ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE-İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ. No.12, ARALIK 2016

Transkript

1 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ No.12, ARALIK 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ NO.12, ARALIK 2016 ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE-İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI 30 Kasım 2016 Çarşamba günü Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) ve İran Dışişleri Bakanlığı na bağlı Siyasal ve Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü (IPIS) işbirliğiyle Ortadoğu da Bölgesel Gelişmeler ve Türkiye- İran İlişkileri başlıklı çalıştay düzenlendi. Açılış konuşmasıyla başlayan ve iki oturum yapılan çalıştaya Türkiye den ve İran dan akademisyenler, diplomatlar ve uzmanlar katıldı. Birinci oturumda Ortadoğu daki bölgesel gelişmeler kapsamında Amerikan başkanlık seçimlerinin bölgeye etkileri, Rusya nın Suriye krizine müdahil olmasının etkileri, İran ile Suudi Arabistan arasında artan gerginlik ve IŞİD e karşı yürütülen mücadele ele alındı. İkinci oturumda, nükleer anlaşmadan sonra Türkiye-İran ilişkileri, iki ülke arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkiler, iki ülkenin Suriye ve Irak krizleri başta olmak üzere bölgeye bakışları, bölgesel meselelerdeki görüş ayrılıkları ve ortak çıkarları değerlendirildi.

2 ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE- İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI Ortadoğu daki Son Gelişmelerin Genel Değerlendirmesi Çalıştayın ilk oturumunda Ortadoğu daki Son Gelişmelerin Genel Değerlendirmesi başlığı altında ABD başkanlık seçimlerinin Ortadoğu ya etkileri, Rusya nın Suriye krizine müdahalesinin sonuçları, Suudi Arabistan- İran gerginliğinin sebepleri ve neticeleri, IŞİD e karşı mücadele konuları tartışıldı. Arap Baharı sonrasında bölgede yaşanan gelişmeler sonucunda toprakları üzerinde etkili bir şekilde kontrol sağlayamayan başarısız devletler olgusunun ortaya çıktığı, bu durumun da yeni siyasi sorunlara ve güvenlik problemlerine neden olduğu belirtildi. Amerikan başkanlık seçimlerinin Ortadoğu ya muhtemel etkilerinin henüz net olmadığı belirtilerek yeni ABD Başkanı seçilen Donald Trump ın işadamı kişiliği, Amerikan bürokrasisiyle muhtemel ilişkileri ve Ortadoğu ya ilişkin söylemleri tartışıldı. Trump ın önceliğini iç politikaya vereceği, fakat kendisinin ve bazı danışmanlarının İslam karşıtı konuşmaları ve sert müdahaleci yaklaşımları nedeniyle bölgedeki mevcut çatışma dinamikleri de dikkate alındığında ABD nin Ortadoğu ya yönelik müdahalelerinin devam edeceği söylendi. Ayrıca, Trump ın milliyetçi ve küreselleşme karşıtı söylemlerinin İslamofobi, İranofobi ve yabancı düşmanlığı gibi bazı korkuları körüklediği ve toplumlar arası yarılmaları genişlettiği ifade edildi. ABD nin bölgedeki ikircikli politikalarına mukabil Rusya nın daha net bir politika takip ettiği ve Suriye ye müdahil olmak suretiyle kendisini 2

3 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ NO.12, ARALIK 2016 bölgesel ve küresel bir güç olarak konumlandırdığı ifade edildi. Trump ın başkanlığı döneminde Ortadoğu nun ABD ile Rusya arasında pazarlıklara konu olacağı öngörüsünde bulunuldu. Suudi Arabistan ile İran arasındaki ihtilafların bölgesel istikrarı olumsuz etkilediği belirtildi. Suudi Arabistan ın içerideki siyasi ve ekonomik problemleri ve ABD ile ittifakında yaşadığı çeşitli sorunlar nedeniyle İran karşıtlığını bölgesel düzeye çıkardığı ifade edildi. Bu bağlamda konuşan İranlı katılımcılar, Suudi Arabistan ın bölgedeki nüfuzunu artırma ve İran ın etkisini sınırlama çabalarının iki ülkeyi bölgesel düzeyde karşı karşıya getirdiğini belirtiler. Bazı katılımcılar İran ile Suudi Arabistan arasındaki sorunların zamanla çözülebileceğini ifade etse de, Suudi Arabistan ın nükleer anlaşmadan dolayı rahatsız olduğu, bu konudaki pozisyonunun İsrail e daha yakın olduğu ve aralarındaki çeşitli sorunlara rağmen ABD ile Suudi Arabistan arasındaki İran karşıtı ittifaka ABD nin bölgedeki ikircikli politikalarına mukabil Rusya nın daha net bir politika takip ettiği ve Suriye ye müdahil olmak suretiyle kendisini bölgesel ve küresel bir güç olarak konumlandırdığı ifade edildi. Trump ın başkanlığı döneminde Ortadoğu nun ABD ile Rusya arasında pazarlıklara konu olacağı öngörüsünde bulunuldu. dikkat çekildi. Dolayısıyla iki ülke arasındaki sorunlar uzun bir süre daha bölge siyasetinde etkili olacaktır. Tartışmalarda Türkiye nin İran ile P5+1 arasında varılan nükleer anlaşmaya destek verdiği hatırlatıldı. Yakın zamana kadar Ortadoğu da en önemli mesele olarak görülen Filistin meselesinin bölgede yükselen yeni krizler ve ihtilaflar nedeniyle ikinci plana itildiğine dikkat çekildi. Bölgede İran ile Suudi Arabistan arasındaki ihtilafların âdeta bölgesel bir soğuk savaşa dönüştüğü ve diğer bölgesel aktörleri taraf tutmaya zorladığı belirtildi. İranlı konuşmacılar İran ın bölgede kendi güvenliğini yüzde yüz kendisi sağlayan tek ülke olduğunu ileri sürdüler ve nükleer mesele, Suriye krizi gibi konularda askerî değil, siyasi çözümün çare olabileceğini ifade ettiler. ABD nin IŞİD e karşı mücadele konusunda ciddi olmadığını iddia ettiler. İran Lideri Ayetullah Hamaney in nükleer mesele dışında bir konuda ABD ile konuşulmasını yasakladığını ve bu nedenle İran ile ABD nin IŞİD e karşı mücadelede işbirliği yapmadığını belirttiler. 3

4 ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE- İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI İlk oturumun son bölümünde Kürt meselesi konuşuldu. Kürt meselesinin karakter değiştirdiğine dikkat çekildi ve İran ın bu konudaki görüşleri aktarıldı. İranlı katılımcılar, İran ın Kürt devleti kurulmasına karşı olduğunu, hiç bir ülkede toprak değişikliği istemediğini ve bütün bölge ülkelerinin toprak bütünlüğünün korunmasından yana olduğunu ifade ettiler. Kürtlerin bu coğrafyanın bir parçası olduğu ve farklı ülkelerde varlıklarını sürdürdüğü hatırlatılarak bulundukları ülkelerde dışlanmadan/ötekileştirilmeden vatandaşlık haklarına sahip olmaları gerektiği belirtildi. Kürt meselesinin bölgesel veya bölge dışı güçler tarafından kendi çıkarları doğrultusunda istismar edildiğine/edilebileceğine dikkat çekildi. İkili ve Bölgesel Açılardan İran-Türkiye İlişkileri Çalıştayın ikinci oturumunda İkili ve Bölgesel Açılardan İran-Türkiye İlişkileri başlığı altında ikili ilişkilerdeki son gelişmeler, yaptırımların kalkmasından sonra Türkiye-İran ekonomik ilişkileri, Suriye ve Irak taki son gelişmeler karşısında İran ve Türkiye nin bakış açıları, bölgesel farklılıklar ve ortak çıkarlar/tehditler konuları tartışıldı. 4

5 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ NO.12, ARALIK 2016 Türkiye ile İran arasında farklı düzeylerde ve sektörlerde pek çok kanalın olduğu ve yoğun diplomatik ziyaretlerin ve görüşmelerin gerçekleştirildiği söylendi. Yaptırımların kalkmasından sonra Türk şirketlerinin İran pazarına ilgisinin arttığı, ancak bu şirketlerin çoğunlukla inşaat sektöründe güçlü olması, buna karşılık yüksek teknoloji ve sermaye açısından zayıf oluşları nedeniyle İran ın Avrupalı şirketlere yöneldiğine dikkat çekildi. Türkiye ile İran arasında tarihten gelen bir husumet veya toprak anlaşmazlığı olmadığı, ikili ilişkilerdeki sorunların daha çok bölgesel meselelerdeki görüş ayrılıklarından çıktığı ve bu görüş ayrılıklarının da diyalog yoluyla yönetilebildiği; ayrıca her konuda uzlaşmak zorunda olmadıkları konusunda hemfikir oldukları belirtildi. Suriye meselesi başta olmak üzere bölgesel meselelerde iki ülke arasındaki görüş ayrılıklarına ve tarafların izledikleri zıt politikalara rağmen bölgede artan kutuplaşma, mezhepçilik, Kürt meselesi ve bölge dışı aktörlerin Ortadoğu da daha aktif rol oynaması gibi konuların her iki ülkenin ortak politikalar geliştirmesi ihtiyacını doğurduğu belirtildi. Hem bu konuda hem de bölgesel ekonomik meseleler ve uluslararası örgütlerde iki ülke arasındaki diyalogun artırılabileceği ve işbirliği yapılabileceği söylendi. Çalıştay kapanış yorumlarıyla sona erdi. 5

6 ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE- İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI ORSAM, Ortadoğu konusunda faaliyet gösteren tarafsız bir düşünce kuruluşudur. ORSAM Ortadoğu ile ilgili bilgi kaynaklarını çeşitlendirmeyi ve bölge uzmanlarının düşüncelerini Türk akademik ve siyasi çevrelerine doğrudan yansıtabilmeyi hedeflemektedir. Bu amaçlar doğrultusunda ORSAM, Ortadoğu ülkelerindeki devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak, yerel perspektiflerin güçlü yayın yelpazesiyle gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır. ORSAM yayın yelpazesi içinde kitap, rapor, bülten, politika notu, konferans tutanağı ve ORSAM dergileri Ortadoğu Analiz ve Ortadoğu Etütleri bulunmaktadır. Bu metnin içeriğinin telif hakları ORSAM a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir. ORSAM ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır. 6 Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara Tel: 0 (312) Fax: 0 (312)