Kredit bürosu borcalanlar üçün əla imkanlar

Transkript

1 Kredit bürosu borcalanlar üçün əla imkanlar Bu məqalə Kredit Bürolarının yaradılması vasitəsilə kredit məlumatının mübadiləsinin əsas prinsiplərini təsvir edir. 15 dekabr 2009-cu il tarixdə Bakı şəhərində BMK-nın Azərbaycanda və Orta Asiyada Maliyyə İnfrastrukturunun Təkmilləşdirilməsi üzrə layihəsinin rəsmi açılışı həyata keçirildi. Bu layihənin əsas məqsədlərindən biri kredit məlumatının effektiv mübadilə sisteminin yaradılması vasitəsilə maliyyə bazarlarının infrastrukturlarını möhkəmlətməkdir. Layihə öz fəaliyyətləri ilə maliyyə təşkilatlarını daha çevik və düzgün kredit qərarları qəbul etməyə təşviq edir və beləliklə də regionda fərdi sahibkarların, həmçinin kiçik və orta müəssisələrin maliyyə xidmətlərinə olan çıxışını genişləndirir. Layihə İsveçrə hökuməti tərəfindən maliyyələşdirilir. Azərbaycan Mərkəzi Bankı Kredit Büroları haqda Qanun işləyib hazırlamışdır. Bu qanunun qəbul edilməsində əsas məqsəd borcalanların hüquqlarının mütləq şəkildə qorunması şərtilə maliyyə təşkilatları arasında kredit tarixçələri və məlumat mübadiləsinə daha legitim status verən ayrıca qanunverici bazanı formalaşdırmaq olmuşdur Kredit bürosu nə deməkdir? Kredit bürosu kreditorlardan (banklardan, mikromaliyyə təşkilatlarından, kredit ittifaqlarından, telekommunikasiya şirkətlərindnə, kreditə mal satan şirkətlərdən) və ictimaiyyət üçün açıq olan mənbələrdən borcalanın kredit tarixçəsi barədə məlumatı toplayan təşkilatdır. Büro fiziki və hüquqi şəxslər barədə məlumatları, məsələn əvvəlki kreditlər üzrə ödənişlər barədə məlumat, məhkəmə qərarları və müflislik halları barədə məlumatı toplayır və daha sonra hərtərəfli kredit hesabatı hazırlayır. Bu hesabat potensial borcalanın razılığı ilə yalnız bu borcalana kredit vermək istəyən kreditorlara satılır. Qeyd etmək lazımdır ki, kredit bürosuna məluma YALNIZ borcalanın razılığı olduqda təqdim edilir. Beləliklə, əgər hansısa borcalan özü haqda məlumatın kredit tarixçələri bürosuna təqdim edilməsini istəməzsə, o buna razılıq verməyə bilər. Lakin, əgər borcalan özü barədə məlumatın mübadiləsinə razılıq verməzsə, digər maliyyə təşkilatları onun barəsində kredit bürosunda məlumat tapmadıqda, həmin borcalanın nəyi isə gizlətmək istədiyini düşünə bilər. İlk kredit bürolarının hələ 1800-cü illərin əvvəllərində Londonda mövcud olmasına baxmayaraq müasir kredit büroları texnologiyanın inkişafı və kredit əməliyyatlarının genişlənməsi səbəbindən yalnız 50-ci illərdən başlayaraq daha sürətlə inkişaf etmişdir. Yeni yaranan və inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyata malik ölkələr arasında dünyada ən qədim kredit bürolarından biri Latın Amerikasında yaranmışdır. Lakin yeni yaranan və inkişaf edən bazara malik digər ölkələrin çoxunda kredit büroları yalnız 90-cu illərdə yaranmışdır dan 2005-ə qədər özəl kredit bürolarının sayı iki dəfədən çox artmışdır. Asiyada yeni yaranan bazara malik bir çox ölkələr 90-cu illərin maliyyə böhranından sonra kredit hesabatlığı təcrübəsini tətbiq etməyə başladı. Şərqi Avropa ölkələrində son beş il ərzində yeni kredit bürolarının sayı çox sürətlə artmışdır və bunun nəticəsində 90-cı illərdə başlanan bir çox layihələr uğurla nəticələnmişdir. Yaxın Şərq və Şimali Afrika ölkələrində yalnız son zamanlarda kredit hesabatlığına marağın artması müşahidə edilmişdir və hazırda Mərakeş, Misir və Pakistanda müvafiq layihələr həyata keçirilir. Mövcud olan kredit bürolarından ən qədimlərindən birinin vətəni olan Cənubi Afrika Respublikası istisna olmaqla, Saharadan cənubda yerləşən Afrika ölkələri bu istiqamətdə inkişafdan hələ də geri qalır, lakin islahatlar etmək istəyən bir çox ölkələr maliyyələşməyə olan çıxışı genişləndirmək üçün inkişafı dəstəkləyir və bu istiqamətdə təşəbbüs göstərir. İstehlak kreditlərində ixtisaslaşan kredit büroları bir neçə növ kreditordan, məsələn banklar, kredit kartlarını buraxan şirkətlər, pərakəndə kreditorlar, digər qeyri-bank maliyyə təşkilatları və mənzilkommunal idarələrindən məlumatı standart formatda yığır.

2 Kredit büroları kredit hesabatlarını kimə və nə zaman verir Borcalanlar özlərinin kredit tarixçəsi barədə məlumatın mübadiləsinə razılıq verməkdən qorxmamalıdır, belə ki, bu məlumatdan YALNIZ kreditorlar, yəni onlara kredit vermək İSTƏYƏNLƏR və onların ödəniş qabiliyyətini qiymətləndirmək istəyən tərəflər istifadə edə bilər. Borcalan barədə hansısa məxfi məlumatın açıqlana biləcəyindən qorxmaq və beləliklə də borcalan barədə məlumatın kredit bürosuna təqdim edilməsindən çəkinmək lazım deyil. Kredit Büroları Haqda Qanun layihəsində aydın və ciddi şəkildə qeyd edilir ki, borcalan barədə məlumat YALNIZ banklar, mikromaliyyə təşkilatları, lizinq şirkətləri və kredit bürosuna məlumat verən digər təşkilatlara təqdim edilə bilər. Bundan əlavə qeyd etmək lazımdır ki, qanun layihəsində kredit bürosunda məlumatın saxlanması və ötürülməsi ilə bağlı ciddi tələblər müəyyən edilmişdir. Beləliklə, yaradılması planlaşdırılan kredit

3 bürosunda məlumatın icazəsiz açıqlanması və ya əldə edilməsi hallarına yol verməmək üçün lazımi mühafizə səviyyələri mövcud olacaqdır. Təhlükəsizliyin təmin edilməsi kredit bürolarının ən mühüm məqsədlərindən biridir, belə ki, onlar müştərilər barədə məxfi olan məlumatdan istifadə edirlər. Təhlükəsizlik sistemləri məlumat və hesabatları qoruyur, beləliklə də kredit bürosunun nüfuzu və etibarlılığını qaldırır və onun uğurlu olmasına səbəb olur. Kredit bürolarında saxlanan məxfi məlumatın qorunması üçün orada lazımi fiziki mühafizə vasitələri və adekvat təhlükəsizlik sistemi mövcud olmalıdır. Kredit bürosunun ofisinə yalnız ciddi seçim keçmiş səlahiyyətli əməkdaşlar daxil ola bilər. Məlumat kompüter sistemləri vasitəsilə oğurlana bilər, amma onun fiziki şəkildə oğurlanması halları (çap şəklində olan hesabatlar və ya kompüter disketlərinin\kompakt disklərin yoldan keçən kənar şəxs tərəfindən götürülməsi) də ciddi təhlükədir. Kredit bürosunun özündə qorunan və yalnız borcalanın razılığı ilə verilən məlumat kredit hesabatları formasında saxlanır. Kredit hesabatı Borcalanın (və ya qanunda ifadə edildiyi kimi Kredit tarixçəsinin subyekti ) kredit tarixçəsini tam və ya qismən təsvir edən icmaldır. Kredit büroları yalnız aşağıdakı hallarda kredit hesabatlarını təqdim edə bilər: - borcalanın müraciəti əsasında və yalnız öz kredit tarixçəsi barədə məlumat almaq məqsədilə - Büro ilə müqavilə bağlamış və borcalanın kredit tarixçəsi barədə məlumatın alınması barədə borcalanın yazılı razılığını əldə etmiş bankların və digər maliyyə-kredit təşkilatlarının müraciəti əsasında. Kredit tarixçəsi borcalana niyə lazımdır? Ona nə fayda verə bilər? Kredit büroları aşağıdakılara əvəzedilməz YARDIM göstərir: Borcalanlara ona kredit verilməsi barədə qərarın qəbul edilməsini asanlaşdırmaqda Kreditorlara kreditin verilməsi barədə çevik və daha etibarlı qərar qəbul etməkdə. Kredit tarixçələri kreditin sığortalanması üçün lazım olan məlumatı verməklə yanaşı, həm də borcalanın öz kredit tarixçəsini bir maliyyə təşkilatından digərinə keçirməsinə, beləliklə kreditləşmə bazarında rəqabət qabiliyyətini yüksəltməsinə və yekun nəticədə maliyyələşməyə daha çox çıxışın olmasına yardım edir. Bundan əlavə müsbət tarixçəyə malik borcalanlar ölkənin istənilən maliyyə təşkilatında çoxdan gözlənilən müştəriyə çevrilir. Unutmamaq lazımdır ki, bütün iri maliyyə-kredit təşkilatları müxtəlif növ kreditlər təqdim edir və bunlar vətəndaşların rifahının yüksəldilməsi üçün real imkandır. Kredit vəsaitlərinin yardımı ilə istehlak malları, mənzil almaq və digər mühüm məsələləri həll etmək mümkündür. Eyni zamanda əlverişli şərtlərlə kredit almaq üçün özünün ödəniş qabiliyyətini və yaxşı nüfuzunun olmasını təsdiqləyə bilmək lazımdır. Yaxşı ödəniş intizamının ən gözəl sübutu məhz KREDİT TARİXÇƏSİDİR və bu da kredit bürosunda formalaşır. Kredit tarixçəsi ən qısa zamanda krediti rəsmiləşdirmək və kredit tarixçəsinə malik olmayan digər borcalanlarla müqayisədə müəyyən üstünlüklər əldə etməyə, məsələn yeni kreditlər üzrə faiz dərəcəsini azaltmağa imkan verir. Beləliklə kredit büroları kredit verilməsi barədə kreditorların daha çevik və düzgün qərar qəbul etməsində əvəzedilməz yardım göstərir. Kredit tarixçələri kreditin sığortalanması üçün lazım olan məlumatı

4 verməklə yanaşı, həm də borcalanın öz kredit tarixçəsini bir maliyyə təşkilatından digərinə keçirməsinə, beləliklə kreditləşmə bazarında rəqabət qabiliyyətini yüksəltməsinə və yekun nəticədə maliyyələşməyə daha çox çıxışın olmasına yardım edir. Bu zaman kredit büroları borcalan barədə həm mənfi, həm də MÜSBƏT məlumatı toplayır və paylayır. Bu məlumat kreditin verilməsi barədə qərarın əsasında durur. Müsbət məlumatı əks etdirən hesabat borcalanın ödəniş qabiliyyətini daha dəqiq qiymətləndirməkdə kreditora yardım edir. Özündə yalnız mənfi məlumatı əks etdirən məlumat bazası yüksək risk səviyyəsinə malik olan, ümumi borclanma məbləği iri olan və hər hansı borclar üzrə hələ ödənişləri bitməyən borcalanları istisna etməyə imkan verir. Kredit hesabatı nədir? Adətən kredit hesabatında üç əsas məlumat bloku olur: Borcalanın identifikasiyası \ müəyyən edilməsi; Borcalanın cari borclarının həcmi barədə məlumat; Borcalanın keçmiş öhdəlikləri barədə məlumat; Borcalanın ödəniş qabiliyyətini yüksəldən əlavə əsas vəsaitlərin və aktivlərin mövcudluğu barədə məlumat.. Beləliklə kredit hesabatında aşağıdakılar əks etdirilir: - müştəri barədə ümumi məlumat (adı, soyadı, atasının adı, pasport, VÖEN, qeydiyyat ünvanı; - kredit müraciətlərinin sayı və əvvəl müraciət etdiyi kredit məbləğləri, həmçinin əvvəllər aldığı kredit məbləğləri və sayı barədə məlumat; - kredit ərizəsində\müraciətində olan məlumatlar; -mövcud kreditlər barədə məlumat (kreditin statusu, sorğu edilən tarixə borcun məbləği, cari və əvvəlki (7 il öncəyə qədər) kreditlər üzrə ödəniş tarixi) Kredit bürosu bütün məlumatı toplayır: Müştərinin ödəniş intizamını, yəni müştərinin kreditor qarşısında ödənişlərini hər zaman vaxtında yerinə yetirilməsi barədə müsbət məlumat. Mənfi, yəni kredit üzrə ödəniş qrafikinin pozulması, gecikmələr barədə məlumat Müsbət məlumatın olması eyni borcalana banklar və digər kreditorlar tərəfindən daha çox kreditlərin təklif və ya təqdim edilməsinə imkan verir. Bu zaman kreditlər üzrə defolt faizi eyni səviyyədə qalır. Borcalanlar barədə məlumatı kredit bürosuna kim təqdim edir Kredit bürosu məlumatı yalnız banklar, BMT- lar, lizinq şirkətləri və kredit kartlarını buraxan emitent şirkətlər kimi ənənəvi kreditorlardan deyil, həm də kredit verən digər təşkilatlardan alır, məsələn pərakəndə satış təşkilatları, təchizatçılar, telekommunikasiya şirkətləri və mənzil-kommunal təsərrüfat müəssisələri. Kredit bürosunun yarandığı ana məlumat yalnız ənənəvi kreditorlardan, yəni banklar və BMT-lərdən daxil olur. ÖZ kredit tarixçəsinə sahib olmaq!

5 Azərbaycanın hər bir vətəndaşı istənilən maliyyə təşkilatında müsbət borcalan olmaq üçün öz kredit tarixçəsini yaratmaq hüququna malikdir. Kredit tarixçəsini əldə etmək üçün sadəcə aşağıdakıları etmək lazımdır: Bank, BMT və ya istənilən digər kreditor tərəfindən kredit bürosuna borcalan (özü) barəsində məlumatın verilməsinə razılıq vermək Borcalan tərəfindən kredit alına bilməsi üçün bank, BMT və ya istənilən digər kreditorun kredit bürosundan borcalan (özü) barəsində məlumat ala bilməsinə razılıq vermək Yekunlara əsasən öz kredit tarixçəsini kredit bürosundan istəmək (əgər borcalan istəyirsə, əks təqdirdə onun razılığı ilə bu kredit tərəfindən edilir) Bank, BMT və ya istənilən digər kreditor tərəfindən kredit bürosuna borcalan (özü) barəsində məlumatın Nəticədə müsbət kredit tarixçəsinə malik borcalan Azərbaycanın istənilən maliyyə təşkilatında İSTƏNƏN\SEÇİLƏN müştəri ola bilər. Sizcə vətəndaşlar kredit bürolarının funksiyaları və kredit məlumatının mübadiləsinin faydaları barədə nə dərəcədə məlumatlıdır? Pis Qeyri-qənaətbəxş Qənaətbəxş Yaxşı Əla Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının 2009-cu ilin sentyabr ayında Azərbaycanda apardığı araşdırmaya əsasən