BİTKİ MATERYALİ I: GYMNOSPERMAE YRD.DOÇ.DR. DOĞANAY YENER

Transkript

1 BİTKİ MATERYALİ I: GYMNOSPERMAE YRD.DOÇ.DR. DOĞANAY YENER İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Bitki Materyali ve Yetiştirme Tekniği Anabilim Dalı

2 GYMNOSPERMAE=AÇIK TOHUMLULAR Yaşayan örnekleri bulunan Gymnospermae sınıfları ve karakteristik özellikleri: Cycadinae Sınıfı Ginkgoinae Sınıfı Coniferae Sınıfı Gnetinae Sınıfı

3 JUNIPERUS SP. (ARDIÇLAR) GENEL ÖZELLIKLERI Herdem yeşil, odunsu ağaç, ağaççık, çalı ya da yer örtücüdürler. Bir cinsli bir evcikli ya da bir cinsli iki evciklidir. Gövde kabuğu yaşlı fertlerde ince, şeritler halinde boyuna çatlaklı, kırmızımtırak-kahverengidir. Tomurcuklar çıplak (J. drupacea dışında)dır. Yapraklar iğne ya da pul yaprak biçimindedir. İğne yapraklar sürgünlere 3lü çevrel dizilirken, pul yapraklar ise çapraz karşılıklı dizilir. İğne yapraklar sert, diken gibi batıcıdır. İğne yaprakların üst yüzünde belirgin halde bir ya da iki stoma çizgisi ile iletim demetlerinin altında bir reçine kanalı bulunmaktadır.

4 Erkek çiçekler yumurta ya da silindir biçiminde, kozalakçık halindedir. Bir çok etamin pulu ve her bir etamin pulunun da 2-6 adet çiçek tozu torbası vardır. Sürgünlerde pulların koltuğunda yer alır, sürgüne oturmuş veya üzeri pullu bir sapı vardır. Nadiren tek, çoğunlukla bir kaçı bir arada bulunur. Dişi çiçekler yuvarlakça-küre formunda kozalakçık halindedir. Dişi kozalaklar ya pullu bir sap üzerinde ya da sürgünlerin ucunda yer alırlar. Dişi çiçekler karşılıklı veya 3lü çevrel dizilmiş 3-8 adet sivri uçlu puldan oluşur. Kozalaklar 1-2 ya da 3 yılda olgunlaşır. Olgun kozalak etli ve üzümsü yapıda olup, hiçbir zaman açılmazlar. Kozalaklar 1-12 adet tohum taşır. Tohumlar küçük, kanatsız, yuvarlak veya yumurta formundadır. Bazı taksonlarda tohumlar reçine bezelidir. Tohumlar derimsi veya odunsudur.

5 Bir türü (J. procera) hariç hepsi Kuzey Yarımküre de Kuzey ve Doğu Afrika, Ön Asya, Himalaya, Orta, Doğu ve Kuzey Asya, Kuzey Amerika, Alaska, Orta Amerika ve bütün Avrupa da yayılış yapan 67 (bazı botanikçilere göre 53, bazılarına göre 54 tür) tür, 28 varyete, 7 kadar formu vardır. Ardıçlar ışık ağacıdırlar. Hafif olan gölgeye kısmen dayanırlar. Defne ve kestanenin yayılış yaptığı her bölgede yetişebilirler. Toprak istekleri açısından kanaatkardırlar. Nemli hatta batak yerlerde olduğu gibi, kurak topraklarda da yetişen türleri vardır. Kurak, kısır, fakir topraklarda, taşlık, kayalık ve kireçli yerlerde, kumluklarda ve kumsal arazilerde yetişen türleri vardır. Önceleri yavaş, daha sonraları hızlı gelişirler. Sanayi ve mobilyacılıkta ayrıca düzenlemelerde estetik amaçlı kullanıma sahiptirler.

6 Ardıçlar; dişi çiçek, kozalak pulu ve tohum tomurcuğu ilişkisine ve de yaprak formuna göre 3 seksiyona ayrılırlar. Bunlar; Juniperus Seksiyonu Caryocedrus Seksiyonu Sabina Seksiyonu Ancak bazı kaynaklarda; 1. Seksiyon Juniperus a. Alt Seksiyon Juniperus : J. communis b. Alt Seksiyon Oxycedrus : J. oxycedrus c. Alt Seksiyon Caryocedrus : J. drupacea 2. Seksiyon Sabina J. chinensis J. excelsa

7 J. chinensis iğne (Juvenil) yaprak, pul yaprak ve olgun erkek kozalaklar J. communis yaprak, meyve SEKSİYON JUNİPERUS J. communis yaprak, tomurcuk SEKSİYON SABINA J. chinensis yaprak, Ardıç kozalakları ve tohumu

8 Juniperus Seksiyonu: Yaprakların tümü iğne yaprak biçiminde ve sürgünlere 3lü çevrel dizilmiştir. Erkek ve dişi çiçek kozalakçıkları sürgün ucunda değil, yaprak koltuklarında yer alır. Kozalağın en uçtaki pulları arasında yer alan terminal durumlu 3 tohum tomurcuğu vardır. Kozalak 3 üreyimli puldan oluşur ve tohumlar kaynaşmamıştır. Üstten bakılınca kozalak pullarının birleşme izleri 3 kollu yıldızı andırır. Bu seksiyonda bulunan doğal ardıç türlerimiz; 1. J. oxycedrus 2. J. communis

9 Caryocedrus Seksiyonu: Yapraklar iğne yaprak biçiminde, sert ve sivri uçlu, 3-4 mm. eninde ve sürgünlere 3lü çevrel dizilmiştir. Erkek çiçek kozalakçıkları yaprak koltuklarında 3-6sı bir arada, demetler halinde yer alır. Dişi çiçek kozalakçıkları ise üzümsü olup, 2,5 cm. çapındadır. Dişi çiçek kozalakçıkları yaprak koltuklarında kısa bir sürgünün ucunda yan durumlu olarak bulunur. Tohum, kozalak pullarının odunlaşmasıyla oluşan sert bir koruyucu içinde yer alır. Diğer iki seksiyondan farklı olarak bu seksiyonda tomurcuklar pullarla örtülüdür. Bu seksiyonda bulunan doğal ardıç türlerimiz; 1. J. drupacea

10 Sabina Seksiyonu: Yapraklar gençlik çağında iğne yaprak biçiminde ve sürgünlere 3lü çevrel dizilir. İleri yaşlarda iğne yapraklar pul yaprağa dönüşür ve sürgünlere çapraz karşılıklı dizilir. Dişi çiçek kozalakçıkları sürgün ucunda yer alır ve genellikle karşılıklı dizilmiş 6 puldan oluşur. Tohum tomurcuğu 3-9(-12) tanedir ve bu tohum tomurcukları kozalak pullarının arasında değil, önlerinde teker teker veya çoğunlukla ikili, bazen de terminal durumlu ve tektir. Kozalak pullarının birleşme izleri futbol topu dilimlerini andırır. Bu seksiyonda bulunan doğal ardıç türlerimiz; 1. J. excelsa 2. J. foetidissima 3. J. phoenicea 4. J. sabina

11 Türkiye ormanlarının %5,3 ü ardıçlarla kaplıdır. Ülkemizde doğal yetişen ardıç türleri; J. drupacea J. communis J. oxycedrus J. phoenicea J. sabina J. foetidissima J. excelsa dır.

12 Doğal türlerin ayırdım anahtarı; 1. Yapraklar iğne yaprak şeklinde ve 3lü çevrel dizilir. Erkek ve dişi çiçekler yaprak koltuklarında yan durumlu olarak yer alırlar. 2. Erkek çiçekler yaprak koltuklarında demetler halindedir, dişi kozalak mavimsi renkte, yuvarlakça form, mm. Çapında, tohumlar serbest değil, odunsu bir koruyucu tabaka içindedir. J. drupacea 2. Erkek çiçekler yaprak koltuklarında tek-tek bulunur. Kozalak 18 mm. yi geçmez, tohumlar serbesttir. 3. Yaprakların üst yüzeyinde beyazımsı bir stoma çizgisi vardır ve olgun kozalak dumanlı siyahımsı renktedir. J. communis 3. Yaprakların üst yüzeyinde beyazımsı iki stoma çizgisi vardır ve olgun kozalak turuncu-kırmızımsı renktedir. J. oxycedrus 1. Yapraklar pul yaprak şeklinde ve çapraz karşılıklı dizilir. Eğer iğnemsi ise de kaidede birleşmemiştir. Erkek ve dişi çiçekler sürgünlerin ucunda yer alırlar. 4. Pul yaprakların kenarındaki yeşil olmayan zarımsı yapı dar ve ince dişlidir., olgun kozalak koyu kırmızı renktedir. J. phoenicea 4. Pul yaprakların kenarı yukarıdaki gibi değil, olgun kozalak koyu pembe ve siyahımsı renktedir. 5. Olgun kozalakların sapı geriye doğru kıvrıktır. J. sabina 5. Olgun kozalakların sapı düz veya düze yakındır. 6. Genç sürgünleri dört köşeli, tohumlar 1-2(-3) adet J. foetidissima 6. Genç sürgünler yuvarlaktır, tohumlar 4-6(-9) adettir J. excelsa

13 JUNIPERUS SEKSİYONU

14 Juniperus communis- Adi Ardıç Familyası: Cupressaceae Vatanı: Ardıçlar içerisinde Kuzey Yarı Küre de en geniş yayılışa sahip ardıç türüdür. Ülkemizde Çoruh Vadisi, Erzincan, Erzurum, Kars ta m.lerde, volkanik kayalıklar ve orman kenarlarında yetişen J.c. var. communis ile Kuzey Anadolu, Karadeniz, Güney Doğu Anadolu da kayalık yerlerde, sırtlarda, çalılıklar ve orman kenarlarında m.lerde yayılış yapan J.c. var. saxatilis varyeteleri bulunmaktadır. Habitusu: 15 m. kadar boylanan, piramidal veya yuvarlak tepeli, çoğunlukla fazla gövdeli ağaç, ağaççık ya da yerde sürünen yatık tepeli bodur çalı formlu bitkilerdir. Kabukları gençken düzgünpürüzsüz, sonra asma gibi boyuna ince şeritler halinde çatlaklı, grikahve rengindedir. Sürgün Özellikleri: Sürgünler az-çok 3 köşeli olup, gençken grikahverengindedir. Dallar dağınık ya da belirli olmayan çevreler durumda bağlanmış, ağaç formunda olanlarda dallar dik açılı olarak ana gövdeye bağlanır, dal uçları yukarı doğrudur. Ağaç durumunda olan Adi Ardıçlar dış görünüşleri ile servileri andırırlar.

15 Juniperus communis- Adi Ardıç Yaprak Özellikleri: Yapraklar, iğne yaprak formunda olup, sürgünlere geniş (dik) bir açı ile üçlü çevrel dizilirler. İğne yapraklar yassı, kalın, sert, sivri uçlu ve batıcıdır mm. Uzunlukta, 1-2 mm. Genişlikte, üst yüzü az olukludur. İğne yapraklar tabanda sürgünden ayrılmıştır. Açık yeşil renkli yaprakların üst yüzünde, yaprağın ortasında, uzunlamasına olarak mavimsi-beyaz renkte, geniş tek bir stoma çizgisi vardır. Üst yüzdeki beyaz stoma bantları kenarlardaki yeşil çizgilerden daha geniştir. Yaprak kenarları açık yeşildir. Çiçek Özellikleri: Bir cinsli iki evciklidir. Erkek çiçekler kozalakçık halinde, sürgün üzerindeki yaprakların koltuklarında yan durumlu olarak, teker-teker bulunur. Sonbaharda oluşurlar. Kozalak Özellikleri: Dişi çiçek kozalakçıkları da yaprak koltuklarında yan durumlu olarak kısa bir sap ucunda, teker teker bulunurlar. 6-9 mm çapındaki üzümsü kozalak, 2 senede olgunlaşır. Küre ya da geniş yumurta formunda olup, birinci yılın sonbaharında yeşil, ikinci yılın sonbaharında üzeri dumanlı, siyahımsı bir renk alır. Olgun kozalak ise mavimsi-mor bir renk alır. Her bir kozalakta 2-3, nadiren tek bir tohum bulunur. Üzümsü meyveler «cin» imalatında kullanılır. Tohum Özellikleri: Tohumlar 3 köşeli ve uzun-yumurtamsı formdadır. Tohumların kabuğu serttir. Tohumun çimlenmesi ikinci yılın ilkbaharında gerçekleşir. Kurak, fakir topraklarla, kayalık, taşlık, kumsal topraklarda kolayca yetişir. Yavaş büyür.

16 Juniperus communis

17 Juniperus communis

18 Juniperus communis

19 Juniperus communis

20 Juniperus communis Hibernica

21 Peyzaj düzenlemelerinde kullanılan pek çok kültür formu içinde önemli olanlar; Alçak Boylu Kalan Çalı Formlular: Depressa : Boyu 1 m.yi bulmayan, yayvan görünüşlü çalı formunda, ana dallar yukarı doğru, yapraklar iğne yaprak şeklinde, ana türden daha enli, fakat daha kısadır. Depressa Aurea : Deprasa ile aynı özelliklere sahip fakat yaprak kenarları altunidir. Repanda : Yassı, yuvarlak, yastık formlu, 1,5 m. çapında, 30 cm. boyda, kısa ve kalın olan dalları dağınık dizilen, yaprakları 5-8 mm. Uzunlukta, yumuşak, batıcı değil, sürgünler öne doğru kavisli, o kadar ki beyaz üst yüz biraz göze çarpar, yaprakların alt yüzü koyu yeşil, İrlanda menşeilidir.

22 Sütun Formlu Büyüyenler: Hibernica : Düzgün piramit ya da sütun formlu ağaççıktır. Ana dallar dik ve yukarı doğrudur. Sürgün uçları aşağı doğru sarkık değil, Yapraklar iğne yaprak formunda, kısa ve az batıcıdır. Uçları beyaz renktedir. Suecica : 20 m. kadar boylanan, uzunca yumurta ya da sütun görünüşlü, ağaç ya da ağaççıktır. Dallar yukarı doğru olup, sıkçadır. Dal uçları eğridir. Yapraklar açık yeşil renkte, sivri uçlu ve batıcı, Hibernica dan daha uzun ve daha geniştir. Üzümsü kozalak büyükçedir. Compressa : Çok yavaş büyüyen, bodur, tamamen dar sütun oluşturan, yaşlılıkta 1 m. boya ulaşan, dalları çok yoğun-sık olan, yaprakları 3-6 mm. Uzunlukta ve koyu yeşil renktedir. Sarkık Dallı Olanlar: Oblonga Pendula : Düzensiz, geniş sütunumsu formlu büyüyen, dallar önceleri dik duruşlu, sürgünler uzun ve kalın, narin sarkıcı formda, ancak gevşek yapraklanan, yaprakları ince, keskin sivri uçlu ve 1,8 cm. uzunlukta.

23 Juniperus oxycedrus - Katran Ardıcı Familyası: Cupressaceae Vatanı: Akdeniz, Batı Suriye, Kuzey İran ve Kafkasya da doğal yayılışa sahiptir. Özel yetişme ortamı isteği neredeyse olmayan bu ardıç türü ülkemizde bozuk meşe, kızılçam, ve karaçam meşcerelerinin açıklıklarında, Kocaeli, Ayancık, Trabzon ve Artvin çevresinde, Antalya, İçel, Adana, Gümüşhane-Kelkit Vadisi nde, m. yükseltilerde bazen küçük ağaç, bazen bodur çalı görünümünde, diğer maki türleriyle karışık olarak bulunmaktadır. Kayseri-Erciyes Dağı nda, Ulukışla çevresinde, 1500 m.ye kadar olan yerlerde yayılış yapar. Ayrıca Manisa Spil Dağı nda yetişen endemik katran ardıcı taksonu; Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus var. spilinanus bulunmaktadır. Habitusu: m. boylanabilen ağaç, dipten itibaren sık dallı, geniş tepeli ya da piramidal veya konik tepeli, bazen de yerde sürünen bodur çalıdır. Gövde kabuğu gri-kahverengi, boyuna, ince şeritler halinde çatlaklıdır. Sürgün Özellikleri: Sürgünler yuvarlak ya da 3 köşeli, yukarı doğru yönelmiş ve ya dağınıktır.

24 Juniperus oxycedrus - Katran Ardıcı Yaprak Özellikleri: Yaprakları iğne yaprak formunda olup, sürgünlere dik açı yapacak (60-90 ) şekilde 3lü çevrel dizilirler mm. Uzunlukta, sert, sivri uçlu, batıcı, üst yüzü oluklu ve oluğun iki tarafında mavimsi-beyaz renkte belirgin iki stoma çizgisi vardır. Yaprağın ortası ve kenarlarıyla, alt yüzü açık yeşil renktedir. Çiçek Özellikleri: Bir cinsli, iki evciklidir. Erkek çiçek kozalakçıkları kirli sarı-kahverengi olup, bir yıl önceki sürgünlerde bulunan iğne yaprakların koltuğunda, kısa bir sap ucunda teker-teker bulunur. İlkbahar başında görülmeye başlarlar. Erkek çiçek kozalakçıkları 3lü çevrel dizilmiş 8-12 kalkanımsı puldan oluşur. Her bir pulun altında 4-6 adet çiçek tozu torbası bulunur. Kozalak Özellikleri: Dişi çiçek kozalakçıkları iğne yaprakların koltuklarında, üzeri pul yapraklarla örtülü kısa bir sap ucunda yan durumlu olarak tek-tek bulunurlar. İki yılda olgunlaşan kozalaklar küre ya da yumurta formundadır, kızıl kahve renginde ve parlaktır. Kozalak 5-11 mm. Çapındadır. Kozalak 3 bazen de 6 puldan oluşur. Kozalakların içinde çoğunlukla tohum bulunur. Tohum Özellikleri: Tohumlar kirli sarı renkte, yumurta formunda, 4-6 mm uzunlukta, üzeri de uzunlamasına oluklar ve reçine bezelerine sahiptir. Odunundan katran elde edilir.

25 Juniperus oxycedrus

26 Ülkemizde Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus alt türünün 3 varyetesi doğal olarak yayılış yapmaktadır. Bunlar; Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus var. spilinanus Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus var. oxycedrus Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus var. macrocarpa

27 CARYOCEDRUS SEKSİYONU

28 Juniperus drupacea- Andız, Suriye Ardıcı (Syn: Arceuthos drupacea) Familyası: Cupressaceae Vatanı: Suriye, Lübnan ve özellikle Doğu Lübnan Dağları, lokal olarak da Yunanistanda doğal yayılış yapar. Ülkemizde ise Güney Anadolu, Toroslar ve Amanoslar da Toros göknarı ve Toros sediri ile karışım yapar, genellikle m. yükseltilerde doğal yayılış yapmaktadır. Juniperus seksiyonunun Caryocedrus seksiyonunda yer almaktadır. Habitusu: 12 m. bazen de daha fazla boylanan (40 m. ye kadar), gençlikte piramidal, ileri yaşlarda geniş ve yuvarlak tepeli ağaçlardır. Ağaççık görünümünde olanlar da vardır. Gövde kabuğu kahverengi-gri renkte, ince şeritler halinde boyuna çatlaklıdır. Tomurcuk Özellikleri: Tomurcuklar, yumurta formundadır ve sivri uçlu pullarla örtülüdür (diğer ardıç türlerinde tomurcuklar çıplaktır). Yaprak koltuklarında bulunan bu tomurcuklar çok küçüktür.

29 Juniperus drupacea- Andız, Suriye Ardıcı Yaprak Özellikleri: Yapraklar, iğne yaprak formunda olup, sert, sivri uçlu, ince-uzun mızrak biçiminde ve sürgüne 3lü çevrel dizilirler. 1-2,5 cm. uzunlukta olan iğne yaprakların üst yüzünde ortada yeşil renkte ve yaprak uzunluğunca devam eden bir çizginin iki tarafında belirgin halde iki stoma çizgisi vardır. Yaprakların alt yüzünde, ortada uzunca bir çıkıntı vardır. Çiçek Özellikleri: Bir cinsli iki evciklidir. Erkek çiçekler kozalakçık şeklinde ve yaprak koltuklarında 3-6 tanesi bir arada demet halinde bulunur. Kozalak Özellikleri: Dişi çiçekler de üçer üçer çevrel dizilmiş, çok sayıda pullardan oluşmuş kozalak halinde olup, yaprak koltuklarında kısa bir sürgünün ucunda, yan durumlu olarak ve tek-tek yer alırlar. Kozalak etli, iki yılda olgunlaşır, yuvarlak formlu, 1,5-2,5 cm. çapında, olgunlaştıklarında mavi ya da mavimsi-mor renktedir ve içinde genellikle 3(-1-6) adet tohum bulunur. Tohum Özellikleri: Tohum, kozalak pullarının odunlaşmasıyla oluşan sert bir koruyucu içinde yer alırlar. Yani diğer ardıçlar gibi tohumlar serbest değildir. Parkçılık bakımından dekoratif bir ağaç olmasına rağmen bahçe düzenlemelerinde pek rastlanmamaktadır. Soliter kullanıma uygundurlar.

30 Juniperus drupacea

31 SABİNA SEKSİYONU

32 Juniperus excelsa- Boylu Ardıç Familyası: Cupressaceae Vatanı: Oldukça geniş bir yayılışa sahiptir. Arnavutluk, Makedonya, Ege ve Yunanistan adaları, Balkanlar, Bulgaristan, Kıbrıs, Suriye, Lübnan, Irak, Azarbaycan ve Türkmenistan da doğal yayılış yapmaktadır. Türkiye de kuzey, batı, orta ve güney Anadolu da, özellikle Toros ve Anti Toroslarda kuru, taşlık ve kayalık yamaçlarda tek tek ya da toplu halde görülürler. Ülkemizde genellikle m. Yükseltiler arasında yayılış gösterirler. Toroslarda ağaç sınırını oluştururlar. Güney Anadolu da sedir, göknar, çam, meşe taksonları ve kokulu ardıç (J.foetidissima)ile karışıma girerler. Habitusu: m.ye kadar boylanan, düzgün gövdeli ve gençlikte dar konik tepeli, yaşlanınca yuvarlak veya dağınık tepeli ağaç, nadiren çalı formundadırlar. Ana dallar yatay duruşlu ya da az yukarı doğrudur. Gövde kabuğu gri-kahverengi, boyuna şeritler halinde çatlaklıdır. Tomurcuk Özellikleri: Tomurcuklar yaprak koltuklarında gizlenmiş şekildedir.

33 Juniperus excelsa- Boylu Ardıç Yaprak Özellikleri: Yapraklar açık yeşil veya mavimsi yeşil renkte, kısmen iğne, kısmen de pul yaprak şeklinde olup, karşılıklı ve ya 3lü ya da 4lü çevrel dizilirler. İğne yapraklar 5-6 mm. Uzunlukta, üst yüzünde iki mavimsi-beyaz çizgi bulunur, genel olarak sürgünlere gevşek şekilde kapanmış ya da sürgünlerle dar açı yapacak şekilde ve sık dizilişlidirler. İğne yaprakların uçları sivri, batıcıdır. Pul yapraklar oval veya eşkenar dörtgen formunda, sürgünlere tamamen yatmış haldedir. Pul yaprakların uçları içeriye doğru bükülmüştür ve sırtlarında belirgin halde yağ bezesi vardır. Pul yapraklar sürgünlere karşılıklı ya da 3lü çevrel dizilirler. Sürgün Özellikler: Genç sürgünler kısa, kalın ve belirgin şekilde 4 köşelidir. Çiçek Özellikleri: Erkek çiçek kozalakçıkları kirli sarımtırak renkte, silindirik yapıda olup, sürgün uçlarında terminal olarak yer alırlar. Kozalak Özellikleri: Dişi çiçek kozalakçıkları, turuncu yeşil renkte ve sürgün uçlarında terminal olarak tek-tek yer alırlar. İki yılda olgunlaşan üzümsü kozalak, 8-12 mm. çapında ve 4-6 puldan oluşur. Kozalakların içinde 4-10 adet tohum bulunur. Tohum Özellikleri: Tohumlar; iki yılda olgunlaşır, 7-12 mm. Kalınlıkta, yumurta formunda, sivri uçlu ve küçüktür. Kestane rengindedir. Tohumların uçları kozalağı delerek dışarıya çıkmış durumdadır.

34 Juniperus excelsa

35 Ülkemizde iki alt türü doğal olarak yayılış yapmaktadır. Bunlar; J. excelsa subsp. excelsa J. excelsa subsp. polycarpa dır. Juniperus foetidissima ya çok benzer. Ondan sürgün, yaprak, kozalak ve tohum sayısı ile ayrılırlar.

36 Juniperus excelsa

37 Juniperus foetidissima- Kokulu Ardıç Familyası: Cupressaceae Habitusu: metreye kadar boylanabilen, gençlikte düzgün ve piramidal bir yapıya sahip düzgün bir ağaçtır. Dallar yukarı doğru yönelmiştir. Öz odunu açık kırmızı ve çok güzel kokulu. Sürgün Özellikleri: Genç sürgünler kısa, kalın, belirgin şekilde dört köşeli Yaprak Özellikleri: Yapraklar ovuşturulunca çok fena kokar. foetidissima=latince fena kokulu demektir. Yapraklar kısmen iğne, kısmen pul yaprak şeklindedir. İğne yapraklar sürgüne gevşek bir şekilde kapanmıştır. (Uçları kalkık, koyu yeşil, daha büyük yapraklar ile J.excelsa dan ayrılır). Kozalak Özellikleri: Üzümsü kozalak siyah, üzeri mavi dumanlı. Her bir kozalakta 1-2, en çok da 3 tohum bulunur. Bazen 3 tohum birbiriyle kaynaşmıştır. (Kozalakları J.excelsa dan daha büyüktür.)

38 Juniperus foetidissima

39 Juniperus sabina- Sabin Ardıcı Familyası: Cupressaceae Vatanı: Güney ve Orta Avrupa nın dağlık bölgelerinde, Akdeniz Bölgesi nde, Kuzey Afrika, Kırım, Kafkasya, Güneydoğu Rusya, İran, Batı Kazakistan, Moğolistan, Kuzey ve Kuzeybatı Çin in dağlık bölgelerinde m. arasında doğal yayılış yapar. Ülkemizde Ege, Batı ve Orta Karadeniz, Doğu Akdeniz de doğal yayılış yapar. Yüksek dağlık yörelerde, kurak yamaçlarda, orman sınırının üstünde görülmektedir. Habitusu: 3-4 m. boylanabilen boylu çalı, çoğunlukla yerde sürünen bir çalı, bazen de m.ye kadar boylanabilen kısa ve kalın gövdeli küçük bir ağaçtır. Gövde kabuğu kırmızımsı kahverengi olup, önceleri düzgün, boz ya da yeşilimsi renkte, sonraları kızıl kahve renginde ve boyuna ince levhalar halinde çatlaklıdır. Sürgün Özellikleri: Genç sürgünler yeşil, yaşlı dallar grikahverengidir. Sürgünler genellikle 4 köşeli ve incedirler. Sürgünler yoğundur, yatay veya yukarıya yönelmişlerdir.

40 Juniperus sabina- Sabin Ardıcı Yaprak Özellikleri: Yapraklar hem iğne hem de pul yaprak şeklindedir. İğne yapraklar (juvenil) daha çok genç bitkilerde (10 yaşına kadar olanlarda), bazen de yaşlı olanlarda bulunur. Kültür formlarında her iki yaprak tipine rastlanır. İğne yapraklar(juvenil) 4 mm. Uzunlukta, uçları sivri, üst yüzleri oluklu ve mavi-yeşil renkte, üst yüzlerinde bir ya da iki stoma çizgisi bulunur. Pul yapraklar 1 mm uzunlukta, ana sürgünlerde daha uzun 3 mm, yumurta formunda, koyu yeşil renkte, tam kenarlı, küt uçlu, kabarık (çıkıntılı) ve çoğunlukla sırtlarında yağ bezesi bulunur. Yapraklar oğuşturulduğunda kötü koku verirler. İğne yapraklar 3lü çevrel dizilir, pul yapraklar karşılıklı ikişerli ve çatı kiremiti şeklinde sıralanmıştır. Çiçek Özellikleri: Erkek çiçek kozalakçıkları sarı-kahverenginde olup, sürgünlerin ucunda yer alırlar. İlkbaharda oluşmaya başlarlar. Kozalak Özellikleri: Dişi çiçek kozalakçıkları kısa sürgünlerin ucunda bulunur. İlkbaharda oluşmaya başlarlar. Kozalak dalcıkların ucunda, sarkık olarak bulunur. 2 yılda olgunlaşır, küre formlu üzümsü kozalak şeklindedir. 5-9 mm. Çapında olup, 6 adet kozalak pulundan oluşur. Kozalaklar ya birinci yılın sonbaharında, ya da ertesi yılın ilkbaharında olgunlaşır. Kozalak olgunlaştığında mavimsi-siyah renge dönüşür, üzeri dumanlı olur. Her kozalakta 1-3(-4) adet tohum bulunur. Tohum Özellikleri: Tohumlar kalın ve sert kabuklu, kahverengi renkte, yumurta formunda, üzerleri girintili-çıkıntılıdır.

41 Juniperus sabina

42 Juniperus sabina

43 Peyzaj düzenlemelerinde ana türden başka çok makbul olan kültür formları vardır. Sabin ardıcı ve bunun kültivarları yer örtücü olarak, çalı bitkilendirmelerinde bol miktarda kullanılmaktadır. Bu kültür formları ve özellikleri; Blue Danube, Yaprakları gri-mavidir. Cupressifolia, Yayılıcı yatık formda gelişen dallarıyla yerde sürünen, kısa boylu çalılardır. Sürgünler kalınca, yapraklar pul formunda, basık, koyu yeşil, çok sıkçadır. Hicksii, Dalları eğri yükselen, bütün sürgünleri kuvvetli olarak öne doğru yönelir. Yapraklar iğne formlu, 5 mm.kadar uzunlukta, gri-yeşil renkte. Tamariscifolia, Alçak, çok yayılıcı, 1 m. boylanan bir çalıdır. Dalları horizontal uzanan, ancak uçları her zaman yukarı doğru yönelmiştir. Yapraklar her zaman iğne formlu, keskin sivri uçlu, açık yeşil renkte, çoğunlukla dikilen bir formdur.

44 PEYZAJ DÜZENLEMELERİNDE KULLANILAN EGZOTİK JUNIPERUS TÜRLERİ

45 Juniperus squamata- Pullu Ardıç Familyası: Cupressaceae Vatanı: Çin in orta ve batı bölgelerinde, Himalayalar da ve Formoza adasında doğal yayılış yapar. Ülkemiz için egzotiktir. Habitusu: Düzensiz görünüşlü, dik ya da yatık formlu çalı ya da 12 m. ye kadar boylanabilen kısa boylu ağaçlardır. Ana dallar uzunca, dalcıklar yukarı doğru ve kısadır. Gövde kabuğu önceleri yeşil renkte, yaşlılarda koyu renkte ve yapraklar halinde parçalanmıştır. Düzenlemelerde yer örtücü olarak kullanılmaktadır. Sürgün Özellikleri: Yaşlı sürgün kısımlarında pek çok kahverengileşmiş iğne yapraklara sahiptir. Espalye ya da yastık formlu çalı ya da büyük ağaçtırlar.

46 Juniperus squamata- Pullu Ardıç Yaprak Özellikleri: Yaprakların tamamı iğne yaprak formundadır ve sürgünlere 3lü çevrel dizilirler. İğne yaprakların dip tarafları sürgüne kaynaşacak şekilde uzamıştır. Yani yapraklar tabanda sürgünden ayrılmamış, bilakis bir parça sürgün üzerine yayılmıştır. İğne yaprakların uzunluğu 4 mm., genişliği 1 mm.den fazladır. Yapraklar belirgin olarak iki renklidir. İğne yapraklar sivri uçlu, sürgünlere az-çok yatık vaziyettedir. İğne yaprağın üst yüzü mavimsi yeşil renkte 2 çizgili, kayık formunda oyulmuştur. Yaprağın alt yüzü saf beyaz renktedir. Dipten uca kadar kama şeklinde çıkıntılı omurgalıdır. Kozalak Özellikleri: Kozalaklar 6-8 mm. çapında, kırmızıkahverengi, erguvani-siyah renkte, üzümsü kozalak formundadır. Kozalak 2. yılda olgunlaşır. Her bir kozalağın tek bir tohumu vardır. Tohum Özellikleri: Tohum, bezelye formunda ve serttir.

47 Peyzajda kullanılan önemli kültür formları; J. squamata var. fargesii: Dalları dik olarak yayılan, sürgünleri sarkıcı formda olan, yaprakları 8 mm. Kadar uzunlukta, dar, soluk ya da mavimsiyeşil renktedir. J. squamata Blue Carpet : 40 cm. kadar boylanan, gümüşi-mavi yapraklı, iyi bir yer örtücüdür. J. squamata Blue Star : Yavaş büyümlü, kompakt formlu, gümüşi-mavi, yer örtücü bir kültür formudur. J. squamata Meyeri : 3 m. kadar boylanan, ağaççık ya da çalıdır. Ana dallar sarkık ve diktir. Sürgüncükler yukarı doğru düz ve kısadır. Yapraklar, çok sayıda yan dallar üzerinde çok sık bir şekilde dizilirler. Yapraklar 6-8 mm. Kadar uzunlukta, öne doğru yönelirler, hafifçe kavislidirler. Üst yüzleri karımsı beyaz renkte, alt yüzleri gümüşi boz renktedir. Yaprakların iki renkliliği ve alışılmadık büyümesi sayesinde dikkat çekicidir. Eski iğne yapraklar kahverengidir ve uzunca bir süre yapışık kalırlar. J. squamata Wilsonii : Dik, az-çok sıkıca kapanmış, çok gövdeli çalılardır. Sürgüncükler çok sıkışık durur, sürgüncüklerin uçları hemen hemen çengel formunda aşağı doğru eğilmiştir. Yapraklar biz formunda, 3-5 mm. uzunlukta, eğilmiş sürgün uçlarında bitişik olarak, diğer yerlerde dik açılı olarak dururlar. Yaprakların, üst yüzleri uzunlamasına uzanan yeşil orta çizginin yaprak ortasına kadar mavi-beyaz renkte 2 çizgi bulunur. Yaprakların alt yüzleri dar açık renk kenarlı ve açık renk sırt çizgili yeşil renktedir. İçlerinde çok sayıda kuru, kahverengi iğne yaprak bulunan çalıların çengelimsi bükülmüş olan sürgün uçları onların yalnış tanınmasını engeller.

48 J. squamata Blue Carpet :

49 Juniperus chinensis- Çin Ardıcı Familyası: Cupressaceae Vatanı: Asya nın doğu bölgelerinde, Japonya da, Çin de, Moğolistan da doğal olarak yetişmektedir. Habitusu: Vatanında m. boylanan, değişik dış görünüşe sahip ağaçlardır. Kültür formlarında genellikle piramit ya da sütun formundadırlar. Çin ardıcının dalları genel olarak yatay duruşludur. Dalcıklar sık ve incedir. Sürgün Özellikleri: Sürgüncükler ince, genç fidanlarda ve yaşlı bitkilerin bazı dallarında yapraklar biz gibidir. Biz yapraklar sürgünlere 3lü çevrel dizilirler. Çiçek Özellikleri: Bir cinsli iki evciklidir. Erkek ve dişi bitkiler farklı görünüş ve özelliktedirler. Dişi çiçeklerin bulunduğu bitkiler geniş ve seyrek piramit görünüşlüdürler. Yapraklar bitkinin iç kısımlarında iğne yaprak durumunda, genel olarak mavimsi-yeşil renkte ve pul yaprak görünüşündedir. Erkek çiçeklerin bulunduğu bitkiler dar piramit görünüşündedir. Bitkinin üst bölümünde bulunan ve erkek çiçekleri taşıyan dallar her zaman pul yaprak formunda, alt dallardakiler ise iğne yaprak şeklindedir. Erkek bitkilerin genel görünüşü mavimsi-yeşil renktedir. Erkek çiçekler sarı renklidir.

50 Juniperus chinensis- Çin Ardıcı Yaprak Özellikleri: Yapraklar pul ve iğne yaprak şeklindedir. Pul yapraklar yamuk biçimde, eşkenar dörtgen formunda, arkasında uzunca bir yağ bezesi bulunur. Beyaz çizgi yoktur. Yeşil renktedir. 1-1,5 mm. Uzunluğunda, Sürgünlerde sık, yatık ve çatı kiremidi durumunda ve karşılıklı dizilir. İğne yapraklar; 12 mm. Uzunlukta, sivri uçlu, batıcı, üst yüzünde 2 beyaz çizgi bulunur ve 3 lü çevrel dizilirler. Kozalak Özellikleri: Dişi çiçekler sarımsı renkte, tek olarak bulunur. Kozalak yuvarlakça, üzümsü formda, ikinci yılda olgunlaşır, Olgun meyveler 5-18 mm. Çapında, koyu mavi renktedir. Üzerleri mavi-beyaz dumanlıdır. 4-8 puldan oluşur. Her bir kozalakta 2-3 nadiren 4-5 hatta bazen tek bir tohum bulunur. Tohum Özellikleri: Tohumlar kanatsız, parlak kahverengidir. Ülkemiz için egzotiktir. Ancak parkçılıkta sayısız denecek kültür formlarına sahiptir. Konik, sütun veya piramit yapıda olanlar klasik stildeki bahçe ve parklarda, mezarlıklarda kullanılmaktadır. Soliter kullanıma uygundurlar. Yerde sürünen kültür formlarını kayalık yerlerde, eğimli yamaçlarda şev tutucu olarak kitlesel boyutta kullanmak mümkündür. Bütün ardıçlar açıklık alanlarda kullanılmayı gerektirirler.

51 Peyzajda kullanılan önemli kültür formları ve özellikleri; J. chinensis Keteleerii : 10 m. kadar boylanan, yoğun sütun formludur. Sürgünler çok ince, kısa ve sıktır. Yapraklar pul yaprak formunda, yeşil renktedir. Üzümsü meyveler hafif yuvarlakça, 5-9 mm. çapında, mavibeyaz renkte ve dumanlıdır. Sonraları parlak yeşil renkte ve genellikle çok sayıdadır. J. chinensis 'Mas', dar sütun formlu, 10 m.nin üzerine kadar boylanabilen, yaprakları genellikle iğne formunda, alelade, 3 lü çevrel dizilir, keskin sivri uçludur, çiçek taşıyan sürgünlerdeki yapraklar çoğunlukla pul yapraklıdır, sarımsı-yeşildir. J. chinensis 'Pyramidalis, dar, konik formlu, yapraklar genellikle iğne yaprak formunda, sert, mavi-yeşil renktedir. Erkek formdur. J. chinensis Obelisk, Düzensiz, dar sütun formludur. Çok yoğun dallı, yaprakları iğne yaprak formunda, 1-1,5 cm. uzunlukta, 1,5-2 mm genişlikte, çok sert ve keskin batıcıdır. Yaprakların üst yüzü göze çarpıcı şekilde mavi-beyazdır. J. chinensis var. sargentii: 1 m. kadar boy, 3 m. kadar genişleyen, bodur çalıdır. Dallar adeta toprağa yayılmış durumdadır. Sürgüncükler uzunca ve yukarı doğru, yapraklar mavimsi-yeşil renkte, küçük pul yaprak formunda, yeni sürgünlerde yapraklar kısmen iğne formundadır. Dişi bitkilerde kozalak mavi renktedir.

52 J. x pfitzeriana (J. chinensis x J. sabina) (J. x media), 2 m.nin üzerinde boylanan boylu çalı yada 2 m.ye kadar boylanabilen kısa boylu çalıdır. J. x pfitzeriana Pfitzer Yatay uzanan dallarıyla geniş çalımsı bir formdur. Yaklaşık 4 m. boylanır ve 4 mden fala genişler. Dal uçları ve sürgünler yukarıdan asılı vaziyette, Dallanma çok yoğun, sürgüncükler ince, uçları kısmen yukarıdan asılı, yapraklar ağırlıklı olarak pul formunda, mavi-yeşil, bitkinin iç taraflarındaki yapraklar genellikle iğne formlu, keskin sivri uçlu, üst yüzü mavi-yeşil, sıklıkla dikilen formdur. J. x pfitzeriana Pfitzer Compacta, Pfitzer kültür formundan daha küçük ve daha kompakt formludur. J. x pfitzeriana Pfitzer Aurea, Sadece açık sarıdan, sarı-yeşile doğru renklenmesiyle ayrılır.

53 J. x pfitzeriana Old Gold', Tıpkı Pfitzer Aurea gibi, fakat kışın da bronz sarı renklenmesini devam ettirir. J. x pfitzeriana Plumosa', 1 m. boyunda çalımsı, dallanması yassı tüyümsü, yaprakları pul formlu, koyu yeşil renkte. J. x pfitzeriana Plumosa Aurea', 2 m. kadar boylanan, yoğun ve kısa dallanan, geniş, dik büyümlü çalıdır. Yapraklar pul formlu, önceleri altın sarısı, kışın bronz sarıdır. J. x pfitzeriana Variegata', Koni formlu, yoğun dallı, 2,5 m. boylanır. Yapraklar iğne formundauzanır, mavi-yeşil, bazı sürgüncükler beyaz ya da beyaz alacalıdır.

54 Juniperus horizontalis- Yatık Ardıç Familyası: Cupressaceae Vatanı: Anavatanı Kuzey Amerika dır. Taşlık yamaçlarda ve kumsal kıyılarda yetişir. Ülkemiz için egzotiktir. Habitusu: Toprak üzerinde yatan, toprağa genişçe yayılmış çalı durumundadır. Dalları etrafa uzanır. Ana dallar ve sürgüncükler çok sayıda ve sıktır. Gövde kabuğu koyu kahve rengi, ya da karamsı renktedir. Kabuk şeritler halinde yırtılmıştır. Yaprak Özellikleri: Yapraklar; 2-6 mm. Uzunlukta, kültür formlarında iğne yaprak durumunda, mavimsi-yeşil ya da çelik mavisi renkte, sivri uçlu, 3lü çevrel dizilir. Sürgünlerden ayrık vaziyette bulunurlar. Sürgün uçlarındaki yapraklar pul yaprak formunda, dar eliptik yapıda, sivri uçlu, sırtları hörgüç biçiminde çıkıntılı yağ bezelidir. Pul yapraklar aynı renktedir. Kozalak Özellikleri: Üzümsü kozalak, küçük, mavimsi, fakat her zaman dumanlı değil, içinde de 2-3 adet tohum bulunur. Juniperus sabina ya çok benzer. Dikkat çekici mavi-yeşil, çok sivri, batıcı uçlu pul yaprakları ve üzeri dumansız kozalakları ile ayrılır.

55 Juniperus horizontalis

56 Parkçılıkta makbul pek çok forma sahiptir. Bunlar; Çokça iğnemsi yapraklı Çeşitler: J. horizontalis Andorra Compact, Plumosa dan daha yoğun dallanma yapar. J. horizontalis Plumosa, 0,5 m.den biraz fazla boylanan, yayvan duruşlu çalıdır. Ana dallar yatay, toprak yüzeyine yayılmış halde bulunur. Dallar tüy görünüşünde, yapraklar biz yaprak formunda ve açık yeşil renktedir. Sonbahardan başlayarak kış aylarında yaprak rengi erguvani-kırmızı görünüşündedir. Yamaçlarda, şev bitkilendirmelerinde kullanılmaya uygun formdur. J. horizontalis Prostrata, 30 cm. kadar boylanan, çok uzun dallı, orta sürgünü belli olmayan, çalı formundadır. Tali dallar sık ve çok sayıdadır. Dalcıklar küçük olup, uçları erguvani-kırmızı renkte, yapraklar çokça iğne yaprak formunda ve boz mavi renktedir. Sürgün ucundaki yapraklar pul yaprak formunda ve erguvanikırmızı renktedir.

57 J. horizontalis Viridis, yarım metreden biraz daha fazla boylanır. Bodur ve yayvan görünüşlü çalıdır. Ana dallar yatay duruşlu, toprak yüzeyinde yayılıcı formdadır. Dal ve dalcıklar tüysü durumda olup, her ikisi de çok sıktır. Yapraklar çoğunlukla iğne yaprak biçiminde ve açık yeşil renktedir. Çokça pulumsu yapraklı Çeşitler: J. horizontalis Douglasii, Geniş ve yayvan görünüşlü çalıdır. Yapraklar parlak çelik mavisi renktedir. Sonbahardan başlayarak kış aylarında açık erguvan renginde görülür ve J. horizontalis Glauca, Yayvan görünüşlü, bodur çalıdır. Ana dallar uzun ve genişçe olup, yayvandırlar. Dalcıklar sık, ince ve uzundur. Yapraklar mavi renkte, çokça pul yaprak formunda, iğne yapraklar nadirdir. İğne yaprak uçları küttür. Şev bitkilendirmelerinde yoğun kullanılırlar. J. horizontalis Bar Harbor, Güçlü yerörtücü bir kültür formudur. Yüksekliği 20 cm. ye ulaşan zarif sürgünlü bir bitkidir. Narin sürgünleri yazın kahverengimsi-gri, kışın ise lila rengi yaprakları taşır. Gölgede kayraklarını kaybedeceğinden güneşli yerleri tercih eder.

58 Juniperus virginiana- Kalem Ardıcı, Kurşun Kalem Ardıcı Familyası: Cupressaceae Vatanı: Anavatanı Kuzey Amerika nın doğusudur. Kanada, Florida, Missisipi, Teksas, Batı Virginiana da doğal yayılışa sahiptir. Ülkemiz için egzotiktir. Habitusu: m. boylanan dar veya geniş piramit tepeli ağaçtır. Gövde kabuğu önceleri düzgün ve kızıl kahve renginde, sonraları ince çatlaklı, bozumsu kızıl kahve renginde olur. Sürgünler gayet incedir. Yaprak Özellikleri: Yapraklar çokça pul formundadır. Mavi-yeşil renkteki pul yapraklar, 1-2 mm. Uzunlukta, sivri uçlu, karşılıklı ve haç görünüşünde sürgünlerde yer alır. Dala yatmış veya çatı kiremidi gibi dizilmiştir. İğne yapraklar 10 mm. Uzunlukta, ucu sivri ve batıcı, üst yüzü oluklu, beyaz çizgi bulunur. Sürgünlerde 3lü çevrel dizilirler. Her iki yaprak biçiminde de sırt kısımlarında yuvarlakça yağ bezesi bulunur ya da bulunmaz. Kozalak Özellikleri: Kozalaklar üzümsüdür. 4-6 mm. Çapında, yuvarlakça, olgunlaştığında parlak koyu mavi renkte, ilk yılın sonbaharında olgunlaşırlar. Her kozalakta 1-2 adet tohum bulunur. Kurşun kalem yapımında, parfümeri ve ilaç sanayiinde kullanılır.

59 Juniperus virginiana

60 Düzenlemelerde en çok rastlanan kültür formları; Sütun ve konik formlu büyüyenler; J. virginiana Skyrocket, çok dar sütun formlu, yaprakları mavi-gri renkte olan kültür formudur. J. virginiana Fastigiata, J. virginiana Glauca,

61 Gevşek Şekilde Büyüyenler; J. virginiana Grey Owl, J. virginiana Tripartita, J. virginiana Kosteri, Yerde Sürünücü Formda Gelişenler; J. virginiana Reptans, Renkli İğne Yapraklı Olanlar; J. virginiana Elegantissima,

62 Juniperus scopulorum- Dağ Ardıcı Familyası: Cupressaceae Vatanı: Kuzey Amerika nın batı bölgelerinde, Oregon da, Teksas ta doğal olarak yetişir. Daha çok kurak yerlerde görülürler. Habitusu: 10 m.den fazla boylanan, geniş ve düzensiz tepeliağaç durumundadır. Dallar kalınca, gövde kabuğu koyu kızıl kahve rengindedir. Yaprak Özellikleri: Yapraklar pul yaprak formunda, arkalarında yağ bezesi vardır. Koyu ya da açık mavimsi-yeşil renktedir. Kozalak Özellikleri: Üzümsü kozalaklar 6 mm. Çapında, yuvarlakça, koyu mavi renkte, tatlı lezzette, ikinci yılın sonunda olgunlaşır. Her kozalakta genellikle 2 adet tohum bulunur. Değişik kültür formları vardır. J. scopulorum Skyrocket, J. scopulorum Springbank, J. scopulorum Tabletop Blue, J. scopulorum Blue Heaven, J. scopulorum Gray Glem,

63 Juniperus scopulorum