SAĞLIK SİSTEMLERİ. Prof. Dr. Metin ATEŞ

Transkript

1 I SAĞLIK SİSTEMLERİ Prof. Dr. Metin ATEŞ

2 II Yay n No : 2867 flletme-ekonomi : Baskı Mart 2013 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No:3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) : Müge Günbaş Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 III Bu kitabı canım kızım İDİL e ithaf ediyorum...

4 IV

5 V ÖNSÖZ Sağlık sistemlerinde üç temel amacının olması beklenir. Bunlar; toplumda yaşayan bireylerin tümüne, gereksinim duydukları yerde ve ölçüde sağlanabilen en kaliteli hizmetin götürülmesidir. Bu amaçların gerçekleştirilmesi oluşturulacak örgütlenme modeliyle çok ilişkilidir. Sağlık örgütlenme modellerinin ilk ana amacı toplumun her kesimini kapsayacak biçimde hizmetin götürülmesini sağlamaktır. Ayrıca; her bir kişinin sağlık hizmetinden eşit ölçüde yararlanması amaçlanmalı, kentsel bölgelerden kırsal yörelerdeki çok küçük insan topluluklarına kadar hizmet götürülebilecek ilk basamak birimleri oluşturulmalıdır. Ancak, bireylerin her birine hizmet götürülmesi mutlak bir eşitlik kavramını düşündürmemelidir. Toplum içinde ayrıcalığı olan kesimler öncelikle belirlenmeli, çocuklara, annelere, yaşlılara, işçilere sunulan sağlık hizmetlerine özel önem verilmelidir. Hizmetlerin bütünleştirilmiş olarak sunulması gerekir. Bütünleştirmekten kasıt, sistem içindeki her basamakta koruyucu, iyileştirici, çevresel ve bireysel, tıbbi ve sosyal hizmetlerin eşgüdüm halinde sunulmasıdır. Sağlık sisteminin ne olduğuna bakılmaksızın Dünya Sağlık Örgütü nün önerisi ülkelerin oluşturacakları sağlık örgütlenmesinin birinci düzey sağlık hizmeti üzerine inşa edilmesi yönündedir. Birinci düzey sağlık hizmeti, toplumdaki birey ve ailelere, onların katılımı ve toplumun benimseyeceği değerler ve maliyetlerle ulaşılabilirliği sağlanan temel sağlık hizmeti olarak tanımlana bilir. Bu tanım sağlık hizmetinin herkese, onların onayı ve katılımı ile ülke koşullarına uygun ve temel hizmet olarak verilmesi gereğini ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın amacını, yukarıda sözü edilen nitelikte sağlık hizmetinin sağlanabilmesi için konu ile ilgili öğrencilere ve sağlık profesyonellerine kaynak oluşmaktadır. Bu amaçla, kitabın birinci bölümünde sağlık ve sağlık hizmetleri ile ilgili açıklamalara yer verilmiştir. Bu bölümde sağlık hizmetlerinin özelliklerinden sınıflandırılmasına, sağlık hizmet sektörlerine ve finansmanına kadar birçok konuda ayrıntılı bilgiler yer almaktadır. İkinci bölümde, sağlık örgütlenmesi

6 VI konusu ele alınmıştır. Bu çerçevede sağlık örgütlenmesinde temel olan ilkeler, ülkelerin sağlık sistemlerini etkileyen faktörler, sağlık örgütlenmesinde yer alan yönetim düzeyleri ve bunların görevleri hakkında açıklamalara yer verilmiştir. Üçüncü bölümde, genel olarak sağlık sistemleri ve değişik sağlık sistemlerine dahil olan çeşitli ülkelere ait bilgiler verilerek sistemlerin karşılaştırması yapılmış ve değerlendirmelerde bulunulmuştur. Kitabın konu ile ilgili kişilere yararlı bir kaynak olmasını umuyor, olası eksik ve hataların gelecek çalışmalarda ve baskılarda giderilmesi için gelebilecek öneri ve katkılar beklenmektedir. Kitabın sayfa ve kapak tasarımı için Müge Günbaş a, basım, dağıtımı için başta Seyhan Satar a ve diğer BETA Yayınevi çalışanlarına teşekkür ederim. Prof. Dr. Metin Ateş

7 VII İÇİNDEKİLER 1. SAĞLIK KAVRAMI SAĞLIK HİZMETLERİ Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri Sağlık Hizmetlerinin Niteliği Sağlık Hizmetlerinin Kamusal Niteliği Sağlık Hizmetlerinin Özel Niteliği Sağlık Sektörleri Halk Sektörü Profesyonel Sektör Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması Koruyucu Sağlık Hizmetleri Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI Finansman Kaynakları Kamu ve Yarı Kamu Finansman Kaynakları Özel Finansman Kaynakları Sağlık Hizmetlerinin Finansman İlkeleri Sağlık Hizmetlerinin Finansman Yöntemleri Doğrudan Finansman Yönetimi Dolaylı Finansman Yönetimi... 16

8 VIII 3.4. Sağlık Finansman Modelleri Beveridge Modeli Bismare Modeli SAĞLIK SİGORTACILIĞI Genel Kavramlar Sosyal Güvenlik Sigorta Sağlık Sigortası Sağlık Sigortasının Tarihçesi Sosyal Sağlık Sigortacılığı Özel Sağlık Sigortacılığı Dünya da Sağlık Sigortacılığı Türkiye de Sağlık Sigortacılığı Aracı Kurumlar (TPA-Third Party Administration) Sağlık Sigortalarına Ödeme Modelleri SAĞLIK ÖRGÜTLENMESİ Sağlık Örgütlenmesinde Göz Önüne Alınması Gereken Temel İlkeler Sosyal Eşitlik Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri Sürekli Hizmet Bütünleştirilmiş Sağlık Hizmetleri Kademeli Sevk Sistemi Ekip Hizmeti Ana ve Çocuk Sağlığına Öncelik Koruyucu Hizmetlere Öncelik Toplum Katılımı Denetim ve Hizmetiçi Eğitim... 51

9 Esnek Bir Planlama Sektörler Arası İşbirliği Ülkelere Göre Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme Modelinin Geliştirilmesi Sağlık Örgütlenmesinde Yönetim Düzeyleri Ulusal Düzey (Sağlık Bakanlığı) Bölgesel Düzey İlçeler ve Benzeri Birimler Mahalli Düzey SAĞLIK SİSTEMLERİ Sağlık Sisteminin Diğer Sistemlerle İlişkisi Sağlık Sistemlerinin Sınıflandırılması Serbest Piyasa Tipi Sağlık Sistemi ve Örnek Ülkeler Refah Yönelimli Sağlık Sistemi ve Örnek Ülkeler Kapsayıcı Sağlık Sistemi ve Örnek Ülkeler Sosyalist Sağlık Sistemi ve Örnek Ülke Sağlık Sistemlerinin Karşılaştırılması TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİ Aile Hekimliği Genel Sağlık Sigortası Hastanelerin Özerkleşmesi Kamu Sağlık Finansmanı Devlet Bütçesi Sosyal Güvenlik Kurumları Özel Sağlık Finansmanı Temel Sağlık Göstergeleri ÜLKELERE GÖRE SAĞLIK SİSTEMİ Portekiz Sağlık Sistemi IX

10 X Genel Bilgiler Sağlık Göstergeleri Sağlık Örgütlenmesi ve Sunumu Sağlık Finansmanı İran Sağlık Sistemi Genel Bilgiler Sağlık Göstergeleri Sağlık Örgütlenmesi ve Sunumu Sağlık Finansmanı Suudi Arabistan Sağlık Sistemi Genel Bilgiler Sağlık Göstergeleri Sağlık Örgütlenmesi ve Sunumu Sağlık Finansmanı Lübnan Sağlık Sistemi Genel Bilgi Sağlık Göstergeleri Sağlık Örgütlenmesi ve Sunumu Sağlık Finansman

11 XI TABLOLAR Tablo 1: Türkiye de Özel Sağlık Sigortaları nın Son 10 yıllık Seyri Tablo 2: Sigorta Dalı Bazında Şirket ve Poliçe Sayıları Tablo 3: Sigorta Branşlarının Yurtiçi Direkt Prim Üretimi Payları...39 Tablo 4: Yıllar İtibariyle Özel Sağlık Sigortalarının Gelişimi Tablo 5: Yıllar İtibariyle Sağlık Branşı Kar ve Zarar Hesabı Teknik Sonuçları (Milyon TL) Tablo 6: Hekimlere Yapılan Ödeme Modellerinin Karşılaştırılması Tablo 7: Amerika Birleşik Devletleri Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo 8: Brezilya Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo 9: Çin Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo.10: Almanya Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo 11: Fransa Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo 12: Belçika Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo 13: İngiltere Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo 14: Norveç Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo 15: İtalya Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo 16: Küba Sağlık Göstergeleri (2008) Tablo 17: İşlevlerine Göre Sağlık Sektöründe Yer Alan Kurum ve Kuruluşlar Tablo 18: Türkiye de Özel Sağlık Sigortaları nın Son 10 yıllık Seyri Tablo 19: Yıllara Göre GSYİH İçinde Toplam Kamu Sağlık Harcaması Payı Tablo 20: Kamu Sağlık Ödemeleri (Milyon TL)

12 XII Tablo 21: Tedavi Giderlerinin Dağılımı (Milyon TL) Tablo 22: Türkiye Sağlık Harcamaları (Milyon TL), ( , Türkiye) Tablo 23: Türkiye Sağlık Göstergeleri Tablo 24: Tablo 25: Yıllara Göre Seçilmiş Bazı OECD Ülkelerinde Sağlık Harcamaları Yıllara Göre Bazı Enfeksiyon Hastalıklarına İlişkin Vaka Sayıları Tablo 26: Yıllara Göre Aşılama Oranları, Türkiye Tablo 27: Yıllara Göre Hastane Sayıları, Türkiye Tablo 28: Yıllara Göre Sağlık Personelinin Sayıları Tablo 29: Sağlık Personelinin Sektörlere Dağılımı, Türkiye, Tablo 30: Portekiz Sağlık Bölgelerine Göre Çalışanların Sayısı (GDH, 2005) Tablo 31: İran ın İdari Eyaletleri Tablo 32: İran ın Demografik Göstergeleri Tablo 33: İran ın Sosyo-Demografik Özellikler Tablo 34: İran ın Sağlık Harcamalarına Ait Göstergeler Tablo 35: İran ın İnsan ve Fiziksel Kaynaklarına Ait Göstergeler Tablo 36: İran ın Temel Sağlık Hizmet Göstergeler Tablo 37: İran da Aşılama Oranları Tablo 38: İran ın Sağlık Durumu Göstergeleri Tablo 39: İran da Seçilen Morbidite Göstergeleri Tablo 40: İran da Sağlık Tesislerinin Sayısı Tablo 41: İran da Hastane Yataklarının Dağılımı (2001) Tablo 42: Suudi Arabistan ın Demografik ve Sosyo Ekonomik Göstergeleri Tablo 43: Suudi Arabistan Sağlık Göstergeleri Tablo 44: Suudi Arabistan Sağlık İnsangücü Sayıları ve Dağılımı Tablo 45: Suudi Arabistan da Sağlık Merkezlerinde Görev Yapan Sağlık İnsan Gücü Sayıları Tablo 46: Suudi Arabistan da Bulaşıcı Hastalık Vaka İstatistiği

13 Tablo 47: Suudi Arabistan da Bağışıklama Oranları Tablo 48: Lübnan ın Ekonomik ve Sağlık Göstergeleri XIII ŞEKİLLER Şekil 1: Şekil 2: Şekil 3: Şekil 4: Şekil 5: Şekil 6: Şekil 7: Sağlık Hizmetlerinin ve Kurumlarının Sınıflandırılması...8 Türkiye de Doğumda Beklenen Yaşam Süresi ve OECD Ortalaması Kişi Başına Düşen GSYİH, Kişi Başına Düşen Reel Sağlık Harcaması ve Sağlık Harcamalarının GSYİH deki Payı, Türkiye ve OECD Karşılaştırması Portekiz Sağlık Bakanlığı na Bağlı Kuruluşlar Portekiz Sağlık Sistemi Portekiz Sağlık Finansman Yapısı İran Sağlık Sistemi Ağı...172

14 XIV