklık farklılığına, Hava giriş ve çıkış açıklıklarının projelenme ve yerleşim durumlarına, Bina çevresinde bulunan tepe, bina ağaç gibi engellerin durumuna ve büyüklüğüne bağlıdır.

8 Doğal havalandırma sistemlerinin avantajları Sistemin tesis ve kullanımının basit olması, Mekanik bir enerjiyi gerektirmemesi, İlk yatırım, bakım ve işletme masraflarının düşük olmasıdır.

9 Doğal havalandırma sistemleri Kısmen kapalı veya bir cephesi açık olarak projelenen soğuk tipteki barınaklarda yaygın olarak kullanılır. Süt ve besi sığırı ahırları ile koyun ve keçi ağıllarında uygulanması önerilir. Belirli bir iç sıcaklığın sağlanmasının zorunlu ve hayvan yoğunluğunun yüksek olduğu barınaklarda doğal havalandırma sistemi yetersiz kalabilir.

10 Doğal havalandırma sistemleri Doğal havalandırmada doğal enerji kaynaklarından iki yolla yararlanılır. Rüzgar etkisi, barınak çevresindeki hava hareketinde bulunan enerjinin kullanılması, Baca etkisi, hayvanlar tarafından barınak havasına yayılan ısı enerjisinin kullanılmasıdır. Baca etkisi daha çok kış mevsimi havalandırmasında, rüzgar etkisi ise yaz mevsimi havalandırmasında önemlidir.

11

12 Doğal havalandırma sistemleri Rüzgar etkisi Kısmen kapalı bir barınak çevresinde esen rüzgar, barınak içerisinde hava hareketlerinin oluşmasına neden olur. Rüzgar esme yönü üzerinde bulunan yüzeylerde pozitif (basma), diğer yüzeylerde negatif (emme) etkisi yaratır. Doğal havalandırmada, hava giriş açıklıkları binanın basma yüzeylerine, hava çıkış açıklıkları ise emme yüzeylerine yerleştirilir. Giriş açıklıklarından giren hava, yüksek basınç oluşturur ve kirli havayı çıkış açıklıklarından dışarı atar.

13 Doğal havalandırma sistemleri Baca etkisi Barınak içi ve dışı arasında bir sıcaklık farklılığının bulunması durumunda hava yoğunluklarındaki farklılık nedeniyle her iki ortam arasında bir basınç farklılığı oluşur. Barınak içerisinde ısınan hava yükselir ve çatıda bulunan çıkış açıklığından dışarı atılır. Bu sırada barınak içinde oluşan alçak basınç soğuk ve temiz havanın giriş açıklıklarından girmesini sağlar.

14 Doğal havalandırma sistemleri Baca etkisinde önemli faktörler: - İç ve dış hava sıcaklıkları arasındaki fark, - Hava giriş ve çıkış açıklıkları arasındaki yükseklik farklılığı, - Barınaktaki ısı kazanç ve kayıpları, - Hava giriş ve çıkış açıklıklarının büyüklüğüdür.

15 Doğal havalandırma sistemleri Baca etkisinin iyi çalışabilmesi için: - Barınak içi ve dışı arasındaki sıcaklık farklılığının en az 5-7 C, - Hava giriş açıklığı ile çıkış açıklığı arasındaki düşey mesafenin en az 2 m, - Hava çıkış açıklığının mahyadan olan yüksekliğinin en az 0.50 m olması gerekir.

16 Doğal havalandırma sistemlerinin unsurları 1. Hava giriş açıklıkları 2. Hava çıkış açıklıkları Hava giriş ve çıkış açıklıkları toplam alanları genellikle birbirine eşit olacak şekilde projelenir.

17 Hava giriş açıklıkları Hava giriş açıklıklarının düzenlenmesinde amaç, barınak içerisine giren soğuk havayı, hayvanlara ulaşmadan önce barınak havası ile sirküle etmek ve ortam sıcaklığına ulaştıktan sonra hayvanların bulunduğu düzeye inmesini sağlamaktır. Hava giriş açıklıkları ayarlanabilir veya sürekli açıklıklar şeklinde yapılırlar: Ayarlanabilir açıklıklar: a) Pencereler b) Saçaklarda bırakılan açıklıklar c) Duvarlarda bırakılan özel hava giriş açıklıkları

18 Sürekli açıklıklar: Hava giriş açıklıkları a) Barınağın bir veya daha fazla cephesi tamamen veya kısmen açık, b) Saçaklarda sürekli açıklıklar

19 Hava giriş açıklıkları

22 Hava çıkış açıklıkları Sıcak ve kirli hava yükselerek hava çıkış açıklarından dışarı atılır. İki şekilde olabilir. a)çatıda belirli aralıklarla yerleştirilen havalandırma bacaları, b) Barınağın mahya hattı uzunluğunca bırakılan sürekli mahya açıklığı Havalandırma bacaları; daire, kare veya dikdörtgen kesitli olabilir. Daire kesitli olanlar, sürtünme kayıplarının daha az olması nedeniyle tercih edilirler.

23 Hava çıkış açıklıkları

24 Hava çıkış açıklıkları Havalandırma bacalarının projelenmesinde dikkat edilecek özellikler: 1. Havalandırma bacası kesit alanı en az 0.25 m 2, en çok 1 m 2 olmalıdır. 2. Baca sayısının belirlenmesinde en çok 100 m 2 taban alanı için bir baca hesaplanmalıdır. 3. Baca etkili yüksekliği en az 2 m olmalıdır. 4. Bacanın mahyadan olan yüksekliği en az 50 cm olmalıdır. 5. Barınaktaki tüm bacaların kesitleri ve mahyadan yükseklikleri eşit olmalıdır. 6. Havalandırma bacalarının iç yüzeyleri pürüzsüz ve nem yoğunlaşmasının önlenmesi için yalıtılmış olmalıdır. 7. Havalandırma bacalarının içerisine ayarlanabilir kapaklar yerleştirilmelidir.

26 Hava çıkış açıklıkları Hayvancılığın geliştiği ülkelerde barınak içerisindeki kirli ve nemli havanın dışarı atılmasına yardımcı olmak için üzerinde bu amaçla bırakılmış delikleri kapsayan çatı örtüleri de yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tip çatılara soluyan çatılar adı verilir. Soluyan çatıların en önemli özelliği su buharının çatı yüzeyinde yoğunlaşmasını önlemesidir. Bu tip çatılar hayvancılığın geliştiği ülkelerde özellikle besi sığırı barınaklarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

28 Doğal Havalandırma Sistemine Sahip Bir Hayvan Barınağı

29 Mekaniksel Havalandırma Sistemleri Hayvansal üretim yapılarında en uygun havalandırma sistemidir. Bu sistemde iç ve dış ortam arasındaki basınç farkı fanlarla sağlanır. Ilık tipteki barınaklarda uygulanır. Mekaniksel havalandırma sistemi: - Barınak içerisinde yeknesak bir sıcaklık oluşturmak, - Ani ve büyük sıcaklık değişimlerini en az düzeyde tutmak, - Hayvanların bulunduğu düzeyde soğuk hava cereyanlarını önlemek, - Hayvanlar için kuru bir yataklık ortamı sağlamak amacıyla tercih edilir.

30 Mekaniksel havalandırma sistemlerinin avantajları Rüzgar ve sıcaklık farklılığı gibi doğal kuvvetlerin durumu ne olursa olsun tüm yıl boyunca istenilen havalandırma miktarı sağlanır. Mekaniksel havalandırmada sistemin kontrolü daha kolay yapılır.

31 Mekaniksel havalandırma sistemlerinin sakıncaları İlk tesis maliyetleri yüksektir. Çalışması için enerjiye gereksinim duyar. Bakım ve işletme giderleri yüksektir. Gürültülü çalışması işletmede çalışanları rahatsız eder. Sistemin tesis edilip, çalıştırılmasında uzman kişilere gereksinim duyulur.

32 Mekaniksel havalandırma sistemlerinin unsurları Fanlar, Hava giriş ve çıkış açıklıkları, Fanların çalışmasını düzenleyen denetim cihazları

33 Mekaniksel havalandırma sistemlerinin unsurları Fanlar: Gereksinim duyulan miktardaki kirli havayı barınak dışına atan veya temiz havayı barınak içine alan araçlardır. Eksenel fanlar ve radyal fanlar olarak iki tiptir. Hayvansal üretim yapılarında genellikle eksenel tip fanlar kullanılır.

34 Mekaniksel havalandırma sistemlerinin unsurları Hava giriş ve çıkış açıklıkları: Mekaniksel havalandırma sisteminde hava giriş açıklığı olarak duvar, çatı, tavan, saçak altı ve kalkan duvarlarında bırakılan açıklıklar yanında pencerelerden de yararlanılır. Hava çıkış açıklığı olarak da genellikle duvarlarda bırakılan özel açıklıklar ya da pencereler kullanılır. Hava giriş ve çıkış açıklıklarının toplam alanları toplam fan kapasitesi ile orantılı olmalıdır.

35 Mekaniksel havalandırma sistemlerinin unsurları Havalandırma açıklıkları toplam alanı Q = A x V Q: Yaz mevsimi havalandırma kapasitesi (m 3 /s) A: Havalandırma açıklıkları toplam alanı (m 2 ) V: Ortalama hava hızı (m/s) (3m/s kabul edilir.) Genel kural olarak 1 m 3 /s lik fan kapasitesi için 0,4 m 2 açıklık hesaplanır.

36 Mekaniksel havalandırma sistemlerinin unsurları Fanların çalışmasını düzenleyen kontrol cihazları: En çok kullanılan cihazlar termostatlardır. Otomatik zaman saati, transistörlü elektronik hız kontrolü ve termistör fanların hızlı ya da yavaş çalışmasını sağlar. Son yıllarda mikroişlemcili elektronik kontrol cihazlarının kullanımı yaygınlaşmaktadır.

37 Mekanik havalandırma sistemlerinin çeşitleri 1. Emici sistemler (aspiratörler) 2. Basıcı sistemler (vantilatörler) 3. Kombine sistemler

38 Basıcı ve emici sistemlerin karşılaştırılması Basıcı sistemlerde yapının her tarafına istenilen miktarda taze hava kolayca dağıtılır. Basıcı sistemler emici sistemlere göre daha fazla hava cereyanına neden olur. Barınağın yalıtımı iyi değilse, yapı elemanları üzerinde nem yoğunlaşması daha kolaydır. Basıcı sistemlerde yakın işletmelere barınağın kötü kokusu ulaşabilir. Bu nedenlerle hayvansal üretim yapılarında daha çok emici sistemler kullanılmaktadır.

39 Emici sistemler Emici sistemlerde genişliği 12 m ye kadar olan barınaklarda fanlar hakim rüzgar yönü üzerinde bulunmayan duvarlara, 12m den fazla olan barınaklarda ise çatıya yerleştirilir. Emici fanların çatıya yerleştirilmesi durumunda hava giriş açıklıkları uzun yan duvarlara eşit aralıklarla yerleştirilmelidir.

40 Emici sistemler

41 Emici sistemler

42 Basıcı Sistemler

43 Kombine Sistem

44 AYDINLATMA SİSTEMLERİ Hayvansal üretim yapılarında gerekli aydınlatma şiddeti yetiştiriciliğin çeşidine, barınağın farklı bölümlerine ve yapılan işin kapsamına bağlıdır. Yapılarda doğal ya da yapay ışıktan yararlanılır. Hayvansal üretim yapılarında öncelikle doğal ışıktan yararlanılmaya çalışılır. Doğal aydınlatmada barınak duvarlarına yerleştirilen pencerelerden yararlanılır. Pencere alanı gereksinimi saptanırken barınağın çeşidi ve işlevi yanında bölgenin iklim koşulları da dikkate alınmalıdır. A.O. = Pencere alanı/taban alanı (1/5 1/ 25)

45 AYDINLATMA SİSTEMLERİ Pencerelerin düzenlenmesinde solar oriyantasyon ilkesi de göz önünde tutulmalıdır. Solar oriyantasyon ilkesi kışın güneş radyasyonundan yararlanmak, yazın ise korunmayı ifade etmektedir. Bu amaçla pencereler daha çok güney cephesi üzerine yerleştirilir. Doğal ışıktan yararlanamayan kısımların ve geceleyin aydınlatmanın yapılabilmesi için yapay aydınlatmaya gereksinim duyulur.

46 Solar oriyantasyon ilkesi