c. Yönelme Hâli: -e ekiyle yapılır. Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "c. Yönelme Hâli: -e ekiyle yapılır. Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir."

Ceren Sağlık
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 ÇEKİM EKLERİ: Çekim ekleri, kelimelerin diğer kelimelerle bağ kurmasını, kelimelerin cümlede görev almasını sağlar, hâlini, sayısını, zamanını, şahsını belirler. Çekim ekleri eklendiği sözcüğün anlamında bir değişiklik yapmaz; yapım ekleri ise anlamı, köke bağlı olmak şartıyla, değiştirir. Çekim ekleri bir sözcüğe yapım ekinden sonra eklenir. Yani önce yapım ekleri, sonra çekim ekleri gelir. İstisnaları olsa da bu genel bir kuraldır. Çekim ekleri getirildikleri kelimenin türüne göre ikiye ayrılır: A. İSİM ÇEKİM EKLERİ İsimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelen eklerdir. İsim çekim ekleri şunlardır: Hâl ekleri, iyelik ekleri, çoğul eki, soru eki, ek-fiil, tamlama ekleri 1.İsim Hal Ekleri: İsimleri isimlere, fiillere, edatlara bağlayan, diğer kelimelerle ilişki kurarak isimlerin cümlede görev kazanmasını sağlayan eklere isim hâl ekleri denir. İsimlerin bu ekleri alarak yüklendikleri görevlere ismin hâlleri denir. a. Yalın Hâl: Eki yoktur. İsimlerin hiçbir hâl eki almamış hâlleridir. Çoğul, iyelik ve bildirme eki almış olabilir. Bu durumda da yalın hâlde sayılırlar. ev, okul, yol, çocuk, fikir, baba(sı), defter(ler), çalışkan(dır)... Yapım ekleri de ismin yalın durumunu değiştirmez. kalemlik, bilgili, susuz, meslektaş... Birleşik isimler de hâl eki almamışlarsa yalındırlar: dershane, tanksavar, gecekondu, bilirkişi... b. Belirtme Hâli: -i ekiyle yapılır. İsmin, fiildeki işten, hareketten, eylemden doğrudan etkilenme ve onunla ilgili olma hâlidir. Bu eki alan isimler cümlede belirtili nesne görevinde bulunur. ev-i gördüm, kapı-y-ı açtım, okul-u boyadılar, gül-ü koparmayın... Belirtme durumundaki isim, yani belirtili nesne yükleme sorulan neyi, kimi sorularının cevabıdır. Tabii belirtili nesne bir soru kelimesi ise bu soru sorulmaz. Çocukları buradan kim alacak? Şimdi soruları cevaplayın. Burada kimi bekliyorsunuz? Uyarı: Türkçede iki tane i eki vardır: iyelik eki ve belirtme hâl eki. Bunlar iyi bilinirse cümledeki belirtili nesne ile isim tamlamasındaki tamlanan birbirine karıştırılmaz. Bu, cümlenin anlamından da çıkarılabilir. i: iyelik eki: (onun) kalem-i i: belirtme hâl eki: kalem-i (kim aldı?) c. Yönelme Hâli: -e ekiyle yapılır. Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir.

2 Yönelme hâlinde, ismin belirttiği kavrama yöneliş, dönme, yaklaşma, ulaşma söz konusudur. Yönelme hâlindeki kelimeler cümlede dolaylı tümleç ve yüklem olabilir. Dolaylı tümleç, yükleme sorulan neye, kime, nereye sorularının cevabıdır. Sinema-y-a git, ev-e dön... Bizi karşılamak için kapıya geldi. Bugün okula gitti. ç. Bulunma Hâli: -de ekiyle yapılır. Eylemin yapıldığı yeri, nesneyi ya da soyut kavramı bildirir. Ev-de oturma, okul-da öğren, yurt-ta kaldı, devlet-te çalışıyor. Bulunma hâlindeki bir isim, cümlede dolaylı tümleç, zarf tümleci veya yüklem olabilir. Dolaylı tümleç olduğunda, yükleme sorulan nerede, nede, kimde sorularının cevabıdır. Eski İstanbul'da ne güzel günler yaşanmış. Okullar bu yıl da eylülde açılacak. Suyu bir yudumda içti. Çamaşırları elde yıkıyormuş. Saat yedide mi gelecekmiş? Her şey yerli yerinde. d. Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma) Hâli: -den ekiyle yapılır. Eklendiği kelimeyi dolaylı tümleç yapar; çıkma, ayrılma, uzaklaşma bildirir. İsmin ayrılma hâli, yani dolaylı tümleç, yükleme sorulan nereden, kimden, neden sorularının cevabıdır. okul-dan çıktı, ev-den ayrıldı, yurt-tan geliyor, Ali, evden yeni çıktı. Birçok seneler geçti dönen yok seferinden. e. Eşitlik Hâli: -ce ekiyle yapılır. Bu hâldeki kelimeler cümlede zarf tümleci ve yüklem olarak kullanılır. Onun davranışları çok zaman delicedir. Bu okulda yıllarca çalıştım dedi. Bugün milletçe sevinçliyiz. Elazığ'dan gizlice ayrıldık. Ekin bundan başka görevleri: Bu ek isim, sıfat ve zarf türetir. ben-ce, okul-ca, yurt-ça, sert-çe... Gibi, benzerlik anlamları katar: Çocukça davranışları vardı. İnsanca hareket etmeliyiz. Bakımında, yönüyle anlamı katar: O sizden kiloca biraz daha düşük. Akılca birbirinizden farkınız yok. Göre anlamı katar, edat gibi kullanılır: Sence bu yaptığın doğru mu? Bence bu doğru.

3 Çokluk, abartma anlamı katar: Evinde yüzlerce kitabı var. Küçültme, sınırlandırma anlamı katar: Oralarda yaşlıca bir adam dolaşıyordu. Fatih, büyükçe bir taşı alıp denize atıverdi. f. Vasıta Hâli: ile edatı kullanılarak yapılır. i düşürülerek kullanılır. Bu hâldeki kelimeler cümlede zarf tümleci, edat tümleci ve yüklem olarak kullanılır. Ayağına gelen topa hızla vurdu. O artık bizimledir. Öğrencileriyle geziye gitmişti. Arabasıyla evimize kadar getirdi. İğneyle kuyu kazıyorsun. Rüzgârın etkisiyle dallar sallandı. Sonbaharın gelmesiyle soğuklar artmıştı. g. İlgi Hâli (Tamlayan Hâli): -(n)in, im, den, ekleriyle yapılır ya da yalın hâldedir. Bir isimin başka bir isme tamlayan olduğu biçimdir. Kitabın yaprağı yırtılmış. Benim evim Ceket düğmesi Öğrencilerden biri Not: -(n)in ekini 2. Tekil şahıs iyelik eki ile karıştırılmamalıdır. Gözlerin için ölürüm, dedi. Derslerin nasıl? 2. İyelik Ekleri: İsimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların sahiplerini, ait oldukları kişileri belirten eklerdir. Ağaç-ı-m Ağaç -ı-n Ağaç -ı Ağaç -ı-mız Ağaç -ı-nız Ağaç -ları çanta-m çanta -n çanta -s-ı çanta -mız çanta -nız çanta -ları 3. İlgi Zamiri ki :

4 Belirtili isim tamlamasında tamlanan sözcük çıkarılıp yerine -ki eki getirilir. Tamlanan yerine kullanılan bu eke ilgi zamiri denir. Eklendiği kelimeye bitişik yazılır. Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece ki şekli vardır: benim kalemim benimki onun eli onunki Seninki can da bizimki patlıcan mı? Tencerinin dibi kara seninki benden kara. Seninkisi yine okula gelmemiş. Not: Türkçede üç tane ki daha vardır: ki bağlacı, -ki yapım eki ve ilgi zamiri -ki. Bağlaç olan ki ayrı yazılır diğerleri bitişik yazılır. Yağmur yağmadı ki mantarlar ortaya çıksın.( ki bağlacı) Duvardaki kan izlerini sildi. ( -ki yapım eki) Bizim ev yeni, sizinki eski. (ilgi zamiri -ki ) 4. ler Çoğul Eki: Cins isimlerine gelerek onların çoğul şekillerini yapar. Kelimeler arasında ilgi kurmaz: Bağlar, okullar, öğrenciler, bilgiler, bulutlar, inanlar. Çoğul ekleri çoğul anlamının dışında da kullanılabilir. * Aile anlamı katar. -gil ekinin yerine kullanılır, yapım eki görevinde olduğu için kesme işaretiyle ayrılmadan yazılır. Bu akşam dayımlara gideceğiz. Dedemler bayramda bize gelecekler * Benzerleri anlamı katar. Kesme işaretiyle ayırarak yazılır: Bize Fatih ler, Mustafa Kemal ler lazım. Biz ne Çaldıran lar, Malazgirt ler görük. * Aynı ismi taşıyanları belirtir. Okuldaki bütün Ayşe ler idareye gelsin. * Abartma anlamı katar: Hasta ateşler içinde yanıyor. Benim dünyalar kadar işim var. * Topluluk kavramı bildirir. Yapım eki görevindedir: Türkler, Macarlar, Urfalılar, Aşağı Mahalleliler... * Her anlamı katar. Sabahları erken yemek yeriz. Geceleri hep ayakta görürsünüz onu. 5. mi Soru Eki: Hem isimlere hem de fiillere getirilen bir çekim ekidir. Kendisinden önceki kelimeden her zaman ayrı yazılır. Kendisinden sonra ek geldiğinde bitişik yazılır. Büyük ve küçük sesli uyumu kurallarına uyar. Her zaman soru anlamı vermez. Pekiştirme anlamlarında ve şart anlamlarında kullanılır. Sen misin? Geldi mi?

5 Gene uyanmadı mı? Yarın geziye gidecek misin? Kitapçıdan bana da bir dergi alır mısınız? Sen burada mısın? Yağmur yağdı mı dışarı çıkmak isterim. Güzel mi güzel bir evi var. B. FİİL ÇEKİM EKLERİ: Fiillerin kip ve şahıs bildirecek biçimde düzenlenmesine fiil çekimi denir. Fiil çekiminde kip mutlaka bulunur, ancak şahıs bazen bulunmayabilir. Fiil çekiminin daha iyi anlaşılabilmesi için kip ve kişi kavramları üzerinde durmak gerekir. Fiile çekimleri, basit (yalın) zamanlı çekimler ve birleşik zamanlı çekimler olmak üzere ikiye ayrılır. Fiillerin basit zamanlı çekimleri sadece bir tek kip eki içerir. Fiil + kip eki + şahıs eki (gel-di-k). Birleşik çekimlerde zaman ekleriyle şahıs ekleri arasına birleşik zaman eki getirilir. Fiil + kip eki + birleşik zaman eki + şahıs eki (gel-miş-ti-niz). Birleşik zamanlı fiiller ekeylem konusunda bahsedilecektir. Fiilde Kişi Kişileri, çekimlenmiş, yani şahsa ve zamana bağlı olarak bir yargı bildiren fiillerin sonundaki ekler temsil eder. Bu ekler, fiillere, zaman ve dilek kip eklerinden sonra gelir. Yani önce fiillin zaman veya tasarı ifade eden bir çekimi yapılır, sonra onun hangi şahsa bağlı olduğunun belirtilmesi için şahıs ekleri getirilir. Bu, Türkçenin sondan eklemeli bir dil oluşunun göstergesidir. Fiillerde üç kişi vardır: Birinci kişi(ler): anlatan, söyleyen, haber veren, konuşan, isteyen, soran(lar)... İkinci kişi(ler): dinleyen, emir alan(lar) Üçüncü kişi(ler): kendisinden bahsedilenler(ler) Bak-tı-m Bak -tı-n Bak -tı Bak -tı-k Bak -tı-nız Bak -tı-lar Kip Ekleri Eylemlerin bir hareketi, oluşu, durumu ortaya koyuşu farklı şekillerde olur. Fiillere zaman ya da dilek anlamı katan öğeye kip denir. Bazen bunlar bir başkasına haber verme şeklinde aktarılır, bazen bir koşula bağlanır, bazen istenen bir durum anlatılır. Buna fiilin kipi denir. Türkçede kipler iki grupta incelenir. Haber (Bildirme Kipleri) 1) Bilinen geçmiş zaman (-dı, -di, -du, - dü; -tı, -ti,-tu, -tü) 2) Öğrenilen geçmiş zaman (-mış, - miş, -muş, -müş) 3) Şimdiki zaman (-yor) 4) Gelecek zaman (-acak, -ecek) 5) Geniş zaman (-r, -ar, -er) Dilek (İsteme Kipleri) 1) Gereklilik kipi (-malı, -meli)

6 2) Şart kipi (dilek koşul) (-sa, -se) 3) İstek kipi (-e, -a) 4) Emir kipi Fiil Çekim Ekleri hakkında daha fazla bilgi için TIKLAYINIZ. III. YARDIMCI ÜNLÜLER ve YARDIMCI ÜNSÜZLER: Yardımcı ünlü ve ünsüzler; kök, gövde veya ek ile ek arasında kullanılan ama ek olmayan seslerdir. Yardımcı ünlüler: Kelimenin sonuna bazı ekler getirilirken iki ünsüzün arasına bağlayıcı ünlü olarak girer. Yardımcı ünlüler ı-, -i-, -u-, -ü- Yurd-u-muz, gel-i-yor, on-u-ncu, bak-ı-yor, gül-ü-yor Yardımcı ünsüzler: İki ünlü arasında kalan yardımcı ünsüzlere kaynaştırma harfi de denir. Yardımcı ünsüzler -y-, -ş-, -s-, -n- (yaşasın) O-n-a, o-n-dan, o-n-u, yılı-n-ı, bu-n-u, araba-s-ı, kendi-n-e, kaynakları-n-a, evdeki-n-den, altı-ş-ar, su-y-a, Ankara-y-a.

Benzer belgeler

Kelimelerin çekimlenerek değişik yerlerde ve görevlerde kullanılmasını sağlayan eklere çekim eki denir.

I. ÇEKİM EKLERİ Kelimelerin çekimlenerek değişik yerlerde ve görevlerde kullanılmasını sağlayan eklere çekim eki denir. Çekim ekleri, kelimelerin diğer kelimelerle bağ kurmasını, kelimelerin cümlede görev