İngiliz Belgelerinde Kurdistan

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "İngiliz Belgelerinde Kurdistan"

Ediz Nazlı
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Derleyen Mesut Yeğen İngiliz Belgelerinde Kurdistan dipnot yayınları

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 13 İngiltere'nin Kürdistan Siyaseti 15 Osmanlı Eliti ve Kürdistan 18 KürtEliti 19 Yeni Rejim ve Kürtler 21 Şeyh Said Ayaklanması 22 Cumhuriyet Eliti ve Kürt Meselesi 25 İngilizler ve Kürt Meselesi 27 BELGELER Aralık Kürdistan 30 Belge No: Nisan Bağdat Siyasi Kısmı, aşağıdaki telgrafı İstanbul Yüksek Komiserliği'ne göndermiştir 36 Belge No: Nisan Bağdat, Acil 37 9 Nisan Mezopotamya Genelkurmayından İstanbul Yüksek Komiserliği'ne 39 Belge No: Nisan Bağdat Siyasi Kısmı, 9 Nisan Belge No: Bağdat, 15 Nisan

3 Belge No: Nisan Amiral Calthorpe'dan Mayıs Savaş Bürosu, Whitehall Mayıs Bağdat'tan, 25 Mayıs Belge No: Haziran Askeri İstihbarat Şefi Savaş Bürosu 49 Kurdistan Terakki (Teali -çn.) Cemiyeti Yönetmeliği 50 Belge No: Temmuz Viranşehir ziyareti günlüğü, Mayıs Milli Kürtleri'nin Tutumu 57 Mahmut Bey'in Mektubu 62 Belge No: Temmuz Amiral Calthorpe'dan, İstanbul 70 Belge No: Temmuz Amiral Calthorpe'dan 73 Belge No: Temmuz İngiliz Yüksek Komiserliği 74 Belge No: Temmuz Mezopotamya'dan Savaş Bürosuna, 75 Belge No: Temmuz Binbaşı E. Noel'in Özel Görev Günlüğü 78 Belge No: Ağustos İngiliz Yüksek Komiserliği, İstanbul 85 Belge No: Ağustos Hindistan Bürosu, Londra Ağustos Bağdat Siyasi Kısmından, 91 Belge No: Eylül Orta-Doğu Meseleleri Üzerine Şubeler-Arası Konferans 94 Kurdistan'da Durum 94 Belge No: Eylül

4 Hindistan Bürosundan Dışişleri Bakanlık Müsteşan'na, 104 Belge No:E Eylül Britanya Yüksek Komiserliği 109 Kürt Demokratik Partisi 109 Belge No: Ekim Mısır Kuvvetleri Karargahı'ndan Ekim Kürtler ve Ulusal Hareket 117 Belge No: Kasım Ulusalcılarla Kürtler Arasındaki İlişkiler Üzerine İstihbarat Notu Kasım Dışişleri Bakam'ndan Bağdat Sivil Komiseri'ne, Kasım Bağdat Sivil Komiseri'ndenDışişleri Bakanlığına, 123 Belge No: Ocak ingiliz Heyeti, Paris 125 Kürdistan Kürt Siyasi Hareketi Kürtlerin Amaçları Türk Planı Kürt İtirazları Mevcut Durum 227 Önerilen Çözüm 227 Belge No: E Şubat Amiral de Robeck'ten 129 Belge No: E970 6 Mart Amiral de Robeck'e, İstanbul. Dışişleri Bakanlığı, 131 Belge No: E Mart Koramiral Sör J. de Robeck'tan Earl Curzon'a, Mart Dışişleri Bakam'ndan Bağdat Sivil Komiseri'ne, 137 7

5 Nisan Orta Doğu Meselesi Üzerine Bölümler-Arası Konferans 139 Belge No: E Nisan Amiral de Robeck'ten, 141 Belge No: E Nisan Amiral de Robeck'ten Mart Ekselanslan Bay Lloyd George, 145 Belge No: Mayıs İngiliz Yüksek Komiserliği 146 Kürtler ve Osmanlıcılık 149 Belge No: E Nisan Sör. H. Rumbold'dan Kedleston Markizi Curzon'a, 152 Belge No: E Ekim Irak Yüksek Komiserliği Vekilliği'nden Koloniler Bakanlığı Sekreterliği'ne, 157 Belge No: E Kasım İngiliz Hava Kuvvetleri Komutanlığı Cemiyetin Kökeni Türklerin Bu Hareketin Gelişmesine Yol Açan Kötü Muameleleri Kürt Fikir ve İdealleri Cemiyetin Halihazırdaki Şubeleri ve Önde Gelen Üyeleri Hakkındaki Detaylar Tümendeki Hareketle İlgili Askeri Görevlilerin Listesi Beytüşşebap'taki 18. Alaydaki İsyan Türk Tutumu ve Karşı Önlemler Zaman Faktörünün Önemi Yorum 171 Belge No: Mart Bay Lindsay'den Bay Austen Chamberlain'a, 172 Belge No: E Mart R. C. Lindsay'dan Austen Chamberlain'a 180 8

6 Belge No: Mart Genelkurmay Karargahı, Filistin Komutanlığı, 193 Türk Birlilderinin Suriye Üzerinden Geçişi Mart Britanya Büyükelçiliği 195 Mektuplardan Özetler 201 Belge No: E Nisan Bay Lindsay'den Bay Austen Chamberlain'a, 204 Belge No: E Ağustos Bay Hoare'den Bay Chamberlain'a, 212 Belge No: E Kasım Sör P. Loraine'den Bay Auesten Chambelain'a, 215 Belge No: E Kasım Sör R. Lindsay'den Bay Austen Chamberlain'a, 218 Belge No: E Nisan Ulusunun gerçek dostu, dostlarının hamisi Muhammed Amin Efendiye 220 Değerli Kürt Konseyi, Milletin Değerli Dostlan, Temmuz Irak Yüksek Komiserliği 'nden Sömürgeler Bakanlığı'na, 224 Belge No: E Nisan Bay Lindsay'in Telgrafı 225 Belge No: E74 5 Ocak Bay Clive'dan, 4 Ocak Belge No: E Ocak Sör G. derkten Sör Austen Chamberlain'a, 227 Belge No: E Ocak Sör Austen Chamberlain'dan İstanbul'a, Sör G. Clerk'e 229 Belge No: E Şubat Sör G. Clerk'ten, 21 Şubat 1927, 231 Belge No: E Mart İngiliz Askeri Ateşelik Ofisi, 232 9

7 Belge No: E Nisan Sör G. Clerk'ten Sör Austen Chamberlain'a, 235 Belge No: Haziran Sör G. Clerk'ten Sör Austen Chamberlain'a, 237 Belge No: E Aralık Majestelerinin Halep Konsolosluğundan, 239 Belge No: E Ocak İngiliz Büyükelçiliği 241 Belge No: E Ocak Sör G. Clerk'ten Sor Auesten Chamberlain'a, 246 Belge No: E38512 Kasım Sör G. Clerk ten Lord Cushendun'a, 248 Belge No: E Aralık İngiliz Büyükelçiliği, Ankara 250 Belge No: E Temmuz Sör G. Clerk ten Bay A. Henderson'a, 255 Belge No: E Ağustos Bay Helm'den Bay A. Henderson'a, 258 Belge No: E Eylül Sör R. Clive'dan Bay A. Henderson'a, 260 Kürt Meselesi Eylül Binbaşı O'Leary'den Sör G. Clerk'e 263 Doğu Türkiye'deki Askeri Harekatların Özeti: Kürt Ayaklanması Belge No: E68 5 Ocak Sör G. derkten Bay A. Henderson'a, 268 Binbaşı O'Leary'den Sör G. Clerk'e, 268 Genelkurmay'dan Nuri Bey'den Kürdistan Üzerine Bazı Gözlemler Mayıs İngiliz Büyükelçiliği, Ankara 271 Belge No: E Temmuz

8 İngiliz Elçiliği, İstanbul 272 Belge No: E Aralık Tahran'daki Dışişleri Bakanlığına, Aralık Tahran'dan Kahire'ye, 275 Belge No: E Aralık Tahran'dan Dışişleri Bakanlığına, 276 Belge No: E Aralık Dışişleri Bakanlığı'ndan Tahran'a 277 Belge No: E65 28 Aralık Ankara'dan Dışişleri Bakanlığına, 279 Belge No: E Mayıs Sör E. Spears'tan, Beyrut, 280 Birinci Umumi Müfettişlik 281 Belge No: E Kasım İngiliz Büyükelçiliği'nden, 302 Belge No: E Ekim Kürt Sorunu

9 ÖNSÖZ Birinci Dünya Savaşı, malum, Avrupa'da ve Ortadoğu'da muazzam yıkıcı/yaratıcı sonuçlar üretti. Savaş sona erdiğinde üç kadim hanedanlık, üç büyük imparatorluk, Avusturya-Macaristan, Rusya ve Osmanlı tarihe karışmış, bu üç imparatorluktan onlarca yeni devlet 'türemişti'. Cereyan ettiği dört senenin sonunda Avrupa'yı ve Ortadoğu'yu kökten 'değiştiren' savaş, Osmanlı'nın varisi Türkiye için dört yıldan biraz daha fazla sürdü. 1920'de Sevr Antlaşmasıyla bağıtlanan ve bugünkü Türkiye'nin doğusunda ve güneydoğusunda bağımsız bir Ermenistan'a ve (ilerde bağımsızlaşabilecek) özerk bir Kürdistan'a yer veren yeni statüko "Milli Mücadele" tarafından geçersizleştirildi ve dünya savaşı yeni Türkiye için esas olarak 1923 Lozan Antlaşması'yla sona erdi. Yeni Türkiye'nin bugünkü sınırları da Lozan'da tescil edildi. Lozan'da anlaşma sağlanamamasının ardından 1926'da İngiltere'yle akdedilen Ankara Antlaşmasıyla Musul vilayetinin İngiltere'nin kontrolündeki Irak'a bırakılması kararlaştırdığında, bugünkü Türkiye Cumhuriyeti haritası (Hatay hariç olmak üzere) şekillenmiş oldu. Savaş sonrası statükonun Türkiye kısmının şekillenmesinde yaşanan bu gecikme Osmanlı Devletinin tebası Kürtlerin kaderini kökten belirledi. Osmanlı tebası Kürtler, çok değil, 1918'le 13

10 1925 arasında kalan birkaç sene içerisinde, önce bugünkü Türkiye'nin güneydoğusunda ve Irak'ın kuzeyinde, müstakbel bir Ermenistan'la komşu ya da iç içe (özerk ya da bağımsız) bir Kürdistan'ın vatandaşlan olabilme ihtimalini tecrübe ettiler ardında da Türkiye, Irak ve Suriye devletlerinin (müstakbel-türk ya da müstakbel-arap) vatandaşlan oldular. Osmanlı tebası Kürtlerin 1925'ten başlayarak tecrübe etmeye başladıkları bu yeni statüko ikinci EKinya Savaşı'nda bir kez daha onaylandı ve aşağı yukan 1991'e kadar kesintisiz devam etti. 1991'deki Körfez Savaşıyla başlayan yeni süreçte Irak Kürtlerinin durumu kökten değişti. Irak Kürtleri, 2004'te kabul edilen anayasayla, federal Kürdistan meclisini ve hükümetini oluşturma hakkım edindiler. Türkiye ve Suriye Kürtleri de tabi olduklan 1. Dünya savaşı soması statükoyu değiştirmek için epey zamandır çabalıyor olmakla beraber kayda değer bir sonuç elde edebilmiş değiller. Bir dönemin Osmanlı tebası Kürtlerin, bir kısım değişikle beraber, aşağı yukan 1925'ten beridir tecrübe ettikleri mezkur statükonun iki büyük kurucu aktörü oldu: İngiltere ve Türkiye. Söz konusu statüko, deyim yerindeyse, İngiltere'ye rağmen ve İngiltere'yle birlikte Türkiye tarafından ve Türkiye'ye rağmen ve Türkiye'yle birlikte ingiltere tarafından kuruldu. Osmanlı tebası Kürtlerin bugün de tecrübe etmeye devam ettikleri statüko İngiltere'nin 1. Dünya Savaşı sonrasında takip ettiği Şark (Ortadoğu, Türkiye, Kürdistan) siyaseti sayesinde mümkün oldu. Dünya savaşırım ardından Kürtleri önce özerk (ya da bağımsız) bir Kürdistan devleti ihtimaliyle buluşturup ardından da Türkiye, Irak ve Suriye devletlerinin müstakbel-türkleri Araplan kılan bu siyaset, bu siyasetteki dalgalanmalar oldu. 14

Benzer belgeler

Lozan Barış Antlaşması

Lozan Barış Antlaşması Anlaşmanın Nedenleri Anlaşmanın Nedenleri Görüşme için İzmir de yapılmak istenmiş fakat uluslararası antlaşmalar gereğince tarafsız bir ülkede yapılma kararı alınmıştır. Lozan görüşme