İHRACAT VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİ: BOOSTRAP PANEL GRANGER NEDENSELLİK TESTİ Nurgün TOPALLI*

Transkript

1 İHRACAT VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİ: BOOSTRAP PANEL GRANGER NEDENSELLİK TESTİ Nurgün TOPALLI* Özet: Bu çalışmada Brezilya, Çin, Hindistan, Endonezya, Güney Kore, Filipinler, Malezya, Tayland ve Türkiye ülkelerinde ihracat ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki dönemi için panel boostrap nedensellik analizi kullanılarak incelenmiştir. Değişkenler arasındaki ilişki Konya (2006) tarafından geliştirilen panel nedensellik testi ile analiz edilmiştir. Panel boostrap nedensellik testine göre karma sonuçlar elde edilmiştir. Bazı ülkelerde ihracattan ekonomik büyüme doğru tek yönlü nedensellik bulunmuştur. Diğer taraftan bazı ülkelerde ters yönlü nedensellik ilişkisi elde edilmiştir. Ancak bazı ülkelerde ise değişkenler arasında nedensellik ilişkisi tespit edilememiştir. Anahtar Kelimeler: İhracat, ekonomik büyüme, panel boostrap nedensellik THE RELATIONSHIP BETWEEN EXPORT AND ECONOMIC GROWTH: BOOSTRAP PANEL GRANGER CAUSALITY ANALYSIS Abstract: In this study, the relationship between export and economic growth is investigated in Brazil, China, India, Indonesia, South Korea, Philippines, Malaysia, Thailand and Turkey for the period , panel boostrap causality analysis. The relationship between variables is analyzed by panel causality test which was improved by Konya (2006). According to panel boostrap causality test, it is obtained mixed results. In some countries it was found that there is uni-directional causality from export to GDP. On the other hand, in some countries, the opposite causality relation was obtained. However, in some countries, the causality relation between variables was not found. Key Words: Export, economic growth, panel boostrap causality *Yrd. Doç. Dr., Bozok Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,

2 1.Giriş Ekonomik büyüme ve ihracat arasındaki ilişki ekonomi literatüründe önemini koruyan bir konudur. Ampirik literatürde ihracat ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki; ihracata dayalı büyüme (export-led growth), büyümeye dayalı ihracat (growth-led export), geri besleme etkisi (feed-back) ve ilişkinin olmadığı durum olmak üzere incelenmektedir. Değişkenler arasında ilişkinin varlığı ve ilişkinin yönü politika yapıcılar için önemli çıkarımlar içermektedir. Yapılan çalışmaların büyük bir bölümünde (Ramos, 2001; Michelis ve Zestos, 2004; Konya, 2004; Shırazi ve Abdul-Manap, 2005; Konya; 2006; Hsiao ve Hsiao, 2006; Awokuse, 2007; Yardımcıoğlu ve Gülmez, 2013; Dritsaki ve Stiakakis, 2014; Shahbaz ve Mohammad, 2014, Tang vd., 2015) ekonomik büyüme ve ihracat arasında çift yönlü nedensellik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte konu ile ilgili yapılan çalışmalarda bazı ülkeler için çift yönlü nedensellik elde edilirken, bazı ülkeler içinse ihracattan ekonomik büyümeye doğru tek yönlü nedensellik olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Thornton, 1996; Konya, 2004; Shırazi ve Abdul-Manap, 2005; Konya, 2006; Tekin, 2012; Dritsaki, 2013). Vianna (2016) çalışmasında farklı olarak 7 büyük Latin Amerika ülkesinin GSYİH ve bu ülkelerin Çine olan ihracatı arasındaki ilişki analiz edilmiştir. GLS panel tahmin yöntemi kullanılarak döneminin incelendiği çalışma sonucunda ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu ve %1 lik ihracat artışının büyümeyi yaklaşık %0.02 oranında artırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Benzer bir sonuç 3 Sahra Altı Afrika ülkesinin incelendiği Ee (2016) çalışmasında elde edilmiştir. Bostwana, Ekvatoral Gine ve Moritus un döneminin incelendiği çalışma sonucunda ihracattaki %1 lik artışın reel GSYİH yı %0.62 ila %0.63 artıracağı tespit edilmiştir. Diğer bir ifadeyle ihracata dayalı büyüme hipotezini destekler bulgulara ulaşılmıştır. Literatürde aynı zamanda büyümeye dayalı ihracat hipotezini destekleyen çalışmalarda mevcuttur. Örneğin Konya (2004) çalışmasında 25 OECD üyesi ülkenin reel ihracat ve reel GSYİH verisi Granger nedensellik testi ile sınanmıştır. Çalışma sonucunda Kanada, Japonya ve Kore de büyümenin ihracata neden olduğu (büyümeye dayalı ihracat) bulgusu tespit edilmiştir. Konya (2006) çalışmasında ise SUR sistemine ve Wald test istatistiğine dayanan panel veri yöntemi kullanılmış ve 24 OECD üye ülkeleri arasından Avusturya, Fransa, Yunanistan, Japonya, Meksika, Norveç ve Portekiz de ekonomik büyümeden ihracata doğru nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Tekin (2012) çalışmasında 18 tane az gelişmiş ülkenin dönemi incelenmiştir. Konya (2006) tarafından geliştirilen panel boostrap nedensellik testine göre Angola, Chad ve Zambiya da ekonomik büyümeden ihracata doğru nedensellik ilişkisi gözlemlenmiştir. Hye vd. (2013) çalışmasında Pakistan, Bangladeş, Hindistan, Sri Lanka, Nepal ve Butan ülkelerinin verileri ARDL yöntemi ile incelenmiştir. Çalışma sonucunda büyümeye dayalı ihracat modelinin Bangladeş dışındaki ülkelerde geçerli olduğu tespit edilmiştir. Benzer şekilde Gökmenoğlu vd. (2015) çalışmasında Kosta Rika nın incelendiği çalışma sonucunda ekonomik büyümeden ihracata doğru tek yönlü nedensellik olduğu bulunmuştur. Tang vd. (2015) çalışmasında ise Hong Kong, Güney Kore, Singapur ve Tayvan olmak üzere dört Asya ülkesinden sadece Güney Kore ve Tayvan da ekonomik büyümeden ihracata doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Diğer bir grup çalışmada ise (Konya, 2004; Shırazi ve Abdul-Manap, 2005; Konya, 2006; Tekin, 2012) seçilen ülkelerden bazılarında ihracat ve ekonomik büyüme arasında herhangi bir nedensellik ilişkisine rastlanamamıştır.

3 Çalışmanın amacı Brezilya, Çin, Hindistan, Endonezya, Güney Kore, Filipinler, Malezya, Tayland ve Türkiye nin dönemi için ekonomik büyüme ve bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetlerin ticari hizmet ihracatı içindeki oranı yıllık verilerini kullanarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisinin yönünü tespit etmektir. Çalışmada ekonomik büyüme değişkeni olarak reel GSYİH (dolar cinsinden) ve bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetlerin ticari hizmet ihracatı içindeki payı (% olarak) verileri kullanılmıştır. Bu çalışmada değişkenler arasındaki ilişkinin yönü Konya (2006) nedensellik testi kullanılarak test edilmiştir. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İkinci bölümde veri ve yöntem açıklanmıştır. Üçüncü bölümde elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Sonuç bölümünde ise elde edilen sonuçlar doğrultusunda genel bir değerlendirme yapılmıştır. 2. Veri ve Yöntem Çalışmada Brezilya, Çin, Hindistan, Endonezya, Güney Kore, Filipinler, Malezya, Tayland ve Türkiye nin dönemi için ekonomik büyüme ve bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetlerin ticari hizmet ihracatı içindeki oranı yıllık verileri kullanılmıştır. Başlangıç ve bitiş yılı verilerin elde edilebilirliğine göre seçilmiştir. Çalışmada ekonomik büyüme değişkeni olarak reel GSYİH (dolar cinsinden) ve bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetlerin ticari hizmet ihracatı içindeki payı (% olarak) verileri kullanılmıştır. Bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetler; uluslararası telekomünikasyon ve posta ve kurye hizmetlerini, bilgisayar verilerini, yurtdışında yerleşik kişilerle gerçekleştirilen haber ile ilgili servis işlemleri, inşaat hizmetleri, telif hakkı ve lisans ücretleri, çeşitli iş, profosyonel ve teknik hizmetler, personel, kültürel ve eğlence hizmetlerini içermektedir ( E.T: ). Değişkenler logaritmaları alınarak kullanılmıştır. Tablo 1: Değişkenlerin Tanımlanması Değişkenler Açıklama Kaynak LNGSYİH Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (2010 yılı dolar Dünya Bankası fiyatları ile) LNCOM Bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetler ( ticari hizmetler ihracatındaki % oranı) Dünya Bankası Konu ile ilgili literatüre dayanarak model aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır: Ekonomik Büyüme=f (Bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetler ihractı) GSYİH=f(COM) (1) 2.1. Panel Boostrap Nedensellik Testi Panel veride nedensellik yönünün tespit edilmesin farklı yöntemler kullanılabilmektedir. Konya (2006) çalışması hem yatay kesit bağımlılığını hem de heterojeniteyi dikkate almaktadır. Yatay kesit bağımlılığı SUR tahmin yöntemi kullanılarak dikkate alınmakta ve nedenselliğin yönü Wald test istatistiği kullanılarak test edilmektedir. Bu nedensellik testinin

4 diğer bir özelliği ise panel birim kök testi ya da panel eşbütünleşme testinin önceden uygulanmasına gerek olmamasıdır (Kar vd. 2011:689). Konya (2006) tarafından iki eşitlik setini içeren aşağıdaki sistem kullanılmaktadır (Konya, 2006:981). ve

5 3. Bulgular Tablo 2 de yatay kesit bağımlılığı testi sonuçlarına yer verilmiştir. Tablo 2: Yatay Kesit Bağımlılığı Test Sonuçları Test Model 1 Model 2 LM (Breusch,Pagan 1980) *** ( ) *** CDlm (Pesaran 2004 ) *** 7.513*** CD (Pesaran 2004 ) *** (0.220) LMadj (Pesaran vd. 2008) 4.968*** 4.852*** Not. *, **, *** sıfır hipotezin sırasıyla %10, %5 ve %1 anlamlılık düzeyinde reddedildiğini göstermektedir. Parantez içindeki ifadeler olasılık değerlerini göstermektedir. Model 1 LNGSYİH nin, Model 2 LNCOM un bağımlı değişken olduğu denklem sistemlerini göstermektedir. Yatay Kesit Bağımlılığı testlerine göre kesitler arasında yatay kesit bağımlılığı yoktur boş hipotezi %1 anlamlılık düzeyine göre reddedilmektedir. Bu nedenle heterojenite ve yatay kesit bağımlılığını dikkate alan Konya (2006) nedensellik testi uygulanmıştır. Tablo 4 de Konya (2006) nedensellik testi sonuçları özetlenmiştir. Denklem sistemi 1 den 4 e kadar olası gecikme çifti için tahmin edilmiş ve Schwarz Bilgi Kriterini (SIC) minimum yapan gecikme seçilmiştir. Schwarz Bilgi Kriterini minimum yapan gecikme 1 olarak belirlenmiştir. Tablo 3 de homojenlik testi sonuçları özetlenmiştir. Tablo 3: Delta Testi Test Model 1 Model 2 Delta_tilde *** *** Delta_tilde_adj *** *** Not. *, **, *** sıfır hipotezin sırasıyla %10, %5 ve %1 anlamlılık düzeyinde reddedildiğini göstermektedir. Parantez içindeki ifadeler olasılık değerlerini göstermektedir. Model 1 LNGSYİH nin, Model 2 LNCOM un bağımlı değişken olduğu denklem sistemlerini göstermektedir.

6 Delta_tilde ve Delta_t,lde_adj test istatistiklerine göre Eğim parametreleri homojendir boş hipotezi %1 anlamlılık düzeyine göre reddedilmektedir. Diğer bir ifadeyle eğim parametleri yatay kesitler arasında değişmekte olup heterojendir. Ülkeler Tablo 4: Boostrap Panel Nedensellik Sonuçları Wald istatistiği Ho: LNCOM nedeni değildir LNGSYİH Boostrap Olasılık Değeri Kritik Değerler %1 %5 %10 Brezilya Çin Hindistan Endonezya ** Güney Kore Filipinler Malezya Tayland 6.730** Türkiye 8.221** Ho: LNGSYİH nedeni değildir LNCOM Ülkeler Wald istatistiği Boostrap Olasılık Değeri Kritik Değerler %1 %5 %10 Brezilya Çin Hindistan Endonezya Güney Kore ** Filipinler Malezya Tayland Türkiye Not: *, **, *** sıfır hipotezin sırasıyla %10, %5 ve %1 anlamlılık düzeyinde reddedildiğini göstermektedir. Kritik değerler boostrap döngüsü ile elde edilmiştir. Endonezya, Tayland ve Türkiye için %5 anlamlılık düzeyinde LNCOM nedeni değildir LNGSYİH boş hipotezi reddedilmektedir. İlgili ülkelerde LNCOM dan LNGSYİH e doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu ülkelerde bilgisayar, iletişim

7 ve diğer hizmetlerin ticari hizmet ihracatı içindeki payının artması ekonomik büyümeye neden olmaktadır.. LNGSYİH nedeni değildir LNCOM boş hipotezi ise %5 anlamlılık düzeyinde sadece Güney Kore için reddedilmektedir. Güney Kore de ekonomik büyümenin artması ilgili sektörün ticari hizmet ihracatı içindeki payını artırmaktadır. Brezilya, Çin, Hindistan, Filipinler ve Malezya da değişkenler arasında nedensellik ilişkisi elde edilememiştir. Sonuç Bu çalışmada Brezilya, Çin, Hindistan, Endonezya, Güney Kore, Filipinler, Malezya, Tayland ve Türkiye nin dönemi için reel GSYİH ve bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetlerin ticari hizmet ihracatı içindeki oranı verileri kullanılarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisinin yönü Konya (2006) nedensellik testi ile sınanmıştır. Çalışma sonucunda Endonezya, Tayland ve Türkiye de LNCOM dan LNGSYİH e doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu ülkelerde bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetlerin ihracat içindeki payının artması ekonomik büyümeye neden olmaktadır. Güney Kore de LNGSYİH den LNCOM a doğru tek yönlü nedensellik elde edilmiştir. Diğer ülkelerde ise ilgili değişkenler arasında nedensellik ilişkisi olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Türkiye açısından değerlendirildiğinde bilgisayar, iletişim ve diğer hizmetleri kapsayan ticari hizmetlere yönelik teşviklerin artırılması, altyapı hizmetlerinin sağlanmasına yönelik politikalar ekonomik büyümeyi teşvik edecektir. Çalışmanın kısıtları sınırlı bir ülke grubunun analize dâhil edilmesi ve tek bağımsız değişken kullanılmasıdır. Diğer çalışmalarda geniş bir ülke grubunun incelenmesi ve kullanılan değişkenlerin artırılması faydalı olacaktır. Teşekkür Çalışmada kullanılan kodlar için kıymetli hocam Doç. Dr. Şaban Nazlıoğlu na teşekkür ederim

8 Kaynakça: Awokuse, T.O. (2007). Causality between exports, imports, and economic growth: Evidence from transition economies, Economics Letters, 94, Breusch, T. S., ve Pagan, A.R. (1980). The Lagrange Multiplier Test and Its Applications to Model Specification in Econometrics. The Review of Economic Studies, 47, Dritsaki, C. (2013). Causal Nexus Between Economic Growth, Exports, and Government Debt: The Case of Greece. Procedia Economics and Finance, 5, Dritsaki, C., Stiakakis, E. (2014). Foreign Direct Investment, Exports, and Economic Growth in Croatia: A Time Series Analysis. Procedia Economics and Finance, 14, EE, C.Y. (2016). Export-Led Growth Hypothesis: Empirical Evidence from Selected Sub- Saharan African Countries, Procedia Economics and Finance, 35, Gokmenoglu, K. K., Sehnaz, Z., Taspınar, N. (2015). The Export-Led Growth: A Case Study of Costa Rica. Procedia Economics and Finance, 25, Hsiao., F. S.T., Hsiao, M. W. (2006). FDI, exports, and GDP in East and Southeast Asia- Panel data versus time-series causality analyses, Journal of Asian Economics, 17, Hye, Q. M. A., Wizarat, S., Lau, W.Y. (2013). Trade-led growth hypothesis: An empirical analysis of South Asian countries. Economic Modelling, 35, Kar, M., Nazlıoglu, Ş., Ağır, H. (2011). Financial development and economic growth nexus in the MENA countries: Boostrap panel granger causality analysis. Economic Modelling, 28, Konya, L. (2004). Export-Led Growth, Growth-Driven Export, Both Or None? Granger Causality Analysıs On OECD Countires. Applied Econometrics and International Development. AEEADE, 4(1), Konya, L. (2006). Exports and growth: Granger causality analysis on OECD countries wiht a panel data approach. Economic Modelling, 23,

9 Michelis, L., Zestos, G. K. (2004). Exports, Imports, and GDP Growth: Causal Relations in Six European Union Countires. The Journal of Economic Asymmetries, 1(2), Pesaran, M.H., Yamagata, T. (2008). Testing Slope Homegeneity in Large Panels, Journal of Econometrics, 142, Pesaran, M. H., Ullah, A., ve Yamagata, T. (2008). A Bias-adjusted LM Test of Error Cross- Section Independence. Econometrics Journal, 11, Ramos, F.F.R. (2001). Exports, imports, and economic growth in Portugal: evidence from causality and cointegration analysis. Economic Modelling, 18, Tang, C. F., Lai, Y. W., Ozturk, I. (2015). How stable is the export-led growth hypothesis? Evidence from Asia s Four Little Dragons. Economic Modelling, 44, Tekin, R.B. (2012). Economic growth, exports and foreign direct investment in Least Developed Countries: A panel Granger causality analysis, Economic Modelling, 29, Thornton, J. (1996). Cointegration, causality and export-led growth in Mexico, Economics Letters, 50, Shahbaz, M., Mohammad, M. R. (2014). The Dynamics of Exports, Finnacial Development and Economic Growth in Pakistan: New Extensions from Cointegration and Causality Analysis. Munich Personal Repec Archive Paper, MPRA No.53225, Shırazi, N. S., Abdul-Manap, T.A. (2005). Export-Led Growth Hypothesis: Further Econometric Evidence From South Asia. The Developing Economies, XLIII(4), Vianna, A. C. (2016). The impact of exports to China on Latin American growth, Journal of Asian Economics, 47, Yardımcıoğlu, F., Gülmez, A. (2013). Türk Cumhuriyetlerinde İhracat ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Panel Eşbütünleşme ve Panel Nedensellik Analizi, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, VIII(1), E.T: