BİLGİSAYAR 3 MOLEKÜLER BİYOLOJİ VE GENETİK BÖLÜMÜ YARD. DOÇ. DR. MEHTAP YALÇINKAYA /

Transkript

1 BİLGİSAYAR 3 MOLEKÜLER BİYOLOJİ VE GENETİK BÖLÜMÜ VERİTABANI DERS NOTLARI 2. ve 3. DERS YARD. DOÇ. DR. MEHTAP YALÇINKAYA /

2 Veritabanının yapısı yp Access veritabanları nesnelerden oluşur. Bu kursun izleyen bölümlerinde, aşağıdaki dört önemli nesneyi ayrıntılı olarak açıklayacağız: Tablolar verilerinizi satır ve sütunlarda depolar. Tüm veritabanları bir veya daha fazla tablo içerir. Sorgular verilerinizi alır ve işler. Farklı tablolardan l verileri i birleştirebilir, i bili verilerinizi güncelleştirebilir ve veriler üzerinde hesaplamalar yapabilirler. Formlar veri girişiniveverigörünümlerini denetler. Veriler üzerinde çalışmayı Nesneler bir veritabanının en kolaylaştıran görsel işaretler sağlar. önemli parçasıdır. Raporlar verilerinizi özetler ve yazdırır. Tablo ve sorgularınızdaki verileri, fikirleri anlatmaya yarayan belgelere dönüştürürler.

3 Verileri tabloya yerleştirin ş Access'teki veritabanlarının tümü en az bir tablo içerir. Bu derste, tablonun nelerden oluştuğunu ve verilerinize uyması için tabloları nasıl yapılandırabileceğinizi göreceksiniz. Tablolar verilerinizi düzenler.

4 Tablolarınızı Planlama Tabloları oluşturmadan önce biraz zaman ayırıp bunları planlamanız yararlı olur. Verilerinizle ilişkilendirilmiş görevlerin bir listesini veya akış şemasını oluşturabilirsiniz. Bu noktadan hareket ederek, gerek duyduğunuz tabloları ve her tablonun içeriğinii ii dh daha ii iyi belirleyebilirsiniz. Ayrı Tablolar oluşturunuz. Birincil Anahtarı belirleyiniz. Bir akış grafiği görevleri eşlemenize ve veritabanınızı planlamanıza yardımcı olur. Tbll Tablolarınızın yapısını yinelemelerden l kaçınacak şekilde belirleyiniz.

5 Tablolarınızı Planlama Access ilişkisel veritabanlarında ayrı tablolarla çalışır; bu da etkili veri yapıları oluşturmanıza, boşa harcanan emeklerden kaçınmayavebaş ağrılarını azaltmaya yardımcı olur. İlişkisel veritabanları verileri, konulara dayalı olarak ayrı tablolarda depolar, ancak tablolar ilişkilerle bir araya getirilir. Örneğin, bir müşteriler tablosu bir siparişler tablosuyla ilişkili olup, burada ilişki bu her iki tablonun Müşteri numarası alanına göre belirlenir. Tipik olarak veriler, böyle ilgili alanlar dışında, birden fazla tabloda yinelenmemelidir. Bu yöntemin yararlarından bazıları: Etkililik : Müşterinin verdiği her siparişte, müşterinin adı veya adresigibi çok fazla bilgi depolamak zorunda kalmazsınız. Denetim : Yineleme içermeyen, yapısı iyi belirlenmiş bir veritabanında verileri güncelleştirmek,silmek il k ve genişlemek kdh daha kolay olur. Kesinlik : Yinelemelerden kaçınarak, hata olasılıklarını azaltırsınız. Her defasında, her yerde. Veri bütünlüğü : Benzersiz tablolarda veri yapısını etkilemeden, alan veya kayıt ekleyebilir ya da kaldırabilirsiniz ve veritabanınızı yeniden tasarlamanız gerekmez. Ayırmak, özgün yapıyı korur. Tablolarınızı planlarken, verilerinizin yapısını, girilmesi ve bk bakımı kolay olacak şekilde blil belirlemenini yollarını düşünün. ü ü

6 Tablolar, veritabanlarının yapı yp taşları ş Şekil 1 Birleşik Paket hakkında bilgi içeren satır bir kayıttır. Şekil 2 Telefon numaraları içeren sütun bir alandır. Tablo (table), saklanan verilerin düzenli olarak satırlar (rows), sütunlar (fields) olarak düzenlenmesi ile oluşan yapılardır. Her satır, tabloda bulunan kayıtları (records records) göstermektedir. Her sütun, tabloda bulunan her alanda saklanacak verilerin biçimini belirtir. Bir veritabanı tasarımına başlamadan önce veritabanında hangi tabloların olması gerektiği ve her bir tabloda bulunması gereken sütunların düşünülmesiü ül gerekmektedir. kt Tabloların oluşturulması her tabloda saklanacak verilerin belirlenmesi ve varsa tablolar arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi İlişkisel Veritabanı Modelinin önemli adımlarıdır.

7 Veri alanları Veritabanınızdaki alanların, depolayabilecekleri verilerin türünü, verilerin nasıl görüntüleneceğini ve verilerle neler yapabileceğinizi belirleyen ayarları vardır. Örneğin, her nakliye tarihinin herkes tarafından, ay için iki sayı, gün için iki sayı, yıl içindörtsayı ve aralarında eğikğ çizgi ilegirilmesini sağlamakğ için alan ayarlarını kullanabilirsiniz: 09/03/2008. Ayrıca bu nakliye tarihinin giriş tarihinden en az iki gün sonrası olmasını da gerekli kılabilirsiniz. 1. Varolan a bir alan aa adı yeterince açıklayıcı ay değilse, alanı yeniden adlandırabilirsiniz. Alanlar için önemli bir ayar veri türü olup sayı, metin, para birimi ve tarih/saat (Access'de tek tür olarak 2. Bir alanın veri türü, bu alana gösterilir) türlerini içerir. Veri türü, alandaki bilgi girebileceğiniz bilgilerin türünü Sayı veya türünü sınırlar ve tanımlar. Veri türü ayrıca, bir alanda Para Birimi gibi türlerle sınırlandırır ve açıklar. gerçekleştirebileceğiniz eylemleri ve verilerin ne kadar bellek kullandığını da belirler. 3. Tablonuzdaki her kayıt için, birincil Alanların ayrıca, içerdikleri bilgilerin ayrıntılarını anahtar adı verilen benzersiz bir denetleyen özellikleri de vardır; bunlar karakter tanımlayıcı kullanırsınız. uzunluğunu, bir varsayılan değeri ve verilerin belirli bir 4. Alan özellikleri, veriler üzerinde ek ölçüte uymasını sağlayan bir doğrulama kuralını içerir. denetim sağlayan nitelikler topluluğudur. Özellikler veri girmeyi ve yönetmeyi kolaylaştırır.

8 Alan Belirleme Nakliyeci No, Şirket Adı ve Telefon birer alandır. Alan adları nettir ve amacını yansıtır. Bir tablo oluşturduğunuzu ve şimdi de bu tabloda ek veri türlerini izlemek istediğiniziğ varsayalım. Ek alanlar ekleyip adlandırabilirsiniz. Alanlar için, veritabanını kullanacak kişilerin kolayca anlayabileceği ğ adlar seçin. Kuruluşunuzun başka veritabanları da varsa, alanları adlandırırken kullanılan kurallar olup olmadığınığ bu veritabanında denetlemeniz gerekir. Bir tablonun alan adlarını Veri Sayfası görünümünde ekleyebilir veya değiştirebilirsiniz, ğ ş ancak bir tablonun alanlarını güncelleştirmek için en iyi yer Tasarım görünümüdür. Burada kolayca alan ekleyebilir veya yeniden adlandırabilir, açıklayıcı metin ekleyebilir, alan veri türü ve özelliklerini ayarlayabilirsiniz.

9 Alanlar İçin Veri Türlerini Ayarlama Bir alanınveritürüalanındepolanan verilerinin bir özniteliğidir. ğ Veri türlerinin doğruğ seçilmesi önemli avantajlar sağlar: Denetim Veri türü alanda ne tür veri depolanabileceğini belirleyerek, hataları önler ve veri doğrulamayı geliştirir. Örneğin, veri türü Sayı olarak ayarlandığında, geçersiz metin girişi önlenir. Uygunluk Veri türü veritabanı disk alanı gerekliliklerini yönetmeye ve performansı geliştirmeye yardımcı olur. Örneğin, veri türü Sayı olarak ayarlandığında, hesaplamalar daha hızlı yapılır. Tabloenkullanışlı veri türlerinden bazılarını göstermektedir. Çalışırken veri türlerinin tam listesini görmek kii için, Tasarım görünümünde öü ü ü VeriTürüü sütununda herhangih ibir yeri tıklatın t vef1 tuşuna basın. KAYNAK. :

10 VERİ TİPLERİ Günlük hayatımızda kullandığımız veriler birbirinden farklıdır. Bazen bir isim kayıt ederken, bazen de bu veri bir telefon tlf numarası veya sayısal bir değer ğ olabilir. Veri türleri, veritabanı sistemlerinde, herhangi bir alanda iyi veritabanı tasarımı için önemli konulardır. Örneğin tam sayı (integer) veri türleri bellekte farklı boyutlarda yer kaplarlar. En küçük değerli olabilen en az yer kaplayan türdür. Örneğin integer tipi bellekte 2 byte yer kaplarken long integer tipi4byte yer kaplar. Eğer tablodaki bir alan girilen veri boyutu çok büyük değilse en az yer Eğer tablodaki bir alan girilen veri boyutu çok büyük değilse en az yer kaplayan bir veri türü tanımlanması gerekir.

11 MİCROSOFT ACCESS TE VERİ TİPLERİ Byte 0 ile 255 arasındaki tam sayılarıngirişi için kullanılır. 1 byte lık yer kaplar. Integer (Tam sayı) -32,768 ile 32,767 arasındaki tam sayıların girişi içinkullanılır. 2 byte lık yer kaplar. Long Integer (Uzun tam sayı) 2,147,483,648 ile 2,147,483,647 arasındaki tam sayıların girişi içinkullanılır. 4 byte lık yer kaplar. Single (Tek) E38 ile E 45 arasındaki negatif ondalıklı sayılar veya E 45 ile E38 arası pozitif ondalıklı sayılar girilebilir. Single tipindeki ondalıksayı 7 basamak hassasiyetindedir. 4 byte lık yer kaplar. Double (Çift) E308 ile E 324 arasındaki negatif ondalıklı sayılar veya E 324 ile E308 arası pozitif ondalıklı sayılar girilebilir. Double tipindeki ondalıksayı 15 basamak hassasiyetindedir. 8 byte lık yer kaplar.

12 MİCROSOFT ACCESS TE VERİ TİPLERİ Decimal 10^ ile 10^ arasındaki ondalıklı sayılar girilebilir. 28 basamak hassasiyetinde olabilir. 12 byte lık yer kaplar. Text (Metin) Belirli sayıda alfabetik karakter girişi yapılabilen veri tipidir. Maksimum 255 karakter girişiyapılabilir. Bu alana sembol girişideyapılabilir. Memo (Not) Text tipinin yeterli olmadığı durumlarda kullanılır. 0 ile karakter alabilir. 2 KB (kilobyte) yer kaplar. Currency (Para) ile arasında 15 basamağa kadar hassasiyette ondalık sayılar girilebilir.

13 MİCROSOFT ACCESS TE VERİ TİPLERİ Autonumber (Otomatik sayı) 1 ile arasında tamsayılar alana otomatik olarak yazılır. Kullanıcı bu alana giriş yapamaz. Yes/No (Evet/Hayır) 0veya2değerini alır. 1bit yer kaplar. (8bit, 1byte tır) OLE Object Linking and Embedding anlamına gelen bağlanmış veya tabloya gömülmüş olan nesneleri kapsayan veri tipidir. OLE nesnesi bir resim dosyası olabileceği gibi bir ses veya word dokümanı da olabilir. 1GB a kadar veri kayıt edilebilir. Sabit disk kapasitesine bağlıdır. Null Veritipi Kayıt girilmemiş alanlar null (boş)olarakadlandırılır.

14 TABLOLARA VERİ GİRİŞİNİ MASKELEMEK Sayı veri tiplerinde i maskesini i ele alalım. l 9 rakkamı ile sadece 0 ila 9 arasındaki sayıların basamağa yazılabileceğini belirtiyoruz. 9, ayrıca isteğe bağlı girişi ifade eder. Yani yukarıdaki 10 basamaklı maske ile maskelenmiş bir alana 3 basamaklı bir sayıda girilebilir. Maskede 9 yerine 0 sayısı kullanılmış olsaydı 10 basamağın tümünü de girmek zorunda kalırdık. Özetle 9, isteğe bağlı girilen sayı basamağını, 0 ise girilmesi zorunlu olan basamağı temsil eder. işareti ise sadece görsel olarak veri girişini kolaylaştırır. Veri veritabanında sayı olarak tutulur. Aşağıda Access te kullanılan maske çeşitleri tablolanmıştır. Zorunlu sayı 0 İsteğe bağlı sayı 9 Değer- boşluk veya + - değerleri # Zorunlu Harf L İsteğe bağlı harf? Harf veya sayı girişi Zorunlu karakter boşluk İsteğe bağlı karakter boşluk Büyük karakter Küçük karakter a & C >& <& Sola yaslama Format:! Sağa yaslama Format: *

15 Tablolar Arasında İlişki Sağlama ğ Tablolarınızı ayarladıktan sonra, bir tablonun başka bir tablo hakkında nasıl bilgi sahibi olacağını belirlemeniz gerekir. Aralarındaki ilişkileri tanımlamak, bir tablodan başka bir tablodaki verilere hızla başvurma olanağı sağlar. İki kar tanesinin hiç bir zaman aynı olmadığını duymuşsunuzdur; bu özellik yapısı iyi belirlenmiş bir veritabanı için de geçerlidir. İlişkisel veritabanları, birlikte çalışabilmeleri ş için tabloları bağlar. ğ Her tabloda her kaydın benzersiz olması gerekir; başka bir deyişle, aynı veritabanında Nancy Davolio hkk hakkında iki özdeş kaydınız olmaz. Ancak, Nancy Davolio adında iki çalışanınız varsa ne olur? Bir kaydı diğerinden ayırmak için, tablolar bir anahtar alanı içerebilir. bir birincil Birincil anahtar anahtar bir tanımlayıcıdır (örneğin, bir parça numarası, ürün kodu veya çalışan numarası gibi) ve her kayıt için benzersizdir.

16 Her kayıt benzersizdir Birincil anahtar, sık değişmeyen bir bilgi olmalıdır. İsterseniz, Access, bir tabloya her kayıt ekleyişinizde 1 sayı artan sayısal bir birincil anahtar atayabilir. Veritabanınızdabukayıttan önce girilmiş başka kayıtları ekleseniz veya silseniz bile, bu numara bu kayıtla ilişkili kalır. Bir çalışan ş ve kendisinin işş bilgileri Çalışanlar tablosunda bir kayıt oluşturur. Bu bilgiler başka tablo veya kayıtlarda yinelenmemelidir. Birincil anahtar bir numaraysa, insanlar kaydı nasıl tanır? Endişelenmeyin, e ey,veritabanı her birincil anahtarı, a bir çalışanın adı gibi kolay bir adla ilişkilendirebilir. Böylece, temel alınan tablo gerçekte bir numara depolasa da, siz tanıdık bilgilerle çalışabilirsiniz. Access te tablolardaki birincil alanlar (primary key) koyu olarak gösterilir. Primary key tablodaki bir veya daha fazla alandan oluşturulmuş bir anahtardır. Primary key ille de tablodaki tek bir alandan oluşturulur diye bir kural yoktur. Ancak her tabloda sadece bir ve yalnız bir adet primary key olabilir ve bu da bir veya birden fazla alandan oluşabilir. Eğer tablolar arasında ilişki kurmak istenmiyorsa birincil anahtar belirtilmesine ihtiyaç yçduyulmaz.

17 Birebir Anahtar Ayarlama Birincil anahtar, sık değişmeyen bir bilgi olmalıdır. İsterseniz, Access, bir tabloya her kayıt ekleyişinizde 1 sayı artan sayısal bir birincil anahtar atayabilir. Veritabanınızdabukayıttan önce girilmiş başka kayıtları ekleseniz veya silseniz bile, bu numara bu kayıtla ilişkili kalır. Bir çalışan ş ve kendisinin işş bilgileri Çalışanlar tablosunda bir kayıt oluşturur. Bu bilgiler başka tablo veya kayıtlarda yinelenmemelidir. Birincil anahtar bir numaraysa, insanlar kaydı nasıl tanır? Endişelenmeyin, e ey,veritabanı her birincil anahtarı, a bir çalışanın adı gibi kolay bir adla ilişkilendirebilir. Böylece, temel alınan tablo gerçekte bir numara depolasa da, siz tanıdık bilgilerle çalışabilirsiniz. Access te tablolardaki birincil alanlar (primary key) koyu olarak gösterilir. Primary key tablodaki bir veya daha fazla alandan oluşturulmuş bir anahtardır. Primary key ille de tablodaki tek bir alandan oluşturulur diye bir kural yoktur. Ancak her tabloda sadece bir ve yalnız bir adet primary key olabilir ve bu da bir veya birden fazla alandan oluşabilir. Eğer tablolar arasında ilişki kurmak istenmiyorsa birincil anahtar belirtilmesine ihtiyaç yçduyulmaz.

18 Birincil Anahtar Ayarlama İki tablo ilgiliyse, üst tablonun birincil anahtarı alt tabloda yabancı anahtar olur. Yabancı anahtar alt tablodan ilgili üst tablodaki bilgilere yapılan bir başvurudur. Birincil anahtarı Tablo Sihirbazı kullanarak ayarlamadıysanız, birincil anahtarı Tasarım görünümünde ayarlayabilirsiniz. Gerekirse daha sonra birincil anahtarı değiştirebilirsiniz. 1. Kategori No her iki tabloda görünür birincil anahtar olarak ve yabancı anahtar olarak.

19 Tablo İlişkileri Ayarlama Tablo1 Tablo2 Birincil anahtar :Primary Key Yabancı anahtar :Foreign Key 1. ÇalışanNo alanını Çalışanlar tablosundan Siparişler tablosunda eşdeğeri alana sürükleyin. 2. Çalışan No, Çalışanlar tablosu için birincil anahtardır. 3. Her çalışan birden fazla sipariş alabilir, bu bir-çok ilişkisidir. 4. Çalışan No Siparişler tablosunda bir yabancı anahtardır. Bire Bir ilişki Tablo1 ve Tablo2 de birbirine eşit olan kayıtlar listelenir. Bir Çok ilişkisi Tablo1 deki tüm kayıtlar ve Tablo2 deki eşit olan kayıtlar listelenir. Builişki SQL içinde LEFT JOIN olarak tanımlanır. Çok Çok ilişkisi Tablo2 deki tüm kayıtlar ve Tablo1 deki eşit olan kayıtlar listelenir. Bu ilişki SQL içinde RIGHT JOIN olarak tanımlanır.

20 Bire-Bir İlişki Bire-bir ilişkide, bir tablodaki her kayıt başka bir tabloda tek bir kayıtla doğrudan ilgilidir. Örneğin, Çalışanlar tablosu ve bir şirketin Futbol Oyuncuları tablosu. Bir Çalışan, Futbol Oyuncuları tablosunda yalnızca bir kez listelenir ve bunun tersi de böyledir. 1. Her futbol oyuncusunun Çalışanlar tablosunda eşleşen bir kaydı vardır. 2. Bu veri kümesi Çalışanlar tablosunda Çalışan No kayıtlarının alt kümesidir.

21 Bir-Çok İlişkisi Bir-çok ilişkisinde, bir tablodaki bir kayıt ikinci bir tabloda birden fazla kayıtla ilişkilidir, ancak ikinci tablodaki kayıtlar ilk tabloda yalnızca bir kayıtla ilişkilidir. Üreticiler tablosu ve Ürünler tablosu buna örnektir. Bir üretici birden fazla ürünün tek kaynağı olabilir, bu ürünlerin tümü yalnızca bu üreticiyle ilgilidir. 1. Bir üretici birden fazla ürün sağlayabilir ancak her ürünün yalnızca bir üreticisi vardır.

22 Çok-Çok Ç İlişkisi 1. Siparişler tablosundan birincil anahtar 2. Ürünler tablosundan birincil anahtar 3. Bir siparişte birden fazla ürün olabilir ve her ürün birden fazla siparişte yer alabilir. aab Çok-çok ilişkisinde, bir tablodaki bir kayıt ikinci bir tabloda birden fazla kayıtla ilişkilidir ve ikincii tablodaki bir kayıt ilk tabloda birden fazla kayıtla ilişkilidir. Bu tür ilişkiler için, birleşim tablosu adı verilen üçüncü bir tablo gerekir. Birleşim tablosu, diğer iki tablonun birincil anahtarlarını, kendi yabancı anahtarı olarak içerir. Örneğin, Siparişler tablosu ve Ürünler tablosu çok-çok ilişkisine sahiptir. Bir sipariş bir çok ürün içerebilir ve her ürün bir çok siparişte ş görünebilir. Bu örnekteki üçüncü tablo olan Sipariş Ayrıntıları tablosu Siparişler ve Ürünler tablolarının birincil anahtarlarını içerir. Sipariş Ayrıntıları tablosu diğer ikisi için birleşim tablosudur. Siparişler tablosunda ve Ürünler tablosundaki her tek öğe Sipariş Ayrıntıları tablosunda bir çok kez görünebileceğinden, bu iki tablonun her biri Sipariş Ayrıntıları tablosuyla bir-çok ilişkisi içindedir. Tüm birleşim tabloları, kendisiyle bir-çok ilişkisi içinde olan tabloları bağlar ve bu bağlantılı tabloların birincil anahtarları birleşim tablosunun yabancı anahtarlarıdır. Bir tablo birden fazla tablonun içerdiği bilgilere başvuruda bulunarak bu tbll tablolarda ilişki kurduğunda, ğ d veritabanınızın bölümleri bedeninizin hücrelerine benzer. Her biri etkindir, her biri kendi işiiçindoğru boyuttadır ve birlikte olduklarında, tek başına yeteneklerinin çok ötesinde etkilere sahiptirler.