Chapter 13. Milli Gelir Muhasebesi ve Ödemeler Dengesi (Income Accounting and the Balance of Payments) Slides prepared by Thomas Bishop

Transkript

2 Önizleme Milli Gelir Hesapları (National income accounts) Milli gelir hesapları (measures of national income) Üretim değeri hesapları (measures of value of production) Harcama değeri hesapları (measures of value of expenditure) Milli tasarruf, yatırım ve cari hesap (National saving, investment and the current account) Ödemeler Dengesi (Balance of payments accounts) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 12-2

3 Milli Gelir Hesapları (National Income Accounts) Üretim ve tüketimden oluşan milli gelir (national income) değerlerini kaydeder. Üreticiler, ürün ve servislere para harcayan alıcılardan gelir elde ederler. alıcıların masrafları = satıcıların gelirleri = üretimin değeri (The amount of expenditure by buyers = the amount of income for sellers = the value of production) Milli gelir çoğu zaman ülkedeki üretim faktörlerinin kazandığı gelir (income earned by a nation s factors of production) olarak tanımlanır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 12-3

4 Milli Gelir Hesapları :GSYİH ( Milli Income Accounts: GNP) Gayri Safi Milli Hasıla (Gross National Product,GNP) bir ülkenin üretim faktörleri tarafından belirli bir sürede üretilen nihai mal ve hizmetlerin değeri. Üretim faktörleri nelerdir? Ürün ve servis üretiminde kullanılan faktörler: işçiler (işgücü servisleri), fiziki sermaye (bina ve tehcizat gibi), doğal kaynaklar ve diğerleri. Türkiye asıllı faktörler tarafından üretilen nihai mal ve hizmetler Türkiye Gayri Safi Milli Hasılası içerisinde yer alır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 12-4

5 Milli Income Accounts: GNP (devam) GNP nihai mal ve hizmet harcamalarının değerinin toplanması ile bulunur. 4 tip harcama (expenditure) türü vardır: 1. Tüketim (consumption): yerli tüketicilerin harcamaları 2. Yatırım (invetsment): firmaların bina ve tehcizat harcamaları 3. Devlet harcamaları (government purchases): devletin ürün ve hizmet harcamaları 4. Current account balance (ihracat-ithalat): yabacıların yerli ürün ve hizmetlere olan net harcamaları Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 12-5

7 Bin YTL (1998 Fiyatları) TüRKİYE GSYİH BİLEŞENLERİ 120,000, ,000,000 80,000,000 60,000,000 40,000,000 20,000,000 GDP C G I D EX IM ,000,000 Yıllar Kaynak: TCMB Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 12-9

8 Milli Gelir Hesapları (National Income Accounts) GNP bir milli gelir hesabıdır ancak milli gelirin daha daha kesin ölçüsü aşağıdaki düzenleme ile hesaplanır: 1. Fiziki sermayenin aşınması (Depreciation) sermaye sahiplerinin gelirinde düşüşe neden olur, bu nedenle aşınma oranı GNP den çıkartılır. 2. Diğer ülkelerle olan tek yanlı transferler (Unilateral transfers) milli geliri değiştirebilir: gurbette çalışanların ödemelerinin ana vatanlarına gönderilen maaş ödemeleri, yabancı yardımlar ve gurbette çalışan emeklilere yollanan emeklilik ödemeleri Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

9 Milli Gelir Hesapları (devam) Milli gelirin bir başka ölçüsü Gayrı Safi Yurtiçi Hasıladır (GSYİH) (Gross Domestic Product) (GDP) : GSYİH bir ülke sınırları içerisinde belirli bir zaman aralığında üretilen nihai mal ve hizmetlerin değerini ölçer GDP = GNP yabancı ülkeler tarafından yapılan üretim faktör ödemeleri + yabancı ülkelere yapılan üretim faktör ödemeleri GNP = GDP + yabancı ülkeler tarafından yapılan üretim faktör ödemeleri - yabancı ülkelere yapılan üretim faktör ödemeleri Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

10 GNP = Bir ülkenin ürün ve hizmetlerine yapılan harcamalar Milli gelir = yerli üretimin değeri Y = C d + I d + G d + EX Yerli üretime yapılan harcamalar = (C-C f ) + (I-I f ) + (G-G f ) + EX = C + I + G + EX (C f + I f +G f ) = C + I + G + EX IM = C + I + G + CA Yerli kişi ve kurumların harcamaları Yabancı kişi ve kurumların net harcamaları Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

11 Açık Bir Ekonomide Harcamalar ve Üretim CA = EX IM = Y (C + I + G ) Üretim > yerli tüketim, ihracat > ithalat : cari hesap > 0 ve ticari denge (trade balance) > 0 Bir ülke ithalatından daha çok ihracat yapıyorsa, İhracattan elde edilen gelir ithala harcamasından daha fazla Net dış servet (net foreign wealth) artmaktadır. Üretim < yerli tüketim, ihracat < ithalat : cari hesap < 0 ve ticari denge < 0 Bir ülke ithalatından daha az ihracat yapıyorsa, İhracattan elde edilen gelir ithalata harcamasından daha az Net dış servet (net foreign wealth) azalmaktadır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

12 Tablo 13-1: National Income Accounts for Agraria, an Open Economy (bushels of wheat) 13-14

13 Tasarruflar ve Cari Hesap (Saving and the Current Account) Milli tasarruf (S) = Milli gelirin (Y), tüketim (C) ya da devlet harcamaları (G) olarak harcanmayan kısmıdır. S= Y C G S= (Y C T) + (T G) S= S p + S g S p : kişisel tasarruflar (private saving) = Y C T S g : devlet tasarrufları (government saving) = T G Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

14 Şekil 13-2: ABD Cari Açığı ve Net Dış Zenginliği,

17 Cari Hesap Milli tasarruflarla nasıl ilişkilidir? yani CA = Y (C + I + G ) CA = (Y C G ) I = S I Cari Hesap = milli tasarruflar yatırımlar Cari Hesap = net dış yatırımlar (net foreign investment) İhracatından çok ithal eden bir ülkenin milli tarsarrufları yatırımlarına göre düşüktür. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

18 Cari Hesap milli tasarruflarla nasıl ilişkilidir? (devam) Kapalı ekonomi: EX=IM=0 CA=0 Dolayısıyla S = I Kapalı ekonomi tasarrufları fiziki sermaye arttırımı (yatırım) için kullanılır. Açık ekonomi: S = CA+ I Açık bir ekonomi tasarrufları ile ya fiziki sermayesini ya da dış varlıklarını arttırır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

19 Cari Hesap milli tasarruflarla nasıl ilişkilidir? (devam) CA =S I ya da I = S CA Ülkeler yatırımlarını ya tasarrufları ile ya da cari açıklarına eşit miktarda yabancı fon alarak finanse ederler. Cari açık (current account deficit) finansal varlık akışı (financial asset inflow) ya da negatif net dış yatırım (net foreign investment) anlamına gelir. S > I ise CA > 0 : ülkenin net yatırım pozisyonu ve ülke dışına finansal sermaye akımı (financial capital outflows ) pozitiftir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

20 Cari Hesap milli tasarruflarla nasıl ilişkilidir? (devam) CA = S p + S g I = S p devlet bütçe açığı I Devlet bütçe açığı (Government deficit) negatif devlet tasarrufu demektir. Devlet bütçe açığı = G T Yüksek devlet bütçe açığı diğer faktörler sabitken negatif cari hesap dengesine neden olur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

21 Ödemeler Dengesi Hesabı (Balance of Payments Accounts) Bir ülkenin ödemeler dengesi hesabı (balance of payments accounts) yabancılara yapılan ödemeler ve yabancılardan alınan tahsilatları hesaplar. Uluslararası bir işlemin 2 tarafı vardır, ve her işlem hesaba 2 kere kaydolur: bir kere alacak olarak (+) bir kere kere de borç (-) olarak. Alacak kaydı: (credit) (+) Borç kaydı: (debit) (-) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

22 Ödemeler Dengesi Hesabı (Balance of Payments Accounts) (devam) Ödemeler dengesi hesabı (balance of payments accounts) 3 ana kategoriye ayrılmıştır: Cari hesap (current account): ürün ve hizmet akışı (ithalat ve ihracat). Finansal hesap (financial account): finansal varlık akışı (finansal sermaye). Sermaye hesabı (capital account): özel kategori tabir edilen varlıkların akışı (sermaye). Genel olarak piyasa dışı, üretilmeyen ya da dokunulmaz varlıklar (non-market, nonproduced, or intangible assets). Ör: borç affı, telif hakları (copyrights), markalama (trademarks) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

23 Ödemeler Dengesi Hesaplaması Örneği Kredi kartınızı kullanarak bir Japon DVDsi ithal ediyorsunuz. Japon üretici parayı İstanbul daki banka hesabına yatırıyor. (Banka hesabı depozito miktarı kadar kredilendiriyor.) DVD alımı (Türkiye için mal ithalatı) (cari hesap) Banka mevduat hesabı (Türkiye için varlık satışı ) (finansal hesap) $30 +$30 Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

24 Ödemeler Dengesi Hesaplaması Örneği (devam) Elif Fransa da 100 luk bir akşam yemeği yiyor ve bunu A Bankasına ait Visa kredi kartı ile ödüyor. Restoran sahibi ise Visa ödemesi ile A karttan 100 luk alacak hakkı satın almış oluyor. (Gelecekte bir ödemeye hak veren varlık alımı) Yemek alımı (Türkiye için hizmet ithalatı) (cari hesap) $100 Kredi kartı alacak satışı (Türkiye için varlık satışı ) (finansal hesap) +$100 Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

25 Ödemeler Dengesi Hesaplaması Örneği (devam) Ali $500 lık Sony hissesi satın alarak Japon hisse senedi piyasasına yatırım yapıyor. Sony parayı İstanbul daki banka hesabına yatırıyor. (Banka hesabı depozitoda belirtilen miktar tutarında kredilendiriyor.) Hisse senedi alımı (Türkiye için varlık alımı) (finansal hesap) $500 Banka hesabı (Türkiye için varlık satışı ) (finansal hesap) +$500 Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

26 Ödemeler Dengesi Hesaplaması Örneği (devam) ABD bankası Arjantin devletine ait 100 M$ borcu, borç yeniden yapılanması (debt restructuring) ile affediyor. Borcu elinde tutan ABD bankası Arjantin in banka hesaplarını kredilendirerek borcu azaltıyor. (ABD`nin dış varlığı azaldı) Borç Affı: piyasa dışı transfer (ABD için transfer ödemesi) (sermaye hesabı) $100 M Hesabın banka tarafından kredilendirilmesi (ABD için varlık satışı ) (finansal hesap) +$100 M Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

27 Ödemeler Dengesi Hesabı Nasıl Dengelenir? Her işlemin çifte giriş (double entry) yapılmasından dolayı ödemeler dengesi hesabı aşağıdaki eşitlikle dengelenir: cari hesap (current account )+ finansal hesap (financial account)+ sermaye hesabı (capital account)= 0 Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

28 Ödemeler Dengesi Hesabı (Balance of Payments Accounts) 3 ana hesap daha detaylı tanımlanmıştır: Cari Hesap (Current account): ihracat ve ithalat 1. mallar (DVD gibi ürünler) 2. servisler (legal servis ödemeleri, taşımacılık hizmetleri, turistlerin yemekleri, ) 3. gelir (faiz ve temettü (dividend) ödemeleri, yabancı ülkede faaliyet gösteren firma ve işçi kazançları) Cari Hesap (Current account): net tek yanlı transferler (net unilateral transfers) Ülkeler arası herhangi bir ürün ya da servis alım satımına karşılık gelmeyen, ne de mal ve hizmetler üretimine yönelik gelir sayılmayan hediye türü transferlerler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

29 Ödemeler Dengesi Hesabı (Balance of Payments Accounts) (devam) Sermaye Hesabı (Capital account): özel varlık transferlerini kaydeder, ancak genellikle ufak bir kalemdir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

30 Ödemeler Dengesi Hesabı (Balance of Payments Accounts) (devam) Finansal Hesap (Financial account): yabancılara yapılan yerli varlık satışları ile yerli vatandaşların yabancı varlık alımları farkına eşittir. Finansal İçakış (Financial inflow) Yabancıların yerli varlık satın alarak yerli vatandaşlara borç vermesi Yabancılara satılan yerli varlıklar kredi (+) olarak kaydedilir çünkü bu işlem ile yerli ekonomi para elde eder. (ülkeye fon akışı) Finansal Dışakış (Financial outflow) Yerli vatandaşların yabancı varlık satın alarak yabancılara borç vermesi Yerli vatandaşların yabancı varlık alımı borç (debit) (-) olarak kaydedilir çünkü bu işlem ile yerli ekonomiden para çıkışı olur (ülke dışına fon akışı) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

31 Ödemeler Dengesi Hesabı (Balance of Payments Accounts) (devam) Finansal hesabın (Financial account) en az 3 alt kategorisi vardır: 1. Resmi uluslararası rezerv varlıklar (official international reserve assets) 2. Diğer Varlıklar (All other assets) 3. İstatistiki noksan ve hata (Statistical discrepancy) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

32 Ödemeler Dengesi Hesabı (Balance of Payments Accounts) (devam) İstatistiki noksan ve hata Bir işleme ait veri kapsam, doğruluk ve zamanlama açısından farklı olan kaynaklardan gelebilir Ödemeler dengesi hesabı (balance of payments accounts) bu nedele gerçekte ender olarak dengelenir. İstatistiki noksan ve hata finansal hesabı cari ve sermaye hesabı ile dengelemek için eklenen ya da çıkartılan hesaptır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

33 Ödemeler Dengesi Hesabı (Balance of Payments Accounts) (devam) Resmi uluslararası rezerv varlıklar (Official (international) reserve assets): merkez bankalarının finansal istikrarsızlıklara karşı tedbir olarak tuttukları yabancı varlıklardır. Varlıklar devlet tahvilleri (bonds), yabancı para (döviz), altın, ve IMF fonunda hesaplar olabilir Yabancı merkez bankaları tarafından sahip olunan (onlara satılan) resmi rezerv varlıkları alacak (credit) (+) kaydıdır. Yerli merkez bankası tarafından sahip olunan (satın alınan) resmi rezerv varlıkları borç (debit) (-) kaydıdır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

34 Ödemeler Dengesi Hesabı (Balance of Payments Accounts) (devam) Negatif resmi rezerv varlıklara ödemeler dengesi (balance of payments ya da official settlements balance) denir. Cari hesap, sermaye hesabı, finansal hesabın rezerv varlık dışında kalan kısmı ve istatistiki hata toplamına eşittir. Negatif ödemeler dengesi bir ülkenin uluslararası resmi rezerv varlıklarını tükettiğini ya da yabancı merkez bankalarına borçlandığını gösterir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

37 Tablo 13-2c: ABD İçin 2009 yılı Ödemeler Dengesi Hesabı (milyar dolar) (devam) 13-45

38 Tablo 13-2d: ABD İçin 2012 yılı Ödemeler Dengesi Hesabı (milyar dolar) (devam) 13-46

39 ABD Ödemeler Dengesi Hesabı ABD dünyadaki en büyük negatif net dış varlığa sahip ülke, yani en büyük borçlu ülke konumundadır yılı cari açığı 812 milyar $, 2009 yılı cari açığı 378 milyar $, 2012yılı cari açığı 440 milyar $, ve dolayısıyla net dış varlığı düşmeye devam ediyor ABD nin sahip olduğu dış varlıklar 1980 den bu yana artmıştır ancak dış yükümlülükleri (yabancıların sahip olduğu borçlar) daha da fazla artmıştır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

40 Şekil 13-3: ABD nin Brüt Dış Varlık ve Yükümlülükleri, Source: U.S. Department of Commerce, Bureau of Economic Analysis, June

41 12-51

42 ABD Ödemeler Dengesi Hesabı (devam) ABD nin sahip olduğu dış varlıkların %70 i yabancı para, ABD yükümlülüklerinin hemen hemen tamamı ise dolar üzerindendir. Döviz kurundaki değişimler net dış zenginliğin değerini etkiler (brüt dış varlıklar - brüt dış yükümlülükler). Yabancı para birimlerinin değer kazanması ABD nin sahibi olduğu dış varlıkların değer kazanmasına neden olurken ABD nin dolar üzerinden olan dış borcunun (yükümlülüklerinin) değerini etkilemeyecektir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

43 Tablo 13-3: ABD nin yıl sonu Uluslararası Yatırım Pozisyonu (International Investment Position), 2008 ve 2009 (milyon $) 13-53