KAPULUKAYA BARAJ GÖLÜ NDE LİTORAL VE PELAJİK BÖLGELERE VE MEVSİME BAĞLI ZOOPLANKTON DAĞILIŞLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

Transkript

1 ÖZET KAPULUKAYA BARAJ GÖLÜ NDE LİTORAL VE PELAJİK BÖLGELERE VE MEVSİME BAĞLI ZOOPLANKTON DAĞILIŞLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Özlem İNCE, Yaşar ALUÇ, Gökben BAŞARAN, İlhami TÜZÜN KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ, FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, BİYOLOJİ BÖLÜMÜ Kızılırmak Nehri üzerinde bulunan Kapulukaya Baraj Gölü nde, girişten sete kadar belirlenen 5 istasyonun litoral ve pelajik bölgelerinden, yaz (Temmuz ve Ağustos 2005), sonbahar (Ekim ve Kasım 2005) ve bahar (Nisan ve Mayıs 2006) mevsimlerinde alınan zooplankton numuneleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çalışma periyodu boyunca bütün istasyonlarda, rotiferlerin, diğer zooplankton gruplarına göre yoğunluk ve tür çeşitliliği bakımından baskın grup olduğu gözlenmiştir. Zooplankton komunitesinde toplam yoğunluğun yaklaşık % 96 sı rotiferlerden oluşmuştur. Rotifer populasyonunun % 90 ını ise 6 familyaya ait 10 tür oluşturmuştur. Kladoser populasyonu içerisinde, Bosmina longirostris türünün, populasyonun % 99 unu teşkil edecek şekilde, ortalama 5 birey/l ile en yüksek yoğunluğa ve bulunma sıklığına sahip olduğu bulunmuştur. Ancak, bu türün yoğunluğunda, Temmuz, Ekim ve Kasım aylarında barajın giriş bölgesindeki ilk iki istasyonun özellikle pelajik numunelerinde önemli artışlar (maksimum 67 birey/l) tespit edilmiştir. Çalışma süresince, tüm numuneler içerisinde Daphnia cinsinden sadece Daphnia galeata türüne ait toplam 15 adet birey tespit edilmiştir. Çoğunlukla cyclopoid copepodlardan oluşan Copepoda sınıfına ait bireylerin, numunelerin % 75 inde rastlanmasına rağmen, çok düşük oranlarda (ortalama % 0,2 ve 2 birey/l) bulunduğu gözlenmiştir. Zooplankton populasyon yoğunluklarının zamana bağlı değişimlerinin litoral ve pelajik bölgelerde benzer şekilde iniş çıkışlar gösterdiği gözlenmiştir. Zooplankton yoğunluğunda litoral ve pelajik bölgelerde farklılıklar olsa da Ağustos ayı haricinde önemli fark bulunmamıştır. Rotifer ve kladoserlerin, horizontal dağılımı değerlendirildiğinde, ortalama birey yoğunluklarının baraj başlangıç noktasından sete doğru hem pelajik hem litoral bölgelerde azalarak devam ettiği belirlenmiş, bu durum göle giren suyla birlikte değişen fiziksel ve kimyasal değişkenlerle ilişkilendirilmiştir. Anahtar kelimeler: Baraj gölü, zooplankton, populasyon dağılımı, litoral ve pelajik kompozisyon. COMPARISON OF LITTORAL, PELAGIC AND SEASONAL DISTRIBUTIONS OF ZOOPLANKTON POPULATIONS IN KAPULUKAYA DAM LAKE ABSTRACT Zooplankton samples taken from littoral and pelagic regions of 5 stations selected between the inflow and the dam in summer (July and August 2005), autumn (October and November 2005) and spring (April and May 2006) from Kapulukaya Dam Lake located on the Kızılırmak River were comparatively investigated. Rotifers were dominant among other zooplankton groups in respect to both density and species diversity at all stations throughout the study period. Of the total density of zooplankton community, about 96 % was composed of rotifers, while the 90 % of the total rotifer population was composed of 10 species belonging to 6 families. 297

2 Bosmina longirostris was found to have the highest frequency and density in the cladoceran population, being with an average of 5 individuals/l, constituted 99 % of the population. However, considerable increases in its density (maximum 67 individuals/l) were observed especially in pelagic samples from two stations at the riverine zone in June, October and November From genus Daphnia, only the species Daphnia galeata was observed with the total of 15 individuals in all samples during the study. Individuals from class Copepoda, which was dominated by cyclopoid copepods, were found to be at very low ratios (0.2 % and 0.12 individuals/l in average), although they were detected in 75 % of the samples. Zooplankton population density changes with time showed similar fluctuations in littoral and pelagic regions. Although there were some differences between littoral and pelagic regions there was no significant difference between littoral and pelagic regions except August. When horizontal distributions of rotifera and cladocera evaluated, mean individual densities were found to be decreasing from the riverine towards the dam at both littoral and pelagic regions. This was associated with physical and chemical properties of water changing with inflow. Keywords: reservoir, zooplankton, population distribution, littoral and pelagic compositon. GİRİŞ Zooplankton tür yayılış ve kompozisyonu göllerde mevsimlere bağlı değişim gösteren farklı abiyotik ve biyotik koşulların bileşkelerine bağlı olarak değiştiklerinden dolayı göl ekosistemlerinde uzun süreli değişimlerinde göstergesi olarak değerlendirilmektedir (Canfield ve Jones 1996, Espindola ve ark ). Göllerde zooplankton yayılışının tespitinde yapılan örneklemeler genellikle yatay ve/veya dikey ekseni (Armengol 1984,, Soto ve ark. 1984) veya litoral bölgeyi kapsamaktadır. (Sharma ve Pant 1984, Kairesalo ve Penttilä 1990). Zooplanktonların zamana bağlı değişimleride sıkça çalışılan konulardandır (Mayer ve ark. 1997, Urabe ve Murano 1986). Günümüzde zooplankton populasyonlarının göllerin farklı bölgelerinde oldukça değişken, heterojen bir yayılış gösterdikleri ve pek çok ekolojik sistemde görülen bu heterojen yayılışta, av baskısı ve rekabetin (Urabe 1990, DeMott ve Kerfoot 1982, Lynch 1979) yanı sıra, hidrolojik özellikler, sıcaklık, oksijen, ph, ışık geçirgenliği, rüzgar, su karışımı gibi faktörlerin etkili olduğu bilinmektedir (Conde-Porcuna ve ark. 2002, Fernandez-Rosado ve Lucena 2001). Zooplanktonların farklı etkenlere bağlı heterojen yayılışı kabul edilmekle birlikte, özellikle baraj sistemlerinde litoral ve pelajik bölgeleri kapsayan karşılaştırmalı çalışmalar oldukça sınırlı sayıdadır (Fernandez-Rosado ve Lucena 2001). Kapulukaya Baraj Gölü nde yıllarında yapılan çalışmada (Kök 2005) rotifer populasyonunun pelajik bölgelerde yüzeyden 15 m derinliğe kadar belirgin şekilde baskın olduğu görülmüş ve yılında varlığı belirtilen Daphnia sp. ye (Yılmaz 1994) çalışma süresince hiç rastlanmamıştır. Bu çalışma, Kapulukaya Baraj Gölü nün farklı bölgelerinden alınan litoral ve pelajik numunelerle, bu bölgelerdeki tür yoğunluk ve çeşitliliğini belirlemek ve mevsimsel olarak fiziksel, kimyasal ve hidrolojik değişkenlerle zooplankton tür kompozisyon değişimini karşılaştırmak ve Daphnid türüne rastlanmamasının sebebini araştırmak üzere tasarlanmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Orta Kızılırmak Havzası nda, Kırıkkale ilinin 30 km güneyinde 724 m rakımda bulunan ve Kızılırmak Nehri ile beslenen Kapulukaya Baraj Gölü, hidroelektrik enerji elde etmek amacıyla 1989 yılında işletmeye açılmış, 2001 yılından itibaren Kırıkkale ilinin içme ve 298

3 kullanma suyu temininde de kullanılmaya başlanmıştır. Toplam hacmi 282 hm 3 ve alanı 20,70 km 2 olan baraj gölünün maksimum derinliği 44 m dir. Şekil 1. Kapulukaya Baraj Gölü ve örnekleme istasyonları (S1, S2, S3, S4 and S5). Figure 1. Kapulukaya Dam Lake and sampling stations (S1, S2, S3, S4 and S5). Baraj gölünde girişten sete kadar belirlenen 5 istasyonun (Şekil 1) en derin orta kısmından (Pelajik) ve bu istasyonların her iki kıyısından (Litoral); yaz (Temmuz ve Ağustos 2005), sonbahar (Ekim ve Kasım 2005) ve bahar (Nisan ve Mayıs 2006) mevsimlerinde zooplankton numuneleri toplanmıştır. Analizlerde litoral numuneleri temsilen her iki kıyıya ait numunelerin ortalaması kullanılmıştır. Numuneler 45 µm göz açıklığındaki plankton kepçesiyle her bir istasyonda 3 kez 2 metre derinlikten yukarıya çekilerek toplanmıştır. 3 tekrarlı numuneler tek şişe içerisine aktarılarak % 4 lük formaldehit solüsyonu içerisinde saklanmıştır. Zooplankton türlerinin teşhis ve sayımları Leica DM IL inverted mikroskop kullanılarak teşhiş anahtarları yardımıyla yapıldı (Harding ve Smith 1974, Pontin 1978, Ruttner-Kolisko 1974, Scourfield ve Harding 1966, Smirnov 1996). İstasyonlarda Secchi derinliği ve YSI 55/50 FT oksijen metre kullanılarak 0,5 metre aralıklarla çözünmüş oksijen, sıcaklık ve yüzde oksijen doygunluğu ölçümleri yapıldı. Su örnekleri, hortum yardımıyla yüzeyden 2 m derinliğe kadar olan sütundan alındı. ph; iletkenlik, toplam çözünmüş katı madde (TDS) ve tuzluluk ile bulanıklık (NTU) ölçümleri, sırsıyla Cole Parmer ph metre, Orion 115 İletkenlik/TDS metre ve Model 965 Orbeco Hellige turbidimetre ile yapıldı. Su numuneleri gerekli deneylerde kullanılmak üzere Whatman GF/C filtre kağıdından süzüldü. Toplam fosfor (TP), amonyum azotu (NH 4 -N), çözünmüş reaktif fosfor (SRP), askıdaki katı madde (SS) ve sülfat tayinleri, APHA/AWWA/WEF (1995) uyarınca yapıldı. Su numunelerinde ayrıca Nitrat+nitrit azotu (NO 3 +NO 2 -N) (Mackereth ve ark. 1978), silikat (Golterman ve ark. 1978), alkalinite (Henriksen 1982) ve klorofil a (Arvola 1981) tayinleri yapıldı. Çözünmüş inorganik azot (DIN) miktarı amonyum ve nitrat+nitrit azotu değerlerinin toplamından elde edildi ve 2006 yıllarına ait hidrolojik veriler, TEAŞ tan temin edildi. Su bekleme süreleri, günlük giren su ve hacim verilerinden hesaplandı. BULGULAR Çalışmada 17 familyaya ait 53 rotifer, 5 familyaya ait 10 kladoser türü teşhis edilmiştir. İstasyonlardaki ortalama rotifer, kladoser ve kopepod oranı sırasıyla, % 94,7, % 5,1 ve % 0,2 olarak bulunmuştur. Rotiferlerden 6 familyaya ait 10 türün (Keratella cochlearis, Keratella quadrata, Anuraeopsis fissa, Synchaeta pectinata, Synchaeta littoralis, Polyarthra vulgaris, Asplanchna priodonta, Pompholyx sulcata, Hexarthra intermedia, Ascomorpha saltans) mevsimsel iniş çıkışlar olmakla birlikte, toplam rotifer 299

4 populasyonunun % 97 sini teşkil edecek şekilde baskın olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 1). Kladoser populasyonunda ise Bosmina longirostris türünün istasyonlarda ortalama % 95,3 lük oranla baskın tür olduğu, bu türü % 2,5 ve % 2,1 ile sırasıyla Alona rectangula ve Chydorus sphaericus türlerinin takip ettiği, diğer kladoser türlerinin ise sadece % lik oranda bulunduğu görülmüştür. Çalışma süresince Daphnia cinsinden sadece Daphnia galeata türüne oldukça düşük yoğunlukta (toplam 15 birey ve maksimum 0,04 birey/l), S4 ve S5 istasyonlarının pelajik iki numunesinde rastlanmıştır. Kopepodlara ait türler, istasyonlarda ortalama 2 birey/l yoğunlukta bulunmuştur. Litredeki maksimum birey sayısı 0,5 olarak tespit edilmiş, tüm zooplankton populasyonu içerisinde litrede birey/l ile maksimum % 5,4 lük bir oranda görülmüştür. Rotifer ve kladoserlerin, Kapulukaya Baraj Gölü ndeki horizontal dağılımına bakıldığında, ortalama birey yoğunluklarının baraj başlangıç noktasından sete doğru hem pelajik hem litoral bölgelerde azalarak devam ettiği belirlenmiştir. Ayrıca, rotifer ortalama yoğunluklarının her bir istasyonun litoral ve pelajik bölgeleri arasında önemli farklılıklara sahip olmadığı, buna karşın kladoser ortalama yoğunluklarının pelajik bölgelerde belirgin bir şekilde daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Rotiferlerin ortalama çeşitlilik indeks değerleri ise, litoral ve pelajik bölgeler arasında yine benzer iken, kladoserler litoral bölgelerde daha yüksek değerlere sahiptir (Çizelge 1). Çizelge 1. Örnekleme istasyonlarında zooplankton populasyonları ve bazı fiziksel ve kimyasal değişkenlere ait ortalama ± standart hata değerleri (Li: Litoral, Pe: Pelajik) Table 1. Mean ± standart errors of zooplankton populations and some physical and chemical parameters of sampling stations. Toplam Yoğunluk (Birey/L ± SE) Yoğunluk (%) Litoral tür Yoğunluğu (Birey/L±SE) Pelajik tür yoğunluğu (Birey/L±SE) Shannon- Wiener indeksi Rotifera Cladocera Copepoda Rotifera Cladocera Copepoda Rotifera Cladocera Copepoda Rotifera Cladocera Copepoda Li-Rotifera Pe-Rotifera Li-Cladocera Pe-Cladocera İSTASYONLAR I II III IV V 128,3±30,9 122,5±27,0 84,6±14,9 3,8±1,4 1,4±0,4 1,5±0,3 5±0,06 0,09±0,03 0,07±0,02 181,9±34,3 16,6±4,8 0,2±2 91,5 8,4 173,3±41,5 10,71±3,81 5±0,07 199,1±65,8 28,4±11,3 0,38±0,35 1,708±0,213 1,658±0,304 64±0,060 0,024±0,015 97,0 2,9 127,7±44,5 1,7±0,36 5±0,07 129,6±31,2 8,05±3,64 5±4 2,028±45 1,915±0,254 0,262±10 0,052±0,022 98,8 1,2 118,6±34,7 0,92±0,28 0±0,03 130,3±46,4 2,44±0,94 0,06±0,05 1,760±34 1,840±0,241 0,237±03 0,055±0,039 98,2 1,8 85,6±19,4 1,09±0,30 0,09±0,03 82,8±24,9 2,41±0,63 0,02±0,02 1,720±14 1,785±0,223 89±0,060 0,019±0,012 57,3±14,9 1,1±0,4 0,07±0,02 98,1 1,8 58,6±20,8 0,67±0,20 0±0,03 54,6±18,5 1,83±1,02 0,01±0,01 1,717±27 1,553±60 0,402±37 66±31 TP (mg/l) 0,029±0,003 0,025±0,002 0,020±0,002 0,019±0,002 0,018±0,002 SRP (mg/l) 0,004±0,001 0,004±0,001 0,004±0,001 0,005±0,001 0,005±0,001 Amonyum (mg/l) 0,030±0,003 0,035±0,003 0,028±0,004 0,032±0,003 0,026±0,004 Nitrit-Nitrat (mg/l) 0,213±0,086 0,098±0,033 0,078±0,019 0,072±0,015 0,086±0,016 DIN (mg/l) 0,243±0,087 33±0,034 06±0,020 04±0,016 12±0,016 Silicate (mg/l) 4,05±4 4,10±3 3,92±5 3,91±1 3,86±1 Klorofil-a (µg/l) 14,5±3,7 11,1±2,9 5,4±0,6 4,1±0,6 4,3±0,8 Alkalinity (mg/l) 206±7 195±7 197±5 198±5 207±3 300

5 Sulfat (mg/l) 505±29 464±16 483±10 466±9 446±12 ph 8,36±0,03 8,36±0,03 8,38±0,04 8,32±0,04 8,24±0,04 İletkenlik 1705± ± ± ± ±42 Bulanıklık (NTU) 4,6±0,7 3,1±0,2 2± 2,1±0,2 1,6±0,2 Tuzluluk %o 0,87±0,02 0,83±0,02 0,84±0,02 0,85±0,02 0,85±0,02 TDS 832±20 802±16 815±19 825±20 832±21 SS (mg/l) 6,5±1,2 4,6±0,5 3± 3,1±0,2 2,8±0,3 Secchi derinliği (cm) 233±17 260±14 337±19 306±19 402±21 Sıcaklık ( o C) 19,8±1,2 19,9±1,3 20,6±1,3 20,2±1,3 19,7±1,2 Oksijen (mg/l) 11,57±7 12,24±0,36 11,34±0,33 10,79±0,46 9,45±0,49 Rotifer, kladoserlere ait toplam zooplankton yoğunluklarının örnekleme tarihlerine ve mevsimlere göre farklılıkları Mann-Whitney U testiyle analiz edilmiştir. Zooplankton yoğunlukları her bir tarih için litoral ve pelajik bölgelerde karşılaştırıldığında, Ağustos, Kasım ve Nisan aylarında litoral bölgelerdeki zooplankton yoğunluğu bütün istasyonlarda pelajik bölgelerden yüksek bulunmasına rağmen, sadece Ağustos ayında istatistiki olarak yüksek bulunmuştur (P= 0,047). Mayıs ayında ise bütün istasyonlarda litoral bölgedeki tür yoğunluğu pelajik bölgelerden yüksek olmasına rağmen bu farklılıklar istatistiki olarak önemli çıkmamıştır. Litoral ve pelajik bölgeler mevsimsel olarak karşılaştırıldığında, yaz döneminde pelajik tür yoğunlukları litoral bölgelerden önemli derecede yüksek bulunmuştur (P<0,05; 0,047). İlkbahar mevsimindeki ortalama yoğunluklar, diğer mevsimlere göre hem litoral (P Yaz-İlkb = 0,009; P Sonb-İlkb = 0,028 ) hemde pelajik bölgelerde (P Yaz-İlkb = 0,028; P Sonb-İlkb = 0,047) istatistiki olarak önemli şekilde daha fazladır. Baskın olan rotifer türleri ve kladoserlerden tek baskın tür olan Bosmina longirostris in litoral ve pelajik bölgelerde örnekleme tarihlerine göre dağımı Şekil 2 de verilmiştir. Zooplankton yoğunlukları ile abiyotik faktörler arasında istatistiki olarak anlamlı korelasyonlar (Spearman R < 0,05) tespit edilmiştir. Buna göre, litoral bölgede rotifer yoğunlukları ile toplam fosfor, nitrat bulanıklılık, askıda katı madde ve sıcaklık arasında pozitif ve önemli, Secchi derinliğiyle negatif ve önemli korelasyonlar saptanmıştır. Kladoserler ise, toplam fosfor, nitrat, bulanıklılık ve askıda katı madde ile pozitif, Secchi derinliğiyle negatif bir ilişkiye sahiptir. Pelajik bölgede, rotiferler yoğunlukları, amonyum, sülfat, bulanıklılık, askıda katı madde ile pozitif, oksijen ve Secchi derinliğiyle negatif korelasyonlara, kladoser yoğunlukları ise, toplam fosfor, nitrat, bulanıklılık ve askıda katı madde ile pozitif ve Secchi derinliğiyle negatif korelasyonlara sahiptir. TARTIŞMA Sucul sistemlerde, besin zinciri ve ilişkileri su kalitesini belirleyen en önemli unsurlardan birisidir (Carpenter ve ark. 1985). Özellikle son yıllarda doğal göl ve baraj gölleri üzerindeki insan kaynaklı baskıların, besin zincirinin alttan üste doğru (fitoplankton miktar ve kompozisyondaki ) değişikliklere sebep olduğu, bu durumun da sistem su kalitesini kötüleştirdiği sıklıkla ortaya konmuştur (Straskraba 1996). Artan birincil üretiminin sonuçlarından birisi de, besin zincirinde bir üst basamaktaki zooplankton miktar ve kompozisyonlarını (büyük vücutlu ve fitoplankton üzerinde etkili beslenmeye sahip daphnidlerin ortamdan kaybolması suretiyle) etkileyerek zooplanktonların fitoplanktonları kontrol edemez duruma getirmesidir (Carpenter ve ark. 1985). 301

6 Kapulukaya Baraj Gölü nde daha önce yapılan çalışmada (Kök 2005), zooplankton populasyonuna rotiferlerin hakim olduğu ve fitoplanktonlar üzerinde beslenme baskısı en etkili olan Daphnia sp. türlerinin bulunmadığı kaydedilmiştir. Söz konusu çalışmada, baraj gölünün sadece pelajik bölgelerinden yapılan örneklemeler ile zooplankton kompozisyonu horizontal ve vertikal olarak ortaya konmuştur. Ancak, zooplanktonların, özellikle Daphnia sp. nin, görünür balık predasyonundan kurtulmak amacıyla litoral bölgelere ve buradaki makrofit yataklarına saklanmak üzere göç etme yeteneğinde oldukları bilinmektedir. Bu nedenle, Kapulukaya Baraj Gölü ndeki zooplankton kompozisyonunun bu bölgeleri de içerek şekilde karşılaştırmalı olarak incelendiği çalışmamızda, daha önce gölün sadece pelajik bölgelerinden elde edilen (Kök, 2005) sonuçlara göre zooplankton genel kompozisyonunun farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Kapulukaya Barajı nda zooplankton kompozisyonunun bu şekilde ortaya çıkmasının temel sebepleri, abiyotik faktörlerin yanı sıra, besin sınırlaması ve balık av baskısı olarak düşünülebilir (Hoffman ve ark. 2001). Kapulukaya Barajı nda 1994 yılında yapılan başka bir çalışmada, yoğunlukları verilmemesine rağmen, Daphnia sp. nin gölde bulunduğu belirtilmiştir. Bu çalışmadan itibaren göldeki zooplankton komunite yapısının değişmiş olduğu, bu değişimin sebepleri olarak da öncelikle Baraj Gölü ndeki balık populasyonlarındaki olası değişikliklerden şüphelenilmesi gerektiği söylenebilir. 302

7 Şekil 2. Rotifer ve kladoserlerden baskın türelerin örnekleme tarihlerine göre litoral ve pelajik istasyonlardaki yüzde dağılımları (a: Yaz dönemi, b: Sonbahar dönemi, c: İlkbahar dönemi, L: Litoral; P: Pelajik, K.c.: K. cochlearis, K.q.: K. quadrata, A.f.: A. fissa, S.p.: S. pectinata, S.l.: S. littoralis, P.v.: P. vulgaris, A.p.: A priodonta, P.s.: P. sulcata, H.i.: H. intermedia, A.s.: A. saltans, B.l.: B. longirostris) Figure 2. Percent distribution of dominant species in the littoral and pelagic zones (a: Summer b: Autumn, c: Spring, L: Littoral; P: Pelagic, K.c.: K. cochlearis, K.q.: K. quadrata, A.f.: A. fissa, S.p.: S. pectinata, S.l.: S. littoralis, P.v.: P. vulgaris, A.p.: A priodonta, P.s.: P. sulcata, H.i.: H. intermedia, A.s.: A. saltans, B.l.: B. longirostris) Nitekim, göldeki balık populasyonuna ait türlerin tespit edilebilmesi amacıyla çalışma esnasında farklı zamanlarda alınan balık numunelerinde, gölde Atherina boyerii türünün bulunduğu belirlenmiştir. Bu balık türü, ülkemiz tatlı sularına ait olmayan ekzotik türler kapsamında değerlendirilmesi gereken bir türdür. Erken eşeysel olgunluğa erişme (1 yıl ve daha az), yine yaklaşık bir yıl gibi bir sürede populasyonunu iki katına çıkararak kolay kolonize olması ve özellikle zooplanktonla beslenmesi gibi özellikleri nedeniyle, bu türün Kapulukaya Baraj Gölü balık populasyon kompozisyonunu değiştirmiş olma ihtimali oldukça yüksektir (Vizzini ve Mazzola 2002). Bu durumda Atherina boyerii nin zooplanktonlar üzerinde özellikle de iri vücutlu daphnid türleri üzerindeki olası bir yoğun baskısından şüphelenmek gerekmektedir. Bu durumun ispatlanmasi için, göldeki balık populasyon yapısı ve dinamiklerini ortaya koyacak başka bir detaylı bilimsel çalışmaya ihtiyaç vardır. Kapulukaya Baraj Gölü nde rotiferlerin hakim olduğu zooplankton kompozisyonda diğer bir etken, baraj göllerinde yoğun bir şekilde bulunan askıda katı madde miktarı olabilir (Godlewska ve ark. 2003). Nitekim, rotiferlerin horizontal dağılımları incelendiğinde, barajın nehir bölgesinden set bölgesine doğru, doğrusal azalan yoğunluklarda bulunduğu saptanmıştır. Bu durum, Marzolf (1990) un önerdiği şekliyle, nehir su girdisiyle birlikte göle giren silt, çamur, nutrient, alg, bakteri vb. nin depo eğiliminde olduğu baraj göllerinde ortaya çıkmaktadır. Nitekim, araştırmada askıda katı madde miktarlarının sözkonusu düzlemde doğrusal azalarak devam etmesi bu öneriyi Kapulukaya Barajı için de doğrular niteliktedir. Kapulukaya Baraj Gölü nde, mevcut zooplankton populasyonlarının gölün horizontal aksisi boyunca, litoral, pelajik ve zamana bağlı dağılımlarında, baraja giren-çıkan su miktarlarıyla ilişkili olarak fiziksel faktörlerin (oksijen, sıcaklık ve askıda katı madde gibi diğer faktörlerle birlikte) etkili olduğu söylenebilir. Barajdan kullanılan su ihtiyacının artması nedeniyle, baraja su giriş-çıkışlarının nispeten fazla olduğu yaz aylarında (Temmuz, Ağustos) hem litoral ve hem pelajik bölgelerde diğer mevsimlere göre daha düşük yoğunluklar 303

8 bulunmuştur. Zooplankton yoğunluklarıyla, askıda katı madde ve bulanıklılık arasındaki pozitif korelasyonlar ve Secchi derinliğiyle negatif korelasyonlar bu iddiayı destekler niteliktedir (Armengol ve ark., 1988; Fernandez-Rosado ve Lucena, 2001). KAYNAKLAR APHA/AWWA/WEF, Standard methods for the examination of water and wastewater. 19th. Edition; Edited by Andrew D. Eaton (AWWA), Lenore S. Clesceri (WEF), Arnold E. Greenberg (APHA). American Public Health Association, Washington DC, 1040 pp. Armengol, J., Sabater, F., Riera, J.L., Puig, M.A., Longitudinal changes in the zooplankton communities along a series of reservoirs in the Guadiana River (W. Spain), Verh. int. Ver. Limnol. 23: Arvola, L., Spectrophotometric determination of chlorophyll-a and phaeopigments in ethanol extraction. Ann. Bot. Fennici, 18, Canfield, T.J., Jones, J.R., Zooplankton abundance, biomass, and size-distribution in selected midwestern waterbodies and relation with trophic state. J. Freshwat. Ecol., 11, Carpenter, S.R., Kitchell, J.F. and Hodgson, J.R., Cascading interactions and lake productivity. Bioscience. 35: Conde-Porcuna, J.M., Ramos-Rodriguez, E., Pe Rez-Martinez, C, Correlations between nutrient concentrations and zooplankton populations in a mesotrophic reservoir, Freshwater Biology, 47: DeMott, W., Kerfoot, W.C., Competition among cladocerans: nature of the interaction between Bosmina and Daphnia, Ecology, 63(6): Duggan, I.C., Green, J.D., Thompson, K., Shield, R.J., The influence of macrophytes on the spatial distribution of littoral rotifers. Freshwater Biology 46, Espindola, E.L.G., Matsumura-Tundisi, T., Rietzler A.C., Tundisi, J.G., Spatial heterogeneity of the Tucurui Reservoir (State of Para, Amazonia, Brazil) and the distribution of zooplankton species. Rev. Bras. Biol. 60 (2). Fernandez-Rosado, M.J., Lucena, J., Space-time heterogeneities of the zooplankton distribution in La Concepcion reservoir (Istan, Malaga; Spain). Hydrobiologia 455: Godlewska, M., Mazurkiewicz-Boron, G., Pociecha, A., Wilk-Wozniak E., Jelonek, M Effects of flood on the functioning of the Dobczyce reservoir ecosystem. Hydrobiologia 504: Golterman, H.L., Clymo, R.S., Ohnstad, M.A.M., Methods for Physical and Chemical analyses of freshwaters, 2nd edition Blackwell Scientific Publications, Oxford, 213 pp. Harding, J.P., Smith, W.A A key to the British Freshwater Cyclopoid and Calanoid Copepods. 2nd Edition. Sci. Publ. Freshwater Biol. Assoc. Ambleside 18:1-56, figs. 1-16, tabs Henriksen, A., Alkalinity and acid precipitation research. Vatten, 38: Hoffman, J.C., Smith, M.E., Lehman, J.T., Perch or Plankton: Top-Down Control of Daphnia by Yellow Perch (Perca flavescens) or Bythotrephes cederstroemi in an Inland Lake? Freshwater Biology (2001) 46(6): Kairesalo, T., Penttilä, S., Effect of light and water flow on the spatial distribution of littoral Bosmina longispina Leydig (Cladocera), Verh. int. Ver. Limnol. 24: Krebs, C.J Ecological methodology. 2nd edition. Benjamin Cummings, Menlo Park, California. Kök, O., Kapulukaya Baraj Gölü ndeki zooplankton populasyonunun mevsimsel ve uzaysal dağılımının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırıkkale, 64 s. Lynch, M., Predation, competition, and zooplankton community structure: An experimental study, Limnol. Oceangr. 24: Mackereth, F:J.H., Heron, J., Talling, J.F., Water Analysis: Some methods for limnologists, Freshwater Biological Association Scientific Publication, No: 36. Marzolf, G.R Reservoirs as environments for zooplankton. In Thornton, K.W., Kimmel, B.L., Payne, F.E. (Eds.), Reservoir Limnology: Ecological Perspectives, John Wiley and Sons, New York, Mayer, J., Dokulil, M.T., Salbrechter, M., Berger, M., Posch, T., Pfister, G., Kirschner, A.K.T., Velimirov, B., Steiz, A., Ulbricht, T., Seasonal successions and trophic relations between phytoplankton, zooplankton, ciliate and bacteria in a hypertrophic shallow lake in Vienna, Austria, Hydrobiologia 342/343:

9 Nogueira, M.G., Zooplankton composition, dominance and abundance as indicators of environmental compartmentalization in Jurumirim Reservoir (Paranapanema River), São Paulo, Brazil. Hydrobiologia 455: Pontin, R.M., A key to the British Freshwater Planktonic Rotifera. Freshwater Biological Association, Scientific Publication No. 38. Cumbria, UK, Ruttner-Kolisko, A., Plankton Rotifers Biology and Taxonomy. Die Binnengewässer Vol. 26/1, Stuttgart, Supplement: Scourfield, I.S.O., Harding, J.P., Freshwater Cladocera. Sci. Publ. Freshwater Biol. Assoc. 5 Sendacz, S., Caleffi, S., Santos-Soares, J., Zooplankton biomass of reservoirs in different trophic conditions in the state of Sao Paulo, Brazil, Braz. J. Biol., 66(1B): Sharma, P.C., Pant, M.C., Structure of a littoral zooplankton community of two Kumaun lakes (U.P.), India, Limnol. 16: Smirnov, N.N., Cladocera: the Chydorinae and Sayciinae (Chydoridae) of the world. Guides to the identification of the microinvertebrates of the continental waters of the world. SPB Academic Publishing, Netherlands, Soto, D., Vila, I., Villalobos, B., Temporal and spatial distribution of rotifera in a Chilean reservoir: a possible effect of impoundment hydrodinamics, Hydrobiologia 114: Straskraba, M., Lake and reservoir management. Verhandlungen, Internationale Vereinigung für Limnologie, 26: Urabe, J., Stable horizontal variation in the zooplankton community structure of a reservoir maintained by predation and competition, Limnol. Oceanogr. 35: Urabe, J., Murano, M., Seasonal and horizontal variations in the zooplankton community of Ogochi Reservoir, Tokyo, Bulletin of Plankton Society of Japan, 33 (2): Vizzini S., Mazzola A., Stable carbon and nitrogen ratios in the sand smelt from a Mediterranean coastal area: feeding habits and effect of season and size. Journal of Fish Biology 60 (6): Yılmaz, M., Kapulukaya Baraj Gölü (Kırıkkale) nde yaşayan sazan (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758) ve in balığı (Capoeta Tinca (Heckel, 1843)) nın biyo-ekolojik özellikleri. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 305