DOĞU AKDENİZ BÖLGESİ NDEKİ BAZI BARAJ VE GÖLETLERİN ZOOPLANKTON FAUNASI ÜZERİNE İLK GÖZLEMLER

Transkript

1 DOĞU AKDENİZ BÖLGESİ NDEKİ BAZI BARAJ VE GÖLETLERİN ZOOPLANKTON FAUNASI ÜZERİNE İLK GÖZLEMLER Ahmet BOZKURT Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, 31040, Antakya, Hatay, Türkiye E-Posta: ÖZET Doğu Akdeniz Bölgesi nde yer alan bazı baraj ve göletlerden; Yağızlar Göleti (Adana), Karamanlı Göleti (Hatay), Kozan Baraj Gölü (Adana), Ceyhan Göleti 1 ve Ceyhan Göleti 2 (Adana) nin zooplankton faunasının tespiti amacıyla 2002 ve 2003 yıllarında bir defa örnekleme çalışması yapılmıştır. Bu ön çalışma sonucunda Rotifera dan 32 tür, 2 alttür, Cladocera dan 9 tür, Copepoda dan 7 tür ve Cnidaria dan 1 tür olmak üzere toplam 51 organizma tespit edilmiştir. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Baraj, Gölet, Rotifer, Cladocer, Copepod PRELIMINARY OBSERVATION ON THE ZOOPLANKTON FAUNA OF SOME PONDS AND DAM LAKES IN EASTERN MEDITERRANIAN REGION ABSTRACT Zooplankton fauna of Yağızlar dam lake (Adana), Karamanlı dam lake (Hatay), Kozan dam lake (Adana), Ceyhan pond 1 and Ceyhan pond 2 (Adana) were searced in this study. One sampling study were made in 2002 and As a result of these finding, a total of 51 species were identifed which 32 species and 2 subspecies belong to rotifera, 9 to cladocera, 7 to copepoda and 1 to cnidaria. KEYWORDS: dam lake, pond, rotifer, cladocer, copepod GİRİŞ Göl ekosisteminde besin zincirinin ilk halkasını fitoplanktonik organizmalar, ikinci halkasını ise, zooplanktonik organizmalar oluşturmaktadır. Zooplanktonik organizmalar, göl ekosisteminde, omurgasızların, balıkların ve zaman zaman kuşların besinlerini teşkil etmektedir. Böylece, bir göl ekosisteminde, fitoplanktondan sonra en önemli enerji çevrim halkasını ve besin kaynağını zooplanktonik organizmalar oluşturmaktadır. Bu nedenle, zooplanktonik organizmalar, sucul ortamlarda balık üretimi ve balıkçılık açısından oldukça önemlidirler. Örneğin, zooplanktonun önemli bir grubunu oluşturan Rotifera nın bazı türleri (Brachionus sp.) balık yetiştiriciliğinde vazgeçilemeyecek bir besin kaynağını oluşturmaktadır. Öte yandan yapılan çeşitli araştırmalarda, kirliliğin zooplankton üzerinde olumsuz etkiler yaptığı belirtilmektedir. Örneğin Dumont (1983), ötrifikasyonun ve genel olarak su kirliliğinin zooplanktonik organizmaların tür kompozisyonunun değişmesine neden olduğunu, bu nedenle göllerde yapılacak olan zooplankton çalışmalarının çok önem kazandığını bildirmektedir. Türkiye çeşitli doğal göller, baraj gölleri ve akarsular bakımından zengin su kaynaklarına sahiptir. Su ürünlerinden gereği kadar yararlanabilmek için, herşeyden önce bu kaynakların biyolojik kapasitelerinin, yani doğal olarak barındırdıkları besin stoklarının ve bunların ülke sularındaki dağılımlarının bilinmesi gerekmektedir. Bunun için, ülkemiz iç sularındaki biyolojik çalışmalar kapsamında, özellikle zooplanktonik organizmalar üzerine çalışmalar yapılması uygun olacaktır. Bu amaçla Yağızlar Göleti (Adana), Karamanlı Göleti (Hatay), 71

2 Kozan Baraj Gölü (Adana) ve Ceyhan da (Adana) 2 gölette zooplankton faunasının belirlenmesi amacı ile bir ön çalışma yapılmıştır. MATERYAL ve YÖNTEM Doğu Akdeniz Bölge sinde yer alan Yağızlar Göleti, Karamanlı Göleti, Kozan Baraj Gölü, Ceyhan Göleti 1 ve Ceyhan Göleti 2 den 1 er örnek olmak üzere toplam 5 örnek alınarak zooplanktonun sistematik analizleri yapılmış ve Şekil 1 de belirtilen bu istasyonlarda bazı fiziko-kimyasal parametreler de ölçülmüştür. Fiziko-kimyasal parametrelerden çözünmüş oksijen ve sıcaklık, YSI 95 tipi oksijenmetre, ph, Hanna marka laboratuvar tipi ph metre ile ölçülmüştür. Plankton örnekleri 30 cm çaplı, 1 m uzunluğunda ve 60 μm göz açıklığındaki plankton kepçesi ile yaklaşık 20 dakika süreyle çekilerek toplanmış ve örnekler %4 lük formaldehitte tespit edilmiştir. Plankton gruplarının sistematik tayinlerinde, Edmondson (1959), Koste (1978), Kolisko (1974), Dussart (1969), Stemberger (1979), Scourfield ve Harding (1966), Tsalolikhin (1994) ve Tsalolikhin (1995) eserlerinden yararlanılmıştır. Şekil 1. Araştırma bölgesindeki örnek toplanan istasyonlar Figure 1. Sample collection stations at study area BULGULAR Örnekleme sonucunda belirlenen fiziko-kimyasal parametre değerleri Çizelge 1 de verilmiştir. Tablo 1. İstasyonlarda Saptanan Fiziko-kimyasal Parametre Değerleri (1. Yağızlar Göleti, 2. Karamanlı Göleti, 3. Kozan Baraj Gölü, 4. Ceyhan Göleti 1, 5. Ceyhan Göleti 2). Table 1. Physical-Chemical Parameters at Stations (1. Yağızlar Dam Lake, 2. Karamanlı Dam Lake, 3. Kozan Dam Lake, 4. Ceyhan Pond 1, 5. Ceyhan Pond 2) İstasyonlar Örnekleme zamanı Sıcaklık( o C) DO (mgl - ) ph Araştırma bölgesindeki 5 istasyondan elde edilen verilere göre, Rotifera, Kladosera ve Kopepodaya ait türlerin istasyonlara göre dağılımı tablo 2 de verilmiştir. 72

3 Tablo 2. Araştırma Bölgesindeki Zooplankton Gruplarının İstasyonlara Göre Dağılımı (1. Yağızlar Göleti, 2. Karamanlı Göleti, 3. Kozan Baraj Gölü, 4. Ceyhan Göleti 1, 5. Ceyhan Göleti 2). Table 2. Groups of Zooplankton Distribution Towards Stations at Study Area (1. Yağızlar Dam Lake, 2. Karamanlı Dam Lake, 3. Kozan Dam Lake, 4. Ceyhan Pond 1, 5. Ceyhan Pond 2) Rotifera Brachionus angularis Gosse, Brachionus calyciflorus Pallas, Keratella cochlearis cochlearis (Gosse, 1851) Keratella cochlearis tecta (Lauterborn, 1900) Keratella quadrata (O.F.Müller, 1786) + + Keratella tropica (Apstein, 1907) Polyarthra dolichoptera Idelson, Euchlanis dilatata Ehrenberg, Lepadella patella (Müller, 1786) + + Trichotria tetractis (Ehrenberg, 1830) + Trichotria pocillum (Müller, 1776) + + Collotheca mutabilis (Hudson, 1885) + + Collotheca pelagica (Rousselet, 1893) Collotheca ornata (Ehrenberg, 1832) + Sychaeta pectinata (Ehrenberg, 1832) + + Filinia longiseta (Ehrenberg, 1834) + + Filinia opoliensis (Zacharias, 1898) + + Rotaria rotatoria (Pallas, 1766) + + Asplanchna priodonta Gosse, Cephalodella gibba (Ehrenberg, 1838) + + Lecane lunaris (Ehrenberg, 1832) Lecane flexilis (Gosse, 1886) + + Lecane closterocerca (Schmarda, 1859) + Lecane bulla (Gosse, 1886) + + Lecane luna (O.F.Müller, 1776) + Lecane papuana (Murray, 1913) + Colurella adriatica (Ehrenberg, 1831) + Pompholyx sulcata Hudson, Anuraeopsis coelata (De Beauchamp, 1932) + + Conochilus natans (Seligo, 1900) + Hexarthra oxyuris (Sernov, 1903) + Dicranophorus epicharis Harring & Myers, Ascomorpha ovalis (Bergendahl, 1892) + Trichocerca similis (Wierzejski, 1893) + Cladocer Bosmina longirostris (O.F. Müller, 1785) Ceriodaphnia pulchella Sars, Ceriodaphnia reticulata (Jurine, 1820) + Alona rectangula Sars, Chdorus sphaericus (O. F. Müller, 1776) + Moina micrura Kurtz, Diaphanasoma birgei Korinek, Daphnia longispina O. F. Müller, Disparalona rostrata (Koch, 1841) + Copepod Eucyclops macrurus (G.O. Sars 1863) + Eucyclops macruroides (Lilljeborg 1901)

4 Cyclops vicinus Uljanin, Cyclops abyssorum Sars, Mesocyclops leuckarti (Claus, 1857) Eudiaptomus drieczhi (Poppe & Marazek, 1985) Acanthodiaptomus denticornis (Werzesski, 1887) + Medüz Craspedacusta sowerby Lankester, Tablo 2 den görüldüğü gibi, araştırma sonucunda Rotifera dan 32 tür, 2 alttür, Kladosera dan 9 tür, Kopepoda dan 7 tür ve Cnidaria dan 1 tür olmak üzere toplam 51 organizma tespit edilmiştir. Tür zenginliği açısından istasyonları incelediğimizde en zengin istasyon Ceyhan Göleti 2 (24 tür) olup, bu istasyonu 22 tür ile Ceyhan Göleti 1 ve Kozan Baraj Gölü, 17 tür ile Karamanlı Göleti ve 15 tür ile Yağızlar Göleti izlemektedir. Grupların tür bolluğuna göre sıralamasına bakıldığında, tüm istasyonlarda Rotifer tür sayısının en yüksek olduğu, Karamanlı Göleti nde Kladoserle Kopepod tür sayılarının eşit, Ceyhan Göleti 1 de ise Kopepod tür sayısının daha çok olduğu belirlenmiştir. Türlerin istasyonlara göre dağılımları ise, Rotifera dan Keratella cochlearis tecta tüm istasyonlarda, K. cochlearis cochlearis, Polyarthra dolichoptera, Collotheca pelagica 4 istasyonda, K. tropica, Asplanchna priodonta ve Lecane lunaris 3 istasyonda; Kladosera dan Bosmina longirostris ve Ceriodaphnia pulchella 4 istasyonda, Diaphanasoma birgei 3 istasyonda; Kopepoda dan Mesocyclops leuckarti ve Eudiaptomus driezchi 3 istasyondan tespit edilmişlerdir. Diğer türlerin ise daha az oranlarda dağılım gösterdikleri belirlenmiştir. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Kolisko (1974), Mathew (1979), Gündüz (1987) ve Gündüz (1991) e göre, bu çalışmada tespit edilen Rotifer ve Kladoser türlerinin çoğu kozmopolit olan türlerdir. Gulati (1983) ve Flössner (1972) e göre Rotifera dan Pompholix sulcata, Brachionus angularis, Filinia longiseta, Keratella cochlearis tecta, Kladosera dan Daphnia longispina ötrofikasyon indikatörü türlerdir. Ayrıca Kladocera dan Daphnia longispina ve Alona rectangula rakımı düşük olan kalıcı su sistemlerinde yayılış gösteren türlerdir (Flössner, 1972; Gündüz, 1991). Çalışmamızda tespit etmiş olduğumuz ötrofikasyon indikatörü türler daha çok 4 ve 5 nolu istasyonlarda yoğunlaşmıştır. Adı geçen göletlerin etraflarının yoğun su bitkileriyle kaplı ve suyun yeşil renkte olduğu arazi çalışmaları sırasında gözlemlenmiştir. Bu nedenle bu göletler için bir ötrofik yapıya kayıştan bahsetmek mümkün olabilir. Flössner, (1972) ve Gündüz (1991) bildirişleriyle uyumlu olarak, Daphnia longispina ve Alona rectangula, düşük rakımlı ve kalıcı su sistemlerinde bulunmuş olmaları, bu türlerin ekolojik özellikleriyle ilgili bir durumdur. Kopepoda dan belirlemiş olduğumuz türler ise çeşitli araştırıcılar tarafından Türkiye nin çeşitli lokalitelerinden bildirilmişlerdir. Bunlardan Cyclops vicinus en yaygın bulunan tür olup 7 lokaliteden bildirilmiştir. Bunlar; Bafra Gölü (Gündüz, 1991), Kuş Gölü (Ustaoğlu,1990), Karagöl (Ustaoğlu, 1986), Marmara Gölü (Ustaoğlu, 1989), Kunduzlar ve Çatören Baraj Gölleri (Altındağ ve Özkurt, 1998), Cip Baraj Gölü (Akıl ve Şen, 1995), Aslantaş Baraj Gölü (Bozkurt ve Göksu, 2002); Acanthodiaptomus denticornis 4 lokaliteden bildirilmiş, bunlar Karamık-Hoyran Gölleri (Gündüz,1987), Kunduzlar ve Çatören Baraj Gölleri (Altındağ ve Özkurt, 1998), Cip Baraj Gölü (Akıl ve Şen, 1995), Seyhan Baraj Gölü (Bozkurt ve Göksu, 1997); Mesocyclops leuckarti ise 3 lokaliteden bildirilmiştir. Karamık-Hoyran Gölleri 74

5 (Gündüz,1987), Seyhan Baraj Gölü (Bozkurt ve Göksu,1997) ve Güzelhisar Çayı (Balık vd., 1999). Diğer türler ise daha az lokaliteden bildirilmişlerdir. Çalışmamızda Kozan Baraj Gölü nden tespit etmiş olduğumuz Cnidaria dan Craspedacusta sowerby Türkiye den ilk olarak Balık vd.,(2001) tarafından Topçam (Aydın) su kaynağından bildirilmiştir. KAYNAKLAR Altındağ, A., Özkurt, Ş., A Study on the Zooplantonic Fauna Of the Dam Lakes Kunduzlar and Çatören (Kırka-Eskişehir). Tr. J. Of Zoology 22, TÜBİTAK. Akıl, A., Şen, D., Cip Baraj Gölünün (Elazığ, Türkiye) Copepoda ve Cladocera (Crustacea) Türleri Üzerine Taksonomik Bir Çalışma. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 12(3-4): Balık, S., Ustaoğlu, M.R., Sarı, H.M., Kuzey Ege Bölgesi ndeki Akarsuların Faunası Üzerine İlk Gözlemler. Su Ürünleri Dergisi, Bornova, İzmir, Cilt No:16, Sayı 3-4, Balık, S., Ustaoğlu, M. R., Özbek, M., A new locality for the freshwater jellfish Craspedacusta sowerbyi Lankester, 1880 in Turkey. Zoology in the Middle East, Kasparek Verlag, Heidelberg, 22, Bozkurt, A., Göksu, M.Z. L., Seyhan Baraj Gölü (Adana) Copepoda ve Cladocera (Crustacea) Faunası. Biyologlar Derneği III. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi 3-5 Eylül Kırşehir. Bozkurt, A., Göksu, M.Z.L., Aslantaş Baraj Gölü (Osmaniye) Zooplanktonu. Ç.Ü. Fen Bilimleri Ens. Su Ürünleri Anabilim Dalı. Doktora tezi. Dussart,B., Les Copepodes des Eaux Continentales d Europe Occidentale Tale II. Cyclopoides et Biologie. N.Boubee et Cie, Paris Dumont,H.J.,1983. Biogeoraphy of Rotifers. Hydrobiologia 104: Edmondson, W.T., Methods and Equiment in Freshwater biology 2nd ed. John Willey and Sons. Inc., NewYork, Flösner, D., Krebstiere, Crustacea. Kiemen-und Blattfüsser, Branchhiopoda, Fischlause, Branchiura, Tierwelt Deutschlands, 60. Teil, Veb Gustav Fischer Verlag, Jena, 501. Gulati, R. D., Zooplankton and its grazing as indicators of trophic status in Dutch lakes, environmental monitoring and assessment, 3, p. Gündüz, E., Karamık ve Horan Göllerinin Cladocera (Crustacea) Türleri Üzerine Taksonomik Bir Çalışma. Doğa Tu Zool. D. 11: Gündüz, E., Bafra Balık Gölünün (Balıkgölü-Uzun göl) Cladocera Türleri Üzerine Taksonomik Bir Çalışma. Doğa Tu Zool. D 15: Kolisko, R.A., Plankton Rotifers Biology and Taxonomy. Biological Station Lunz of the Austrian Academy of Science, Stutgart, 146 p Koste, W., Die Radertiere Mitteleuropas Ein Bestimmungswerk, Begründet Von Max Voigt. Überordnung Monogononta. 2 Auflage Neubearbeitet Von II. Tefelband.Berlin Stutgart, 234 pp. Mathev,P.M., Studies on the Zooplankton of a Tropical Lake Central İnland Fisheries Fauna. India 75

6 Scourfield, D. J., Harding, J. P., Fresh-Water Biology As. Sci. Publ. New York. Stemberger, R. S., A Guide to Rotifers of the Laurentian Great Lakes, Environmental Monitoring and Support Laboratory Office of Research and Development, U.S. Environmental Protection Agency, EPA-600/4, Tsalolikhin, S.J., Key to Freshwater İnvertebrates of Russia and adjacent Lands. St Petersburg, 395 pp Tsalolikhin, S.J., Key to Freshwater İnvertebrates of Russia and adjacent Lands. St Petersburg, 627 pp Ustaoğlu, M.R., Zooplankton of the Karagöl (Yamanlar-İzmir-Turkey) Biologia Gallo-Hellenica, 12: Ustaoğlu, M.R., Marmara Gölü nün (Salihli) Zooplanktonu ÜzerineAraştırmalar. E.Ü. Fen Bilimleri Enst. Biyoloji Anabilim Dalı (Doktora tezi)izmir Ustaoğlu, M.R., Balık,S., Kuş Gölü (Bandırma) Zooplanktonu. X. Ulusal Biyoloji Kongresi, Temmuz Erzurum. 76