Karnitin: Sentez, Metabolizma, Fonksiyon ve Ýskemik Kalpte Terapötik Önemi

Transkript

1 Karnitin: Sentez, Metabolizma, Fonksiyon ve Ýskemik Kalpte Terapötik Önemi CARNITINE: SYNTHESIS, METABOLISM, FUNCTION AND THERAPEUTIC IMPORTANCE IN THE ISCHEMIC HEART Gönen DENÝZ* * Doç.Dr.,Gülhane Askeri Týp Akademisi ve Askeri Týp Fakültesi Týbbi Farmakoloji AD, ANKARA Özet Karnitin kas dokusu ve miyokardda yüksek konsantrasyonda bulunan ve vücutta doðal olarak mevcut olan bir bileþiktir. Ýnsanlarda beyin, karaciðer ve böbrekte Trimetillizin'den sentez edilir. Kaslar karnitini kandan temin eder. Bu madde uzun zincir yað asitlerinin sitoplazmadan, b-oksidasyonun cereyan ettiði mitokondri içine transportunda önemli bir faktörüdür. Normal miyokard, enerjisinin çoðunu yað asitlerinin oksidasyonundan temin eder, ancak bu proçes miyokardiyal iskemide kesin olarak zayýflar. Yað asitlerinin enerji metabolizmasýnýn bu inhibisyonu mitokondri içi b-oksidasyonunun inhibisyonuna dayanýr. Kalpte iskemiye uzun zincir yað asitlerinin dokuda birikimi eþlik eder. Karnitin iskemik kalpte enerji üretimi için kritik bir faktördür. Biyokimyasal ve fizyolojik çalýþmalar karnitin uygulamasýnýn iskemik kalpte faydalý olabileceðini ortaya koymaktadýr. Bununla beraber bu alanda cevaplanmadan kalan bir çok soru daha ileri çalýþmalar için kuvvetli birer stimulan olarak bulunmaktadýr. Anahtar Kelimeler: Karnitin, Biyosentez, Yetersizlik, Miyokardiyal enerji metabolizmasý, Ýskemik kalp T Klin Týp Bilimleri 1999, 19:55-62 Summary Carnitine is a naturally occuring compound in the body, found in high concentration in myocardium and muscular tissue. In humans it is synthesized from Trimethyllysine in liver, brain and kidney. Muscles takes up carnitine from in the transport of long-chain fatty acids from the cytoplasm to the intramitochondrion, where b-oxidation takes place. The normal myocardium obtains most of its energy from the oxidation of fatty acids, but this process declines sharply in myocardial ischemia. This inhibition of the energy metabolism of fatty acids is based on inhibition of the intramitochondrial b-oxidation. Ischemia of the heart is accompanied by the tissue accumulation of long-chain fatty acids. Carnitine is a crucial factor for energy production in the ischemic muscle. Biochemical and physiological studies suggest that the administration of carnitine may benefit the ichemic heart. Although a series questions remain unanswered in this field, they serve as strong stimulants for further researches. Key Words: Carnitine, Biosynthesis, Deficiency, Myocardial energy metabolism, Ischemic heart T Klin J Med Sci 1999, 19:55-62 Karnitin tabiatta yaygýn olarak bulunan küçük molekül aðýrlýklý bir non-protein aminoasit derivesidir. Hayvansal kaynaklý besinlerde yüksek, bitkisel kaynaklýlarda ise düþük konsantrasyonlarda bulunur (1-3). Ýlk defa 1905 yýlýnda et ürünlerinde Geliþ Tarihi: Yazýþma Adresi: Dr.Gönen DENÝZ GATA ve AskeriTýp Fakültesi Týbbi Farmakoloji AD Etlik, ANKARA keþfedilmiþ ve kasýn bir nitrojen üyesi olarak tanýmlanmýþtýr (4). Bu tarihlerde Frankel ve arkadaþlarý tarafýndan Tenebrio molitor denen un kurtçuklarý larvasý için bir büyüme faktörü olduðu ileri sürülen karnitin (5), keþfinden ancak 50 yýl sonra yað asidi metabolizmasýndaki rolünün saptanmasýný takiben önem kazanmaya baþlamýþ, son on yýlda primer ve sekonder tip yetersizliði ile ilgili çalýþmalar hýzlanmýþtýr (6-8). Özellikle yüksek enerji ihtiyacý duyan ve bu enerjinin kaynaðý olan uzun zincir yað asitleri oksi- T Klin J Med Sci 1999, 19 55

2 Gönen DENÝZ KARNÝTÝN: SENTEZ, METABOLÝZMA, FONKSÝYON VE ÝSKEMÝK KALPTE TERAPÖTÝK ÖNEMÝ dasyonunun yüksek derecede olduðu iskelet kasý ve miyokard gibi dokularda en yüksek konsantrasyonda bulunan (9,10) karnitin, uzun zincirli yað asitlerinin sitoplazmadan, hücrelerin enerji deposu olarak bilinen mitokondri içine transportunu saðlayan, yani bu asitlerin mitokondriyal transmembranal hareketleri için taþýyýcý rolü oynayan ve dolayýsýyla bu mevkide beta oksidasyonlarý için vasýta olan esansiyel bir maddedir (11-13). Karnitin yað asitlerinin oksidasyonundaki görevi dýþýnda aerobik karbonhidrat metabolizmasýný fasilite eder, oksidatif fosforilasyon hýzýný arttýrýr ve bazý organik maddelerin itrahýný artýrýr (14,15). Karnitin, beta oksidasyonlarý için uzun zincir yað asitlerinin mitokondriyal matriks içine taþýnmalarýný saðlar. Bu proçesin inhibisyonu halinde (örneðin, miyokardiyal karnitin yetersizliðine baðlý olarak spontan geliþen hastalýklarda veya kuvvetli bir karnitin açil-transferaz inhibitörü olan aminokarnitinin eksperimental uygulanmasýnda) kalp dokusunda uzun zincirli açilkoenzima birikimi baþgösterir ki, bu esterler sellüler membranlarý deforme edebilme özelliðine sahiptir (16). Yað asidi metabolizmasýndaki görevi nedeniyle özellikle kardiyak enerji metabolizmasýnda kritik bir rol oynayan karnitinin kardiyomiyopati ve miyokardiyal iskemide klinik öneminin gözardý edilemeyeceði vurgulanmaktadýr (6,17,18). Biyokimyasý Karnitin "Beta hidroksi gama trimetil aminobütirik asit" formülünde olup kimyasal yapý olarak asetilkoline benzer. Bir asimetrik karbon atomuna sahip olmasý nedeniyle D ve L formlarýna sahiptir. Dokularda sadece L formu sentez edilir ve sadece bu formu metabolik olarak aktiftir (5,19,20). Karnitin özellikle et, süt ve süt ürünlerinde bol bulunur (3,11). Karnitin içeriði hayvansal kaynaklý besinlerde yüksek iken bitkisel besinlerde düþük olmasý nedeniyle vejeteryan sýhhatli kiþilerde endojen biyosentezi önem taþýr. Vücut total karnitin stoðunun %98 i iskelet ve kalp kasýnda, %1.6 sý karaciðer ve böbreklerde, %0.6 sý ise ekstrasellüler sývýda bulunmaktadýr Karnitinin radyoimmunolojik ve fluorometrik ölçüm yöntemleriyle biyolojik sývýlarda saptanmasý mümkündür (9,21). Karnitin ihtiyacý ya diyetten ya da öncelikle karaciðer ve böbrekte sentezi suretiyle karþýlanýr. Ancak en yüksek karnitin konsantrasyonuna sahip dokularýn karnitini sentez etme yeteneði yoktur, karnitini kandan almak zorundadýrlar. Bu durum kaslarý ve özellikle miyokardý karnitin yetersizliðine çok duyarlý kýlmaktadýr (22,23). Biyosentezi Biyosentez yolaðý beþ basamakta tamamlanýr (1,5,12). Biyosentez için iki önemli aminoasit gerekli olup bunlardan biri lizin, diðeri metionindir. Sentezin birinci basamaðý proteine baðlý lizinin metilasyonudur, metilleyici ajan 5 -adenozilmetionindir (SAM), oluþan madde trimetillizindir. Ý- kinci basamakta 3-hidroksitrimetillizin, üçüncü basamakta deoksikarnitinaldehid, dördüncü basamakta ise deoksikarnitin oluþur. Beþinci ve son basamakta etkili katalizör enzim deoksikarnitin hidroksilazdýr, bu enzimin etkisiyle karnitin oluþur. Deoksikarnitinin karnitine hidroksilasyonu karaciðer, beyin ve epididimler ve insanlarda ayrýca böbreklerde cereyan edebilmektedir. Kalan diðer dokularda ilgili basamakta enzim faaliyeti olmadýðýndan karnitin sentezi yapýlamamaktadýr (örneðin kaslarda). Ýskelet ve kardiyak kaslardaki karnitin konsantrasyonu plazmadan sýrasýyla 20 ve 40 kat daha yüksektir. Bu kadar yüksek bir konsantrasyon gradienti özel bir transport mekanizmasýný lüzumlu kýlar, bu da metabolik enerji ile sürdürülen aktif transport mekanizmasýdýr (7,9). Difteride olduðu gibi taþýyýcý sistemdeki defektler ve iskemik þartlar karnitinin miyokardial seviyesinin azalmasýna, buna mukabil plazma seviyelerinin yükselmesine sebep olabilmektedir (1). Mitokondride yað asidi oksidasyonu Yað asitlerinin katabolizmasý için ana yolak yað asitlerinin mitokondri içine taþýnýmý ve beta oksidasyonudur (Þekil 1). a. Hücreler tarafýndan kan dolaþýmýndan çekilen serbest yað asitlerinin önce hücre içinde açilkoa derivelerinin þekillenmesi suretiyle aktive edilmeleri gereði vardýr. Hücrelerde yað asidinin yapýsýna baðlý olarak iki aktive edici sistem bulunmaktadýr: 56 T Klin Týp Bilimleri 1999, 19

3 KARNÝTÝN: SENTEZ, METABOLÝZMA, FONKSÝYON VE ÝSKEMÝK KALPTE TERAPÖTÝK ÖNEMÝ Gönen DENÝZ Þekil 1. Yað asitlerinin mitokondri içine taþýnýmý KZYA-kýsa zincirli yað asitleri, OZYA- orta zincirli yað asitleri, UZYA-uzun zincirli yað asitleri, CPT-I, II-karnitil palmitoil transferaz I, II. 1. "Endoplazmik retikulum açil-koa sentetaz" enzimi (thiokinaz) uzun zincir yað asitlerini (12 veya daha fazla karbon atomlu) aktive eder. 2. "Mitokondriyal iç membran açil-koa sentetaz" enzimi orta zincir yað asitleri (4-10 karbonlu) ve kýsa zincir yað asitlerini (asetat ve propiyonat) aktive eder. Kýsa zincir yað asitleri sitoplazmadan mitokondriye serbestçe geçebilirler. Ancak uzun zincir yað asitleri geçemez, yani mitokondriyal membran aktive edilmiþ uzun zincir açil-koa esterlerine geçirgen deðildir. Dýþ membranýn aþýlabilmesi için adý geçen esterin karnitinle kombine olup açilkarnitine dönüþümü gereklidir (1,12,23, 24). b. Açilkarnitin oluþum reaksiyonu "Karnitin palmitoyl transferaz-i (CPT-I)" enzimi tarafýndan katalize edilir. Bu enzim yað asitlerinin trigliseridlere dönüþümünde ara basamaðý teþkil eden uzun zincir açil-koa yý lipojenaz yolaðýndan oksidasyon yolaðýna çekmeye çalýþýr (29). Mitokondrial dýþ membranda bulunan bu enzim uzun zincir açilkoa yý açilkarnitine dönüþtürür (22,25,26). Açil-KoA + Karnitin «Açilkarnitin + KoA c. Açilkarnitinin mitokondriyal iç membrandan geçiþine mitokondriyal translokaz enzimleri aracýlýk ederler. Bunlar hem serbest karnitinin hem de esterlerinin membranlarda her iki yöne transportunu saðlarlar. Karnitin-açilkarnitin translokaz enzimi iç membran karnitin deðiþim transporter ý gibi hareket eder, açilkarnitin içeri taþýnýr. d. Ýç membran iç yüzeyinde bulunan "Karnitin palmitoyl tranferaz-ii (CPT-II)" enzimi, bu yüzeye transloke olan açil grubunun KoA havuzundan çekilen KoA ya transferini katalize eder, mitokondriyal matrikste tekrar açil-koa þekillenir, karnitin açýða çýkar (24). Açilkarnitin+KoA«Açil-KoA+Serbest karnitin e. Açil-KoA beta oksidasyona uðrar, oluþan asetil-koa Krebs veya sitrik asit siklusuna dahil olur, bir seri reaksiyon sonucu enerji oluþur. Serbest karnitin ise sonra plazmaya döner ve tekrar yeni bir uzun zincir açil-koa ile reaksiyona girebilir. Yað T Klin J Med Sci 1999, 19 57

4 Gönen DENÝZ KARNÝTÝN: SENTEZ, METABOLÝZMA, FONKSÝYON VE ÝSKEMÝK KALPTE TERAPÖTÝK ÖNEMÝ asidi oksidasyonu sonucu ATP oluþur, bu oksidasyon esnasýnda da ATP ye ihtiyaç vardýr (1). Özetle karnitin, hücrede sitoplazmada mevcut uzun zincirli yað asitlerinin, beta oksidasyonun cereyan ettiði mitokondriyal matrikse transportunda esansiyel rol oynamaktadýr. Ýntramitokondriyal olarak oluþan kýsa zincir açil rezidülerinin eliminasyonu ve fizyolojik olmayan bazý bileþiklerin (benzoik, pivolik asitler) eliminasyonu ve yakalanmasýnda da rol oynayan karnitin, ayrýca mitokondri içinde pirüvatýn sitrik aside dönüþümünü saðlayan "pirüvat dehidrogenaz" enzimi ile yine mitokondri içinde ATP/ADP deðiþimini kontrol eden "adenin nükleotid translokaz" enzimlerinin aktivitelerini de düzenler (4,14,15). Karnitin yetersizliði Yað asidi oksidasyonunda rol alan enzimlerin yetersizlikleri, karnitin alýmý veya biyosentezin bozulmasý sonucu yað asidleri oksidasyonu kesintiye uðramakta ve birçok semptomlarýn oluþmasýna neden olmaktadýr. Esasen karnitin yetersizliðine baðlý miyopati ve kardiyomiyopatinin patojenezinde, özellikle kaslarda deoksikarnitin sentez kapasitesinin düþmesi ve transport proçesinin bozulmasý sorumlu tutulmaktadýr. Nitekim karnitin yetersizliði, ilk defa insanlarda lipit birikimli miyopati þeklinde iskelet kaslarýnda gösterilmiþtir (12,27,28). a. Primer karnitin yetersizliðinde lipit metabolizmasýnýn þiddetle etkilendiði ve kaslarda yað depolanmasý sonucu kardiyak ve iskelet kaslarýnda fonksiyonel bozukluklar gözlenmiþtir. Renal reabsorpsiyon ve kas hücrelerine karnitin transportunda görülen defektlerin sorumlu tutulduðu (30,31) bu yetersizlik iki farklý formda tanýmlanmaktadýr: 1. Miyopatik sendrom: Bu sendromda serum karnitin seviyesi normal, fakat kas seviyesi düþüktür. Öncelikle kas zayýflýðý ile karakterize bir durumdur, kas liflerinde aþýrý lipid birikimi mevcut olup biyopside kas liflerinde yað infiltrasyonu gözlenir (4,9). 2. Sistemik Sendrom: Bu sendromda hem serum hem de doku karnitin seviyeleri anormal þekilde düþük bulunur. Öncelikle kardiyomiyopati mevcudiyetiyle karakterizedir, ayrýca ensefalopati, iskelet kasý ve karaciðer dokusunda yað depolanmasý dikkat çeker. Oluþunda renal tübüler, intestinal mukoza ve kasta karnitin membran transportundaki bir zaafiyet sorumlu tutulmaktadýr (4,11). Normalde karnitin baþlýca idrar yolu ile atýlýr ve %98 i geri emilir, reabsorbsiyon bozulduðunda karnitinin üriner itrahý artar, geri emilim azalýr, plazma-doku karnitin düzeyi düþer. Mitokondri membranýnda açilkarnitin taþýnmasýnda rol alan "karnitin/açilkarnitin translokaz" enzim yetersizliðine baðlý yetmezlik resesif karakter göstermekte ve hastalarda hipoketotik koma, hiperamonemi, kardiyomiyopati, kardiyak aritmi ve iskelet kas zayýflýðý gibi semptomlar gözlenmektedir (30). Primer karnitin yetersizliðinin miyopatik ve sistemik formlarý iyi bilinmekte olup erken teþhis ve rasyonel tedavi, morbidite ve mortalitenin azalmasýnda son derece etkindir. Miyopatik ve sistemik karnitin yetmezliði terimleri yerine son senelerde "Semptomatik karnitin yetmezliði" terimi kullanýlmaktadýr. b. Sekonder karnitin yetersizliði ise bir çok metabolik hastalýkta tanýmlanmýþtýr. Daha çok karnitin itrahýnýn aþýrý olduðu tübüler rahatsýzlýklar ve kronik böbrek yetmezliðinde ortaya çýkmaktadýr. Muhtelif dokulardaki eksikliðine raðmen serum karnitin seviyeleri normaldir (9,11,32). Kronik üriner enfeksiyonlarýn tedavisinde kullanýlan pivalat içeren antibiyotikler (pivampisilin gibi) ve antiepileptik olarak kullanýlan valproik asit yapýsýndaki ilaçlar (sodyum valproat gibi) uzun süreli tedavilerde sekonder karnitin yetersizliðine yol açabilmektedir (15,26). Miyokardial iskemide karnitin Ýskemik miyokardiyumda yað asidi metabolizmasýnýn bozulmasýnda karnitin yetersizliðinin rolü vurgulanmakta ve aktive edilmiþ uzun zincir yað asitlerinin ve özellikle uzun zincir açilkarnitinlerin birikimi iskemik kalp hastalýðýnýn patojenezinde bir major faktör olarak kabul edilmektedir. Önemli enerji kaynaklarý olarak baþta yað asitleri, glukoz, laktat, piruvat (gikoliz neticesi) ve daha az olmak üzere asetat, keton cisimleri ve aminoasitler sayýlabilir. Glikoliz esnasýnda oluþan enerji ATP oluþumuna harcanýr ve ATP þeklinde depolanýr (29). Çok hýzlý ancak kýsa süreli kontrakte olan düz kas hücreleri daha az mitokondriye sahip olup ana 58 T Klin Týp Bilimleri 1999, 19

5 KARNÝTÝN: SENTEZ, METABOLÝZMA, FONKSÝYON VE ÝSKEMÝK KALPTE TERAPÖTÝK ÖNEMÝ Gönen DENÝZ enerji (ATP) kaynaklarý glikoliz olayýdýr. Daha yavaþ, fakat uzun süreli kontrakte olan çizgili kaslar mitokondri yönünden zengin olup ATP ihtiyaçlarýnýn çoðunu yað asidi (%90) ve glukozdan saðlarlar. Bu nedenle miyokardda (çizgili kas) oluþan ATP nin ana kaynaðý yað asitleridir. Ancak iskemi hali ve eksersiz artýþý gibi oksijen temininin yetmediði durumlarda karbonhidratlar önemli kaynak olur. Anoksik þartlarda kalpte enerji ihtiyacýný karþýlamada oksidasyon için daha az oksijen gerektiren glikoliz tercih edilir ve yað asitlerinin kullanýmý kýsýtlanýr, neticede biriken açilkarnitinler "Na + -K + ATP az"ý ve Na + ve Ca ++ kanallarýný inhibe ederek K + kaybý ve Ca ++ birikimine neden olabilir (33-35). Ýskemi oluþturulmuþ izole miyokardiyal dokularda ve miyokard infarktüsünden ölenlere ait infarkte miyokardiyal bölgelerdeki karnitin seviyeleri normal kalp dokusundan daha düþük bulunmuþtur (3,36). Miyokardiyal iskemi esnasýnda yetersiz kan temini nedeniyle oksijene baðýmlý yað asidi metabolizmasýnýn bozulmasýyla ilgili olarak plazma yað asidi seviyelerinde anormal artýþ, enerji üretiminde düþüþ, uzun zincir açilkoenzim-a esterleri ve uzun zincir açilkarnitin birikimi ve birlikte karnitin kaybý saptanmaktadýr. Bu kayýp karnitinin ya dokulardan sýzmasýna ya da açilkarnitine esterleþmesine baðlanmaktadýr. Miyokardiyal seviyeleri artan uzun zincir açilkoenzima esterleri muhtelif mekanizmalarla iskemik hasarý arttýran özelliðe sahiptir. Örneðin yüksek konsantrasyonlarda kendi oksidasyonlarýný inhibe ederler, uzun zincir yað asitlerinin aktivasyonundan sorumlu yað asidi açilkoenzim A sentetaz üzerinde inhibitör etki gösterebilir ve nihayet en önemli olarak mitokondriyal "Adenin Nükleotid Translokaz" enzimini inhibe ederler ki bu enzim mitokondrial membranda ADP ve ATP arasýndaki birebir deðiþimden sorumludur (35,37,38). Na + K + ATPaz enzimi de, uzun zincir yað asidi açil-koa esterlerinin intrasellüler konsantrasyonunun artýþý neticesi inhibe olmaktadýr. Sonuçta bu önemli transport proçesinin kýrýlmasý sitoplazmik ATP konsantrasyonlarýnýn azalmasýna yol açmakta dolayýsýyla miyokardiyal iskemiyi artýrabilmektedir. Bu gerçek karþýsýnda karnitinin bu proçesi engelleyerek iskemide faydalý olabileceði ileri sürülmektedir (39,40). Ýskemi esnasýnda veya öncesinde eksojen olarak verilen karnitinin doku serbest karnitin azalmasýna ve uzun zincir açilkoenzim A esterlerinin artýþýna mani olduðu, dolayýsýyla "Adenin Nükleotid Translokaz" enzim inhibisyonunu tersine çevirdiði eksperimental çalýþmalarda gösterilmiþtir (36,41). Açilkarnitinler özellikle aritmilerin oluþumundan sorumlu tutuluyor, miyokardial infarktüs arkasý karnitin uygulamasýnýn infarkte bölgeyi daralttýðý ve aritmiye karþý koruduðu iddia edilmektedir (9,11). Kalpte (KoA) nýn %85 i mitokondride, karnitinin ise %90 ý mitokondri dýþýndadýr. Daðýlýmdaki bu farklýlýk yað asitlerini lipid sentezinden ziyade oksidasyona teþvik etmektedir. Karnitin eksikliði ise yað asidi oksidasyonunu engelleyeceðinden kalp hücresinde trigliserid birikimine neden olmaktadýr. Propionil-karnitin iskemik miyokardý L-karnitinden daha iyi korumaktadýr. Çünkü karnitinin bu esterinin miyokard hücrelerindeki transport hýzý daha yüksek ve yað asidi utilizasyonundaki etkileri daha farklýdýr (18,41). L-karnitin ve asetil-karnitinden farklý olarak, propiyonil-karnitinde bulunan propiyonil grubu süksinil-koa ya dönüþerek Krebs siklusuna girmekte ve enerji substratý olarak da kullanýlmaktadýr. Böylece hedef hücrelerde enerji metabolizmasýný düzelterek bu hücrelerdeki fonksiyonel bozukluklarýn iyileþmesine yardýmcý olmaktadýr. Klinik bir baþka çalýþmada propiyonil-karnitin, günlük yaþamdaki anjinal þikayetleri azaltmada diltiazem kadar etkili bulunmuþtur. Propionil-karnitinin bazý çalýþmalarda akut, kýsa süreli kullanýmýnda anti-iskemik etkilerinin belirgin olmadýðý ileri sürülmüþse de bu çalýþmada 1500 mg/gün dozunda ve oral olarak iki hafta gibi uzun süreli bir kullanýmý sonucu anti-iskemik etkilerinin belirgin olarak ortaya çýktýðý görülmüþtür. Propiyonil-karnitin bu çalýþmada maksimal egzersiz testinde 0.1 mv ST segment depresyonu oluþumuna kadar geçen süreyi uzatmýþ ve iskemik eþiði yükseltmiþtir. Ancak ne istirahat ve ne de egzersiz esnasýnda kan basýncý ve kalp atým sayýsý üzerine herhangi bir etkisi olmamýþtýr. Bu da propiyonilkarnitinin anti-iskemik etkisinin hemodinamik olmaktan çok metabolik etkilerine baðlý olduðunu göstermektedir (42,43). T Klin J Med Sci 1999, 19 59

6 Gönen DENÝZ KARNÝTÝN: SENTEZ, METABOLÝZMA, FONKSÝYON VE ÝSKEMÝK KALPTE TERAPÖTÝK ÖNEMÝ Dialize giren böbrek hastalarýnda dializ sýrasýnda karnitin kaybýna baðlý olarak hipertrigliseridemi, kardiyomiyopati ve kardiyak yetmezlik geliþmesi kolaylaþmaktadýr (31). Ýntermittent hemodiyaliz uygulanan renal yetmezlikli hastalarda sýklýkla geliþen kardiyomiyopatide karnitin uygulamasý son derece faydalý bulunmuþtur (1,3). Ýskelet kaslarýndaki iskemi, lipit ve karnitin metabolizmasýnda belirgin bozukluklara sebep oluyor, bunlarda karnitin uygulamasý özellikle "intermittent claudication" dan þikayeti olanlarda yürüme toleransýný artýrabilmektedir (44,45). Karnitin uygulanmasýnýn iskemik miyokardýn sýnýrlý saðlanan oksijeni daha randýmanlý kullanýmýný temin edebileceði iddia ediliyor. Miyokardial iskemi baþlangýcýnýn kesin belirtilerinden biri olan anjina pektorisi tedavi veya önlemede kullanýlan nitratlar ve propranolol gibi farmakolojik ajanlarýn çoðu bir iþ veya hareket esnasýnda miyokardial enerjinin asgari kullanýlmasý için miyokardial oksijen kullanýmý determinantlarýný deðiþtirirken, bunlarda karnitin uygulanmasý ise koroner yetersizlik geliþmesi öncesi iskemik kalbin daha yüksek enerji seviyesine ulaþmasýna imkan saðlamaktadýr (46). Aortokoroner bypass ameliyatýnda, preoperatif L-karnitin uygulanmasýnýn miyokardial enerji metabolizmasý ile ilgili parametrelerin normalleþtirilmesinde faydalý ve etkili olabileceði kanýtlanmýþtýr. Cerrahi uygulamadan iki gün önce iki gün müddetle 1 g/gün oral ve operasyonun hemen öncesi 0.5 g (iv) karnitin uygulanan kiþilerde miyokardi-yal serbest karnitin seviyesinin arttýðý, uzun zincir açilkarnitinin azaldýðý ve miyokardiyal ATP konsantrasyonunun anlamlý olarak arttýðý gösterilmiþtir (1,35). Uzun zincirli yað asitlerinin diabetik sýçanlarýn sinirlerinde biriktiði ve bunlarýn muhtemelen plazma ve mitokondriyal membran yapýsýný ve sinir e- nerji metabolizmasý ve/veya membran proteinlerinin fonksiyonlarýný bozduklarý ve L-karnitin ve onun esteri asetil karnitinin enerji oluþumu için esterifiye olmamýþ yað asitlerinin beta oksidasyonunu saðlayarak diabetik sýçanlarda motor sinir iletim hýzýnda düzeltme yaptýklarý bildirilmiþtir. Ödül alan bir çalýþmamýzda, alloksan diyabetik sýçanlarda L- karnitin tedavisinin santral ve periferik sinirlerdeki elektrofizyolojik anormallikleri düzeltici etkilerini gözledik ve bu tür sýçanlarda L-karnitinin santral (somatosensoriel evoked potential-sep) ve periferik (sinir iletim hýzý) anormallikleri düzelttiðini ilk kez kanýtladýk (43,47,48). Son zamanlarda karnitin ile ilgili birçok spekülasyonlar yapýlmaktadýr. Bunlardan biri stresin ortaya çýkardýðý fiziksel ve zihinsel yorgunluðun karnitin tedavisi ile ortadan kaldýrýlabileceðidir. Kronik yorgunluk sendromunda özellikle açilkarnitin birikimi ve mitokondriyal açilkoa/ KoA oranýnýn bozulduðu gösterilmiþtir (48). Bir diðeri, karnitinin zayýflatýcý etkisidir. Karnitine baðlý olarak yað asitlerinin daha çok alýnýp ve metabolize edilmesi ile yýkýmýn çok hýzlý cereyan etmesini ve dolayýsýyla kilo kaybý saðlayabileceði ifade edilmektedir. Bunun yanýnda fertilitede de etkili olduðu özellikle spermlerin kalite, sayý ve motilite açýsýndan geliþmesinde faydalý olabileceði iddiasý vardýr (3,23,49). Karnitinin kan glukoz seviyesinin regülasyonunda rolü olduðu da ifade ediliyor. Son zamanlardaki çalýþmalar hipoglisemik ajanlarýn karnitin/açilkarnitin translokaz enziminin kuvvetli inhibitörleri olduðu gösterilmiþtir (50-53). Karnitin 1986 yýlýnda pirimer karnitin yetersizliði tedavisinde kullanýlmak üzere bir "orphan drog" olarak FDA tarafýndan onaylanmýþ olup kapsül, tablet ve enteral likit þekilleri mevcuttur (4). Sonuç Ýskemik kalp hastalýklarýnda karnitinin faydalý olabileceðini onaylayanlar yanýnda buna þüpheli bakanlar da mevcuttur. Ancak son zamanlarda dikkat çeken ilaçlardan biri olan karnitinin iskemide kullanýlmakta olan klasik ilaçlardan farklý bir mekanizmaya sahip olmasý nedeniyle bu tür hastalýklarýn kombine tedavisinde yer alabileceði ifade edilmektedir (1,42). L-karnitinin uzun zincir açilkarnitinin mitokondriyal birikimini selektif olarak azaltarak iskemik kalpte koruyucu etki gösterebileceði kanýsý yaygýndýr(19). Propiyonil karnitin uygulanan saðlýklý kiþilerde kas karnitin ve esterlerinin düzeyinde anlamlý bir deðiþiklik gözlenmekte, bu nedenle adý geçen maddenin ancak kaslarda karnitin yetersizliði mevcudiyetinde kullanýlmasý gereði vurgulanmaktadýr (28). Ýskemide propiyonil L-karnitinin koruyucu etkisi onun yað asidi oksidasyonunu stimüle 60 T Klin Týp Bilimleri 1999, 19

7 KARNÝTÝN: SENTEZ, METABOLÝZMA, FONKSÝYON VE ÝSKEMÝK KALPTE TERAPÖTÝK ÖNEMÝ Gönen DENÝZ etmesi yanýnda serbest radikallerin oluþumunu azaltmalarýyla da ilgili bulunmaktadýr. Günümüzde primer karnitin yetersizliði bulunan hastalarýn hangisinde karnitin tedavisinin faydalý olacaðýnýn önceden tespiti olanaksýzdýr. Bu nedenle kas karnitin eksikliði gösteren her hastaya standart diyetle birlikte üç ay süre ile oral-iv karnitin uygulamasý önerilmektedir. Bu makalede karnitini yeni bilgilerle yakýndan tanýtmak, metabolizma, fonksiyon ve özellikle iskemideki rolünü vurgulamaya çalýþtýk. Sonuç olarak karnitinle ilgili cevaplanmamýþ birçok sorularýn bulunduðu ve özellikle kardiyovasküler terapide kesin rolünün tanýmlanabilmesi için daha birçok araþtýrmalara ihtiyaç duyulduðu kanýsýna varýlmýþtýr. KAYNAKLAR 1. Pepine CJ. The Therapeutic potential of carnitine in cardiovasculer disorders. Clin Ther 1991; 13: Feller AG, Rudman D. Role of carnitine in human nutrition, J Nutr 1988; 118: Haeckel RB, Kaiser E, Oellerich M ve ark. Carnitine: Metabolism function and clinical application, J Clin Chem Clin Biochem 1990; 28: Marcuus R, Coulston AM. Water soluble vitamins. In: Gilman AG, Rall TW, Nies SA, eds. The Pharmacological Basis Of Therapeatics, 8th ed. Macmillan, 1990: Bieber LL. Carnitine, Ann Rev Biochem 1988; 57: Fujisawa S, Kobayashi A, Hironoko Y: Effect of L-carnitine and its acyl derivatives in the ischemic heart. Jpn Heart J 1992; 33(5): Dhalla NS, Kolar F, Shah KR ve ark. Effects of some L-carnitine derivatives on heart membrane ATPases, Cardiovasc Drugs Ther 1991; 5(Supp 11): Treem WR, Stanley CA, Finegold DN ve ark. Primary carnitine deficiency due to a failure of carnitine transport in kidney, muscle, and fibroblast, New Eng J Med 1988; 319: Bremer J. Carnitine-metabolism and functions, Physiological Revieves 1983; 63: Carrol JE, Brooke MH, Shumate JB, Janes NJ. Carnitine intake and excretion in neuromuscular diseases. Am J Clin Nutr 1981; 34: Reouche CJ. Carnitine deficiency. The Lancet 1990; 335: Siliprandi N, Lisa FD, Menabo R, Ciman M, Sartorelli L. Transport and functions of carnitine in muscles. J Clin Chem Clin Biochem 1990; 28: Hulsmann WO, Peschechera A, Martelli E. Carnitine and cardiac intertisium. Cardioscience 1994; 5(2): Balh JJ, Bressler R. The pharmacology of carnitine. Annu Rev Pharmacol Toxicol 1987; 27: Holme E, Jodal U, Linsted S. ve ark. Effect of pivalic acid containing prodrugs on carnitine homeostasis. Scand J Clin Lab Invest 1992; 52: Hulsmann WC, Dubelaar ML. Carnitine requirement of vascular endotelial and smoot muscle cells in imminent ischemia. Mol Cell Biochem 1992; 21: Duncker DJ, Sassen LM, Bartels Gl ve ark. L-propionylcarnitine does not effect myocardial metabolic or functional response to chronotropic and inotropic stimulation after repetitive ischemia in anaesthetized pigs. J Cardiovasc Pharmacol 1993; 22(3): Shug A, Paulson D, Regitz V. Protective effects of propionyl-l-carnitine during ischemia and reperfusion. Cardiovasc Drugs Ther 1991; 5(1): DaTorre SD, Creer MH, Progwizd GM ve ark. Amphipathic lipid metabolites and their relation to arrhythmogenesis in ischemic heart, J Mol Cell Cardiol 1991; 23(1): Siliprandi N, Lisa D, Meenabo R. Clinical use of carnitine past, present and future. Mol Cell Biochem 1990; 88: Marini S, Fasciglione GF, Giardina B. Radioimmunologic assay for L-carnitine determination, Clinica Chimica Acta 1996; 249: Madden MC, Wolkowicz PP, Pohost GM ve ark. Acylcarnitine accumulation does not correlate with reperfusion recovery in palmitat-perfused rat hearts. Am J Physiol 1995; 268: Bremer J. The role of carnitine in intracelluler metabolism, J Clin Chem Clin Biochem 1990; 28: McGarry JD, Sen A, Esser V ve ark. New insights into mitochondrial carnitine palmitoyltransferase enzyme system. Biochimic 1991; 73: Kudo N, Barr AJ, Barr RL ve ark. High rates of fatty acid oxydation during reperfusion of ischemic hearts are associated with a decrease in malonyl-coa levels due to an increase in 5-AMP activated protein kinase inhibition of acetly-coa carboxylase. J Biol Chem 1995; 270(229): Zelnik N, Fridkis S, Gruener N. Reduced carnitine and antiepileptic drugs cause relationship or co-existance. Acta Pediatr 1995; 84: Aoshima S, Fujisawa S, Kolsayashi A. Changes in the subcellular distribution of free carnitine and its acyl derivatives in diabetic rat hearts following treatment with L-carnitine. Jpn Heart J 1993; 34(6): Brevetti G, Angelini C, Rosa M, Carrozzo ve ark. Muscle carnitine deficiency in patients with severe peripheral vascular disease. Circulation 1991; 84: Kayaalp OS. Rasyonel Tedavi Yönünden Týbbi Farmakoloji, 6 ncý baský. Ankara: Feryal Basýmevi 1993; 3: Scholte HR, Rodriques PR, Deajonge PC ve ark. Primary carnitin deficiency. J Clin Chem Cli Biochem 1990; 28: T Klin J Med Sci 1999, 19 61

8 Gönen DENÝZ KARNÝTÝN: SENTEZ, METABOLÝZMA, FONKSÝYON VE ÝSKEMÝK KALPTE TERAPÖTÝK ÖNEMÝ 31.Stanley CA. Carnitine disorders. Advances in Pediatric 1995; 42: Duran M, Loof NE, Dorland L. Secondary carnitine deficiency. J Clin Chem Clin Biochem 1990; 28: Lopaschuk GD, Gambled J. Acetyl-CoA carboxylase: an important regulator fatty acid oxidation in the heart, Can J Physiol Pharmacol 1994; 72: Broderic TL, Quinney HA, Barker CO ve ark. Beneficial effect of carnitine on mechanical recovery of rat hearts reperfused after a transient period of global ischemia is accompanied by a stimulation of glucose oxidation. Circulation 1993; 87(3): Böhles H, Neppeney T, Akcetin Z ve ark. The effect of preoperative L-carnitine supplementation on myocardial metabolism during aorto-coronary bypass surgery. Z Kardiol 1987; 5: Risson P, Biasco G, Boscia F ve ark. High doses of L-carnitine in acut myorcardial infarction. Eur Heart J 1989; 10: Ferrari R, raddinor, Cucchini F ve ark. The effect of L-carnitine on myocardial metabolism of patients with coronary artery disease. Clin Trials J 1984; 21: DiPalma JR. Carnitine deficiency. Am Fam Physician 1988; 38: Siliprandi N, Lisa DF, Miotto G ve ark. Transport and function of L-carnitine and L-propionylcarnitine : relevance to some cardiomyopathies and cardiac ischemia. Z Kardiol 1987; 76 (Suppl) 1987; Glatz JF, Work MM, Vusse GJ. Significance of cytoplasmic fatty acid-binding protein for the ischemic heart. Mol Cell Biochem 1993; 123: Thomsen JH, Shug LA, Yap UV ve ark. Improved pacing tolerance of the ischemic human myocardium after administration of carnitine. Am J Cardiol 1979; 43: Bartels GL, Remme WJ, Holwerda KJ ve ark. Antiischaemic efficacy of L-propionylcarnitine -a promising novel metabolic approach to ischaemia. Eur Heart J 1996; 17: Hotta N, Koh N, Sakakibara F, ve ark. Effects of propionyl- L-carnitine and insuline on the electroretinogram, nerve conduction and nerve blood flow in rats with streptozotocin-induced diabetes. Eur J Physiol 1996; 431: Brevetti G, Chiarello M, Ferulano G ve ark. Increases in walking distance in patients with peripheral vascular disease treated with L-carnitine. Circulation 1988; 77: Ghidin O, Azzurro M, Vita G ve ark. Evaluation of the therapeutic efficacy of L-carnitine in congestive heart failure. J Clin Pharmacol Ther Toxicol 1988; 26: Kratsune H, Yamaguti K, Takahashi M ve ark. Acylcarnitine deficiency in chronic fatique syndrom. Clin Infect Disease 1994; 18: Yýldýz O, Özata M, Deniz G ve ark. Alloksan-diyabetik sýçanlarda aminoguanidin ve L-karnitin tedavilerinin santral ve periferik nöral cevaplara etkilerinin karþýlaþtýrýlmasý. (Celal Öker araþtýrma geliþtirme fonu 1996 Diabet bilim ödülü birincisi). 48.Stevens MJ, Lattimer SA, Green DA. Discrepant dose-responses of nerve conduction and Na/K ATP ase in the diabetic rat to acetyl L-carnitine. Acta Diabetologicia 1995; 38(Suppl I, A7). 49.Eigenmann J, Bandhaur K, Tomamichel G. Seminal carnitin concentration in obstructive azospermia. Eur Urol 1994; 26: Heackel R, Colic D, Binder L. Stimulation of glucose metabolism in human blood cells by inhibitors of carnitine dependent fatty acid transport. J Clin Biochem 1990; 8: Beneking M., Oellerich M, Binder L ve ark. Inhibition of mitochondrial carnitine acylcarnitine translocase by hypoglycaemia-inducing substances. J Clin Chem Clin Biochem 1990; 28: Brun T, Jeannet AJ, Corkey BE ve ark. Long-chain fatty acids inhibit acetyl-coa carboxylase gene expression in the pancreatic b-cell line INS-1. Diabetes 1997; 46: Pessotto P, Liberati R, Petrella O, ve ark. In experimental diabetes the decrease in the eye of lens carnitine levels is early important and selective event. Exp Eye Res 1997; 64(2): T Klin Týp Bilimleri 1999, 19