İŞ KAYITLARI SİSTEMİ

Transkript

1 İŞ KAYITLARI SİSTEMİ 1. İŞ KAYITLARI SİSTEMİ Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ya katkısı olup devlet kayıt otoriteleri tarafından kayıt altına alınan girişimlerin adres, kimlik, tabakalama (büyüklük) ve demografik değişkenlerinin AB norm ve standartlarına uygun olarak tutulduğu bir sistemdir. İş Kayıtları Sistemi; Avrupa Birliği aday ülkeleri için uyum çalışmaları kapsamında Instrument for Pre- Accession Asistance (IPA) 2008 adı altında hazırlanan 11 projeden biridir. Avrupa Birliğinin, birlik ekonomisi üzerinde sağlıklı bir planlama yapabilmesi için birlik sınırları içindeki toplam işyerleri ile ilgili istatistiki bilgileri de derlenmesi gerekmektedir. Bunun için tüm üye ülkeler işyerleri ile ilgili istatistiki verileri düzenli olarak AB ye göndermektedir. Bu bilgilerin bir bütün oluşturabilmesi için verilerin tanım ve kapsamının ayni olması gereklidir. Bu amaçla AB İş Kayıt Sistemini destekleyici tüzük ve tavsiyeler kılavuzu yayınlamıştır. Ayrıca periyodik olarak yapılan çalışma grupları toplantıları vasıtasıyla üyelerin karşılaştığı sorunlar tartışılıp çözüm yolları üretilmektedir. Daha önce 1998 yılında KKTC de işyerleri sayımı yapılmış ancak bu veriler güncellenip dinamik bir yapıya kavuşturulamamıştır. İş Kayıt Sisteminin dinamik bir yapıda olabilmesi için alandaki mevcut işyeri profilini verebilecek bir yapıda olması gerekmektedir. Bunun için de Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı (GSİS) sonucunda elde edilen verilerin sürekli güncellenmesi gerekmektedir. KKTC nin bu alandaki istatistiki verilerinin uluslararası mukayese edilebilir düzeye çıkarılabilmesi için İş Kayıtları Sistemi nin AB standartlarında oluşturması gerekmektedir. İş Kayıtları Sisteminin hazırlanabilmesi için işyerlerinin genel bir çerçevesine ihtiyaç duyulmaktadır. Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı na başlanmadan önce işyerleri ile ilgili kayıt tutan otoritelerin kayıtları incelenmiş ve mevcut kayıtların bir çerçeve oluşturulabilmesi için yetersiz olduğu tespit edilmiştir. İş Kayıt Sistemi için bir çerçeve oluşturmak amacıyla 17 Aralık Nisan 2013 tarihleri arasında Devlet Planlama Örgütü tarafından Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı (GSİS) yapıldı.

2 2. İŞ KAYIT SİSTEMİ NEDEN GEREKLİDİR? Ülkemizde İşyerleri kayıtları ile ilgili standart ve normlara uygun bir İş Kayıt Sistemi bulunmamaktadır. Kayıtlarla ilgili kurum ve kuruluşların kayıtlarının eşleştirilmesinde zorluklar yaşanmaktadır. Ülkemizde mevcut işyeri sayısı, sektörel dağılımı, büyüklükleri ve Demografik İş İstatistikleri (Açılan, kapanan ve yapı değiştiren işyerleri..) gibi güvenilir istatistiki bilgilerin bulunmaması ülke ekonomisi üzerinde sağlıklı bir planlamanın yapılmasını zorlaştırmaktadır. AB Uyum Programı çerçevesinde AB iş istatistikleri ile uyumlu iş istatistikleri oluşturma ihtiyacı doğmuştur. 3. İş Kayıtları Sistemi nin Kapsamı AB uyum çalışmalarına paralel olarak İş Kayıt Sistemi oluşturmak amacıyla 17 Aralık Nisan 2013 tarihleri arasında Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı (GSİS) yapıldı. Bu sayım sonucunda elde edilen veriler ile Şirketler Mukayyitliği, Sosyal Sigortalar Dairesi ve Gelir ve Vergi Dairesi kayıtları kullanılarak İş Kayıt Sistemi oluşturulmuştur. İş Kayıtları Sisteminde en geniş kapsama sahip olması ve aktif olan tüm işyerlerini kapsadığı için Gelir ve Vergi Dairesi kayıtları temel alınmıştır. İş Kayıt Sistemi Çerçevesi oluşturulurken GSİS elde edilen verilere, sayımda tespit edilemeyip Gelir ve Vergi Dairesi (GVD) kayıtlarında olan işyerleri ile sadece Sosyal Sigortalar Dairesi (SSD) kayıtlarında bulunan işyerleri eklenmiştir (Şekil 1).

3 Şekil 1: İş Kayıtları Sisteminin Çerçevesi GSİS tespit edilen İşyerleri GSİS'da tespit edilemeyip VD kayıtlarında bulunan İşyerleri İş Kayıtları Sistemi GSİS'da tespit edilemeyip VD kayıtlarında bulunmayıp SSD kayıtlarında bulunan İşyerleri Oluşturulan İş Kayıt Sisteminin dinamik bir yapıda olması gerekmektedir. Bunun içinde bazı değişkenlerin (Ciro, çalışan sayısı, ana faaliyet...) sürekli güncellenmesi gerekmektedir. AB ülkelerinde bu güncelleme faaliyetleri anketler ve idari kayıtlar aracılığı ile yapılmaktadır. Ülkemizde de şu an itibarı ile bu kayıtlar idari kayıtlar ile güncellenmekte olup anket çalışmaları için de hazırlıklar yapılmaktadır.

4 4. İş Kayıtları Sistemi Kapsamındaki Girişim-Yerel Birim İlişkisi Yerel Birim: Coğrafi olarak tanımlanan bir yerdeki mal ve hizmetlere ilişkin faaliyetleri ya da bunların bir kısmını yürüten bir girişim ya da girişimin bir parçasıdır (örneğin; atölye, fabrika, ofis, depo, ambar, taşocağı). Girişim: Yasal birimlerin oluşturduğu en küçük, özellikle mevcut kaynaklarının tahsisi için belirli derecede karar alma özerkliğini kullanarak, mal ve hizmet üreten bir organizasyon birimidir. Yasal Birim: Kayıt otoritelerinde kayıtlı işyerlerinin kayıtlardaki ismidir. AB yönetmeliklerine göre istatistiki birim değildir. Tablo 1: Yerel Birim Sayısına Göre Girişim Sayıları (2015) YEREL BİRİM SAYISI GİRİŞİM SAYISI TOPLAM YEREL BİRİM SAYISI 1 16,469 16, , TOPLAM 17,779 19,979 İş Kayıtları Sistemi kapsamında 17,779 Girişim ve 19,979 adet Yerel Birim bulunmaktadır (tablo 1). Yukarıdaki tablo incelendiğinde 16,469 adet girişimim tek yerel birimi olduğu, 943 girişimin 2 adet yerel birime sahip olduğu, 203 girişimin 3 yerel birime sahip olduğu görülmektedir.

5 5. İŞYERLERİNİN (Yerel Birim) ANALİZİ İş Kayıtları Sisteminde yer alan işyerlerinin (Yerel Birim) ilçelere göre sektörel dağılımı aşağıda verilmiştir (tablo 2). Tablo 2: İlçelere ve Sektörlere Göre İşyeri Sayıları (2015) SEKTÖR İŞYERİ SAYISI LEFKOŞA GAZİMAĞUSA GİRNE GÜZELYURT İSKELE TOPLAM B-MADENCİLİK VE TAŞ OCAKÇILIĞI C-İMALAT ,547 D-ELEKTRİK, GAZ, BUHAR VE İKLİMLEME E-SU TEMİNİ; KANALİZASYON, ATIK YÖNETİMİ F-İNŞAAT ,135 G-TOPTAN VE PERAKENDE TİCARET 3,134 1,785 1, ,527 H-ULAŞTIRMA VE DEPOLAMA I-KONAKLAMA VE YİYECEK HİZMETİ FAALİYETLERİ ,464 J-BİLGİ VE İLETİŞİM K-FİNANS VE SİGORTA FAALİYETLERİ ,272 M-MESLEKİ, BİLİMSEL VE TEKNİK FAALİYETLERİ ,552 N-İDARİ VE DESTEK HİZMET FAALİYETLERİ O-KAMU YÖNETİMİ VE SAVUNMA P-EĞİTİM Q-İNSAN SAĞLIĞI VE SOSYAL HİZMETLERİ R-KÜLTÜR, SANAT, EĞLENCE, DİNLENCE S-DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ ,701 ULUSLARARASI ÖRGÜTLER TOPLAM 8,134 4,744 4,523 1,552 1,026 19,979

6 Grafik 1 de görüldüğü üzere işyerlerinin % 40.7 si Lefkoşa da, % 23.8 i Gazimağusa da % 22.6 sı ise Girne İlçesi nde yer almaktadır. Grafik 1: İlçelere Göre İşyerlerinin (%) Dağılımı (2015) İşyerlerinin İlçelere göre (%) Dağılımı , LEFKOŞA GAZİMAĞUSA GİRNE GÜZELYURT İSKELE

7 İşyerlerinin sektörel dağılımı dikkate alındığında, işyerlerinin %37.67 si Toptan ve Perakende Ticaret Sektöründe, % ü İmalat Sektöründe, % 8.51 i ise İnşaat Sektöründe yer almaktadır (grafik 2). Bunu sırasıyla Ulaştırma ve Depolama, Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri vb. takip etmektedir. Grafik 2: İşyerlerinin Sektörel ( % ) Dağılımı (2015) B MADENCİLİK VE TAŞ OCAKÇILIĞI C İMALAT D ELEKTRİK, GAZ, BUHAR VE İKLİMLEME E SU TEMİNİ; KANALİZASYON, ATIK YÖNETİMİ F İNŞAAT G TOPTAN VE PERAKENDE TİCARET 7.77 H ULAŞTIRMA VE DEPOLAMA 6.37 I KONAKLAMA VE YİYECEK HİZMETİ FAALİYETLERİ J BİLGİ VE İLETİŞİM K FİNANS VE SİGORTA FAALİYETLERİ M MESLEKİ, BİLİMSEL VE TEKNİK FAALİYETLERİ N İDARİ VE DESTEK HİZMET FAALİYETLERİ O KAMU YÖNETİMİ VE SAVUNMA P EĞİTİM Q İNSAN SAĞLIĞI VE SOSYAL HİZMETLERİ

8 6. İŞ KAYIT SİSTEMİ KAPSAMINDAKİ GİRİŞİMLERİN ANALİZİ İş Kayıtları Sistemi Kapsamındaki Girişimlerin İlçelere Göre Dağılımı Tablo 3: İlçelere Göre Girişim ve Çalışan Sayıları (2015) İLÇE GİRİŞİM SAYISI % ÇALIŞAN SAYISI % LEFKOŞA 7, , GAZİMAĞUSA 4, , GİRNE 3, , GÜZELYURT 1, , İSKELE , TOPLAM 17, , Girişimlerin % 41.6 sı, çalışanların ise %49.6 sı Lefkoşa ilçesinde yer almaktadır. Girişim sayısı dikkate alındığında Lefkoşa ilçesini %24.0 ile Gazimağusa, %21.8 ile Girne takip etmektedir. Çalışan sayısı dikkate alındığında Lefkoşa ilçesini %21.8 ile Girne %18.9 ile Gazimağusa takip etmektedir (tablo 3). Girne ilçesi girişim sayısı açısından Gazimağusa ilçesinden az olmasına rağmen istihdam açısından dikkate alındığında KKTC de 2. sıradadır. Bu da Girne deki işletmelerde istihdamın daha yoğun olduğunu göstermektedir.

9 Grafik 3: İlçelere Göre Girişimlerin % Dağılımı (2015) GİRİŞİMLERİN İLÇELERE GÖRE % DAĞILIMI LEFKOŞA GAZİMAĞUSA GİRNE GÜZELYURT İSKELE Grafik 4: İstihdamın İlçelere Göre % Dağılımı (2015) ÇALIŞANLARIN İLÇELERE GÖRE % DAĞILIMI LEFKOŞA GAZİMAĞUSA GİRNE GÜZELYURT İSKELE TOPLAM

10 İş Kayıtları Sistemi Kapsamındaki Girişimlerin Hukuki Durumuna Göre Dağılımı Tablo 4: Girişimlerin Hukuki Durumuna Göre Dağılımı (2015) HUKUKİ DURUM GİRİŞİM SAYISI % ŞAHIS İŞLETMESİ 11, KOLLEKTİF- KOMANDİT KOOPERATİF LİMİTED ŞİRKET 5, YABANCI ŞİRKET DİĞER İŞLETMELER TOPLAM 17, Girişimlerin hukuki yapısı dikkate alındığında toplam girişimlerin %62.8 ini Şahıs İşletmeleri, % 32.1 ini ise Limited Şirketler oluştururken kalan % 5.1 ini Diğer İşletme çeşitleri oluşturmaktadır (grafik 5). Grafik 5: İşletmelerin Hukuki Durumlarına Göre % Dağılımı (2015) GİRİŞİMLERİN % DAĞILIM ŞAHIS İŞLETMESİ KOLLEKTİF KOMANDİT KOOPERATİF LİMİTED ŞİRKETİ YABANCI ŞİRKET DİĞER İŞLETMELER

11 Girişimlerin Hukuki Durumuna Göre Çalışan Sayıları Girişimlerin hukuki durumu dikkate alındığında istihdam edilenlerin % 55.0 ini Limited Şirketlerde çalışırken, % 35.7 si Şahıs İşletmelerinde, geriye kalan % 9.3 ü ise diğer işletme tiplerinde çalışmaktadır (tablo 5). Tablo 5: Girişimlerin Hukuki Yapılarına Göre İstihdam Durumu (2015) HUKUKİ DURUM ÇALIŞAN SAYISI % ŞAHIS İŞLETMESİ 34, KOLLEKTİF- KOMANDİT 1, KOOPERATİF 1, LİMİTED 53, YABANCI ŞİRKET 2, DİĞER İŞLETMELER 4, TOPLAM 96, İş Kayıtları Sistemi kapsamındaki Girişimlerin Çalışma Gruplarına Göre Dağılımı Çalışan sayıları dikkate alındığında çalışanların % 31.8 i 1-5 çalışanı bulunan işletmelerde, % 24.9 u 51+ çalışanı bulunan işletmelerde çalışırken, bunları sırasıyla %15.9 ile 6-10 çalışanı bulunan işletmeler, %15.2 ile çalışanı bulunan işletmeler ve % 12.2 ile çalışanı bulunan işletmeler takip etmektedir (tablo 6). Tablo 6: Çalışan Sayısı Büyüklük Grubuna Göre Girişimlerin Dağılımı ÇALIŞAN SAYISI BÜYÜKLÜK GRUBUNA GÖRE** GİRİŞİM SAYISI % ÇALIŞAN SAYISI % , , , , , , , , TOPLAM 17, ,

12 **Çalışan Sayılarına Göre Çalışma Grupları Sınıflaması "1-5: 1 ile 5 arasında çalışanı bulunan girişim "6-10: 6 ile 10 arasında çalışanı bulunan girişim "11-20: 11 ile 20 arasında çalışanı bulunan girişim "21-50: 21 ile 50 arasında çalışanı bulunan girişim "51+: 51 ve üzerinde çalışanı bulunan girişim

13 Girişimlerin Sektörel Bazda Analizi Tablo 7 de görüldüğü gibi girişim sayılarına bakıldığında % 37,12 oran ile Toptan ve Perakende Ticaret ilk sırada yer alırken, bunu % ile Konaklama ve Yiyecek Hizmetleri, % 8.66 ile Mesleki, Bilimsel ve Teknik Faaliyetler, % 7.35 ile İmalat, % 6.38 ile İnşaat ve % 6.09 ile Finans sektörü takip etmektedir. Çalışanların ise %24.78 i Toptan ve Perakende Ticaret, %13.87 si Konaklama ve Yiyecek Hizmeti, % u Finans, ve % ü İmalat ve % 9.21 i de İnşaat sektörlerinde çalışmaktadır. Tablo 7: Girişimlerin Sektörel Dağılımı (Nace Rev.2) (1DİJİT) (2015) GİRİŞİM ÇALIŞAN SEKTÖR SAYISI % SAYISI % B-MADENCİLİK VE TAŞ OCAKÇILIĞI C-İMALAT 1, , D-ELEKTRİK, GAZ, BUHAR VE İKLİMLEME E-SU TEMİNİ; KANALİZASYON F-İNŞAAT 1, , G-TOPTAN VE PERAKENDE TİCARET 6, , H-ULAŞTIRMA VE DEPOLAMA , I-KONAKLAMA VE YİYECEK HİZMETİ FAALİYETLERİ 2, , J-BİLGİ VE İLETİŞİM , K-FİNANS VE SİGORTA FAALİYETLERİ 1, , M-MESLEKİ, BİLİMSEL VE TEKNİK FAALİYETLERİ 1, , N-İDARİ VE DESTEK HİZMET FAALİYETLERİ , O-KAMU YÖNETİMİ VE SAVUNMA P-EĞİTİM , Q-İNSAN SAĞLIĞI VE SOSYAL HİZMETLER , R-KÜLTÜR, SANAT, EĞLENCE, DİNLENCE , S-DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ 1, , TOPLAM 17, ,

14 Tablo 8: Girişimlerin Sektörel Dağılımı (Nace Rev.2) (2 DİJİT) (2015) KOD EKONOMİK FAALİYET İŞYERİ ÇALIŞAN SAYISI SAYISI 08 Diğer madencilik ve taşaocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı 258 3, İçeceklerin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç ve ağaç ürünleri imalatı Kağıt ve kağıt ürünler imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimya ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin imalatı Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 92 1, Ana metal sanayii Fabrikasyon metal ürünleri imalatı(makine teçhizat hariç) Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Mobilya imalatı 250 1, Diğer imalatlar Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı Suyun toplanması, arıtılması Kanalizasyon Atığın toplanması, ıslahı Bina inşaatı 818 7, Bina dışı yapıların inşaatı

15 43 Özel inşaat faaliyetleri 255 1, Motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin toptan ve perakende ticareti ile onarımı 1,021 3, Toptan ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) 1,033 7, Perakende ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) 4,450 12, Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı 619 2, Su yolu taşımacılığı Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler 53 Posta ve kurye faaliyetleri Konaklama 227 6, Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri 1,964 6, Yayımcılık faaliyetler Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri Programcılık ve yayıncılığı faaliyetleri Telekomünikasyon Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili faaliyetler 63 Bilgi hizmet faaliyetleri Finansal hizmet faaliyetleri (Sigorta ve 150 2,095 emeklilik fonları hariç) 65 Sigorta, reasürans ve emeklilik fonları (Zorunlu sosyal güvenlik hariç) Finansal hizmetler ile sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler Gayrimenkul faaliyetleri 747 7, Hukuk ve muhasebe faaliyetleri 590 1, İdare merkezi faaliyetleri; idari danışmanlık faaliyetleri Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik test ve analiz faaliyetleri 610 1, Reklamcılık ve piyasa araştırması

16 74 Diğer mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler Veterinerlik hizmetler Kiralama ve leasing faaliyetleri Seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri Binalar ile ilgili hizmetler ve çevre düzenlemesi faaliyetleri Büro yönetimi, büro destek ve iş destek faaliyetleri Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik Eğitim 237 6, İnsan sağlığı hizmetleri 545 1, Yatılı bakım faaliyetleri Barınacak yer sağlanmaksızın verilen sosyal hizmetler 90 Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri 23 1, Spor faaliyetleri, eğlence ve dinlence faaliyetleri 132 1, Üye olunan kuruluşların faaliyetleri 230 1, Bilgisayarların, kişisel eşyaların ve ev eşyalarının onarımı Diğer hizmet faaliyetleri 1,213 3,764 TOPLAM 17,779 96,710

17 7. YENİ AÇILAN ve KAPANAN GİRİŞİMLER 2013 yılında Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı devam ederken 2013 yılında yeni açılan girişim verileri derlenemediğinden bu veriler 2014 yılından itibaren derlenmeye başlanmıştır (tablo 9). Tablo 9: Yeni Açılan Girişim Sayıları ( ) YIL GİRİŞİM SAYISI , ,027 Tablo 10 incelendiğinde kapanan girişimlerin Toptan ve Perakende Ticaret Sektörü ile Konaklama ve Yiyecek Hizmetleri Sektörlerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo 10: Kapanan Girişimlerin Yıllar İtibarı ile Sektörel Dağılımı ( ) SEKTÖR YIL C-İMALAT F-İNŞAAT G-TOPTAN VE PERAKENDE TİCARET H-ULAŞTIRMA VE DEPOLAMA I-KONAKLAMA VE YİYECEK HİZMETİ FAALİYETLERİ J-BİLGİ VE İLETİŞİM K FİNANS VE SİGORTA FAALİYETLERİ M-MESLEKİ, BİLİMSEL VE TEKNİK FAALİYETLERİ N-İDARİ VE DESTEK HİZMET FAALİYETLERİ P-EĞİTİM Q-İNSAN SAĞLIĞI VE SOSYAL HİZMETLER R-KÜLTÜR, SANAT, EĞLENCE, DİNLENCE S-DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ GENEL TOPLAM